Wykład 8

Zaburzenia pozorowane!

• Świadomie i umyślne stwarzanie pozorów choroby dotyczących sfery somatycznej (np. ból) lub psychicznej (np. urojenia) w celu wzbudzenia troskliwości lekarzy

• Typowa etiologia: osoba ze zdiagnozowanym zaburzeniem pozorowanym w okresie dzieciństwa podczas choroby somatycznej zetknęła się z odrzuceniem lub znęcaniem się. Jako człowiek dorosły przeżywa swoją chorobę ponownie i chce, żeby się nią zaopiekowano

Symulacja!

• Świadome i umyślne fabrykowanie objawów somatycznych lub psychicznych w celu osiągnięcia określonych korzyści typu: realizacja polisy ubezpieczeniowej, uniknięcie więzienia lub innej kary

• Typowa etiologia: zaburzenia osobowości (osobowość antysocjalna)

Czym jest MĄDROŚĆ?

• Zdaniem Baltesa i in. z Instytutu Maxa Plancka w Berlinie mądrość to znawstwo w zakresie sensu i sposobu życia

• czyli wiedza ekspercka o istocie ludzkiej kondycji oraz sposobach planowania, kierowania i pojmowania dobrego życia

5 przejawów mądrości

• wiedza deklaratywna (faktograficzna) dotycząca pragmatyki życiowej (natury ludzkiej, rozwoju w okresie całego życia, relacji interpersonalnych, norm społecznych, indywidualnych różnic rozwojowych)

• wiedza proceduralna dotycząca pragmatyki życiowej (strategii i heurystyk dotyczących określania i oceny ważności celów życiowych, sposobów rozwiązywania konfliktów, alternatywnych strategii awaryjnych)

• wiedza kontekstualna zdobyta w trakcie życia (odnosi się do różnych wątków i kontekstów ludzkiego życia <edukacji, pracy, rodziny, przyjaźni, itp.> ale też obejmuje perspektywę całego życia)

• relatywizm wartości i tolerancja (uznanie indywidualnych i kulturowych różnic w zakresie wartości, otwarte dążenie do stanu równowagi między interesem własnym a grupowym)

• świadomość braku pewności i radzenie sobie z nim (dotyczy wiedzy n.t. ludzkich ograniczeń, niskiej przewidywalności zdarzeń i ich następstw)

Przykłady odpowiedzi ocenianych na skali mądrości

15-letnia dziewczyna chce wyjść za mąż. Co należy rozważyć i zrobić?

Odpowiedź oceniana nisko - jako niezbyt mądra

• 15-letnia dziewczyna chce wyjść za mąż? Nie, w żadnym wypadku, wychodzenie za mąż w wieku 15 lat jest zdecydowanie niewłaściwe. Powinno się powiedzieć dziewczynce, że małżeństwo nie jest możliwe. Popieranie takiego pomysłu byłoby nieodpowiedzialne. Nie, to jest zupełnie szalony pomysł

Odpowiedź oceniana wysoko - jako mądra

• Cóż, na pierwszy rzut oka problem wydaje się prosty. Generalnie małżeństwo nie jest dobrą rzeczą dla piętnastoletniej dziewczynki. Ale zdarzają się sytuacje, które nie pasują do przeciętnego obrazu. Być może w tym przypadku wchodzą w grę szczególne okoliczności życiowe, takie jak śmiertelna choroba dziewczynki. Albo utrata rodziców. Dziewczynka może żyć także w innej kulturze lub innym okresie historycznym. Być może wychowywała się w systemie wartości odmiennym od naszego. Ponadto powinno się pomyśleć o tym, jak należałoby rozmawiać z dziewczynką i wziąć pod uwagę jej stan emocjonalny

„Poprawki” do 5 kryteriów…

• Mądrość to nie tyle specyficzna wiedza o życiu, ile umysłowy mechanizm posługiwania się nią.

• można rozumieć go jako metaheurystykę, aktywizującą i organizującą wiedzę na temat podstawowej pragmatyki życiowej w służbie życia rozumnego i dobrego

• dlatego mądre decyzje niekoniecznie muszą opierać się na ogromnej liczbie informacji lub na bardzo rozważnym planowaniu - mogą być podejmowane w oparciu o małą liczbę optymalnych wskazówek, zaczerpniętych z wyższego poziomu wiedzy i doświadczenia (Baltes i Staudniger, 2000)

• Mądrość można rozumieć też w kategoriach:

• orientacji na wspólne dobro (Kekes, 1995)

• równowagi między dobrem własnym a innych (Sternberg, 1998)

• integracji poznawczych, refleksyjnych, emocjonalnych aspektów osobowości (Ardelt, 2004) lub poznawczych, wolicjonalnych i afektywnych systemów Ja (Kramer, 1999)

Niektóre czynniki sprzyjające mądrości

• Czynniki związane z właściwościami osoby:

• styk aspektów inteligencji i osobowości (myślenie postformalne, siła ego, kreatywność, styl poznawczy oceniający <skłonność do oceniania i porównywania> oraz progresywny <gotowość do wychodzenia poza określone reguły i tolerancja dwuznaczności>)

• wiek (największy wzrost w okresie dorastania i wczesnej dorosłości; rozkwit - 6-7 dekada życia)

• Czynniki związane z kontekstem doświadczania:

• zawód związany ze stałym kontaktem z różnym trudnymi sytuacjami życiowymi (w skali 1-7 psycholodzy byli „mądrzy” na: 3,8 ),

• rodzicielstwo

• krytyczne doświadczenia życiowe

• Czynniki związane ze znawstwem

• bogate doświadczenie życiowe i zawodowe

• przewodnictwo mentorów

• zainteresowanie różnymi aspektami życia, dążenie do doskonałości

Jak rozwijać mądrość?

