Nauczanie integracyjne, Edukacja włączająca


Nauczanie integracyjne, jako jedna z form kształcenia specjalnego.

Dorota Bąkowska

Integracyjne kształcenie tam gdzie to możliwe, specjalne tam gdzie to konieczne.

Od paru lat szerzy się w Polsce idea wychowania i kształcenia integracyjnego. Segregacja, którą zakłada szkolnictwo specjalne nie stwarza podstaw do osiągania równych szans i pełnego uczestnictwa w życiu społecznym wszystkim dzieciom .Chcąc zmienić oblicze społeczeństwa i jego stosunek do osób niepełnosprawnych, trzeba już od najmłodszych lat, czyli od przedszkola , stworzyć dzieciom warunki do wspólnej zabawy. Można tym samym kierować rozwojem „tych słabszych” , a pozostałe uczyć wyrozumiałości, tolerancji, poszanowania praw innych. Mentalne bariery integracji w różnym stopniu dotyczą różnych typów niepełnosprawności, ale generalnie społeczeństwo ma niewielką wiedzę na temat egzystencji niepełnosprawnych.

Podstawowymi przesłankami, na których opiera się system integracyjny kształcenia , są:

1. Pomimo upośledzenia dziecko jest jednostką w istocie swej normalną.

2. Dziecko z odchyleniem od normy pomimo upośledzenia zachowuje nadal wiele sprawności i funkcji umysłowych, psychicznych i fizycznych.

3. Podstawą realizacji systemu integracyjnego są wspólne płaszczyzny łączące dzieci z odchyleniami od normy z pełnosprawnymi.

4. Żadne dziecko nie powinno być przesłane do placówki specjalnej, jeżeli jego potrzeby mogą być zaspokojone w szkole masowej.

5. System integracyjny kształcenia specjalnego jest najbardziej efektywną formą przygotowania się do życia.

Istotą systemu integracyjnego jest indywidualne podejście do każdego dziecka i zapewnienie mu warunków , aby mogło ono w pełni realizować program szkolny.

W Polsce ponad 3% populacji wszystkich uczniów wymaga specjalnych form kształcenia. Są to uczniowie w normie intelektualnej (np. niewidomi) oraz uczniowie z upośledzeniem umysłowym, z autyzmem i z niepełnosprawnością sprzężoną.

Zasady organizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych w integracyjnych publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach zostały określone w zarządzeniu MEN z dnia 4 października 1993 r (DzUrz. MEN Nr 9 poz.36) oraz w rozporządzeniu MEN z dnia 10 grudnia 1999 zmieniającym rozporządzenie w sprawie ramowych statutów....(DzU Nr 2 z 2000 r. poz. 20).

. Możliwości kształcenia dzieci niepełnosprawnych nie kończą się na szkolnictwie specjalnym oraz nauczaniu indywidualnym. Rodzice, mogą wybrać dla swojego dziecka inną formę kształcenia: klasy integracyjne lub klasy specjalne na terenie szkoły masowej.

W klasach integracyjnych liczba wszystkich uczniów wynosi od 15 do 20. W tej liczbie powinno być od 3 do 5 uczniów z niepełnosprawnością. W klasach specjalnych w szkołach ogólnodostępnych liczba uczniów powinna odpowiadać liczbie uczniów w oddziałach odpowiedniej szkoły specjalnej.

W przedszkolach i szkołach prowadzących oddziały integracyjne zatrudnia się nauczycieli ze specjalnym przygotowaniem pedagogicznym (DZU Nr 2 z 2000 r. poz. 20).

Nauka w oddziałach specjalnych w szkołach ogólnodostępnych odbywa się według planów i programów nauczania odpowiedniego typu szkół specjalnych lub ogólnodostępnych , z uwzględnieniem odpowiednich zajęć rewalidacji indywidualnej.

Do integracyjnych form nauczania i wychowania przyjmowani są uczniowie niepełnosprawni , na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka oraz na podstawie orzeczenia kwalifikującego do kształcenia specjalnego.

