Współczesne problemy żywienia
Niezbędne składniki pokarmowe
Źródłem energii dla żywego organizmu są pokarmy. Z nich człowiek musi otrzymywać w odpowiednich ilościach i proporcjach niezbędne składniki, które ogólnie można podzielić na:
białka (syntetyzowane we wszystkich komórkach ustroju zwłaszcza w wątrobie, trzustce, jelitach),
tłuszcze (spalane w wątrobie, a odkładane w tkance tłuszczowej: zwłaszcza pod skórą i w okolicach brzucha),
węglowodany, czyli cukry (spalane w mięśniach),
składniki mineralne,
witaminy,
Potrzeby energetyczne organizmu
Potrzeby energetyczne organizmu pokrywane są przez przemiany węglowodanów, tłuszczów i białek. Procentowy udział tych składników w pokrywaniu zapotrzebowania energetycznego osób aktywnych fizycznie powinien wynosić 10-15% dla białek, 20-30% dla tłuszczów i 55-65 % dla węglowodanów, powinien więc być zbliżony do wartości przewidywanych dla ogółu ludności.
Składniki pokarmowe pełnią następujące funkcje:
strukturalne: białka, sole mineralne (fosfor i wapń),
energetyczne: białka, węglowodany proste i złożone,
regulujące: sole mineralne, witaminy rozpuszczalne w wodzie (grupa B,C) i w tłuszczach (A,D,E,K).
Białka
Piąta część masy ciała człowieka to białka. Biorą one udział w utrzymaniu równowagi wodnej organizmu. Ich syntetyzowanie jest potrzebne do tworzenia przeciwciał zwalczających infekcje bakteryjne. Białko jest podstawowym budulcem komórek (cytoplazmy), enzymów, hormonów i hemoglobiny. Człowiek potrzebuje przeciętnie 0,5 g białka /kg masy ciała. W stanach zagrożenia, przy wykonywaniu ciężkiej pracy fizycznej, w stanach chorobowych i niewłaściwym mikroklimacie, zapotrzebowanie na białko wzrasta
Węglowodany
Optymalnym źródłem węglowodanowym podczas pracy wytrzymałościowej są roztwory monosacharydów (glukoza), disacharydów (sacharoza, maltoza), polimerów (maltozodekstryny) oraz rozpuszczalnej skrobi.
Po wysiłku fizycznym zapasy glikogenu powinny być odbudowane. Synteza glikogenu następuje szybko w pierwszych godzinach po treningu, po czym szybkość syntezy stopniowo się obniża. Przy diecie bogatej w węglowodany całkowita resynteza zapasów glikogenu trwa 1 do 2 dni
Podczas wysiłków fizycznych cechujących się wysokimi wydatkami energetycznymi (np. wielodniowe wyścigi kolarskie) zapotrzebowanie na węglowodany może przekraczać wówczas 12 g/ kg m.c. Należy w czasie zawodów uzupełniać straty węglowodanowe płynnymi odżywkami wysoko węglowodanowymi, a w okresie odpoczynków spożywać posiłki z zawartością składników o wysokim indeksie glikemicznym np. ziemniaki, ryż czy kukurydzę.
Tłuszcze pożywienia są najbardziej skoncentrowanym źródłem energii, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz niezbędnych kwasów tłuszczowych (NNKT).
Głównym źródłem NNKT są produkty pochodzenia roślinnego. Kwas linolowy występuje w większych ilościach w olejach jadalnych, np. w oleju kukurydzianym, słonecznikowym, sojowym, w nieco mniejszych ilościach w rzepakowym bezerukowym. Dobrym źródłem NNKT z rodziny n-3 są tłuszcze ryb morskich EPA i DHA. Zaleca się dwa razy w tygodniu spożywać ryby morskie.
Tłuszczu nie można jednak całkowicie wyrugować z pożywienia, gdyż powodowałoby to występowanie objawów chorobowych związanych z niedoborem NNKT, a także upośledzenie wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
Za minimalną granicę spożycia tłuszczów przez dorosłego człowieka przyjmuje się ok. l5% energii dziennej racji pokarmowej. Należy uwzględnić odpowiednią ilość NNKT, wynoszącą nie mniej niż 3% energii dziennej racji pokarmowej, najlepiej jednak 6%, co daje zalecaną obecnie wartość optymalną.
