WPZiB utworzono na mocy Traktatu o UE z Maastricht. Postanowienia te ulegały niewielkim zmianom w Traktacie Amsterdamu i w podpisanym w 2001 Traktacie Nicei.
Zasady WPZiB
WPZiB umacnia w dwóch zasadniczych płaszczyznach tożsamości UE :
• W realizacji WPZiB Unia widzi możliwość potwierdzenia tożsamości na arenie międzynarodowej
• Traktat UE sprecyzował spójność i solidarność. Państwa członkowskie mają popierać aktywnie i bez zastrzeżeń WPZiB; współpracują w celu umacniania i rozwijania wzajemnej, politycznej solidarności; powstrzymują się od każdego działania, które byłoby sprzeczne z interesami Unii.
Główne cele WPZiB to:
• zachowanie wspólnych wartości , podstawowych interesów, niezawisłości i integralności UE zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych
• umacnianie bezpieczeństwa UE
• zachowanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa narodowego
• popieranie współpracy międzynarodowej
• rozwijanie i umacnianie demokracji i zasad państwa oraz poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności
Instrumenty działania WPZiB
• Zasady i ogólne wytyczne ustalane przez Rade Europejską
• Wspólne strategie ustalane przez Radę Europejską. Dotyczą one spraw, w których państwa UE mają wspólne ważne interesy
• Wspólne stanowiska. Podczas podejmowania wspólnych akcji w specyficznych sytuacjach. Rada ustala wtedy cele, zakres, środki i czas trwania działań
• Wspólne stanowiska ustalają koncepcję UE w odniesieniu do określonych problemów charakterze geograficznym lub substancjonalnym
• Umacnianie współpracy państw UE poprzez działanie w ramach WPZiB spójnie i solidarnie poprzez: wzajemna wymianę informacji i uzgodnień, koordynację działania w organizacjach międzynarodowych, zapytania i propozycje, wnioskowanie nadzwyczajnych posiedzeń Rady
Mechanizm decyzyjny
Podstawą podejmowania decyzji w WPZiB na mocy traktatu z Maastricht jest jednomyślność. Ustanowiono jednak również tzw. Konstruktywne wstrzymanie się od głosu i rozszerzono możliwość podejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów.
Istotą konstruktywnego wstrzymania się od głosu jest, iż wstrzymanie się od głosu nie stoi na przeszkodzie jednogłośnemu podjęciu decyzji.
• Państwo wstrzymujące się od głosu może złożyć we tej sprawie oficjalny wniosek
• Powstrzymuje się ono od wszelkich działań które byłyby sprzeczne z taką decyzją
• Pozostałe państwa respektują stanowisko państwa wstrzymującego się od głosu
• Konstruktywne wstrzymanie się od głosu przestaje działać jeśli państwa wstrzymujące się od głosu dysponują więcej niż jedną trzecią głosów ważonych
Rada decyduje kwalifikowaną większością głosów jeśli:
♣ podejmuje wspólne działania, przyjmuje wspólne stanowiska, względnie podejmuje inne decyzje na podstawie wspólnych strategii
♣ podejmuje decyzje w celu realizacji wspólnego działania lub wspólnego stanowiska
Możliwość taka jest obwarowana ograniczeniami:
♣ nie dotyczy ona decyzji mających odniesienie wojskowe lub do polityki obronnej
♣ decyzje dochodzą do skutku jeśli mają poparcie co najmniej 10 państw które dysponują razem 62 z 87 głosów ważonych
możliwość taka jest także obwarowana wentyle bezpieczeństwa, gdy♣ jedno państwo sprzeciwi się z ważnych powodów , przedstawiając je; wówczas Rada może pozostawić decyzję Radzie Europy do jednomyślnego przegłosowania
Organy WPZiB
Unia dysponuje jednolitymi ramami instytucjonalnymi. II filar korzysta ze wspólnotowym instytucji, które funkcjonują jako organy WPZiB.
