Polski system emerytalny przed i po reformie.

POPRZEDNI SYSTEM EMERYTALNY.

Wprowadzona w życie 1 stycznia 1999 roku reforma emerytalna całkowicie zmieniła ówczesny system emerytalny. System ten działał na zasadzie wypłacania świadczeń emerytalnych z funduszy pochodzących od ZUS-u z tytułu składek pracujących. Pracujący finansowali emerytury osobom, które nie pracowały.
System działający w Polsce do 1 stycznia 1999 roku był systemem zdefiniowanego świadczenia. Jego cechą jest brak powiązania między wysokością składki na ubezpieczenie społeczne a wysokością przyszłego świadczenia emerytalnego. Powodowało to uprzywilejowanie poszczególnych grup pracowników pod względem osiągania wieku emerytalnego i wysokości emerytury. Efektem jest otrzymywanie przez część ubezpieczonych, mimo odprowadzania składki w takiej samej procentowo wysokości, co osoby nieuprzywilejowane, wyższego świadczenia emerytalnego. Część ich świadczenia musi być zatem finansowana ze składek innych osób ubezpieczonych. Poprzedni system oznaczał wynagradzanie jednych ubezpieczonych kosztem innych.
Systemem tym zarządzał Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który pośredniczył w zbieraniu i przekazywaniu składek. Składka ta, z roku na rok rosła, w 1998 osiągnęła 45% podstawy wynagrodzenia. Pracownikom nie zależało na płaceniu wysokich składek emerytalnych. Wysokość ich przyszłej emerytury, byłą zupełnie oderwana od sumy składek. Największy wpływ na wielkość emerytury miało wynagrodzenie wypłacane w ostatnich latach zatrudnienia oraz okres płacenia składek, a nie ich wysokość. Na emeryturę składały się:

emerytura = 0,24 x BZ x 0,013 P x LS + 0,007 P x LN

gdzie:
BZ - kwota bazowa (średnie wynagrodzenie w gospodarce za poprzedni kwartał),
P - podstawa wymiaru emerytury (wynagrodzenie pracownika za okres przezeń wskazany),
LS - lata składkowe (czas, w którym składki były płacone),
LN - lata nieskładkowe (okresy pozostawania bez pracy i niepłacenia składek).

NOWY SYSTEM

Nowy system emerytalny opiera się o tzw. trzy filary. Podstawą jego funkcjonowania stał się podział składki emerytalnej (pozostałej w wysokości 45% wynagrodzenia brutto) .

Reforma emerytalna nie objęła wszystkich, a tylko wymienione poniżej grupy wiekowe:

• Osoby urodzone po 31 grudnia 1968 roku (czyli do 30 roku życia), które obowiązkowo uczestniczą w I i II filarze nowego systemu. Decyzję o wyborze funduszu emerytalnego musiały podjąć do 30 września 1999 roku.

• Osoby urodzone między 31 grudnia 1948 a 1 stycznia 1969 roku (tzn. od 31 do 50 roku życia), które mogły wybrać, czy chcą podzielić składkę między ZUS i otwarte fundusze emerytalne, czy też chcą składać pieniądze tylko w ZUS-ie. Tą nieodwracalną decyzję musiały podjąć do końca roku 1999.

• Osoby starsze, urodzone przed 1 stycznia 1949 roku (po 50 roku życia), otrzymują emeryturę według dotychczasowych zasad ze zreformowanego ZUS-u i nie mogą uczestniczyć w II filarze nowego systemu emerytalnego.

Bez zmian pozostał wiek pozwalający przejść na emeryturę, wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.

Reforma nie objęła następujących grup zawodowych:
• rolników ubezpieczonych w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;
• prokuratorów;
• sędziów;
• funkcjonariuszy służb mundurowych (Policja, Służba Graniczna, Wojsko, Straż Pożarna i Służba Więzienna) będących w służbie przed 1 stycznia 1999 roku.

