PEDAGOGICZNE ASPEKTY PRACY I KRYTERIA DOBORU METOD PRACY Z CZYTELNIKIEM
PEDAGOGIKA SPOŁECZNA - wprowadziła wiedzę o środowisku wychowawczym (stanowią zewnętrzny mechanizm kształtowania się postaw czytelniczych). Wyłoniła się w wyniku starcia dwóch nurtów badawczych: psychologizmu i socjologizmu
rozwój : XIX / XX wiek (przeobrażenia społeczno - gospodarcze i kulturowe, urbanizacja, uprzemysłowienie - wprowadzające zróżnicowane formy wychowania środowiskowego w miejsce konformistycznego przystosowania jednostki do życia w określonej grupie społecznej)
nowa, pozaszkolna sieć instytucji wychowawczych, wprowadzających nową generację w określony układ społeczny
na jednostkę wpływają:
→ środowiska naturalne ukształtowane przez geofizyczne elementy natury
→ środowiska społeczne ukształtowane przez historyczny rozwój stosunków społecznych
→ środowiska kulturowe stanowiące historyczny dorobek estetycznej działalności człowieka
koncentracja na społeczno - kulturowych komponentach procesu wychowawczego, mających wpływ na kształtowanie osobowości,
poszukiwanie terenów praktyki wychowawczej poza szkołą m.in. w środowisku biblioteki
podstawy w Polsce tworzyli: J. W. Dawid, S. Karpowicz, M. Grzegorzewska, H. Radlińska
Twierdzili, że procesu wychowania społecznego jako przygotowania do pełnego udziału w życiu społeczno - kulturalnym nie można ograniczyć tylko do szkoły, pn. w wieku pozaszkolnym jednostka cały czas pogłębia i rozszerza swoje wiadomości i doświadczenia.
Każda sytuacja wychowawcza wymaga specyficznych w danych warunkach rozwiązań → wyróżnia się 3 rodzaje sytuacji przygotowujących do udziału w życiu społecznym:
1) szkoła - najbardziej zorganizowana postać procesu wychowawczego
2) pozaszkolne instytucje wychowawcze - dopełniają działalność szkoły, biblioteki, kolonie, obozy,... ; placówki opieki częściowej i całkowitej: internaty, domy dziecka,...
3) wychowanie naturalne w rodzinie
Proces działalności wychowawczej może mieć charakter NATURALNY → środowisko rodziny i najbliższe otoczenie społeczne i INTENCJONALNY → zw. z działalnością konkretnych instytucji wychowawczych, w tym:
- instytucje wychowawcze (opieka nad dziećmi opóźnionymi w rozwoju, głuchoniemymi, ociemniałymi, chorymi), realizujące funkcje kompensacyjne, wyrównawcze lub niwelujące upośledzenia. BIBLIOTEKARZ - uczestniczy w biblioterapeutycznym przygotowaniu wychowanków do życia społecznego
- instytucje wspomagające rozwój dzieci i młodzieży (przedłużenie planowej pracy wychowawczej szkoły: świetlice tereny zabaw, kluby, czytelnie, biblioteki, poradnie), w celu zapewnienie wszechstronnego rozwoju osobowości i zaspokojeniu zainteresowań
- instytucje oświaty dorosłych (zapewniają dalsze kształcenie ogólne i zawodowe młodzieży dorastającej i osób dorosłych oraz organizowanie ich uczestnictwa w kulturze i życiu społecznym), stanowią integralną część systemu oświaty i są finansowane z budżetu państwa. Należą tu: ośrodki kształcenia systematycznego (kursy i szkoły), ośrodki upowszechniania wiedzy (muzea, wystawy, radio, telewizja,...), ośrodki rekreacji, ruch amatorski, ośrodki kształcenia ustawicznego, ośrodki pracy twórczej, biblioteki powszechne i czytelnie.
