Opracowanie: Katarzyna Kubiak, Michaela Lewandowska, Natalia Wieczorek.
Radość życia jako wartość etyczna i ideał wychowania.
„ Życie bez radości to lampka bez oliwy”
Walter Scott.
Przeżywanie radości jest dla człowieka zaspokojeniem jego naturalnej potrzeby, czymś bez czego nie można się obejść. Człowiek intuicyjnie dąży do szczęścia, a dążenie to staje się siłą napędową całego jego życia. Postawa radości życia zawiera trzy komponenty:
poznawczy - znam i akceptuję pogodny program życia
emocjonalny - przeżywam radosne emocje, uczucia, wzruszenia
behawioralny - afirmacje życia manifestuję w swoich czynach, w sposobie zachowania się w różnych sytuacjach życiowych. Tak rozumiana postawa radości życia
z czasem może przerodzić się w styl życia.
Radość życia stanowi fundamentalny element procesu wychowania. Jest tkwiącą w nim wartością i zarazem jego zasadniczym sensem. Lecz by móc dobrze zrozumieć czym tak naprawdę jest radość życia i jakie zawiera w sobie wartości prześledźmy najpierw znaczenie pojęć pokrewnych.
Szczęście - jest to trwały stan najwyższego zadowolenia woli, wypełnienia głównych życzeń, spełnienia najwyżej cenionych celów. Filozofia współczesna uważa szczęście jako mądrość człowieka, który zna siebie i umie zadowolić podstawowe dążenia swej egzystencji. Szczęście jest wartością immanentną w człowieku.
Czym różni się szczęście od radości? Wg. Tatarkiewicza, szczęście to „nic innego jak stan intensywnej radości, błogości”. Radość dotyczy pojedynczego działania zaś szczęście można określić jako ciągłe lub zintegrowane przeżycie radości. W szczęściu jest wiele radości.
Zadowolenie z życia - jest czym innym niż radość życia i ma inne objawy. Uczucie, którego człowiek doznaje uświadamiając sobie swoje szczęście. Odczucie zadowolenia wynika z życia popędowego organizmu i znika wraz ze zniknięciem ich przyczyny powstania.
Pogoda ducha - „słoneczność wewnętrzna” odznacza się spokojem i zachowaniem umiaru w uzewnętrznianiu swojego stanu emocjonalnego. Pogodę ducha możemy ująć również jako cierpliwość odnoszącą się do afirmowania życia na drodze ku doskonałości,
jest to szczególna odmiana wartości aksjologicznej. Człowiek, który cierpliwie znosi wszelkie trudy i wydobywa z siebie uśmiech wynikający ze zrozumienia życia, nosi w sobie pogodę ducha, która zrazem może być określona jako pogodne człowieczeństwo.
Optymizm - dotyczy poglądu na świat. Jest to postawa człowieka, który w każdym zjawisku dostrzega pozytywne aspekty.
Optymizm a radość ? Optymizm odwołuje się do rozumowania i ma naturę intelektualną natomiast radość odwołuje się do doświadczania, i wynika z natury emocjonalnej.
Śmiech - wg Hobbesa jest niczym innym jak „nagłą radością”. Poprzez śmiech rozładowujemy nagromadzoną nadwyżkę „energii psychicznej”. Jednak śmiech ani uśmiech nie są samą w sobie radością.
„ Radość sama w sobie nie jest śmiechem, a i śmiech sam w sobie nie jest radością. Istnieje radość bez śmiechu, jak i śmiech bez radości. W radości śmiech jest tylko możliwym towarzyszącym jej stanem, w śmiechu - radość jest tylko możliwym towarzyszącym uczuciem.”
Afirmacja życia - jest to aprobowanie pozytywnego stosunku do życia. Nie ma charakteru afektywnego, na podłożu którego rozwija się radość. Jest to nieinstrumentalne ukochanie życia, jego specyfiki, długości. Afirmacja życia jest podstawą zakorzenienia człowieka w tkance bytu.
Wszystkie wymienione wyżej pojęcia, jak również inne, takie jak: euforia, entuzjazm, humor, komizm, śmieszność, satysfakcja, są składowymi radości. Mogą bezpośrednio wytwarzać radosny nastrój, jak i z niego wypływać. Choć radość sama w sobie podlega sferze emocjonalnej, nie znaczy to, że inne zjawiska wypływające ze sfery intelektualnej ( humor, komizm, śmieszność, optymizm ) nie składają się na radość. Filozoficzna analiza tych zjawisk psychicznych, ich natury i osobliwości znaczeniowych ujawnia, że zostały one słusznie nazwane zjawiskami felicytologicznymi.
Wychowanie w radości - człowiek pogodny celem wychowania.
Dążenie do szczęścia wydaje się mieć charakter celowościowy, pozostaje motorem ludzkiego działania. Kiedy człowiek osiąga zamierzony cel, przeżywa dodatnie stany psychiczne, które można nazwać stanami zadowolenia, satysfakcji, radości, ogólnie szczęścia. Jednak radości życia
nie możemy stawiać jako celu wychowania. Radość życia, stanowi kryterium wielu celów, jest ona wartością, może być rozpatrywana jako ideał, wartość, czynnik konstytuujący sens wychowania oraz jako potrzebę psychiczną człowieka.