Zmieniono też sposób naliczania składki. Wysokość nie zmieniła się, ale rozdzielono ją. Teraz 22% płaci za nas pracodawca, a 23% płacimy sami. Ustawodawca w pierwszym kroku ubruutowił nasze wynagrodzenia, które "wzrosły" o 23%, lecz tylko w tym celu, ta nadwyżka trafiała do ZUS-u. Składki dzielą się odpowiednio:
• 22% płaci pracodawca

• 12% fundusz emerytalny

• 8% fundusz rentowy

• 2% fundusz wypadkowy
• 23% płaci pracownik

• 12% fundusz emerytalny

• 8% fundusz rentowy

• 3% fundusz chorobowy

Dla osób urodzonych po 1 stycznia 1949 roku, którzy przed dniem wejścia w życie reformy opłacali składkę na ubezpieczenie, ZUS wyliczy kapitał początkowy, jego wartość będzie uwzględniać długość okresów składkowych i nieskładkowych oraz osiągane dochody objęte obowiązkiem odprowadzania składki na ubezpieczenie społeczne. Wartość tak obliczonego kapitału, razem ze składkami emerytalnymi, będzie podstawą obliczenia emerytury.
Tylko dla osób ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1968 roku reforma przewiduje obowiązek przystąpienia do wybranego otwartego funduszu emerytalnego - w terminie do 30 września 1999 roku. Obowiązek ten tyczył się wszystkich, ubezpieczonych nawet przez jeden dzień w okresie od 1 stycznia do 30 września 1999 roku, bez względu na to czy podlegali ubezpieczeniu w podczas zawarcia umowy z funduszem emerytalnym. Osoby, które tego nie uczyniły w wymaganym terminie, zostaną przydzielone do funduszu emerytalnego przez losowanie zorganizowane w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.
Dla osób, które nie ukończyły w 1999 roku trzydziestu lat i podlegają ubezpieczeniu emerytalnemu po 30 września 1999r., ustawa przewiduje inny obowiązkowy termin przyłączenia do otwartego funduszu emerytalnego. Zgodnie z procedurą osoba taka musi podpisać umowę z otwartym funduszem emerytalnym w ciągu 7 dni od momentu powstania obowiązku ubezpieczenia. Jeśli obowiązek ten nie został wypełniony, ZUS wzywa ubezpieczonego w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku ubezpieczenia do zawarcia umowy.
Podpisanie umowy z Otwartym Funduszem Emerytalnym następuje najpóźniej przedostatniego dnia roboczego danego kwartału. Po tym terminie uzyskanie członkostwa możliwe jest tylko w trybie losowania. Osoby, które otrzymały wezwanie do przystąpienia do funduszu na mniej niż 30 dni przed końcem danego kwartału, mogą podpisać umowę z funduszem do przedostatniego dnia roboczego następnego kwartału i dopiero nie dotrzymanie tego terminu powoduje poddanie osoby losowaniu.
Jednym głównych celów reformy jest oprócz zagwarantowania w przyszłości wypłaty odpowiednich emerytur ubezpieczonym, ale też zapewnienie bezpieczeństwa składek inwestowanych na rynku kapitałowym, który podlega wpływowi różnych czynników ekonomicznych. Połączenie funduszy kapitałowych i umowy pokoleniowej zwiększa bezpieczeństwo uczestników systemu, ponieważ system mieszany jest odporny zarówno na ewentualne załamania rynku kapitałowego, jak i na niebezpieczeństwa płynące z niekorzystnych trendów demograficznych, takich jak starzenie się społeczeństwa.