• Współdziałanie

• mentoring

• dialogi zewnętrzne (interakcje społeczne)

• Refleksja

• organizacja czasu do namysłu (sprzyja poszerzaniu zakresu świadomości i uwagi - a tym samym zdolności do różnicowania informacji i uwzględniania ich kontekstu)

• dialogi wewnętrzne (interakcje wyobrażone)

• tworzenie umysłowych skryptów związanych z mądrością (wskazówek koordynujących <aktywizujących i współorganizujących znaczną część wiedzy w zasadzie dostępnej ale na ogół nie wykorzystywanej jako strategia przewodnia> rozwijanych przy pomocy technik wizualizacyjno-pamięciowych)

ZABURZENIA ZWIĄZANE ZE STRESEM

• Pierwotna i nadrzędna przyczyna:

• wydarzenie(a), powodujące silny krótkotrwały lub przewlekły stres

• Konsekwencje:

• trudności w skutecznym radzeniem sobie

• trudności w funkcjonowaniu społecznym

Stres fizjologiczny (Hans Selye)

• Stres (Ogólny Zespół Adaptacyjny) - niespecyficzna reakcja organizmu na szkodliwe bodźce (stresory)

• Stadia Ogólnego Zespołu Adaptacyjnego:

• Stadium reakcji alarmowej (zostają zmobilizowane siły obronne)

• Stadium odporności (następuje pełne przystosowanie się do stresora)

• Stadium wyczerpania (gdy stresor jest zbyt długo nasilony)

Stres psychologiczny (m.in. Lazarus, Folkman)

• Definicja: określona reakcja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi

• Ocena sytuacji stresowej:

• pierwotna

• jako krzywdy (dot. zaistniałych szkód)

• jako zagrożenia (dot. antycypowanych szkód)

• jako wyzwania (dot. antycypowanych sytuacji, w których możliwe są zarówno szkody, jak i korzyści)

• wtórna

• możliwości podjęcia działania usuwającego przyczyny stresu lub przynajmniej łagodzącego jego skutki

Rodzaje stresorów

• ze względu na siłę

• o dużej, średniej, słabej sile

• ze względu na czas

• jednorazowe, cykliczne, chroniczne, sekwencyjne

• ze względu na środowisko

• np. rodzinny, organizacyjny

• ze względu na ich kontrolowalność

• kontrolowalne, niekontrolowalne

Strategie radzenia sobie ze stresem (Lazarus, Moss)

ukierunkowanie	sposoby radzenia sobie
		poznawcze	behawioralne
na problem	poznawcze zbliżanie się (np. myślenie o różnych sposobach rozwiązania problemu)	behawioralne zbliżanie się (np. sporządzenie planu działania i postępowanie wg. niego)
na emocje	poznawcze unikanie (np. próba zapomnienia o problemie)	behawioralne unikanie (np. zaangażowanie się w nowe przedsięwzięcie)

Które style są bardziej efektywne?

Ostra reakcja na stres

• Definicja:

• Reakcja na wyjątkowy stres fizyczny lub psychiczny

• u osoby nie przejawiającej uprzednio żadnego zaburzenia psychicznego

• ustępująca zazwyczaj w ciągu kilku godzin lub dni

• Specyfika stresora:

• druzgocące przeżycie pociągające za sobą poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa lub fizycznej nienaruszalności osoby (lub osoby bliskiej)

• np. katastrofa żywiołowa, wypadek, bitwa, napad, gwałt, , pożar domu, nadzwyczaj nagła i zagrażająca zmiana pozycji społecznej, śmierć kilku osób w krótkim czasie

• Specyfika objawów:

• pojawiają się zwykle w ciągu kilku minut po zadziałaniu stresowego bodźca;

• początkowo: stan oszołomienia ze zwężeniem pola świadomości i uwagi

• autonomiczne objawy lęku panicznego (np. przyspieszona akcja serca, pocenie się, czerwienienie się)

• niemożność rozumienia bodźców

• zaburzenia orientacji

• w dalszej fazie:

• dalsze wyłączanie się z otaczającej sytuacji

• lub: pobudzenie i nadmierna aktywność

• ustępują zazwyczaj w ciągu paru godzin lub 2-3 dniach (może występować częściowa lub całkowita amnezja całego epizodu

Zespół stresu pourazowego (PTSD)

• Definicja:

• Opóźniona lub / i przedłużona reakcja na stresujące wydarzenie lub sytuację (krótkotrwałą lub długotrwałą)

• o charakterze wyjątkowo zagrażającym lub katastrofalnym,

• która mogłaby prawie dla każdego stanowić głęboko przejmujące nieszczęście (przenikliwe cierpienie)

• Specyfika stresora:

• klęska żywiołowa,

• sytuacje spowodowane przez człowieka: wojna, poważny wypadek, obecność przy czyjejś gwałtownej śmierci lub torturach, aktach terroryzmu, gwałtu, itp.

