SŁOWOTWÓRSTWO
WARTOŚĆ KATEGORIALNA - uogólnione znaczenie formantu, np. -acz (tworzy nazwy osób wykonujących jakąś czynność).
Kategoria słowotwórcza to klasa wyrazów o wspólnym uogólnionym znaczeniu (mająca tę samą wartość kategorialną), jakie niosą formant i temat słowotwórczy, np. nazwy czynności, nazwy wykonawców czynności, nazwy miejsc itd.
Typ słowotwórczy stanowią te wyrazy pochodne, w których budowie można wyróżnić ten sam formant (np. -iciel, -nik). Jest to klasa wyrazów mająca tę samą wartość kategorialną i ten sam wykładnik formalny (np. nazwy wykonawców czynności z sufiksem -iciel, np. myśliciel itd.)
…………………………………………………………………………………………………
Derywat synchroniczny (pochodniość synchroniczna) - wyraz, który znaczeniowo (lub składniowo) oraz formalnie wywodzi się od innego wyrazu (np. domek od dom).
………………………………………………………………………………………………….
CZASOWNIK:
Derywacja transpozycyjna (zmiana funkcji składniowych, np. czynić czary = czarować)
Derywacja semantyczna (mutacja, zmiana znaczenia)
Derywacja modyfikacyjna (modyfikacja znaczenia, np. przeschnąć = trochę schnąć, czasownik nie zmienia się znaczeniowo, następuje jedynie zmiana jego intensywności, częstotliwości itd.)
Derywacja aspektowa (wymiana przyrostków tematycznych, np. podpisać - podpisywać)
W analizie słowotwórczej czasowników nie mamy formantów sufiksalnych, jest to zwykła końcówka czasownika! Zazwyczaj jest formant paradygmatyczny (zmiana części mowy) i ewentualnie alternacyjny lub prefiksalny.
………………………………………………………………………………………………….
PARAFRAZA SŁOWOTWÓRCZA A PERYFRAZA SŁOWOTWÓRCZA (w przypadku derywatów asocjacyjnych, powiązanych skojarzeniowo)
………………………………………………………………………………………………….
Motywacja wzajemna - wtedy, gdy dwa wyrazy możemy wywodzić od siebie nawzajem (nie ma bazy i derywatu), np. fryzjerstwo - fryzjer, optymizm - optymista.
Motywacja równoległa - różne znaczenia wyrazu motywowane przez różne wyrazy podstawowe np. damka - 1. od damski jako `rower damski', 2. od dama jako `dama w warcabach'.
Wielomotywacyjność - jedno znaczenie motywowane przez różne wyrazy podstawowe: np. klasówka (1. `praca klasowa' (od klasowy), 2. `praca wykonywana w klasie' (od klasa)
………………………………………………………………………………………………….
FORMANTY:
1. afiksalne (sufiksy, prefiksy, interfiksy, postfiksy)
2. formant ujemny (dwója od dwójka) lub alternacyjny (mięso - mięcho)
3. paradygmatyczny (różnice występują tylko w końcówkach fleksyjnych)
4. prozodyczny (zmiana akcentu - w zrostach, np. Wielkanoc)
………………………………………………………………………………………………….
Węzeł morfologiczny - nakładanie się morfemów, przenikanie się formalnej reprezentacji dwu sąsiadujących morfemów. Przykład Gdańsk lub Płock (Gdańsk + ski = gdański, Płock + ski = płocki)
…………………………………………………………………………………………………..
Morfy puste (zwane też konektywami) - „resztkowe” segmenty morfologiczne, wydzielone w procesie analizy słowotwórczej, nie będące składnikiem żadnego z wydzielonych w trakcie analizy morfemów. Są to elementy łączące formant z tematem, ułatwiające wymowę wyrazu, np. kong - ij - ski, europ - ej - ski.
…………………………………………………………………………………………………..
Złożenia - w przypadku złożeń, w których następuje odrzucenie zakończenia drugiego z wyrazów podstawowych, formantem staje się końcówka zerowa, np. długopis-ø (od długo i pisać). Gdy pojawia się inny sufiks, wtedy nie dopisujemy końcówki zerowej, np. drugoklasista.
…………………………………………………………………………………………………...
Derywaty dzielimy na proste i złożone. Derywaty proste motywowane są przez jeden wyraz, natomiast derywaty złożone przez więcej wyrazów pochodnych (złożenia, zrosty, zestawienia, skrótowce i uniwerbizacje).
Uniwerbizmy- wyrazy motywowane wieloma wyrazami, ale odnoszące się do jednej podstawy słowotwórczej (np. żaglówka od łódź żaglowa).
FORMANT ALTERNACYJNY - jest jedynym formantem w wyrazach takich jak mięso i mięcho. Różnicę między stanowi tylko oboczność tematu. Jest to formant alternacyjny jakościowy.
Formantem alternacyjnym ilościowym jest ucięcie (dekompozycja, dezintegracja tematu) - szpila od szpilka itd. Zjawisko to zwane jest także derywacją ujemną lub wsteczną.
FORMANT PARADYGMATYCZNY - gdy zmieniają się końcówki fleksyjne (i gdy nie ma sufiksów, np. zdrowy-zdrowie, biały-biel). Nie używamy terminu derywacji zerowej, a jedynie paradygmatyczna.