I Filar

Pełni rolę podobną do roli ZUS przed reformą. Z jedną różnicą, nasze składki trafiają na powołane dla każdego uczestnika konta. Trafiające tam pieniądze, będą podstawą do wypłacania świadczeń w ramach tego filara w przyszłości. Wpływające na nie kwoty będą corocznie rewaloryzowane. Składki, które płaciliśmy na ZUS przed reformą stały się kapitałem początkowym, na którego wyliczenie ZUS ma 5 lat. Zagłębiając się w to zagadnienie, można powiedzieć, że każdemu klientowi ZUS zostanie policzona wartość emerytury, która by mu się należała, gdyby w momencie wprowadzenia reformy miał w pełni nabyte uprawnienia emerytalne. Tawielkość zostanie pomnożona przez zakładaną liczbę miesięcznych wypłat emerytury. Kwota otrzymana w ten sposób będzie zapisana na indywidualnym koncie każdego klienta w ZUS-ie i będzie stanowiła część podstawy wyliczenia przyszłej emerytury. Kapitał początkowy będzie waloryzowany na tych samych zasadach, co zapisane na koncie składki. Składka wpływająca na nasze konta w I filarze stanowi 12,22 %naszego wynagrodzenia brutto. Osoby, które są tylko w I filarze płacą 19,52 %
Wpłacana do ZUS składka zostanie podzielona na kilka części w zależności od rodzaju ryzyka.
Powstały odrębne fundusze:
* fundusz emerytalny, z którego finansowane będą wypłaty emerytur
* fundusz rentowy - będą z niego wypłacane renty inwalidzkie i rodzinne. Prawo do stałej renty mają osoby, które utraciły zdolność zarobkowania. III grupa inwalidzka przestanie istnieć
* fundusz ubezpieczenia na wypadek niezdolności do pracy, choroby i macierzyństwa, z którego będą wypłacane renty inwalidzkie i rodzinne, zasiłki chorobowe, świadczenia rehabilitacyjne, wydatki na rehabilitację przedrentową
* fundusz wypadkowy, świadczenia wypłacane w razie wypadków i chorób zawodowych. Te świadczenia będą finansowane ze składek pracodawców, których wysokość będzie zależeć od stopnia zagrożenia zdrowia. To rozwiązanie skłoni pracodawców do poprawy warunków pracy.

* fundusz rezerwowy - tworzony z nadwyżek funduszy, który zapewni stabilność finansową systemu. Nadwyżki byłyby inwestowane w papiery wartościowe
Każdy z ubezpieczonych ma swoje indywidualne konto w ZUS, na które wpływają co miesiąc składki. Gromadzone środki nazwane zostały Międzypokoleniowym Kapitałem Uprawnień Emerytalnych (MKUE). I filar systemu emerytalnego działa na zasadach umowy pokoleniowej. Emerytury będą wypłacane ze składek osób, które pracują. Świadczenia emerytalne z I filaru mają pełną ze strony państwa. Urodzonym po 31 grudnia 1948 r. emerytura przysługuje po osiągnięciu 60 lat - w przypadku kobiet, i 65 lat - mężczyzn.
Wysokość emerytury otrzymywanej z ZUS zależała będzie od kwoty zapisanej na naszym koncie, od tego, jakie płaciliśmy składki i jak długo. W momencie przejścia na emeryturę zgromadzona na koncie kwota podzielona zostanie przez liczbę miesięcy, jaką średnio ma do przeżycia osoba w wieku, w którym przeszliśmy na emeryturę (jest to tzw. wskaźnik średniego dalszego trwania życia). Emerytura z ZUS będzie nam wypłacana dożywotnio i będzie również waloryzowana powyżej wzrostu cen.
Emerytura w nowym systemie zostanie uwolniona od elementów, które nie zależą od stażu pracy i wysokości składki. Wyjątkiem będą urlopy wychowawcze. Okres ten będzie się liczył do emerytury, ale nie będzie finansowany ze składek pozostałych ubezpieczonych. Składkę za kobiety będące na urlopach wychowawczych zapłaci budżet państwa.
Minimalna emerytura gwarantowana przez państwo wynosi 415 zł. W przyszłości będzie wzrastać w wyniku waloryzacji. Przysługuje osobom, które nie wypracują sobie świadczenia wyższego niż minimalne. Muszą osiągnąć dodatkowo minimalny wiek emerytalny (60 lat kobiety i 65 lat mężczyźni) i staż pracy (25 lat mężczyźni i 20 lat kobiety).