Na podstawie Traktatu o UE Rada Europejska została ustanowiona jako samodzielny organ UE i jako taki funkcjonuje również w II filarze. D kompetencji Rady Europejskiej należy określanie kierunków działania WPZiB poprzez:
o ustalanie zasad i ogólnych wytycznych WPZiB
o podejmowanie decyzji w sprawie uzupełnienia WPZiB
Główne organy działające w WPZiB:
¬ Rada składająca się z ministrów spraw zagranicznych, jest głównym organem decyzyjnym i wykonawczym WPZiB:
• Zapewnia jednolitość, spójność skuteczność działaniom UE w WPZiB
• Rekomenduje Radzie Europejskiej wspólne strategie i jest odpowiedzialna za ich realizację
• Podejmuje wspólne działania i przyjmuje wspólne stanowiska spełnia wiele innych funkcji koordynacyjnych
Parlament Europejski, którego rola jest niewielka może jedynie¬ kierowac zapytania i zalecenia do Rady i kontrolować budżet WPZiB
¬ Komisja Europejska:
• W pełnym zakresie uczestniczy w pracach WPZiB
• W pełnym zakresie uczestniczy w reprezentowaniu UE przez Prezydencję w sprawach objętych WPZiB oraz realizacji przez Prezydencję decyzji podjętych w ramach WPZiB
• Wchodzi w skład Trojki z Prezydencją i Wysokim Komisarzem
¬ Prezydencja spełnia w WPZiB trzy ważne funkcje
• Reprezentuje UE w sprawach WPZiB
• Jest odpowiedzialna za realizacje decyzji podejmowanych w ramach WPZiB
• Reprezentuje stanowisko UE w organizacjach międzynarodowych
Wysoki Przedstawiciel dla WPZiB to również Sekretarz Generalny Rady,¬ który jest odpowiedzialny za funkcjonowanie WPZiB, wspieranie Prezydencji i Rady oraz do reprezentowania WPZiB na arenie międzynarodowej
¬ Komitet Stałych Przedstawicieli, w którego skład wchodzą ambasadorowie państw członkowskich UE, jest organem pomocniczym WPZiB
Organy WPZiB sui generis
Komitet Polityczny w skład, którego wchodzą dyrektorzy polityczni¬ Ministerstw Spraw Zagranicznych państw członkowskich. Komitet ma istotne kompetencje takie jak: obserwacja sytuacji międzynarodowej w obszarach objętych WPZiB; dostarczanie Radzie ocen; czuwanie nad realizacją uzgodnionych polityk. Komitet polityczny zajmuje się na bieżąco wszystkimi zasadniczymi problemami polityki międzynarodowej
Jednostka planowania strategicznego i wczesnego ostrzegania,¬ podporządkowana Wysokiemu Przedstawicielowi dla WPZiB. Do jej zadań należą:
• Czuwanie i analiza rozwoju sytuacji objętych w dziedzinach WPZiB
• Ocena interesów UE w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz określanie przyszłych głównych zagadnień WPZiB
• Wczesne ocenianie wydarzeń sytuacji, które mogą oddziaływać na WPZiB
• Opracowywania dokumentów określających opcje polityczne
¬ Korespondenci Europejscy odpowiedzialny za bieżącą wymianę informacji ( w tym poufnych)
¬ Specjalni pełnomocnicy powoływani dla szczególnych spraw politycznych
Finansowanie WPZiB
WPZiB budżetu WE pokrywane są koszty administracyjne związane z działalnością WPZiB oraz wydatki operatywne związane z realizacją WPZiB, WPZiB wyjątkiem wydatków na działania mające odniesienie wojskowe lub do polityki obronnej. Rada może uchwalić inną decyzję i w takim przypadkach wydatki są ponoszone przez państwa uczestniczące w danym przedsięwzięciu.