BIBLIOTEKA- jej miejsce w zinstytucjonalizowanych systemie wychowawczym
obiekt zainteresowań: czytelnik (potencjalny i rzeczywisty)
narzędzie kształtowania osobowości: książka
strategia działania: poznawanie środowiska czytelniczego i jego potrzeb, właściwe uprofilowanie zbiorów bibliotecznych, wypracowanie atrakcyjnych i skutecznych metod pracy z czytelnikiem
obszary działania: praktyczna działalność bibliotek publicznych, precyzowanie określonych wymagań w stosunku do bibliotekarza (organizuje proces czytelniczy), określa rolę bibliotekarza w ogólnym procesie wychowawczym na tle innych środowisk wychowawczych, opracowanie sposobów oddziaływania wychowawczego biblioteki , wiedza o diachronicznym procesie kształtowania się pedagogiki bibliotecznej, historyczna zmienność środowisk wychowawczych i ich rola w kształtowaniu się postaw młodego pokolenia, role technicznych środków komunikowania masowego.
Początki: 2 poł XIX w. - mechanizacja produkcji wydawniczej → wzrost nakładów → nowy typ czytelnika w bibliotece (książka była dla niego podstawowym źródłem wiedzy) → proces samokształcenia szerokich kręgów społecznych
W Polsce: inicjatywy oświatowe bibliotek rekompensowały brak narodowego systemu oświaty (1856 r. wydział czytelń w Warszawskim Towarzystwie Dobroczynności, po 1918 r. inicjatywy Radlińskiej)
BIBLIOTEKARZ - jego działalność wychowawcza jest podstawowym elementem pedagogiki bibliotecznej
Wyznaczniki działalności bibliotekarz określiła H. Radlińska: duża chęć działania , otwartość na problemy kultury, chęć służenia czytelnikowi bez względu na jego wykształcenie i typ biblioteki, dobra znajomość księgozbioru i środowiska wychowawczego, umiejętność informowania
Bibliotekarz ma być doradcą i wychowawcą czytelnika, kształtować jego osobowość przez uczenie szacunku do książki, kultury i otoczenia, pobudzać dążenia i aspiracje poprzez uczenie wyboru lektury i ożywianie wartości duchowych
METODY I FORMY PRACY Z CZYTELNIKIEM
Efekty pracy zależą od:
środowiska społeczno - kulturowego, zbiorów bibliotecznych, lokalu biblioteki i jego wyposażenia, przygotowania zawodowego bibliotekarza, znajomości potrzeb czytelników indywidualnych i zespołów czytelniczych korzystających z biblioteki, współpraca z innymi placówkami oddziaływania społeczno - kulturalnego
Praca z czytelnikiem wymaga zorientowania się w strukturze społeczno -demograficznej środowiska, ustalenia przeciętnego poziomu wykształcenia stanu zamożności, aby pod tym kątem organizować warsztaty pracy bibliotecznej
METODY PRACY:
→ PRACA Z CZYTELNIKIEM INDYWIDUALNYM
trudna w realizacji
ma zastosowanie w stosunku do każdego czytelnika w bibliotece przy jednoczesnej indywidualizacji
charakter zwrotny relacji bibliotekarz - użytkownik
podstawowy mechanizm pracy z czytelnikiem - połączenie informacji o czytelniku z informacją o piśmiennictwie
działanie wychowawcze o charakterze poradnictwa bibliotecznego (forma rozmowy)
ustalenie konkretnych zainteresowań w celu nauczenia czytelnika samodzielnego wyboru lektury w obrębie określonej tematyki, aby potem włączyć go do bardziej ambitnych tekstów
pomoc bibliotekarza (szczególnie dla czytelników początkujących) np. w korzystaniu z katalogów i księgozbioru podręcznego
Zakresy przedmiotowe w ogólnym profilu pracy z czytelnikiem indywidualnym:
Przysposobienie biblioteczne
przyuczenie czytelnika do użytkowania biblioteki i jej zbiorów ( objaśnienie zakresu usług bibliotecznych i sposobów wykorzystania oferty, podanie inf o zbiorach, ich rozmieszczeniu i układzie, przedstawienie agend i podstawowych składników warsztatu bibliotecznego)
Przysposobienie czytelnicze
przyuczenie czytelnika do posługiwania się książką, szczególnie aparatem informacyjnym oraz innego rodzaju informatorami - umiejętność wykorzystania wszelkich kanałów i źródeł informacyjnych w bibliotece.
