Lipidy są bardzo zróżnicowaną grupą związków o
konsystencji stałej (np. łój) lub ciekłej (np..oliwa)
Występują we wszystkich organizmach żywych jako
zapasowy i skondensowany materiał energetyczny
oraz jako składnik błon biologicznych,
niektóre z nich są hormonami
Nierozpuszczalne w wodzie, rozpuszczalne w
tzw. rozpuszczalnikach tłuszczowych
Zbudowane z atomów węgla , wodoru i tlenu
Ze względu na pochodzenie dzielimy je na
roślinne i zwierzęce
PODZIAŁ
I. Ze względu na budowę chemiczną:
1. Lipidy proste: estry kwasów tłuszczowych z różnymi alkoholami
a) tłuszcze właściwe - estry kwasów tłuszczowych z glicerolem. Tłuszcze występujące w stanie płynnym nazywa się olejami (tłuszcze roślinne - nienasycone).
b) woski - estry wyższych kwasów tłuszczowych i alkoholi innych niż glicerol (np. alkohol cetylowy C16, alkohol cerylowy C26)
2. Lipidy złożone: estry kwasów tłuszczowych zawierające, oprócz alkoholu i kwasów tłuszczowych, jeszcze grupy dodatkowe:
a)fosfolipidy - lipidy zawierające oprócz kwasów tłuszczowych i glicerolu resztę kwasu fosforowego. Często zawierają zasadę azotową i inne podstawniki, np. w glicerofosfolipidach alkoholem jest glicerol, a w sfingofosfolipidach alkoholem jest sfingozyna.
b)glikolipidy - (glikosfingolipidy) związki zawierające co najmniej jeden cukier(galaktoza lub laktoza) połączony wiązaniem glikozydowym z częścią lipidową. Dzielą się na galaktolipidy (zawierają jedna resztę galaktozy) i gangliozydy
c)inne lipidy złożone - takie lipidy, jak sulfolipidy i aminolipidy.w tej grupie można umieścic również lipoproteiny
3. Prekursory i pochodne lipidów: należą tu kwasy tłuszczowe, glicerol, steroidy, alkohole, aldehydy tłuszczowe, ciała ketonowe, węglowodory, witaminy rozpuszczalne w tłuszczach i hormony.
II. Ze względu na obecnośc wiązań podwójnych:
1.Nasycone kwasy tłuszczowe: nie zawierają wiązań podwójnych. Można traktowac je jako pochodne kwasu octowego. Należą do nich np. kwas mrówkowy, octowy, propionowy, masłowy .
2.Nienasycone kwasy tłuszczowe: zawierają jedno lub więcej wiązań podwójnych, w tym:
a)jednonienasycone - zawierają jedno wiązanie podwójne
b)wielonienasycone - zawierają więcej wiązań podwójnych
TRIGLICEROLE: są estrami alkoholi-glicerolu z kwasami tłuszczowymi, które połączone są ze sobą wiązaniem estrowym. Dla człowieka triacyloglicerole stanowią główny magazyn paliwa (skondensowanej energii) i podstawowy lipid zawarty w diecie pokarmowej. Triacyloglicerole są transportowane przez krew do innych tkanek w postaci lipidowo-białkowych cząsteczek nazywanych lipoproteinami.
Triacyloglicerole są syntetyzowane z cząsteczek acetylo-CoA i 3-fosfoglicerolu powstającego z fosfodihydroksyacetonu, będącego związkiem przejściowym glikolizy. W wyniku połączenia cząsteczek acetylo-CoA z 3-fosfoglicerolem powstaje (w wyniku działania acetylotransferazy 3-fosfoglicerolowej) najpierw kwas lizofosfatydowy, który następnie reaguje z kolejną cząsteczką acetylo-CoA, co prowadzi do wytworzenia kwasu fosfatydowego. Usunięcie grupy fosforanowej z kwasu fosfatydowego powoduje utworzenie diacyloglicerolu (DAG), ulegającego dalszej acetylacji do triacyloglicerolu. W syntezie triacylogliceroli uczestniczy ATP. Siłę napędową reakcji stanowi hydroliza wysokoenergetycznych wiązań tioestrowych łączących część acylową z CoA.
Pierwszym krokiem wykorzystania tłuszczu zmagazynowanego i zawartego w pokarmie, jako źródła energii jest prowadzona przez lipazy hydroliza triacylogliceroli. Enzymy te katalizują uwolnienie trzech kwasów tłuszczowych ze szkieletu glicerolowego. Kwasy tłuszczowe są następnie rozkładane na drodze β-oksydacji, czemu towarzyszy uwolnienie energii w formie ATP .Szkielet glicerolowy jest także wykorzystywany; ulega on przekształceniu w fosfodihydroksyaceton, który stanowi związek przejściowy glikolizy. Przekształcenie to wymaga udziału dwóch enzymów: kinazy glicerolowej i dehydrogenazy 3-fosfoglicerolowej. Kinaza glicerolowa zużywając ATP katalizuje reakcję ufosforylowania glicerolu do 3-fosfoglicerolu. Natomiast dehydrogenaza 3-fosfoglicerolowa bierze udział w tworzeniu fosfodihydroksyacetonu.