Tłuszcz całkowity obejmuje tłuszcz zawarty w produktach, czyli tzw. niewidoczny oraz tłuszcz dodany w postaci np. masła, oleju, smalcu itp., określany mianem tłuszczu widocznego.
Tłuszcze
Średniołańcuchowe trójglicerydy (MCT) są uważane za alternatywne źródła energii służące do poprawy wydolności w długotrwałych wysiłkach. Podawanie ich w pożywieniu zaleca się również sportowcom siłowym i kulturystom. Związki te o niskiej temperaturze topnienia, lekkostrawne, szybko wchłaniają się bezpośrednio do krwi z pominięciem układu chłonnego, są transportowane do mitochondriów bez udziału karnityny. Ulegają szybko procesom oksydacyjnym i oszczędzają zapasy glikogenu w organizmie.
Tłuszcze
W dyscyplinach wytrzymałościowych niektóre programy żywieniowe uwzględniają dodatek do diety trójglicerydów o średniej długości łańcucha. Tego rodzaju postępowanie może dotyczyć tylko krótkotrwałych okresów intensywnych treningów i zawodów, po których należy przywrócić normalną podaż tłuszczów z zachowaniem odpowiedniej proporcji kwasów tłuszczowych wielonienasyconych, jednonienasyconych i nasyconych.
Nadmierne ogólne spożycie tłuszczu, zwłaszcza zawierającego duże ilości kwasów tłuszczowych nasyconych oraz izomerów trans prowadzi do przyspieszenia rozwoju miażdżycy, sprzyja także rozwojowi otyłości oraz nowotworów. Związane jest z nim także spożycie cholesterolu, którego ilość w dziennej racji pokarmowej nie powinna przekraczać 300 mg/osobę.
Składniki mineralne
W zależności od ilości niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania organizmu składniki mineralne dzielą się na:
makroelementy (wapń, fosfor, potas, sód, chlor, magnez, siarka),
mikroelementy (żelazo, cynk, mangan, miedź, jod, kobalt, selen),
ultraelementy (bor, chrom, fluor, molibden, krzem, ołów, kadm, wanad, nikiel, arsen, rubid, lit)
Wapń
Znajdujący się w organizmie wapń jest podstawowym składnikiem budulcowym kości oraz uzębienia. Wapń bierze udział w:
tworzeniu tkanki kostnej,
procesach przewodnictwa impulsów nerwowych oraz przepuszczalności błon komórkowych,
przemianach związków azotowych,
procesach związanych z krzepnięciem krwi,
pracy mięśni szkieletowych.
Fosfor
Miejscem występowania fosforu w organizmie jest tkanka kostna (zawiera około 90 proc. całego fosforu), a także kwasy nukleinowe, związki wysokoenergetyczne, fosfolipidy oraz inne związki uczestniczące w procesach przemian biochemicznych
Fizjologiczna rola fosforu jest wieloraka:
bierze on udział w tworzeniu tkanki kostnej,
uczestniczy w przemianach kwasów nukleinowych,
w przemianach energetycznych,
w transporcie metabolitów przez błony komórkowe
w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej
Potas
Jest składnikiem mineralnym, który wspólnie z sodem i chlorem bierze udział w regulacji ciśnienia osmotycznego, w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej, w transporcie składników odżywczych, tlenu i dwutlenku węgla oraz regulacji krążenia wody w organizmie. Potas jest ważnym minerałem odpowiedzialnym za pobudzenie nerwów i komórek mięśniowych..
Sód i chlor
Sód i chlor uczestniczą w regulacji ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych. Sód odgrywa rolę w przekazywaniu impulsów nerwowych i absorpcji składników pokarmowych z jelita.
Magnez
W tkance kostnej zawarte jest około 70 proc. całego magnezu zgromadzonego w ciele.
Magnez jest kofaktorem wielu reakcji enzymatycznych, bierze udział w regulacji procesów dotyczących fosforylacji w komórkach i podziałów komórkowych, reguluje przepływ wapnia do komórek mięśnia sercowego oraz pełni istotną rolę w procesie wytwarzania witaminy D w organizmie.
Siarka
W organizmie siarka występuje w aminokwasach siarkowych (metionina, cystyna i cysteina) oraz w innych składnikach zawierających siarkę, jak np. tauryna, glutation, insulina.
