Rozwój warunkują kompetencje, czyli umiejętności m.in. Przeciwstawiania się zagrożeniom, właściwego postępowania, wyznaczania celów, a także przekonanie, że jest się w stanie dojść tam, gdzie nikt przedtem nie doszedł. Większość działań człowieka wykracza poza potrzeby związane bezpośrednio z walką o byt.

Kiedy tracimy poczucie kontroli nad wydarzeniami, doświadczamy negatywnych emocji takich jak lęk, depresja czy stres.

>>> Potrzeba przewidywalności oraz sprawowania kontroli

Wg niektórych badaczy potrzeba sprawowania kontroli należy do podstawowych potrzeb ludzkich i wydaje się wiązać z potrzebą przewidywalności. Dziecko sprawuje kontrolę nad sobą i otoczeniem płacząc. Jeśli zaś zaspokoi swoje podstawowe potrzeby może podjąć jakąś inną działalność, np. eksplorować.

Poczucie sprawowania kontroli stwarza podstawy poznawcze dla odczuwania optymizmu i nadziei.

>>Sprawowanie kontroli a zdrowie

>Zdrowie psychiczne

Sprawowanie kontroli wydaje się być jednym z podstawowych warunków zdrowia psychicznego oraz dobrego samopoczucia. Utrata tego może prowadzić do stresu, depresji, lęku, uzależnień itp. Samo poczucie sprawowania kontroli nad sytuacją zdaje się mieć największe znaczenie, a nie jej obiektywny stan.

• Ogólny stan zdrowia

Ludzie o silniejszym poczuciu panowania nad własnym życiem zazwyczaj żyją dłużej. Brak poczucia sprawowania kontroli upośledza funkcjonowanie układ odpornościowego.

>>Biologia

Skala umiejscowienia źródła kontroli Rottera! - w jakim stopniu moje zachowanie zalezy ode mnie, a w jakim zależy ono od czynników zewnętrznych. Czynnik genetyczny wyjaśnia ok. 30% wariancji w zakresie poczucia sprawowania kontroli, czyli jest to do pewnego stopnia uwarunkowane genetycznie, ale zależy tez od uczenia się i czynników poznawczych.

>>Uczenie się

Rotterowski podział wywodzi się z teorii wzmocnienia. Wg niego wewnętrzne umiejscowienie kontroli jest efektem doświadczeń, że sprawując kontrolę, osiągamy zakładane lub pożądane rezultaty.

Okazuje się, że jest to również uzależnione kulturowo. Na Zachodzie ludzie mają skłonności do myślenia w kategoriach aktywnego sprawowania kontroli, czyli co należy zrobić, aby zmienić sytuację (usunięcie źródeł stresu). Tymczasem na wschodzie ludzie dążą do samokontroli, np. Ograniczenia źródła stresu oraz akceptacja poczucia braku kontroli. Takie myślenie wyrasta z kolektywizmu (strategie samokontroli; medytacja).

>Poznanie

Na niektóre sytuacje mamy wpływ, a na inne nie. Problemy pojawiają się, gdy wewnątrzsterowni starają się rozciągnąć swoją kontrolę na rzeczy, których się nie da kontrolować, a zewnątrzsterowni nigdy nie podejmują kontroli...

Wskaźniki Rottera są niezależne! W obu można otrzymać ten sam wynik!

Orientacja wewnętrzna zwiększa zagrożenie depresją, zewnętrzna może przed nią chronić (Seligman).

Optymalny stan zdrowia osiąga się, uzyskując kontrolę w pewnym zakresie, ale zarazem umiejąc rozpoznać granice swoich możliwości.

>> Sprawowanie kontroli a doskonalenie się

To pierwsze wydaje się być warunkiem drugiego. Bez tego poczucia nie podejmiemy żadnych działań. Musimy mieć kontrolę by móc coś osiągnąć. Trzeba umieć zrównoważyć kontrolę i jej wymuszony brak ( Bandura).