II Filar

W ramach tego filara działają Powszechne Towarzystwa Emerytalne, które zarządzają Otwartymi Funduszami Emerytalnymi - instytucjami powołanymi do życia ustawą z 28 sierpnia 1997 roku, których zadaniem jest zbieranie i pomnażanie naszych składek emerytalnych. W odróżnieniu od składek trafiających do I filara, które idą na bieżące płatności emerytur i rent, składki trafiające na nasze konta w ramach II filara są reinwestowane i pomnażane przez zarządzających tymi funduszami. Składka ta, stanowiąca 7,3% podstawy wynagrodzenia trafia tam za pośrednictwem ZUS. Oczywiście każdy z nas ma pełną swobodę w wyborze funduszu do którego chcemy przystąpić. Funduszy jest 21 i każdy z nich, poprzez swoich akwizytorów będzie zachęcał nas do wstąpienia w poczet swoich członków. O ile w ramach I filaru podstawą (gwarantem) wypłaty naszej emerytury było państwo, to w ramach II filaru system gwarancji i zabezpieczeń jest nieco inny, jednak jego konstrukcja i wieloszczeblowość, są gwarancją, że nasze składki nie przepadną. I mogą je odziedziczyć nasi spadkobiercy.

Środki zgromadzone w II filarze będzie można wykorzystać przez wykupienie dożywotniej emerytury z Zakładu Emerytalnego. Uzyskane w ten sposób świadczenia muszą być waloryzowane przynajmniej w odniesieniu do wzrostu cen. Dopuszczalna będzie również waloryzacja według średniej płacy. Wysokość emerytury będzie zależała od wieku ubezpieczonego i od długości opłacania składek.

W II filarze będziemy mogli wybrać następujące standardowe świadczenia emerytalne:
• dożywotnie emerytury indywidualne,
• emerytury indywidualne z gwarantowanym okresem płatności - jeśli ubezpieczony zakończy życie przed upływem tego okresu, emerytura będzie wypłacana najmniej przez 10 lat jego najbliższej rodzinie,
• emerytura małżeńska - wypłacana aż do śmierci drugiego z małżonków,
• emerytura małżeńska z gwarantowanym okresem płatności - wypłacana przez okres najmniej 10 lat nawet w przypadku śmierci obojga małżonków.
Na życzenie ubezpieczonego towarzystwo emerytalne ma obowiązek zmienić emeryturę indywidualną na małżeńską.

Zabezpieczeniem składek zgromadzonych w funduszach jest wprowadzenie nadzoru państwa nad funkcjonowaniem rynku funduszy. Specjalnie powołany organ administracji rządowej - Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi (UNFE) kontroluje wszelkie dziedziny aktywności powszechnych towarzystw emerytalnych i otwartych funduszy emerytalnych. PTE i OFE rozpoczynają działalność tylko po uzyskaniu zezwolenia UNFE, który wydaje je po wnikliwej i wszechstronnej analizie wniosku akcjonariuszy. Urząd bada m.in. statut funduszu i zarządzającego nim towarzystwa, plan organizacyjny i finansowy działalności towarzystwa na 3 lata, pochodzenie i wysokość kapitału akcyjnego towarzystwa oraz sytuację finansową wszystkich akcjonariuszy towarzystwa.
Otwarte fundusze emerytalne są obowiązane przesyłać do UNFE dzienne raporty, które zawierają szczegółowe dane, takie jak: ilość członków, wysokości środków, które wpłynęły na ich konta, rodzaje i wysokość lokat w poszczególne instrumenty finansowe. Dzięki temu Urząd ma zapewniony wgląd w bieżącą działalność funduszy i możliwość szybkiego reagowania na występujące nieprawidłowości. w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w działalności OFE Urząd może nałożyć kary na towarzystwa, które nimi zarządzają. Wszystkie funkcje kontrolne Urzędu Nadzoru mają na celu przede wszystkim ochronę interesów członków funduszy emerytalnych. Przy ich wykonywaniu UNFE współpracuje z innymi organami administracji rządowej, Narodowym Bankiem Polskim, Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, Komisją Papierów Wartościowych i Giełd, oraz ze związkami pracodawców, związkami zawodowymi i innymi organizacjami społecznymi.