Przygotowanie literacko - lekturowe
działania, dzięki którym czytelnik wzbogaca swój smak literacki i opanowuje umiejętność czytania tekstów literackich twórczo i indywidualnie
→ PRACA Z ZESPOŁEM CZYTELNICZYM
zespół - grupa czytelników, utworzona na zasadzie zgodności miejsca, celu, zainteresowań lub form działania. W zależności od typu biblioteki, środowiska czytelniczego czy typu działalności biblioteki (społecznej lub samoksztrałceniowej) wyróżnia się różne rodzaje zespołów czytelniczych:
np. w bibliotekach publicznych: zespoły samokształceniowe dorosłych, uniwersytety ludowe, kursy języków obcych, …
w bibliotekach szkolnych i uniwersyteckich: zespoły kół zainteresowań, miłośników poezji, zespoły czytelnicze domu studenta, …
należy wyłonić AKTYW CZYTELNICZY - jako pośrednik czytelników z bibliotekarzem, czasem w formie Klubu Miłośników Książki, Klubów Dobrej Książki
publiczność - audytorium o wyraźnie zarysowanej strukturze ; niezbyt liczne zespoły jednostek, pozostających względem siebie w jakiejś interakcji
nie ma sztywnego podziału na odbiorców i nadawców, każdy uczestnik w pewnym momencie nim się staje → wszystkie relacje komunikacyjne mają reakcję zwrotną
grupa wywiera silny wpływ na członków i aktywizuje ich → podstawa działania zespołowych form pracy z czytelnikiem
Podział:
- imprezy oparte na zasadzie oddziaływania żywego słowa (wieczory literackie, spotkania autorskie, konkursy błyskawiczne, małe formy teatralne,...
- imprezy audiowizualne (ekranizacje filmowe książek, występy zespołów muzycznych, przeglądy piosenki literackiej z płytoteki, …)
- imprezy związane z wizualną propagandą książki (plakaty na temat autorów, katalogi zagadnieniowe i obrazkowe, wystawy tematyczne i autorskie, …)
- imprezy ruchowo -rozrywkowe, głównie w bibliotekach dla dzieci (loterie, gry kośćmi, gry umysłowe, …)
Przykłady
DYSKUSJA - najbardziej skuteczna forma, istota polega na odmienności stanowisk, z próbą uzgodnienia w drodze przekonywania, stanowi formę współzawodnictwa → mechanizm wzbogacający dyskusję, relacje zwrotne między wszystkimi członkami zespołu, zatarte relacje między nadawcami i odbiorcami.
Cel: weryfikacja własnych przekonań, wzbogacenie przemyśleń i refleksji, rozwój wiedzy i samodzielności myślowej
Powodzenie dyskusji zależy od wyboru jej problemu oraz lidera, lub osób inicjujących.
Fazy organizacji dyskusji: 1) koncepcja ; 2) przygotowanie ; 3) realizacja ; 4) kontrola
SPOTKANIE AUTORSKIE - forma najbardziej skomplikowana ; akt bezpośredniej komunikacji literackiej autora z grupą odbiorców,
Jest to forma synkretyczna - łączy literacki wariant formy prelekcyjnej, dyskusję i pośrednią formę wywiadu
Fazy: 1) wypowiedź autorska ; 2) wywiad ; 3) dyskusja
Cele: bezpośrednie (prezentacja norm kreacji, interpretacja tekstów, zgłębianie określonej problematyki, wymiana opinii między autorem a czytelnikiem) i pośrednie (objaśnienie kodów literatury, sugestia norm interpretacji, inspiracja nastawień estetycznych i filozoficzno-społecznych, ogólna charakterystyka komunikacji literackiej)
Etapy spotkania autorskiego:
1) opracowanie (przygotowanie koncepcji, przygotowanie techniczne, reżyseria)
2) realizacja (rozpoczęcie i zakończenie, mat informacyjne i uzupełniające, zapewnienie normalnego toku spotkania)
3) kontrola ( obserwacja audytorium, analiza formy, plan dalszych działań
→PRZYSPOSOBIENIE BIBLIOTECZNE - metoda najbardziej kompleksowa
zespół czynności polegający na świadomym i celowym działaniu w celu wyrobienia podstawowych umiejętności właściwego korzystania z biblioteki i pomocy bibliotecznych (katalogów, kartotek, słowników, informatorów, itp.)