Sąd I instancji: jest sądem odwoławczym od orzeczeń sadowych przede wszystkim rozpatruje:
Skargi o stwierdzenie nieważności aktu wspólnotowego;
Skargi o bezczynnośc instytucji UE;
Skargi odszkodowawcze przeciwko instytucjom WE;
Skargi pracownicze wnoszone przez funkcjonariuszy wspólnotowych przeciwko WE;
Skargi oparte na klauzuli arbitrażowej umów prawa publicznego lub prywatnego, zawartych przez WE lub w jej imieniu;
Pominąwszy skargi pracownicze SPI jest właściwy do rozpoznawania skarg, które objęte są również jurysdykcją ETS. SPI rozstrzyga je, gdy zostały wniesione przez osoby fizyczne i prawne;
Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony WPBiO:
W dniach 10-11 grudnia 1999 r. w Helsinkach odbył się kolejny szczyt Rady Europejskiej, na którym oficjalnie ogłoszono ustanowienie Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. Jej celami stały się przede wszystkim zwiększenie zdolności UE do prowadzenia samodzielnych działań operacyjnych i podejmowania decyzji w razie zaistnienia kryzysu. Chociaż postanowienia te miały na celu uniezależnienie się od tego, czy NATO podejmuje decyzję w danej sprawie, Sojusz Północnoatlantycki pozostał podstawą wspólnej obronności. Zadeklarowano zwiększenie współpracy z NATO, lepsze wykorzystanie potencjału, jakim UE dysponuje i zwiększenie szybkości reakcji na kryzysy. By móc lepiej realizować misje petersberskie, proklamowano tzw. Europejski Cel Operacyjny/Zasadniczy. Zakładał on, że do końca 2003 r. zostanie utworzony korpus liczący 50-60 tysięcy żołnierzy, który będzie zdolny w ciągu 60 dni przeprowadzić dowolną misję petersberską, trwającą przynajmniej rok. Wojska te miały obejmować siły lądowe, morskie i lotnicze. Podczas realizacji celu powstały trudności, które sprawiły, że trzeba było wydłużyć docelowy termin i 18 czerwca 2004 r. zastąpiono stary cel Celem Operacyjnym 2010.
Podczas spotkania ministrów obrony UE w Sintrze 28 lutego 2000 r. postanowiono, że wspólne siły zbrojne będą wykorzystywane na większą skalę do prowadzenia operacji w Europie i na jej obrzeżach, a w mniejszych ilościach na całym świecie.
Ostateczna wersja Raportu prezydencji na temat Wspólnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony została wraz z dokumentami towarzyszący przyjęta na spotkaniu Rady Europejskiej w Feira 19-20 czerwca 2000 r. Wówczas określono również zasady, na jakich pozaunijne państwa NATO i kandydaci do UE będą mogli współdziałać w misjach UE
Europejska strategia bezpieczeństwa
12 grudnia 2003 r. na posiedzeniu w Brukseli Rada Europejska przyjęła dokument określający wspólną strategię bezpieczeństwa o nazwie Bezpieczna Europa w lepszym świecie: europejska strategia bezpieczeństwa. Określał on strategiczne cele dla UE:
zapobieganie długofalowym zagrożeniom, w pierwszej kolejności działając poza granicami Europy przy użyciu nie tylko militarnych środków
dbanie o bezpieczeństwo w sąsiedztwie UE poprzez rozwój Wspólnoty i integrację kolejnych państw oraz współpracę z USA, Rosją, NATO, państwami śródziemnomorskimi, bałkańskimi i kaukaskimi
umacnianie już istniejących systemów bezpieczeństwa międzynarodowego, w szczególności w ramach ONZ, NATO, OBWE i Rady Europy, ponadto także m.in. WHO i Międzynarodowego Trybunału Karnego
Strategia bezpieczeństwa formułuje także wnioski dla przyszłych działań UE i zapowiada, co Wspólnota zamierza dokonać, by realizować ustalone cele:
zwiększać aktywność, by wykorzystać cały swój potencjał dla lepszego oddziaływania dla światową politykę przez działania polityczne, handlowe, dyplomatyczne, wojskowe, cywilne i prorozwojowe
kontynuować już istniejące systemów i działań na rzecz bezpieczeństwa, zwłaszcza poprzez rozwój własnych zasobów i współpracy z NATO (formuła Berlin Plus), budując z nim partnerstwo strategiczne