III Filar

dobrowolny, nieobowiązkowy jest propozycją dla wszystkich, którzy chcą powiększyć swoje przyszłe emerytury i lepiej zabezpieczyć swoją przyszłość. Innymi słowy, III jest szansą dla tych, którzy straciliby korzystając tylko z emerytur z I i II filara. III filar to nie tylko powołane ustawą Pracownicze Programy Emerytalne, ale wszystkie inne formy oszczędzania: lokaty bankowe, ubezpieczenia na życie, towarzystwa funduszy inwestycyjnych - które tworzą specjalne produkty trzeciofilarowe), nabywanie akcji, obligacji, nieruchomości czyli każda forma pomnażania oszczędności. Najkorzystniejsze dla przyszłego emeryta wydają się Pracownicze Programy Emerytalne, w których składkę opłaca pracodawca, (stanowi dla niego koszt uzyskania przychodu), ale programy te dopiero raczkuję i nie wszystkie przedsiębiorstwa będą chciały do nich przystąpić (na razie deklaruje to niewiele z nich).
Pracownicze programy emerytalne (PPE)
Nowy system emerytalny oferuje możliwość dodatkowego zorganizowanego oszczędzania z myślą o przyszłej emeryturze. Oprócz płacenia obowiązkowej składki emerytalnej, odprowadzanej do Zakład Ubezpieczeń Społecznych, lub dzielonej pomiędzy ZUS a wybrany otwarty fundusz emerytalny, pracodawca może zdecydować o płaceniu dla pracownika nadobowiązkowej składki. Zgromadzone w ten sposób środki w przyszłości uzupełnią emeryturę pracownika otrzymywaną z ZUS- u i z funduszu emerytalnego. Pracownicze programy emerytalne są formą zorganizowanego oszczędzania na emeryturę. Cechą charakterystyczną PPE jest to, że są tworzone dobrowolnie przez pracodawcę, który chce zapewnić pracownikom wyższą emeryturę i zdecydują się opłacać składkę, która zasili w przyszłości świadczenie emerytalne pracownika.
Pod względem formalnym PPE to zespół umów, które pracodawca zawiera w celu utworzenia programu. Na pracowniczy program emerytalny składają się następujące umowy:
• zakładowa umowa emerytalna (pracodawcy z załogą)
• umowa pracodawcy z instytucją finansową - z zakładem ubezpieczeń, towarzystwem ubezpieczeń wzajemnych lub funduszem inwestycyjnym. W przypadku programu prowadzonego w formie pracowniczego funduszu emerytalnego (PFE), umowę z odpowiednią instytucją finansową zastępuje statut PFE
• pracownicza umowa emerytalna (pracodawcy z pracownikiem)
Pracodawcy mogą prowadzić pracowniczy program emerytalny w jednej spośród czterech wymienionych poniżej form, które dopuszcza ustawa o pracowniczych programach emerytalnych:
• pracowniczego funduszu emerytalnego,
• umowy o wnoszeniu przez pracodawcę składek pracowników do funduszu inwestycyjnego,
• umowy grupowego inwestycyjnego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubezpieczeń,
• umowy grupowego inwestycyjnego ubezpieczenia na życie z towarzystwem ubezpieczeń, na podstawie której pracownicy staną się jego członkami.

Uczestnicy PPE.
Uczestnikiem programu może być osoba zatrudniona u danego pracodawcy lub u kilku pracodawców na podstawie umowy o pracę, umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, jeżeli jest ona objęta ubezpieczeniem społecznym z tego tytułu oraz osoba zatrudniona na podstawie umowy zawartej w wyniku powołania lub wyboru do organu reprezentującego osoby prawnej, w tym kontraktu menedżerskiego.
Pracownik może z własnej woli przystąpić do PPE, o ile spełnia warunki określone w zakładowej umowie emerytalnej - pracodawca nie może zabronić uczestnictwa w pracowniczym programie.
Również pracodawca może być uczestnikiem pracowniczego programu emerytalnego. Warunkiem koniecznym jest, aby prowadził on program emerytalny dla swoich pracowników, złożył deklarację uczestnictwa w programie oraz spełnia wymogi zawarte w zakładowej umowie emerytalnej.
Osoba zatrudniona u kilku pracodawców prowadzących programy emerytalne, bez względu na wymiar czasu pracy, może uczestniczyć w pracowniczym programie prowadzonym przez każdego z pracodawców.