W oddziale integracyjnym zatrudniony jest nauczyciel wspierający, posiadający kwalifikacje do pracy z uczniem niepełnosprawnym. W zależności od potrzeb uczniów nauczyciel wspierający: diagnozuje potrzeby i ocenia możliwości ucznia,

prowadzi zajęcia integrujące grupę, indywidualne zajęcia dydaktyczne i wyrównawcze,, zajęcia specjalistyczne, działania integrujące i zmierzające do bezpiecznego funkcjonowania ucznia niepełnosprawnego w szkole masowej.

W Podstawie Programowej zwrócono uwagę na konieczność:

Wprowadzono różne formy kształcenia i cykle dydaktyczne:

W zależności od okresów rozwojowych dziecka edukacja szkolna przebiega w następujących etapach:

  1. klasy I - III szkoły podstawowej,

  2. klasy IV - VI szkoły podstawowej,

  3. gimnazjum.

Pierwszy etap edukacyjny stanowi przejście od wychowania przedszkolnego do edukacji prowadzonej w systemie szkolnym. Kształcenie ma charakter zintegrowany. Nauczyciel prowadzi zajęcia według ustalonego przez siebie planu dostosowując zajęcia i przerwy do aktywności uczniów. W każdym dniu powinny wystąpić zajęcia ruchowe.

Drugi etap edukacyjny, to okres intensywnych przemian w sferach fizycznych, psychicznych i społecznych dziecka. Nauczyciel organizując zajęcia musi uwzględniać zróżnicowany poziom intelektualny dzieci i różne możliwości w zakresie opanowania materiału programowego. Obok przedmiotów i bloków przedmiotowych wprowadza się ścieżki edukacyjne. Problematyka ścieżek edukacyjnym powinna być uwzględniona w szkolnym zestawie programów nauczania. W czasie zajęć należy zachować ciągłość nauczania i doskonalenia podstawowych umiejętności.

Trzeci etap edukacyjny , to edukacja w gimnazjum. Uczniowie są wprowadzani w świat wiedzy naukowej, uczą się samodzielności, podejmują decyzję dotyczącą kierunku dalszej edukacji. Rozwijane są umiejętności przygotowujące do aktywnego udziału w życiu społecznym.

Podstawa programowa określa dla każdego etapu nauczania cele edukacyjne, zadania szkoły, precyzuje osiągnięcia uczniów. Drogi realizacji celów, zadań i metody wspomagania uczniów zależą od wyboru dokonanego przez nauczyciela.

Nauczyciele oddziałów integracyjnych starają się by nauczanie było wielopoziomowe w ramach wspólnego programu nauczania. Dostosowują program do potrzeb dzieci zarówno w zakresie treści jak i tempa pracy. Układają też indywidualne programy nauczania. Nauczyciele planują także pracę wychowawczą. W klasie integracyjnej obowiązują programy autorskie. Dzieci niepełnosprawne, oprócz uczestnictwa w zajęciach klasowych biorą również udział w zajęciach dodatkowych na terenie szkoły, przyznawanych przez PPP w zależności od indywidualnych potrzeb edukacyjnych . Trzeba zapewnić dziecku odpowiednią opiekę medyczną, niezbędne ćwiczenia korekcyjne i usprawniające.

Integracja szkolna dzieci i młodzieży niepełnosprawnych polega na uczęszczaniu przez nich do zwykłych szkół i placówek oświatowych, przy zapewnieniu odpowiednich warunków i pomocy w zaspokajaniu ich edukacyjnych potrzeb.

W wieku przedszkolnym dzieci łatwo akceptują siebie wzajemnie, niezależnie od różnic w sferze fizycznej czy intelektualnej. Integracja jest wówczas spontaniczna i naturalna. Podobnie na poziomie młodszych klas szkoły podstawowej nie występują poważniejsze problemy mimo zróżnicowania możliwości dzieci w zakresie percepcji, poziomu umysłowego i ruchowego. Problemy są coraz większe w miarę podwyższania stopnia trudności nauki szkolnej. Im wyższy poziom nauki, tym trudniejsza staje się pełna integracja i wspólne uczestnictwo w zajęciach lekcyjnych dzieci z upośledzeniem umysłowym. Niektóre przedmioty są całkowicie niedostępne dla dzieci z upośledzeniem umysłowym i wówczas dochodzi do podziału klasy na dwa zespoły, z których każdy ma inne zajęcia. Wspólne lekcje dotyczą tylko wybranych przedmiotów.