Z reguły nie spotyka się deficytu siarki
Żelazo ferrum, Fe
Żelazo to składnik ferroprotein. Wchodzi w skład hemoglobiny, mioglobiny, cytochromów, katalaz i peroksydaz. 70% znajduje się w hemoglobinie.
Hemoglobina jest chromoproteidem zbudowanym w 94% z części białkowej - globiny i w 6% z grupy prostetycznej - hemu, stanowi składnik krwinek czerwonych, nieodzowny czynnik oddechowy, przenośnik tlenu z płuc do tkanek. Wzór strukturalny hemoglobiny przedstawia się następująco
Wchłanianie żelaza zależy od wartościowości, stopnia kwasowości treści żołądkowej i od stanu zasobów żelaza w organizmie. We wchłanianiu żelaza istotną rolę odgrywa błona śluzowa jelit, w szczególności dwunastnicy. Organizm przyswaja jedynie żelazo dwuwartościowe, w formie zjonizowanej. W komórkach nabłonka jelit żelazo dwuwartościowe utlenia się do żelaza trójwartościowego i łączy z białkiem - ferrytyną, tworząc transferynę . Transferyna jest przenośnikiem żelaza. Większość żelaza transportowanego przechodzi z osocza do szpiku kostnego, mniejsze ilości do innych tkanek, głownie wątroby, śledziony i nerek.
W tkankach występuje zarówno żelazo tkankowe jak i zapasowe. Na żelazo tkankowe składa się głownie żelazo mioglobiny oraz żelazo wchodzące w skład enzymów oddechowych. Żelazo zapasowe to przede wszystkim ferytyna . Ferytyna składa się z części białkowej - apoferytyny i z żelaza trójwartościowego.
Zatem możemy wyróżnić żelazo funkcyjne (żelazo hemoglobiny, enzymów oddechowych, mioglobiny), żelazo zapasowe i żelazo transportowane.
Miedź
Miedź jest kofaktorem (aktywatorem Cu2+) wielu enzymów, które ułatwiają następujące procesy:
tworzenie melaniny, pigmentu warunkującego kolor skóry i włosów,
tworzenie białek fibrylarnych: kolagen i elastyna,
reakcje chemiczne dyzmutazy nadlenkowej -enzymu, który chroni przed wolnymi rodnikami,
stymuluje funkcjonowanie cytochromów: oksydazy cytochromowej i oksydazy askorbinowej enzymów odpowiedzialnych za transport tlenu w mięśniach i innych tkankach,
transmisje impulsów nerwowych w mózgu jako składnik mieliny
Przy niedoborze miedzi zwiększa się podatność organizmu na infekcje i choroby.
Cynk
Cynk jest jednym z mikroelementów Jest obecny w centrach aktywnych około 200 enzymów uczestniczących w różnych procesach, w tym w przemianach metabolicznych.
W związku z tym ma wpływ na wszystkie podstawowe procesy życiowe.
Bierze udział między innymi w mineralizacji kości, gojeniu się ran, wpływa na pracę systemu odpornościowego, prawidłowe wydzielanie się insuliny przez trzustkę i stężenie witaminy A oraz cholesterolu.
Ma swój udział w regulacji ciśnienia krwi i rytmu serca. Cynk zwiększa produkcję plemników.
Warunkuje funkcjonowanie zmysłów: smaku, węchu i wzroku
Niedobór cynku powoduje niedokrwistość, spowolnienie tempa wzrostu, wady wrodzone, złe gojenie się ran, łuszczyco podobne zmiany skórne ( parakeratoza), zapalenia skóry i utratę owłosienia, złą tolerancję glukozy, biegunki, utrata apetytu.
Mogą również wystąpić: ślepota zmierzchowa, zmniejszenie odporności, zaburzenia w grasicy i węzłach chłonnych, zaburzenia smaku i węchu (ocenia się, że przyczyną ok. 25% objawów zaburzeń smaku i węchu jest niedobór cynku). Może sprzyjać miażdżycy tętnic, ponieważ zmniejsza odporność komórek na uszkodzenia.