zwiększać spójność między instrumentami Unii oraz między nimi a polityką poszczególnych państw członkowskich
współpracować z partnerami na świecie, w szczególności w zakresie budowania partnerstwa strategicznego z USA, a także z Japonią, Chinami, Indiami i Kanadą
Organy EPBiO- Pierwszą próbę instytucjonalizacji EPBiO podjęto w dniach 14-15 lutego 2000 r., gdy Rada do Spraw Ogólnych podjęła decyzję o ustanowieniu tymczasowych organów: Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa oraz Struktury Wojskowej, a także o przydzieleniu z państw członkowskich grupy ekspertów, którzy mieli pracować dla Sekretariatu Generalnego Rady. Następnie 22 maja ustanowiono również stały Komitet do spraw Cywilnych Aspektów Zarządzania Kryzysowego (CivCom). Na szczycie w Nicei w grudniu 2000 r. Rada Europejska ustaliła wytyczne, na podstawie których 22 stycznia 2001 r. tymczasowe organy przekształcono w Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, Komitet Wojskowy Unii Europejskiej (EUMC), Sztab Wojskowy Unii Europejskiej (EUMS) i Komórka Policyjna.
Praktyka funkcjonowanie EPBiO, w szczególności misji petersberskich, ukazała potrzebę utworzenia dodatkowych instytucji. 12 lipca 2004 r. ustanowiono Europejską Agencję Obrony, której celem jest rozwój przemysłu obronnego UE i dbanie o wyposażenie sił szybkiego reagowania w odpowiednią broń. W styczniu 2005 r. rozpoczęto tworzenie Komórki Cywilno-Wojskowej, posiadającej możliwość tworzenia Centrów Operacyjnych. 3 listopada 2005 r. ustanowiono Stały Zespół Łącznikowy NATO przy Sztabie Wojskowym UE, a 1 marca 2006 r. utworzono zaś Komórkę Planistyczną Unii Europejskiej, znajdującą się w Kwaterze Głównej NATO. By móc lepiej przygotowywać się do operacji zarządzania kryzysowego, UE 18 lipca 2005 r. utworzyła Europejskie Kolegium Bezpieczeństwa i Obrony, które jest złożone z współpracujących ze sobą krajowych instytucji państw członkowskich UE. Ponadto dla EPBiO działają również agencje WPZiB, przejęte od UZE: Centrum Satelitarne Unii Europejskiej i Instytut Unii Europejskiej Studiów nad Bezpieczeństwem
(MISJE PETERSBERSKIE)- to zbiór zadań z zakresu polityki bezpieczeństwa, przyjęty do realizacji przez Unię Zachodnioeuropejską na konferencji w Hotelu w mieście Petersberg niedaleko Bonn w 1992 roku. Są to zadania humanitarne, w tym ratownicze; misje pokojowe oraz misje zarządzania sytuacjami kryzysowymi. Misje petersberskie zostały włączone do zadań Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej przez Traktat Amsterdamski. Po "śmierci naturalnej" Unii Zachodnioeuropejskiej (powołana na 50 lat) UE stała się jej dziedziczką. Zadania petersberskie są nadal podstawą prawną decyzji o wysłaniu misji w ramach WPBiO. Odpowiednikiem misji peterbserskich w NATO jest planowanie obrony cywilnej w sytuacji zagrożeń (CEP).)
Organy EPBiO- Pierwszą próbę instytucjonalizacji EPBiO podjęto w dniach 14-15 lutego 2000 r., gdy Rada do Spraw Ogólnych podjęła decyzję o ustanowieniu tymczasowych organów: Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa oraz Struktury Wojskowej, a także o przydzieleniu z państw członkowskich grupy ekspertów, którzy mieli pracować dla Sekretariatu Generalnego Rady. Następnie 22 maja ustanowiono również stały Komitet do spraw Cywilnych Aspektów Zarządzania Kryzysowego (CivCom). Na szczycie w Nicei w grudniu 2000 r. Rada Europejska ustaliła wytyczne, na podstawie których 22 stycznia 2001 r. tymczasowe organy przekształcono w Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, Komitet Wojskowy Unii Europejskiej (EUMC), Sztab Wojskowy Unii Europejskiej (EUMS) i Komórka Policyjna.