Podejmujemy nowe działania tylko wtedy, gdy jesteśmy optymistycznie nastawieni i mamy nadzieję.

>>>>Motywacja do doskonalenia się oraz do odnoszenia sukcesów

Doskonałość osiąga się zdobywając wiedzę i rozwijając umiejętności.

Sukces- osiągnięcie celu np. zdobycie dyplomu.

Kompetencje- obejmują umiejętności, zdolności, możliwości, biegłość i sprawność; cechy te pozwalają nam wchodzić w interakcje z otoczeniem i zaspokajać swoje pragnienia.

Postawa instrumentalna- wyznaczanie celów, planowanie ich osiągnięcia, a następnie realizacja; dążenie do mistrzostwa, poczucie skuteczności własnych działań.

Murray dowiódł, że ludzie różnią się pod względem gotowości do „przezwyciężania przeszkód, wykorzystywania własnej siły, wykonywania trudnych zadań, najlepiej i najszybciej, jak to tylko możliwe.

McClelland z kolegami opracował Test Apercepcji Tematycznej by zmierzyć siłę/gotowość.

Obrazki pokazywane badanym, zadaniem jest ułożenie opowiadania na ich temat.

White stwierdził, że kompetencja wyrasta z ciekawości i eksploracji, które opierając się na motywacji efektywnościowej, której celem jest zrozumienie środowiska, w którym żyjemy, i zawartego w nim porządku. Zrozumiawszy, że jest w stanie sprawować kontrolę nad otoczeniem jednostka kształtuje poczucie własnej skuteczności.

Motywacja efektywnościowa- pragnienie eksploracji.

Piaget twierdził, że mamy skłonność do scalania informacji płynących do nas z otoczenia.

Teoria Graya wskazuje na system aktywacji behawioralnej (BAS) raz system hamowania behawioralnego (BIS)- odpowiadają za ciekawość świata i eksploracje.

Talent- zdolność do uczenia się lub robienia czegoś.

McClelland , stwierdził że kiedy rodzice zachęcają dzieci do niezależności i mistrzostwa to u dzieci kształtuje się silniejsza potrzeba osiągania sukcesu.

Dzieci maja wrodzona zdolność odczuwania satysfakcji z powodu wzrostu własnych umiejętności.

Badania Atkinsona wykazały, że potrzeba zdobywania sukcesu jest hamowana przez potrzebę unikania porażek. Obie potrzeby wchodzą w interakcje z oczekiwaniami.

Według modelu Dweck ludzie wyznający teorię stałości inteligencji wybierają zadania, które potwierdzają ich zdolności, i unikają zadań, które mogłyby obnażyć ich brak. Ludzie wyznający teorię wzrostu inteligencji natomiast wybierają zadania, które pozwolą im zwiększyć swoje kompetencje, ci wyznaczają sobie cele ambitne, które poszerzą zakres ich kompetencji.

Dweck i Legget- unikanie wyzwań jest niekorzystne, a podejmowanie ich- korzystne adaptacyjnie.

Zgodnie z hierarchicznym modelem motywacji dążeniowej i unikającej można wyodrębnić trzy podstawowe motywacje, obrazujące stosunek do sukcesu: dążenie do mistrzostwa, dążenie do wykazywania się oraz unikanie wykazywania się. Dwie pierwsze mogą kształtować motywację wewnętrzną, a unikania osłabia ten rodzaj motywacji, co wyrasta z potrzeby unikania porażek.

Podejmowanie trudnych zadań zwiększa umiejętności i poczucie kompetencji.

>>Samoocena

Wg Pareckiego wysoka samoocena to poczucie dumy z siebie, dzięki któremu, mając świadomość własnych słabości, hołubimy swoją siłę wewnętrzną oraz swoje zalety.

