Parafraza, parodia, trawestacja

Za Słownikiem terminów literackich, pod red. M. Głowińskiego:

Parafraza - przeróbka utworu literackiego rozwijająca, często także swobodnie i żartobliwie upraszczająca jego treści, oddająca je za pomocą środków odmiennych niż zastosowane w pierwowzorze, przy zachowaniu jednak rozpoznawalnego podobieństwa do pierwowzoru.

Parodia - najbardziej wyrazista odmiana stylizacji: wypowiedź naśladująca cudzy styl w celu jego ośmieszenia; polega na podjęciu jakiegoś dającego się rozpoznać sposobu mówienia, który zostaje odcięty od swoich zwykłych uzasadnień (sytuacyjnych lub treściowych) wi wprowadzony w kontekst przeczący charakterowi, dzięki czemu ulega komicznemu wyjaskrawieniu.

Bywa bezinteresowną zabawą literacką, ale najczęściej stanowi formę satyrycznego rozrachunku z ustalonymi konwencjami literackimi i ukrytymi za nimi stanowiskami ideowo-artystycznymi.

Trawestacja - <wł. travestire = przebierać się, maskować się>; odmiana parodii; ośmieszająca parafraza utworu poważnego, zachowująca jego podstawowe elementy tematyczne i kompozycyjne przy radykalnej degradacji stylu. Posługuje się nią często satyra.

Gerard Genette, Palimpsesty

Relacje transtekstualne:

1. Intertekstualność (relacja współobecności, obecność jednego tekstu w drugim)

1. cytat

2. plagiat

3. aluzja

2. Paratekstualność (każdy jeden tekst może być pratekstem innego; tytuły, podtytuły, noty marginesowe, itp.)

3. Metatekstualność (komentarz, łączący dany tekst z innym; przywołanie)

4. Architekstualność (relacja niema, artykułowana zaledwie wzmianką, np. w formie wskazówki na okładce)

5. Hipertekstualność - każda relacja łącząca tekst B (hipertekst) z tekstem wcześniejszym A (hipotekst), na który tekst B zostaje przeszczepiony w sposób niemający nic wspólnego z komentarzem; tekst B nie może w tym wypadku zaistnieć bez tekstu A - staje się jego derywatem w rezultacie zabiegów zwanych transformacją.

Transformacja:

- prosta (bezpośrednia), np. Ulisses wobec Odysei; podobna treść w innych realiach

- pośrednia, np. Eneida wobec Odysei; naśladowanie tematu i ogólnego układu bez przenoszenia akcji.

PARODIA

• termin wywodzi się z Poetyki Arystotelesa - ,,działanie niskie sposobem narracyjnym''

	narracja	dramat
Działanie wysokie	epos	tragedia
Działanie niskie	parodia	komedia

• etymologia - ode- śpiew, para - obok parodia - śpiew obok, fałszowanie, deformacja, transpozycja melodii.

• sposoby parodiowania:

• użycie tekstu wysokiego do zwykłego, pospolitego tematu (konieczne istnienie paratekstu).

• transpozycja tekstu wzniosłego do pospolitego stylu.

• zastosowanie stylu wzniosłego do tematu pospolitego.

Warianty parodii (Discours sur la parodie, Sallier; XVIIIw.)

1. Zamiana jednego słowa w wierszu

2. Zamiana jednej litery w wyrazie (Veni, vidi, vici Veni, vidi, vix, V. Hugo)

3. Odwrócenie sensu cytatu, bez zmian w tekście (parodia minimalna) Molier, Szkoła żon: ,,Ja tu panem, ja mówię; idź, bądź posłuszny!'' - słowa pochodzące z Sertoriusza, Corneille'a.

4. Stworzenie całego dzieła na podstawie całości lub części dobrze znanego utworu poetyckiego, którego temat oraz sens zostają odmienione w wyniku przekształcenia kilku wyrażeń (parodia właściwa)




Cyd:

O smutku! O rozpaczy! O mój wieku zgniły!
Na to żem tak długo żył! Na toż mię szczęściły
Nieba! Na tom osiwiał na wojnie z odwagą,
Żeby oraz me laury zwiędły tą zniewagą!

Chapelain bez peruki:

,,O smutku, o rozpaczy, o peruko miła!

Czyżeś tylko dla hańby długo mi służyła?

Czy tylu perukarzy zwiodłaś namaszczenie,

By z dnia na dzień mych laurów ujrzeć pohańbienie?''







6. Tworzenie wg stylu zapożyczonego z innego utworu (pastisz satyryczny odmiana parodii)

PARODIA A TRAWESTACJA BURLESKOWA

Parodia - modyfikuje temat, a nie zmienia stylu.

Trawestacja burleskowa - modyfikuje styl, nie zmieniając tematu.

UJĘCIE KLASYCZNE

styl temat	wzniosły	Wulgarny (pospolity)
wzniosły	GATUNKI WZNIOSŁE (epopeja, tragedia)	PARODIE (parodia w ścisłym znaczeniu, pastisz heroikomiczny)
pospolity	TRAWESTACJA BURLESKOWA	GATUNKI KOMICZNE (komedia, opowieść komiczna)

PODZIAŁ FUNKCJONALNO - STRUKTURALNY

Podział funkcjonalny (potoczny)
funkcje	satyryczna (parodia)			niestatyryczna (,,pastisz'')
gatunki	PARODIA	TRAWESTACJA	SZARŻA	PASTISZ
relacje	transformacja		naśladowanie
Podział strukturalny

parodia - odwrócenie sensu tekstu, przy minimalnej jego transformacji

trawestacja - transformacja stylistyczna, pełniąca funkcję degradującą

szarża - pastisz satyryczny (p. heroikomiczny)

pastisz - naśladowanie stylu (bez funkcji satyrycznej)

transformacja - stopień deformacji hipotekstu

naśladowanie - funkcje oraz stopień intensyfikacji środków stylistycznych

OGÓLNA TABELA PRAKTYK HIPERTEKSTUALNYCH

relacja tryb	ludyczny	satyryczny	poważny
transformacja	PARODIA	TRAWESTACJA	TRANSPOZYCJA
naśladowanie	PASTSZ	SZARŻA	FALSYFIKAT

---