Tworzący PPE.
Pracowniczy program emerytalny może utworzyć pracodawca lub łącznie co najmniej dwóch pracodawców, zatrudniających każdy co najmniej 5 pracowników oraz pracodawca zatrudniający co najmniej 3 pracowników, jeżeli prowadzi działalność nieprzerwanie od 3 lat.
Pracodawca powinien być wpisany do właściwego rejestru lub ewidencji działalności gospodarczej nie później niż rok przed dniem zawarcia zakładowej umowy emerytalnej (powyższy wymóg nie dotyczy spółek powstałych z przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych).

Rodzaje składek wpłacane do PPE.
Do PPE mogą być wnoszone dwa rodzaje składek:
• obowiązkowa składka podstawowa opłacana przez pracodawcę
• składka dodatkowa dobrowolnie deklarowana przez pracownika pochodząca z jego wynagrodzenia.

Składka podstawowa:
• finansowana jest przez pracodawcę
• nie może przekraczać 7% wynagrodzenia uczestnika
• nie stanowi podstawy ustalenia obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne
• wysokość składki jest określana procentowo od wynagrodzenia uczestnika jednolicie dla wszystkich uczestników programu
• wysokość składki określa zakładowa umowa emerytalna

Składka dodatkowa:
• finansowana przez uczestnika pracowniczego programu z jego wynagrodzenia
• deklarowana w dowolnej wysokości przez pracownika (ale nie wyższa niż jego wynagrodzenie otrzymywane w danym zakładzie pracy)
• stanowi część wynagrodzenia i wchodzi do podstawy ustalenia obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne
• wysokość składki może być określona indywidualnie przez każdego uczestnika kwotowo lub procentowo od jego wynagrodzenia
• wysokość składki deklaruje uczestnik w deklaracji przystąpienia do pracowniczego programu (minimalna możliwa do zadeklarowania wysokość składki jest określona w zakładowej umowie emerytalnej)

Składka na PPE może być zwolniona od obowiązkowej opłaty na ZUS (do 7 % wynagrodzenia), co jest dużą zaletą oszczędzania w pracowniczym programie emerytalnym.

Dysponowanie środkami zgromadzonymi w PPE.
Oszczędności zgromadzone w PPE podlegają:
• wypłacie uczestnikowi lub osobom uposażonym (wypłata),
• przeniesieniu do innego pracowniczego programu (wypłata transferowa),
• zwróceniu uczestnikowi - jedynie w przypadku, kiedy uczestnik wypowie udział w PPE w związku z likwidacją pracowniczego programu na wskutek spadku wartości środków wniesionych w ramach programu poniżej kwoty ustalonej w umowie z instytucją finansową inwestującej środki uczestników PPE (o ile nie zachodzą przesłanki do wypłaty transferowej).
Wypłata środków następuje automatycznie po ukończeniu przez uczestnika 70 lat. Na wniosek uczestnika wypłata następuje po ukończeniu przez niego 60 lat, uzyskaniu wcześniejszych uprawnień emerytalnych oraz w przypadku uzyskania uprawnień do świadczenia rentowego z tytułu niezdolności do pracy. W razie śmierci uczestnika wypłata następuje na rzecz osoby uposażonej lub spadkobierców.
Wypłata transferowa następuje w przypadku ustania uczestnictwa w dotychczasowym programie i przystąpienia pracownika do nowego pracowniczego programu, np. w wyniku zmiany pracodawcy.
Jeśli przedsiębiorstwo ulegnie likwidacji, środki z programu emerytalnego zostaną przekazane do następnego zakładu pracy pracownika. Cały zgromadzony kapitał może zostać również wypłacony pracownikowi. Przy zmianie miejsca pracy pracownik ma prawo pozostawić fundusze w obecnym programie lub przenieść je na konto u nowego pracodawcy. Może je też przelać do towarzystwa ubezpieczeniowego lub otwartego funduszu inwestycyjnego.
Gdy pracownik przejdzie na emeryturę, może otrzymywać świadczenie np. w miesięcznych ratach lub też od razu pobrać wszystkie zgromadzone środki.

---