Wg Lazarusa podstawowym wątkiem relacyjnym dumy jest umacnianie poczucia własnej tożsamości przez przypisywanie sobie zasługi w związku z jakimś wartościowym przedmiotem lub osiągnięciem, czy to naszym własnym czy też grupy, z którą się identyfikujemy. Duma daje dzieciom poczucie autonomii, siły, ciekawości i pewności siebie. Dzięki temu czują w sobie siłę sprawczą, umożliwiającą przeprowadzanie zmian.

Wg Lazarusa ta duma jest podstawą samooceny.

Z kolei niską samoocenę można zdefiniować jako uczucie wstydu wynikające z przekonania o braku zdolności i umiejętności cenionych przez ważne dla nas osoby. Jest to wynikiem oceniania siebie i odnoszenia porażek w ważnych dla nas dziedzinach. Wpływa na nie również internalizowanie wartości społecznych.

Osoby o niskiej samoocenie ją utrwalają, co jest tłumaczone potrzebą przewidywalności, samoweryfikacji i unikania wstydu. Osoby takie są zazwyczaj pełne lęku, lęk ma zaś podłoże genetyczne, więc można sądzić, że niska samoocena ma podłoże biologiczne. Można jednak ją poprawić treningiem itp. Jeśli rodzice darzą dziecko miłością i poczuciem akceptacji to to dziecko zazwyczaj ma później dobre zdanie o sobie.

Samoocena jest związana z wizerunkiem siebie. Trzeba nauczyć się szanować swoje zalety i być z nich dumnym. Osoby o wysokiej samoocenie najczęściej porównują się z osobami o mniejszych osiągnięciach by utrwalić swoją samoocenę.

Strategie radzenia sobie z porażką:

Potrzeba przewidywalności

Potrzeba samoweryfikacji

Potrzeba unikania wstydu

Osoby o wysokiej samoocenie mają niski poziom lęku- zwracają uwagę na nowe bodźce.

Wysoka samoocena jest wynikiem pozytywnych doświadczeń życiowych; dążenie do mistrzostwa.

Dzieci o wysokiej samoocenie maja rodziców, którzy je szanują i bezwarunkowo akceptują; dają im swobodę eksplorowania i eksperymentowania.

Coopersmith- poczucie dumy u dzieci kształtuje wysoką samoocenę.

Rogers- mamy wrodzoną skłonność do wysokiej samooceny, pozytywna opinia o sobie

Miłość warunkowa- nie jesteśmy kochani za to, kim jesteśmy, lecz co robimy, co udaje nam się osiągnąć.

Miłość bezwarunkowa jesteśmy kochani niezależnie od tego czy postępujemy w określony sposób, błędy czy porażki nie maja znaczenia.

Osoby o wysokiej samoocenie częściej myślą o swoich zaletach, o niskiej częściej o swoich słabych stronach.

Dodatkowe informacje

Instrumentalna postawa - ludzie dążący do sukcesu mają poczucie skuteczności swoich działań, podejmują takie działania, aby dostać od życia to, czego chcą. Planują i realizują swoje plany. Przy tym nie uchylają się od odpowiedzialności, a porażki ich nie zrażają.

Przyjemność, którą sie odczuwa odnosząc sukces nie wynika z osiągania konkretnego celu, lecz z rozwijania i wykorzystywania umiejętności (chodzi o proces!).

Ważną rolę w kształtowaniu motywacji do osiągnięć wywierają na człowieka rodzice i środowisko, w którym się wychowuje.

White twierdził, że chęć eksplorownia opiera się na motywacji efektywnościowej - chęć zrozumienia środowiska i zawartego w nim porządku.

Teoria społecznego uczenia się = dzieci widząc rodziców uczą się postępować tak jak oni. Podobnie to działa w późniejszych okresach rozwoju osobnika (Bandura).

Poznawcza teoria wyboru (Atkinsona) - dążenie/unikanie. Samoocena jest raczej przyczyną niż skutkiem problemów społecznych...

Meżczyźni są lekko bardziej pewni siebie niż kobiety. Snyder - poczucie sprawstwa.

---