etapy:
zagadnienia najprostsze związane z wprowadzeniem nowych czytelników do biblioteki, zorientowanie ich w zasadach korzystania ze zbiorów
„5” i „15”- minutówki biblioteczne
dłuższe i bardziej skomplikowane ćwiczenia i lekce biblioteczne
[jeszcze trochę z innej pozycji może się przydać]
Podstawy ogólne pracy z czytelnikiem - CELE
FINALNE (końcowe, ostateczne)
- są tożsame z celami czytania ; ich osiągnięcie jest zależne od realizacji celów pośrednich
- należą tu: rozwój wiedzy, intelektu oraz wrażliwości estetycznej
POŚREDNIE (drugiego stopnia)
- optymalizacja wyborów lekturowych, samego procesu czytania i jego następstw oraz wzbogacenie oferty aktywnego uczestnictwa w kulturze
BEZPOŚREDNIE (pierwszego stopnia)
- konkretyzują się jako zadania doraźne, warunkujące osiągnięcie celów wyższych stopni
- lepsza orientacja odbiorcy w całokształcie oferty piśmienniczej, wzbogacenie jego zainteresowań, optymalizacja postawy interpretacyjnej i repertuaru nastawień
Podział form pracy z czytelnikiem
wg KANAŁU KOMUNIKACYJNEGO
Formy DYSKURSYWNE - dominują wypowiedzi w języku mowy
Formy POGLĄDOWE - opierają się na komunikacji wizualnej
Formy AUDIOWIZUALNE - przeważają elektroniczne formy przekazu
Formy SYNKRETYCZNE - dopełniają się wzajemnie różne formy komunikatów
wg KONTEKSTU ODBIORU
charakteryzują sytuację odbiorcy jako uczestnika określonej formy. Sytuacja ta ma wpływ na przebieg procesów odbioru i ich skuteczność
Formy INDYWIDUALNE
istotą jest jednostkowy odbiór komunikatu, który jest nastawiony na konkretnego odbiorcę oraz
Formy QUASI ZBIOROWE, ZBIOROWE i ZESPOŁOWE
wymagają standaryzacji komunikatu, nastawienia na przeciętnego odbiorcę
- formy ZBIOROWE - bazę stanowią luźne zbiorowości, w których istniej ośrodek przekazu i ewentualność relacji zwrotnych ; istnieje tu wspólny ośrodek dyspozycyjny, który narzuca pewne wzorce i wywołuje zachowania bezrefleksyjne ; liczebność publiczności jest ograniczona tylko warunkami technicznymi np. pojemnością sali ; odbiorcy zgromadzeni okazjonalnie
- formy ZESPOŁOWE - podstawą są zebrania, tzn grupy, w których każdy uczestnik staje się kolejno nadawcą komunikatu ; nie ma ośrodka dyspozycyjnego, wszystkie jednostki na siebie oddziałują ; podstawą funkcjonowania są mechanizmy małej grupy ; in nazywane klubowymi - zespół stałych odbiorców przekazu lub stałych uczestników
Proces czytania powinien poprzedzać naddania i przedłużenia - wybór formy, zapewniając swobodę odbioru i autonomiczność interpretacji
PROCES PRACY Z CZYTELNIKIEM - 3 FAZY
Przygotowanie
obmyślenie kształtu i zawartości treściowej wybranej formy pracy z uwzględnieniem stanu świadomości odbiorców i tekstów koniecznych do relacji
Realizacja
polega na wykonawstwie merytorycznym i czynności technicznych (wg założonego planu) oraz zapewnieniu odpowiednich warunków do przebiegu samej formy, czyli stworzenia odpowiedniego marginesu tolerancji
Kontrola
obserwacja czytelniczych zachowań i krytyczna weryfikacja przebiegu i skuteczności formy z uwzględnieniem opinii użytkowników