Wychowanie i nauczanie integracyjne wymaga:

Idea integracji opiera się na poglądzie, iż podstawą wychowania i nauczania jest zrozumienie potrzeb dziecka i jak najlepsze ich zaspokojenie. W klasie potrzeby dziecka są zaspokajane przez stawianie odpowiednich zadań.

0x08 graphic

Dziecko niepełnosprawne w szkole jest traktowane przede wszystkim jako uczeń. W następnej kolejności uwzględnia się jego potrzeby wymagające specjalistycznej pomocy w nauczaniu. Należy tak zorganizować środowisko edukacyjne, aby zminimalizować skutki niepełnosprawności i wydobyć z dziecka to , co w nim dobre. Najważniejszy jest przy tym rozwój emocjonalny, duchowy i własna aktywność. Różnorodność potrzeb należy uwzględniać u wszystkich dzieci. W klasach integracyjnych należy połączyć programy: ogólny i terapeutyczny, uwzględniające różnorodność potrzeb dziecka Uczniowie powinni realizować program weryfikowany i dostosowany do ich potrzeb i możliwości.

0x08 graphic

Dziecko rozwija się i uczy poprzez interakcje z innymi, poprzez aktywne działanie, pracując w grupach. Realizacji programów ogólnych i terapeutycznych sprzyja styl pracy w klasie polegający na pracy wokół tego samego tematu. Każde dziecko pracuje na miarę swoich możliwości i przyczynia się swoją indywidualną pracą do realizacji wspólnego celu. Dzieci dostają odpowiednio zróżnicowane pod względem trudności zadania. Koncepcja programu spiralnego J. Brunera .Najwyższy stopień zrozumienia zadania dla dzieci zdolnych i najniższy zrozumienia zadania dla dzieci opóźnionych.

Organizując pracę z uczniami należy pamiętać, że zaangażowanie i efekty działania podtrzymują motywację i dają satysfakcję z uczestnictwa w zajęciach. Nie można zniechęcać dzieci zbyt trudnymi zadaniami. Dziecko musi przeżyć sukces. Indywidualizujemy nauczanie przy jednoczesnym zachowaniu wspólnoty w grupie. Wspólnocie klasowej sprzyja przebywanie w tym samym pomieszczeniu .

Dzieci niepełnosprawne powinny być uczone metodami stosowanymi powszechnie i odwrotnie, dzieci zdrowe - metodami „specjalnymi”. Chodzi o stosowanie metod odwołujących się do doświadczeń uczniów i opartych na współpracy nauczyciela i uczniów między sobą. Uczenie polega na współpracy nauczyciela z pedagogiem szkolnym. Dla dziecka powinien być skonstruowany zindywidualizowany program dostosowany do jego możliwości poznawczych i tempa pracy, a także indywidualny plan edukacyjny.

Problemy w nauce są sygnałem, iż niezbędna jest specjalistyczna pomoc. Wyjściem z sytuacji jest ustalenie przyczyn problemów, właściwa diagnoza i specjalistyczna terapia. Jeżeli dziecko nie otrzyma w odpowiednim czasie pomocy, problemy będą się pogłębiały. Taką formą pomocy jest terapia pedagogiczna.

Zasady pracy terapeutycznej wiążą się z ogólnymi zasadami pedagogiki specjalnej.

Także w szkołach masowych zaleca się stosowanie zasad: indywidualizacji, poglądowości, kompensacji zaburzeń, higieny psychicznej, stopniowania trudności,, systematyczności, utrwalania . Dziecko bez względu na zaburzenia, deficyty, poziom intelektualny i wady fizyczne musi mieć poczucie pełnej akceptacji własnej osoby. Należy podkreślać i eksponować „mocne” strony aktywności dziecka i stwarzać sytuacje sukcesu na terenie klasy i szkoły.