Lipogeneza jest to gł.szlak syntezy kw.tłuszczowych de novo, występuje w cytozolu. Do jej funkcjonowania potrzebne są takie kofaktory jak: NADPH, ATP, Mn2+, biotyna (niezbędna do działania karboksylazy acetylo-CoA, która aktywowana jest przez insulinę) oraz HCO3- (jako źródło CO2). Acetylo-CoA jest bezpośrednim substratem, wytwarzanym z węglowodanów w skutek utleniania pirogronianu wewnątrz mitochondriów, a końcowym produktem jest wolny palmitynian.
β-oksydacja kwasów tłuszczowych polega na kolejnym odczepieniu i uwalnianiu acylo-CoA. W β-oksydacji od cząsteczek acetylo-CoA, począwszy od końca karbonylowego, odczepiane są reszty dwuwęglowe. Łańcuch jest rozrywany między atomami węgla α(2) i β(3), stąd nazwa β-oksydacja. Powstające jednostki dwuwęglowe to cząsteczki acetylo-CoA, tak więc palmitoilo-CoA powstaje osiem cząsteczek acetylo-CoA.
Ketogeneza - utlenianie kw. tłuszczowych w wyniku którego powstają ciałka ketonowe, proces ten zachodzi w mitochondrium., wówczas gdy natężenie utlenienia kw.tłuszczowych w wątrobie jest duże.
Lipoliza - proces rozkładu hydrolitycznego triacyloglicerolu (trójglicerydu) w tkance tłuszczowej prowadzący do powstania kw. tłuszczowych i glicerolu, które uwolnione do krwiobiegu, wychwytywane są przez większośc tkanek i estryfikowane do acylogliceroli lub utleniane jako główne źródła energetyczne do CO2 i H20.
Estryfikacja jest to reakcja chemiczna kw. tłuszczowych z alkoholami.
ZÓŁĆ
Wytworzona w wątrobie żółc magazynowana jest w gruszkowatego kształtu pęcherzyku żółciowym ,w którym ulega zagęszczeniu na skutek wchłaniania wody przez błonę śluzową. Z pęcherzyka żółciowego żółc w miarę potrzeby uwalniana jest do dwunastnicy. Sole żółciowe , działając podobnie jak detergenty, zmniejszają napięcie powierzchniowe dużych kropli tłuszczu, w wyniku czego dochodzi do ich rozbicia na drobne kuleczki. Proces ten zwany emulgowaniem tłuszczów, ułatwia późniejszą aktywnośc enzymatyczną lipazy (enzymu trawiącego tłuszcze). Żółc nie zawiera enzymów trawiennych dlatego też nie bierze udziału w procesie trawienia chemicznego.
Przedostająca się do dwunastnicy żółć pełni ważną rolę w prawidłowym wchłanianiu tłuszczów przez komórki błony śluzowej przewodu pokarmowego. Dzięki trzem rodzajom kwasów żółciowych (cholowemu, chenodeoksycholowemu i deoksycholowemu) tworzą się tak zwane micele, które charakteryzują się ciekawymi własnościami. Ich warstwa zewnętrzna bardziej "lubi się" z wodą, natomiast wewnętrzna "woli" tłuszcze, które tam znajdują swoje schronienie. Dzięki tym podwójnym skłonnościom tłuszcze z przewodu pokarmowego szybko i bezpiecznie się wchłaniają.
Skład żółci:
- woda (97% w żółci wątrobowej, a 89% w pęcherzykowej);
- składniki stałe (3-11%):
kwasy żółciowe (64% suchej masy): cholowy, chenodeoksycholowy, deoksycholowy, litocholowy, w stosunku 4:2:1:0;
barwniki żółciowe: bilirubina (produkt rozpadu hemu z hemoglobiny) i biliwerdyna; z nich powstają barwniki kału (sterkobilina) i moczu (urobilinogen);
elektrolity (17%): chlorki, wodorowęglany, Na, K;
cholesterol (8%);
fosfolipidy (18%) - głównie w postaci lecytyny;
mucyny (glikoproteidy).
Skład żółci zawartej w przewodach żółciowych śródwątrobowych różni się od składu żółci w pęcherzyku żółciowym.Ta ostatnia jest bardziej zagęszczona. pH żółci wątrobowej wynosi 8, a pęcherzykowej 5,0-7,4.
Właściwości żółci:
1. Tworzenie zawiesin: sole kwasów żółciowych wykazują zdolność zmniejszenia napięcia powierzchniowego. Dzięki tej
właściwości kwasów żółciowych tłuszcze ulegają zawieszeniu (tworzą emulsje), a kwasy tłuszczowe rozpuszczeniu.
2. Zobojętnianie treści żołądkowej: oprócz zdolnoniżści tworzenia zawiesin, żółc wykazuje pH nieco wyższe niż 7,0, neutralizuje kwasową miazgę żołądkową, przygotowując ja do trawienia w jelicie
3. Wydalanie: Żółc jest ważną wydzieliną, z którą wydalane są nie tylko cholesterol i kwasy żółciowe, lecz także liczne leki, toksyny
Wyszukiwarka