PREFERENCJE I WYBORY LEKTUROWE POLAKÓW WSPÓŁCZEŚNIE
Literatura piękna niezmiennie stanowi główny obszar zainteresowań czytelniczych. Wybiera ją większość deklarujących czytanie książek- 63%, podczas gdy po niebeletrystykę sięga tylko około 2/5 ankietowanych.
Gdy jako kryterium przyjęto podział na literaturę polską i obcą, w roku 2008, podobnie jak i dwa lata wcześniej największym zainteresowaniem cieszyły się książki autorów obcych. Przyczyn należałoby szukać przede wszystkim w ofercie rynkowej, zdominowanej przez bestsellery autorów obcych.
Na podstawie kryterium literaturoznawczego i funkcjonalnego, wymieniane przez badanych tytuły książek lub nazwiska autorów zostały zaklasyfikowane do 11 typów, przy czym w 2008r. co najmniej 10-procentową publiczność miało siedem spośród jedenastu typów publikacji.
Najwięcej osób(18% deklarujących czytanie, tj. 7% ogółu badanych) wybrało powieści obyczajowo-romansowe. Popularnością cieszyła się zwłaszcza twórczość:
K. Grocholi Nigdy w życiu, Serce na temblaku, Ja wam pokażę, Trzepot skrzydeł
M. Szwai Jestem nudziarą, Klan dziewic
M. Kalicińskiej Dom nad rozlewiskiem, Miłość nad rozlewiskiem.
Czasami, wskazywano na cały cykl książek Grocholi i Kalicińskiej lub wszystkie ich książki.
Spośród autorów obcych wyróżniała się zwłaszcza D. Steel (Długa droga do domu, Randki w ciemno, Klejnoty, Siostry). Wielbicielki znalazła tez seria „Harlequin”. Wymieniano poszczególne tytuły książek, a nawet nazwiska autorów. Sięgano także po książki H. Fielding (Dziennik Bridget Jons), N. Roberts (Rezydencje, Prosto w ogień), wydawnictw takich jak Da Capo, Amber, Axel Springer, Prószyński i S-ka, a także po książki z serii „Literatura w spódnicy” i „Wszystko dla Pań”. Spośród klasyki gatunku wybierano najczęściej Damę Kameliową A. Dumasa czy Trędowatą H. Mniszek.
Nieco mniej czytelników(15%, tj. 5% ogółu badanych) wybrało powieści sensacyjno-kryminalne. Chętnie sięgano po klasyków gatunku takich jak:
A. Christie Czarna kawa, Karty na stół, Morderstwo w Orient Expresie, Uśpione morderstwo
J. Chmielewska Boczne drogi, Wszyscy jesteśmy podejrzani, Studnie przodków, Trudny trup
R. Ludlum Tożsamość Bourne'a, Ultimatum Bourne'a, Klątwa Prometeusza.
Wybierano także książki F. Forsytha Psy wojny, J. Grishama Bractwo, Firma, Klient, D. Morrella Rambo:pierwsza krew. Szczególnie dużym zainteresowaniem cieszyły się książki
D. Browna Kod Leonardo da Vinci, Twierdza szyfrów, Zwodniczy punkt
Kolejny typ chętnie wybierany przez czytelników(14% deklarujących czytanie,tj. 5% ogółu badanych) to książki encyklopedyczno-poradnikowe obejmujące bardzo różne wydawnictwa: encyklopedie, leksykony, słowniki, atlasy, albumy i różnego typu poradniki dotyczące praktycznie wszystkich dziedzin życia oraz wszelkich rodzajów zainteresowań. Dominowały wśród nich dwa tematy: zdrowie i kuchnia (Zielona apteka. Rośliny, które leczą, Jak żyć długo i zdrowo. Towarzyszyły im poradniki dotyczące międzyludzkich relacji i ról społecznych (Mężczyźni są z Marsa, kobiety z Wenus, Dlaczego warto żyć) oraz najróżniejszych praktycznych umiejętności (Moje dziecko, Mój pies, Zadbany ogród).
Czytelnicy chętnie sięgali też po literaturę faktu (11%, tj. 4%ogółu badanych), która obejmowała wspomnienia, biografie, autobiografie, pamiętniki, reportaże oraz tzw. książki chwili poświęcone głośnym w danym momencie sprawom czy popularnym osobom publicznym. Typ ten charakteryzował się dużą różnorodnością tytułów i, będącą odzwierciedleniem zarówno różnych zainteresowań czytelników, jak i bogactwa wydawniczej oferty. Pod względem liczby wskazań w 2008r. Wyróżniali się trzej autorzy:
S. Dziwisz autor Świadectwa
R. Kapuściński Cesarz, Imperium, Heban, Podróże z Herodotem
W. Cejrowski Gringo wśród dzikich plemion
Sięgano także, choć już nieco rzadziej po książki S. Grzesiuka, M. Samozwaniec, J. Głowackiego. O różnorodności zainteresowań czytelników świadczą pojedyncze wskazania na takie książki jak Józef Piłsudski, Iwan Groźny, Frida. Życie i twórczość Fridy Kahlo, Biała Masajka, Stalin. Dwór czerwonego cara, itd.