Jod
Jod jest niezbędny dla prawidłowego działania tarczycy. Jod wpływa na tarczycę będąc składnikiem produkowanych przez nią hormonów: tyroksyny i trójjodotyroniny, które regulują przemiany energetyczne, wzrost, rozmnażanie, syntezę białek, rozwój i pracę mózgu oraz układu nerwowego.
Pomaga w utrzymaniu zdrowej skóry, włosów i zębów.
Niedobór jodu prowadzi do niedoczynności tarczycy i powstania na szyi wola endemicznego
Stany niedoboru jodu w okresie ciąży mogą prowadzić do niedorozwoju płodu, zarówno fizycznego jak i umysłowego, zwanego kretynizmem.
Selen
Selen jest aktywatorem m.in: peroksydazy glutationowej ( GSHPx) oraz dejodazy
W swojej funkcji jest podobny jest do witaminy E. Brak lub niedobór powoduje- choroby mięśni, zaburzenia rozrodu osłabienie systemu immunologicznego, nekrozę wątroby ( hepatosis diaetetica).
Kobalt
Wchodzi w skład witaminy B 12.
Niedobór może powodować: anemie, zmniejszenie apetytu, chudnięcie), poronienia, biegunki.
Witaminy
Witaminy to związki organiczne, które nie są źródłem energii ani strukturalnymi składnikami tkanek, są jednak niezbędne do zachowania zdrowia oraz normalnego przebiegu procesów metabolicznych
Witaminy dzielimy na :
rozpuszczalne w wodzie ( grupa B i C )
rozpuszczalne w tłuszczach( ADEK)
Witamina B 1 ( tiamina)
Najbogatszym źródłem witaminy B1 produkty zbożowe, mięso i wędliny
Jest koenzymem w enzymach biorących udział w przemianie węglowodanów, odgrywa też rolę w przenoszeniu bodźców nerwowych
Niedobór wywołuje chorobę beri-beri z charakterystycznymi zmianami w układzie nerwowym ( zapalenie wielonerwowe) i sercowo-naczyniowym
Przyczyny niedoboru: braki w pożywieniu ( mąka, łuskany ryż), alkoholizm, spożywanie w dużej ilości ryb surowych (tiaminaza)
Zapotrzebowanie: 0,2-0,4 mg/ 1000kcal
Witamina B2 ( ryboflawina)
Główne źródło: mleko, nabiał, przetwory zbożowe, drożdże, skiełkowane ziarno
Wchodzi w skład enzymów które biorą udział w przemianach redox w przemianach białek, węglowodanów i tłuszczów oraz wytwarzaniu energii w łańcuchu oddechowym
Niedobór kosmopolityczny, u alkoholików, kobiet w ciąży, dzieci i młodzieży oraz diabetyków.
Objawy: łuszczenie skóry, pękanie warg, zapalenie języka, zmiany w oku i OUN, niedokrwistość
Zapotrzebowanie: 0.8- 2,6 mg / osobę/ dzień
lub 0,6 mg/1000kcal
Witamina PP ( niacyna)
Żródło: drożdże, otręby, mięso, mleko i jaja produkty zawierające tryptofan, z którego organizm syntetyzuje niacynę
Niezbędna do funkcjonowania OUN oraz syntezy hormonów płciowych, tyroksyny, insuliny
Niedobór: pelagra( DDD dermatitiis, dementia, diarohoe ), zmiany na języku. Szczególnie w rejoach, gdzie głównym zbożem jest kukurydza
Zapotrzebowanie: 18-24 mg/osobę/dzień
Witamina B6 (pirydoksyna)
Występuje w umiarkowanych ilościach w mięsie, wątrobie i rybach oraz w roślinach strączkowych. Łatwo ulega dezaktywacji w czasie obróbki termicznej i mrożenia (50-70%)
Rola fizjologiczna: liczny udział w budowie wielu enzymów, przemiana aminokwasów, neurotransmiterów w syntezie niacyny z tryptofanu
Niedobór: niskie spożycie, stosowanie leków, alkoholizm, wady metaboliczne
Objawy: zmiany w OUN, niedokrwistość, drgawki i konwulsje
Zapotrzebowanie: 1-2,9 mg/osobę/dzień, szczególnie przy dietach wysokobiałkowych
Kwas foliowy
Występowanie: wszystkie produkty żywnościowe ( wątroba, ciemnozielone warzywa, drożdże, jaja.
