Nomenklatura chemiczna (nazewnictwo chemiczne) to zbiór reguł obowiązujących przy określaniu systematycznej nazwy związku chemicznego.

Zasady nomenklatury chemicznej są ustalane przez Komisję Nazewniczą IUPAC - International Union of Pure and Applied Chemistry (Miedzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej). Nomenklatura ta ulega ciągłym zmianom i rewizjom, które są wynikiem dyskusji nieustannie toczonych w Komisji Nazewniczej i jej sekcjach.

Nomenklatura nieorganiczna

Tlenki

IUPAC zaleca stosowanie systemu Stocka. Aby nadać tlenkowi nazwę przy użyciu tego systemu używamy słowa ''tlenek'' oraz podajemy nazwę pierwiastka tworzącego dany tlenek (jeśli to potrzebne wraz z wartościowością lub stopniem utlenienia).

CO₂ - tlenek węgla(IV) ''lub'' tlenek węgla(+4)

CO - tlenek węgla(II) ''lub'' tlenek węgla(+2)

Na₂O - tlenek sodu (jedyny)

Fe₂O₃ - tlenek żelaza(III) ''lub'' tlenek żelaza(+3)

FeO - tlenek żelaza(II) ''lub'' tlenek żelaza(+2)

Gdy w cząsteczce występuje ugrupowanie nadtlenkowe ''-O-O-'' nazwę obdarzamy przedrostkiem ''nad-'', a gdy występuje wiązanie pomiędzy atomami pierwiastka (nie tlenu), to nazwę obdarzamy przedrostkiem ''pod-''.

K-O-O-K - nadtlenek potasu {tlen znajduje się na -1 stopniu utlenienia}

^⊕N= ⁻ N=O - podtlenek azotu {azot znajduje się na +1 stopniu utlenienia}

K-O-O^• - ponadtlenek potasu {tlen znajduje się na -1/2 stopniu utlenienia}

Dla niektórych tlenków (głównie tlenków niemetali) stosuje się także nazewnictwo przedrostkowe (mniej zalecane):

CO₂ - ditlenek węgla

CO - tlenek węgla

SO₂ - ditlenek siarki

N₂O₃ - tritlenek diazotu

H₂O₂ - ditlenek diwodoru

Cr₂O₃ - tritlenek dichromu

Cu₂O - tlenek di miedzi

Uwaga: Dawniej stosowano polskie przedrostki ''dwu-'', ''trój-''. Aktualne zalecenia IUPAC mówią aby używać przedrostków międzynarodowych!

Wodorotlenki

NaOH - wodorotlenek sodu (jedyny)

Ca(OH)₂ - wodorotlenek wapnia (jedyny)

Al(OH)₃ - wodorotlenek glinu (jedyny)

Fe(OH)₂ - wodorotlenek żelaza(II) ''lub'' wodorotlenek żelaza(+2)

Fe(OH)₃ - wodorotlenek żelaza(III) ''lub'' wodorotlenek żelaza(+3)

Wodorotlenki rozpuszczalne w wodzie podlegają także (niezalecanemu) nazewnictwu:

NaOH - zasada sodowa

KOH - zasada potasowa

Kwasy

A) Beztlenowe

HCl - kwas chlorowodorowy (solny)

HBr - kwas bromowodorowy

H₂S - kwas siarkowodorowy

HI - kwas jodowodorowy

B) Tlenowe

H₂SO₄ - kwas siarkowy(VI) ''lub'' kwas siarkowy(+6)

HNO₃ - kwas azotowy(V) ''lub'' kwas azotowy(+5)

H₃PO₄ - kwas fosforowy(V) ''lub'' kwas fosforowy(+5)

HMnO₄ - kwas manganowy(VII) ''lub'' kwas manganowy(+7)

Sole

Nazwy soli tworzy się od nazwy reszty kwasowej i dodanie nazwy metalu wchodzącego w skład cząsteczki soli.

Należy pamiętać o uwzględnieniu w nazwie, wartościowości zarówno w przypadku reszty kwasowej jak i metalu, jeśli ten ostatni ma więcej niż jedną.

Nazwy soli kwasów beztlenowych mają końcówkę -ek,

np.: Na₂S - siarczek sodu, FeCl₂ - chlorek żelaza (II), FeCl₃ - chlorek żelaza (III).

Nazwy soli kwasów tlenowych mają końcówkę -an,

np.: NaNO₃ - azotan (V) sodu, CuSO₄ - siarczan (VI) miedzi (II)

Inne:

NaCl - chlorek sodu

FeSO₄ - siarczan(VI) żelaza(II) ''lub'' siarczan(+6) żelaza(+2)

Fe₂(SO₃)₃ - siarczan(IV) żelaza(III) ''lub'' siarczan(+4) żelaza(+3)

KMnO₄ - manganian(VII) potasu ''lub'' manganian(+7) potasu (''dawniej:'' nadmanganian potasu)

Ca(COO)₂ - szczawian wapnia

Hydroksosole

Hydroksosole są produktami podstawienia niecałkowitego grup -OH w cząsteczce wodorotlenku wielowodorotlenowego przez reszty kwasowe.

(CaOH)Cl - chlorek hydroksywapnia

Sn(OH)₂(NO₃)₂ - azotan(V) dihydroksycyny(IV)

Wodorosole

Wodorosole to sole kwasów wieloprotonowych, których aniony zawierają atomy wodoru.

NaH₂PO₄ - diwodorofosforan(V) sodu

NaHSO₃ - wodorosiarczan(IV) sodu

Kwasy jednoprotonowe i zasady jednowodorotlenowe nie tworzą wodorosoli ani hydrosoli.

Wiele soli tworzy hydraty tzw. sole uwodnione, posiadające w sieci krystalicznej cząsteczki wody hydratacyjnej. W hydratach liczba moli wody przypadającej na jeden mol związku jest ściśle określona np.: CuSO₄·5H₂O.

Wodorki

Wodorki niemetali wg najnowszych zaleceń IUPAC należy nazywać od pierwiastka niemetalu z końcówką ''-an'' oraz ewentualnym przedrostkiem oznaczającym ilość atomów wodoru:

PH₃ - fosfan (wodorek fosforu, fosforowodór, fosforiak)

NH₃ - azan (wodorek azotu, azotowodór, amoniak)

H₂O - oksydan (tlenek wodoru, tlenowodór, woda)

H₂S - sulfan (siarczek wodoru, siarkowodór)

AsH₃ - arsan (wodorek arsenu, arsenowodór, arseniak, arsyna)

Dla wodorków metali używamy słowa ''wodorek'' i dodajemy nazwę pierwiastka oraz jeśli to konieczne również jego wartościowość lub stopień utlenienia:

NaH - wodorek sodu

CaH₂ - wodorek wapnia

FeH₃ - wodorek żelaza(III)

SnH₄ - wodorek cyny(+4)

---