Kryteria diagnostyczne PTSD (wg. DSM-IV-TR)

• Wystąpienie traumatycznego stresora

• Obecność zdarzenia związanego z zagrożeniem życia lub fizycznej integralności, podczas którego dana osoba przeżywała intensywny strach, poczucie bezradności lub horroru

• Ponowne odtwarzanie traumy

• Powracające sny dotyczące traumy

• Powtarzające się natarczywe wspomnienia dotyczące traumy

• Objawy związane z uporczywym unikaniem i zmniejszeniem ogólnej reaktywności

• Unikanie myśli i uczuć związanych z traumą

• Niemożność przypomnienia sobie ważnego aspektu traumy

• Uczucie obojętności lub chłodu w kontaktach z ludźmi

• Utrzymujące się objawy psychologicznego pobudzenia

• np. trudności z zasypianiem lub snem, z koncentracją, drażliwość lub wybuchy gniewu

Specyficzne zmiany w postrzeganiu prześladowcy (Herman)

• obsesyjna koncentracja na związku z prześladowcą (łącznie z obmyślaniem zemsty)

• nierealistyczne przypisywanie prześladowcy absolutnej władzy (choć czasem ofiara bardziej realistycznie ocenia układ sił, niż klinicysta)

• idealizacja albo paradoksalna wdzięczność

• poczucie, że związek z prześladowcą jest wyjątkowy albo metafizyczny

• akceptacja systemu przekonań lub racjonalizacji prześladowcy

Kreditbanken w Norrmalstorg (dzielnica Sztokholmu)

Warunki rozwoju syndromu sztokholmskiego

• występuje realne zagrożenie zabójstwa i ofiara ma tego świadomość

• życie ofiary faktycznie zależy od agresora

• ofiara jest izolowana od świata zewnętrznego, w związku z czym dalszy rozwój sytuacji zależy od agresora

• zachowanie agresora wobec ofiary postrzegane jest jako nacechowane szczególnego rodzaju uprzejmością

Etapy syndromu sztokholmskiego - próba wyjaśnienia (Symonds)

I. Zaprzeczanie sytuacji krzywdzącej, niedowierzanie „że to przydarzyło się właśnie mi”

II. Gwałtowne uświadomienie sobie własnego położenia => nasilony stres i depresja => rozwój infantylizmu i „patologicznego przeniesienia” (zmiana postrzegania agresora)

III. Nasilony stan depresyjno-lękowy

IV. Wewnętrzna integracja jednostki (przyjęcie takiej strategii, która ułatwi przetrwanie)

• „histeryczne rozszczepienie” (oddzielenie emocji od sfery poznawczej na czas zagrożenia)

• uważne obserwowanie i „uczenie się” agresora

• więź traumatyczna (wynikająca z rozwoju mechanizmów czerpania przyjemności z tego układu zarówno przez jedną, jak i drugą stronę)

Istotne etapy w terapii PTSD

• Zapewnienie bezpieczeństwa

• zatrzymanie przemocy

• zapewnienie wsparcia

• Przeżycie żałoby

• konfrontowanie się z trudnymi uczuciami

• wyrażanie ich

• Reinterpretacja traumatycznego doświadczenia

• w kierunku nadania im sensu,

• godzenie się z utratą

• Odbudowywanie sfery życia społecznego

• związki intymne

• odzyskiwanie kontroli

Zaburzenia adaptacyjne

• Definicja:

• Stan subiektywnego dystresu

• przeszkadzający w społecznym funkcjonowaniu lub działaniu

• pojawiający się w okresie adaptacji do istotnych zmian życiowych lub następstw stresującego wydarzenia życiowego

• Przebieg:

• Początek: w okresie 1 miesiąca od narażenia na rozpoznawalny stresor psychospołeczny

• Koniec: objawy nie utrzymują się dłużej niż 6 miesięcy po ustąpieniu stresu lub jego następstw

Objawy zaburzeń adaptacyjnych

• nastrój depresyjny

• lęk

• zamartwianie się

• poczucie niemożności poradzenia sobie, zaplanowania czy pozostawania nadal w obecnej sytuacji

• w pewnym stopniu ograniczona zdolność do skutecznego wykonywania codziennych czynności

• czasem:

• skłonność do (rzadkich) dramatycznych, gwałtownych zachowań

• u młodzieży: zachowania agresywne, dyssocjalne

• u dzieci: przejawy regresji w postaci np. moczenia nocnego, „dziecinnego sposobu mówienia”, ssania palca

---