Rola: synteza kwasów nukleinowych, aminokwasów, puryn, Niezbędny do funkcji krwiotwórczych i nerwów
Niedobór: niedokrwistość, podatność na nowotworzenie , choroba trzewna, wady wrodzone u noworodków, poronienia, często jako wynik stosowania diet odchudzających, alkoholizm , palenie papierosów
Zapotrzebowanie: 200- 530 mcg/osobę/dzień
Witamina B12
Czynnik białka zwierzęcego- wątroba, nerki, ryby, jaja, nie występuje w roślinach
Rola: krwiotworzenie, synteza białek, osłonek nerwów
Niedobór: niedokrwistość megaloblastyczna, uszkodzenie układu nerwowego. Duże ryzyko u wegetarian, po resekcji żołądka z uwagi na brak czynnika Castlea
Witamina B5 (kwas pantotenowy)
Źródło: we wszystkich produktach spożywczych a szczególnie, drożdże, mięso, zielone warzywa liściaste. Ulega unieczynnieniu pod wpływem ciepła do 80%
Rola: udział w reakcjach energetycznych w syntezie steroli, acetylocholiny, fosfolipidów i przeciwciał
Niedobór:objawy pieczenia i palenia stóp, zmęczenie, zaburzenia snu
Zapotrzebowanie: 4-7 mg/osobę/dzień
Witamina H (biotyna)
Źródło: mleko, warzywa, wątroba, grzyby
Rola: Koenzym w enzymach glukoneogenezie i syntezie kwasów tłuszczowych
Niedobór: znużenie, spadek apetytu, łuszczenie się skory, hipecholesterolemia
Zapotrzebowanie: 30-100 µg/osobę/dzień
Witamina C ( kwas askorbinowy)
Źródło: Surowe warzywa i owoce ( dzika róża, owoce cytrusowe , kapustne)
Niedobór: udział w syntezie hormonów, i transmiterów, wzmaga procesy detoksykacji i obrony organizmu, jest antyoksydantem. Stan głębokiego niedoboru to szkorbut, krwawe wylewy, niedokrwistość itp..
Dawkowanie 30- 100mg/osobę/dzień
Witamina A
Występowanie: w świecie zwierzęcym ( retinol) i roślinnym ( karoteny). Podstawowe źródło to:produkty mleczarskie, jaja, wątroba, ryby, tran
Rola: funkcje somatyczne ( wzrost, rozwój tkanki nabłonkowej i kostnej. Reprodukcja: spermatogeneza, rozwój łożyska i płodu. Proces widzenia; chemiczny proces aktywacji widzenia
Niedobór: nieprawidłowe rogowacenie nabłonków , kseroftalmia, ślepota zmierzchowa
Hiperwitaminoza: osłabienie, zahamowanie wzrostu, deformacje kości długich, czaszki i twarzy
Zapotrzebowanie: 500- 950 µg retinolu/osobę/dzień
Witamina D
Źródło: w pokarmach tran, główne źródło u dorosłych synteza skórna
Rola: kontrola gospodarki wapniowo-fosforowej
Niedobór: krzywica, osteoporoza
Hiperwitaminoza: osłabienie, biegunka, wielomocz, zwapnienia tkanek miękkich
Zapotrzebowanie: 5-10 µg/dzień/osobę
90% zapewnia synteza skórna
Witamina E (tokoferole)
Źródło; Występuje w świecie roślinnym i zwierzęcym. Najbogatsze są tłuszcze roślinne, produkty zbożowe.
Rola: jako naturalny przeciwutleniacz do detoksykacji wolnych rodników, do ochrony lipidów , witaminy A
Niedobór: dystrofia mięśniowa, rozpad erytrocytow
Nadmiar: możliwy, lecz występuje rzadko
Zapotrzebowanie: 10-30 mg/osobę/dzień
Witamina K (filochinon (K1), menachinon (K2)
Występowanie: zielone warzywa liściaste, wątroba wołowa, synteza jelitowa
Rola: witamina przeciwkrwotoczna
Niedobór: wydłużenie czasu czasu krzepnięcia krwi hamuje przejście protrombiny w trombinę
Zapotrzebowanie: niskie, dieta zapewnia pokrycie zapotrzebowania
Dodatki multiwitaminowo-mineralne
Sportowcy powinni spożywać odpowiednio większe ilości potasu, sodu, magnezu, wapnia, żelaza, cynku, miedzi, chromu i selenu. W ich pożywieniu najczęściej obserwuje się niedobory żelaza, wapnia, magnezu, potasu i cynku. Szczególnie u trenujących kobiet nierzadko występują braki wymienionych pierwiastków.