INSTYTUCJE UNII EUROPEJSKIEJ: SPOSÓB POWOŁYWANIA, SKŁAD, KOMPETENCJE
Rada Europejska -(nie należy jej mylić z Radą Europy i Radą Unii Europejskiej) wytycza strategiczne cele rozwoju Unii. Powołana w 1974 r., stanowi formę systematycznych spotkań szefów rządów państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Rada zbiera się co najmniej dwa razy w roku, pod przewodnictwem głowy państwa lub szefa rządu państwa członkowskiego, któremu przypada przewodnictwo w Unii Europejskiej. Przewodnictwo trwa pół roku i zmienia się rotacyjnie.
Rada Unii Europejskiej -ma za zadanie stanowić prawo w Unii. Może występować w kilku postaciach: jako Rada do Spraw Ogólnych (ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich) lub Rada Specjalna - tzw. branżowa (np. ministrowie rolnictwa, przemysłu, spraw wewnętrznych itd.). Rada Unii Europejskiej wypracowuje i koordynuje politykę wewnętrzną i zagraniczną UE.
Komisja Europejska - nazywana jest "strażnikiem traktatów". Do jej kompetencji należą: prawo inicjatywy ustawodawczej, reprezentacja interesów i koordynacja działań Wspólnot (wewnątrz i na zewnątrz Unii Europejskiej), kontrola stosowania prawa wspólnotowego (europejskiego) oraz realizacja postanowień zawartych w traktatach i aktach prawnych przyjętych przez Wspólnoty. Obecnie liczy 20 komisarzy wybieranych na 5 lat (jeden lub dwóch komisarzy z każdego państwa członkowskiego, w tym przewodniczący i jego dwóch zastępców).
Parlament Europejski - nie stanowi prawa w Unii Europejskiej, ale uczestniczy w procesie decyzyjnym. Ma też uprawnienia dotyczące uchwalania budżetu, przyjmowania nowych członków oraz zatwierdzania układów stowarzyszeniowych. Kontroluje pracę Komisji Europejskiej. Może także ustanawiać tymczasowe Komitety Dochodzeniowe, badające ewentualne wykroczenia lub nieprawidłowości w stosowaniu prawa wspólnotowego (europejskiego). Wybiera Rzecznika Praw Obywatelskich. Parlament składa się z przedstawicieli państw członkowskich UE, wybieranych w wyborach powszechnych i bezpośrednich (na okres 5 lat). Obecnie liczy 626 deputowanych.
Trybunał Sprawiedliwości - zapewnia przestrzeganie prawa wspólnotowego. Orzeka o zgodności aktów prawnych wydawanych przez instytucje Wspólnot z traktatami Wspólnot. Rozpoznaje spory między państwami lub między Komisją Europejską i państwami, wynikające ze stosowania prawa europejskiego. Trybunał składa się z 15 sędziów.
Trybunał Obrachunkowy - sprawuje kontrolę nad dochodami i wydatkami Wspólnot oraz bada, czy finansami wspólnotowymi zarządzano właściwie i zgodnie z prawem. W jego skład wchodzi 15 członków (rewidentów).
Komitet Ekonomiczno-Społeczny (KES) - jest wspólnym organem Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej i Wspólnoty Europejskiej. Wypracowuje stanowiska w sprawach gospodarczych i społecznych. W jego skład wchodzi 222 reprezentantów środowisk gospodarczych i społecznych - producentów, rolników, przewoźników, pracowników najemnych, kupców, rzemieślników i przedstawicieli wolnych zawodów.
Komitet Regionów - jest organem doradczym, z którym Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska konsultują się w sprawach regionalnych i lokalnych (na obszarze Unii istnieje ok. 200 regionów). Komitet składa się z 222 przedstawicieli regionalnych i lokalnych jednostek samorządowych.
Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER) - jest instytucją pomocniczą trzech Wspólnot Europejskich. Odpowiada za przygotowanie prac Rady Unii Europejskiej. Zajmuje się wypracowywaniem zgodnego stanowiska państw członkowskich w sprawie propozycji Komisji Europejskiej, jeszcze zanim zostaną one wpisane do porządku obrad Rady Unii. Komitet składa się z ambasadorów państw członkowskich Unii akredytowanych przy Wspólnotach Europejskich. W ramach COREPER działa 200 grup roboczych.
PRZESTRZEŃ WOLNOŚCI, BEZPIECZEŃSTWA I SPRAWIEDLIWOŚCI W UE
Obszar ten obejmuje regulacje zawarte w dzisiejszym trzecim filarze oraz regulacje z pierwszego filaru odnoszące się do polityki azylowej. Dotyczy więc szeregu spraw związanych z kwestiami ochrony granic Unii, wspólną polityką imigracyjną (oraz współpracy członkowskich organów sądowych w sprawach cywilnych, karnych i ścigania.
Ochrona granic- wewnętrzne granice pomiędzy członkami Unii Europejskiej już na mocy postanowień z Schengen nie podlegają kontroli. Oznacza to, że obywatele UE mogą swobodnie przemieszczać się w ramach Unii Europejskiej. Szczelne za to mają być granice zewnętrzne Unii - granice z krajami trzecimi oraz międzynarodowe porty morskie i lotnicze wszystkich państw członkowskich.
Stopniowo wprowadza się wspólną politykę wydawania wiz i innych dokumentów uprawniających do krótkiego pobytu oraz przepisy odnoszące się do kontroli osób przekraczających granice zewnętrzne, planowane jest także utworzenie zintegrowanego systemu zarządzania granicami zewnętrznymi.
Polityka azylowa i imigracyjna- dotycząca jednolitego statusu azylu obowiązującego w całej Unii Europejskiej, jednolitych procedur przyznawania i pozbawiania azylu oraz współpraca z państwami trzecimi w calu zarządzania napływem osób ubiegających się o azyl. Polityka ta pozostaje zgodna z Konwencja Genewską z 1951 roku oraz Protokołem z 1967 roku odnoszącym się do uchodźców. Wspólna polityka imigracyjna dotyczy z kolei skuteczniejszego zarządzania napływem uchodźców, zapewniając sprawiedliwe traktowania obywateli państw trzecich przebywających legalnie w Państwach Członkowskich. Celem jej jest także zwalczanie nielegalnej imigracji i handlu ludźmi. Unia popiera integracje obywateli państw trzecich przebywających legalnie w Państwach Członkowskich. UE może zawrzeć z państwami trzecimi umowy o ponownym przyjęciu do państw pochodzenia obywateli państw trzecich przebywających nielegalnie na jej obszarze.
Konstytucja przewiduje także w polityce azylowej takie decyzje i środki tymczasowe, które w przypadku nagłego wzmożonego napływu obywateli państw trzecich do jednego lub kilku państw członkowskich działają na korzyść tych ostatnich.
Współpraca sądowa w kwestiach karnych i cywilnych oraz współpraca policyjna- w celu usprawnienia działania organów policyjnych i sądowych wzmocniono współpracę sądową w sprawach cywilnych oraz karnych oraz współprace policyjną w sprawach karnych. Wzmocniono Europol. Zacieśnienie współpracy sądowej w sprawach cywilnych ma na celu wzajemne uznawanie i wykonywanie orzeczeń i decyzji sądowych, współpracę w dziedzinie gromadzenia dowodów oraz uzyskanie lepszego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Wzmocnienie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych ma na celu skuteczniejsze zwalczanie terroryzmu, seksualnego wykorzystywania kobiet i dzieci, nielegalnego handlu narkotykami, prania brudnych pieniędzy, korupcji i przestępczości zorganizowanej.