Innym rodzajem literatury popularnej cieszącym się dużym zainteresowaniem była fantastyka (10% deklarujących czytanie, tj. 4% ogółu badanych), reprezentowana przez nurt fantasy oraz różne wydania horrorów, rzadziej przez klasyczną science fiction. Była to twórczość
J.R.R. Tolkiena Władca pierścieni
S. Kinga Bezsenność, Ręka mistrza, Desperacja, Mroczna wieża
R. Cooka Marker, Wirus, Złamany umysł
A. Sapkowskiego Wiedźmin, Miecz przeznaczenia
S. Lema Dzienniki gwiazdowe
Porównywalną popularnością cieszyły się lektury szkolne i podręczniki (10%, tj. 4% ogółu badanych). Po ten typ książek sięgali głównie uczniowie, wymieniając takie tytuły jak Kamienie na szaniec, Antygona, Król Edyp, Granica, Przedwiośnie, Siłaczka, Potop lub ogólnie Trylogia, Quo vadis, Krzyżacy, Pan Tadeusz, Dziady, itd.
Równie niewielkie różnice wystąpiły w przypadku książek dziecięco-młodzieżowych (10% czytelników, tj. 4% ogółu badanych). Wyróżnił się tutaj cykl J. K. Rowling o Harrym Potterze oraz W pustyni i w puszczy Sienkiewicza. Wybierano także Baśnie z tysiąca i jednej nocy, Baśnie Andersena, a także Baśnie braci Grimm. Zainteresowaniem cieszyły się książki adresowane do najmłodszych, m.in. Jacek, Wacek i Pankracek, Kajtkowe przygody, Kubuś Puchatek, Król MaciuśPierwszy, Dzieci z Bullerbyn, i nieco starszych czytelników: Pan Samochodzik, Ten obcy, Zew krwi, Ania z Zielonego Wzgórza, Winnetou, a także cykl High School Musical, typowy przykład książek stanowiących cześć produktu popkultury.
Mniej niż 10% zasięg miała:
Literatura fachowa
Książki religijne (Biblia, Świadectwo, książki Jana Pawła II lub poświęcone jego osobie)
Eseistyka i publicystyka
Ezoteryka i ufologia
Analizując wyniki badań z 2008r. i z lat wcześniejszych, za swoisty ewenement należy uznać stałą obecność wśród lekturowych powszechników serii „Harlequin”(co prawda przy spadającej poczytności), cyklu Saga o ludziach Lodu M. Sandemo, twórczości D. Stell i J. Chmielewskiej. Jednocześnie warto zwrócić uwagę na pojawienie się w latach 2006-2008 w prezentowanych zestawach literatury trudniejszej, ambitniejszej (twórczość: N. Davisa, R. Kapuścińskiego, S. Lema, o której sporo się ostatnio mówiło). Dowodzi to, że książka ambitniejsza też może liczyć na szerszy odbiór, pod warunkiem, że będzie dostępna i wsparta odpowiednią promocją. Spośród 25 tytułów, które porównywano w ciągu czterech lat zainteresowały co najmniej 1% czytelników, tylko 5 (Trylogia i Krzyżacy Sienkiewicza, Nigdy w życiu Grocholi, Pan Tadeusz Mickiewicza i seria „Harlequin”) utrzymało popularność przez cały ten okres. Podobnie było w przypadku najpoczytniejszych autorów. Podsumowując, należy stwierdzić, że czytelnictwo, tak jak cała współczesna kultur, rządzi się krótkotrwałymi modami, a na jego obraz duży wpływ mają różne spektakularne wydarzenia, kreowane i wzmacniane przez media. W efekcie żadnemu twórcy nie udaje się dłużej utrzymać w wyborach czytelniczych i dołączyć do dwóch sztandarowych przedstawicieli polskiej literatury- Sienkiewicza i Mickiewicza. Za symboliczny należy uznać fakt, że przez całe ostatnie 20-lecie stale w czytelniczym obiegu utrzymują się tylko 3 tytuły: Pan Tadeusz Mickiewicza, Trylogia Sienkiewicza i seria „Harlequin”, traktowana jako jeden tytuł.