Skuteczność działań zależy od nauczycieli, szczególnie nauczycieli nauczania początkowego. Nauczyciel wyrażający gotowość pracy z niepełnosprawnymi dziećmi powinien posiadać odpowiedni zasób wiedzy dotyczący rozwoju, wychowania i nauczania dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Oprócz przygotowania merytorycznego ważne są także cechy osobowościowe: cierpliwość, wytrwałość, pogodne usposobienie i dobra kontrola emocjonalna.

Bardzo ważna w procesie uczenia jest rola rodziców. Najczęściej rodzice pracują z dzieckiem w domu, zgodnie ze wskazówkami nauczyciela. Nawet najlepsza szkoła nie rozwiąże problemów dzieci niepełnosprawnych bez intensywnej terapii i edukacji podejmowanych w domu. Dialog i współpraca między nauczycielami a rodzicami sprzyjają przeżywaniu szkolnych sukcesów i porażek w atmosferze zrozumienia i empatii.

Do najważniejszych zadań i problemów nauczania integracyjnego należą:

Nauczanie integracyjne stało się aktualnie koniecznością. Nie należy izolować dzieci trochę „innych”. Zdrowe dzieci powinny wiedzieć, że są różni ludzie na świecie i różnie się zachowują. Samo przebywanie dzieci z sobą, bez rozpoznania potrzeb edukacyjnych i wychowawczych i bez ich zaspokajania nie jest integracją.

Nauczanie integracyjne w szkołach masowych jest alternatywą wobec nauczania w szkołach specjalnych. Zmusza tradycyjne systemy nauczania i wychowania do istotnych modyfikacji.

Literatura

Pomykało W.: Encyklopedia Pedagogiczna. Warszawa 1993, Innowacja.

Kowalski S. : Współczesne teorie i tendencje wychowania i kształcenia specjalnego. Wrocław 1979, PAN.

Szkoła Specjalna, nr1, 4, 1998, nr2, 1999.

Mikrut A.:, Elementy metodyki nauczania początkowego dzieci upośledzonych umysłowo. Kraków 2000, Wyd. Nauk. AP.

Hulek A.: Edukacja osób niepełnosprawnych. Warszawa1993, PAN.

Tkaczyk G.: Poradnik metodyczny. Warszawa 2001, MEN.

ZADANIA

Intelektualne

pojęcia, związki między pojęciami

Wizualne

układ graficzny materiału, tablica, środowisko klasy

Słuchowe

polecenie, dodatkowe hałasy

Interpersonalne

praca w grupie, umiejętności uczenia się, organizacja, wiara w siebie, odpowiedzialność

Fizyczne

ręczne pismo rysowanie, wycinanie,

Językoznawcze

polecenia:

pisemne, ustne

wyniki:

pisemne, ustne

Emocjonalne

nagrody, kary oczekiwania ucznia, poczucie własnej wartości

Artystyczne

rozumienie, tworzenie obrazków, map itp.

Specjalne potrzeby edukacyjne uczniów

Program szkolny

Właściwe zadania z zakresu programowego

Charakterystyka procesu nauczania, zróżnicowanie

Treści

Tempo

Poziom

Zrozumiałość

Odpowiedź

Kolejność

Struktura

Organizacja klasy

Czas, sposób

Podział na grupy

Poziom i rodzaj wsparcia

Cechy charakterystyczne ucznia:

wzrok, słuch, czytanie, pisanie, wysławianie, poruszanie się

Diagnoza:

podstawa opisu ucznia

Zdefiniowanie indywidualnych potrzeb

Pomoc w nauce

Indywidualny Program Nauczania

Logopeda

Rodzic

Obszar odpowiedzialności nauczyciela:

Rozpoznanie potrzeb pojawiających się w pracy z uczniami

Prezentacja wiedzy

„Zarządzanie” procesem uczenia się

Nadzorowanie



Wyszukiwarka