Sportowcy wyczynowi, spożywający dużą ilość energii w postaci skoncentrowanych źródeł, ubogich w składniki mineralne, wymagają dodatkowej suplementacji pożywienia. Jest ona wskazana również dla sportowców, którzy nie spożywają pokrywającej ich potrzeb diety, ze względu np: na przyspieszoną redukcję masy ciała, a także zwiększony wydatek energetyczny. Dodatkowe przyjmowanie preparatów mineralno-witaminowych powinno być zbilansowane ze spożytym pożywieniem
Witaminy
W żywieniu sportowców witaminy obok białek stanowią grupę składników pokarmowych wywołujących największą dyskusję wśród lekarzy i żywieniowców.
Z danych piśmiennictwa wynika, że istnieje grupa zwolenników podawania sportowcom dużych dawek witamin oraz równie liczna grupa, która zajmuje stanowisko umiarkowane lub nawet negatywne odnośnie do podawania dodatkowych ilości witamin w postaci preparatów farmaceutycznych, albowiem prawidłowo zestawiona racja pokarmowa powinna zapewnić wystarczającą ilość witamin.
Należy przyjąć pogląd, że wydolność psychofizyczna sportowców spada, gdy dochodzi do zmniejszenia zawartości witamin w ich pożywieniu.
Witaminy i sport
Podczas wzmożonego wysiłku fizycznego stwierdza się wzrost zapotrzebowania na witaminy z grupy B; a także witaminy antyoksydacyjne, tj. C i E oraz beta-karoten.
Związane to jest m.in. z koniecznością neutralizacji nadmiernych ilości powstających wolnych rodników i nadtlenków lipidowych.
Osobom uprawiającym tylko umiarkowany wysiłek fizyczny zaleca się zwiększenie spożycia witamin antyoksydacyjnych jako czynnika przeciwdziałającego przedwczesnemu rozwojowi miażdżycy a także procesowi starzenia się.
Wzmożonego zapotrzebowania sportowców na witaminy nie da się zawsze pokryć przez spożywanie produktów naturalnych, wskazane jest więc stosowanie odżywek lub preparatów zawierających dodatkowe ilości tych cennych składników pożywienia.
Witaminy i sport
Znaczne zwiększenie podaży witamin ponad optymalne zapotrzebowanie sportowca nie przyczynia się do zwiększenia wydolności fizycznej, a często może być przyczyną nawet gorszych wyników sportowych, co łączy się z osłabieniem mięśniowym lub nadmiernym pobudzeniem układu nerwowego, łącznie z ośrodkowym układem nerwowym, prowadzącym do utraty równowagi psychicznej sportowca.
Długotrwałe, tj. wielomiesięczne, a nawet - jak wskazuje praktyka sportowa -wieloletnie przyjmowanie witamin bez kontroli lekarza specjalisty doprowadza do rozrzutnej gospodarki witaminami i zwiększonego zapotrzebowania organizmu na te składniki pokarmowe. Podawanie sportowcom witamin w zwiększonych ilościach w okresie intensywnych treningów przed zawodami oraz podczas zawodów, a także w okresie odnowy biologicznej, powinno mieć charakter epizodyczny.
Jeżeli w naszych warunkach ma miejsce sezonowy niedobór witamin w pożywieniu, zwłaszcza witaminy C (zima, wczesna wiosna), należy wówczas podawać tabletki witaminowe zawierające umiarkowane ilości witamin, lecz zawsze pod kontrolą lekarza.
Najlepszym sposobem dostarczania organizmowi odpowiedniej ilości witamin jest właściwe żywienie, a przede wszystkim duża podaż jarzyn i owoców w postaci surowej lub soków owocowych, a lepiej owocowo-warzywnych.
W ten sposób dostarczamy również soli mineralnych, szczególnie potasu, a także alkalizujemy organizm sportowca, co posiada szczególne znaczenie podczas intensywnych wysiłków fizycznych