Wychowanie w duchu radości traktuje radość życia jako wartość wychowawczą usytuowaną w strukturze innych fundamentalnych wartości ludzkich, takich jak: godność, wielkoduszność, miłość, sprawiedliwość. Wychowanie do radości życia powinno opierać się ma moralności, która
jest warunkiem niezbędnym do szczęścia ( choć niewystarczającym ) i od szczęścia uzależnioną. Kształcenie życia szczęśliwego opiera się o założenie iż „życie moralne daje człowiekowi prawo
do szczęścia”. Proponowane w wychowaniu przeżycia felicytologiczne powinny wypływać
z mądrości życiowej wychowawców i ze zrozumienia priorytetów etycznych wtedy wychowanie
w duchu radości odetnie się od nagannych etycznie odmian radości, jak na przykład:
radość z cudzego niepowodzenia
radość z własnego nieszczęścia
udawany uśmiech - „maska uśmiechu”
Wychowanie w duchu radości życia kształtuje człowieka pogodnego czyli takiego, który
wg Arystotelesa jest „zdolny do śmiechu”. Radowanie się jest rezultatem dobrze pojętego wychowania, przejawem dojrzałości emocjonalnej, gdyż tylko człowiek dojrzały psychicznie zdolny jest doświadczać etycznie prawidłowej i trwałej radości życia. Wykształtowana przez odpowiednie wychowanie postawa radości życia może się rozwijać i ewoluować w pogodny sposób bycia, styl życia.
Subtelna stymulacja radości stanowi naturalny i niezastąpiony środek wychowania skutecznie integrujący funkcje psychiczne i somatyczne człowieka. Dzięki postawie radości życia
w wychowaniu, kształtujemy w wychowankach wiele cenionych w społeczeństwie cech osobowościowych. Tym samym człowiek staje się pogodny i nabywa umiejętności cieszenia się
z drobnych rzeczy.
Człowiek radosny odczuwa przypływ energii i wydaje się pełen dynamicznych możliwości.
W radosnym pobudzeniu głębiej dosięga nas życie, rodzi w nas poczucie sensu życia przez nadawanie znaczenia zwyczajnym zdarzeniom. Radość jest również moderatorem energetycznym. To ona wzbudza w nas optymalny poziom aktywacji dla realizowanej czynności. Ale także modyfikuje poziom aktywacji w kierunku obniżenia nadmiernego pobudzenia bądź wyzwolenia niespecyficznych reakcji rozładowujących lęk i wrogość. Prawdziwa radość życia umożliwia zrzucenie z siebie biernej tożsamości pozwalając na wyzwolenie swojego prawdziwego „ja”. A także uwalnia skutecznie od niepokojów i agresji.
Cechy osobowościowe, jakie kształtują się w wychowanku w radosnej atmosferze wychowawczej.
Z radością życia współwystępują pewne cechy osobowe. Dzięki radości, człowiek rozprostowuje się wewnętrznie i otwiera na wszystkie cnoty. Przede wszystkim radość uosabia
do przyjmowania krytyki, wpływów korygujących własne postępowanie. Przez przeżywanie radości
i szczęścia człowiek zbliża się do czynienia dobra. Radość zarazem powiązana jest
z prawdomównością i praworządnością, gdyż jak twierdził Fuscolo „śmiejmy się bo powaga bywa zawsze sprzymierzeńcem oszustów”.
Atmosfera radości ma również związek z wewnętrzną wolnością, sprzyja altruizmowi
i zdolnościom empatycznym. Wychowanie w duchu radości na człowieka pogodnego niesie ze sobą również takie cechy jak: zdolność do heroicznych czynów, odwagę cywilną. Powoduje podwyższenie poczucia własnej wartości a także pomaga rodzić sprzeciw wobec postaw nadmiernie konformistycznych. Zmniejsza poczucie zagrożenia i lęku komunikacyjnego, sprzyja przełamywaniu barier społecznych a także rozwija spontaniczność i autentyczność w porozumieniu międzyludzkim ułatwiając nawiązywanie i podtrzymywanie więzi społecznych.
Człowiek pogodny, który jest ideałem wychowania prócz wyżej wymienionych cech
i zdolności, rozwija w sobie jeszcze wiele innych wartościowych i cennych cech osobowościowych: aktywność, prawdomówność, uczynność, otwartość, wrażliwość, wyrozumiałość
i przedsiębiorczość. Lecz to nie tylko i wyłącznie z tego względu, pożądanym ideałem wychowawczym jest człowiek pogodny …
Dlaczego ważna jest radosna atmosfera wychowawcza?
Radosna atmosfera, pogoda ducha wpływa na procesy: myślenia, uwagi, pamięci, spostrzegania oraz werbalizowania. W radości występuje żywa rozkosz i poczucie mocy, myśli biegną szybciej, a umysł staje się bardziej elastyczny w znajdowaniu argumentów podczas dyskusji. Przeżywanie radości dodaje śmiałości skojarzeniom, przełamuje nawyki myślenia oraz wyzwala
z rutyny. Powoduje to, że treść życia zaczyna wzbudzać naszą ciekawość, sprzyja dynamicznemu rozwojowi człowieka a także bierze udział w formowaniu się zainteresowań i zamiłowań. Człowiek pogodny również jest osobą twórczą. Radość ożywia sferę wyobrażeniową, determinuje i wyostrza spostrzeganie, umożliwiając wnikliwą, pogłębioną i twórczą obserwację. Wynikający z radości śmiech rozbija kompletność w widzeniu świata i umożliwia przekroczenie granic swej jednostkowości.
Dlaczego kształtowanie radości życia w jednostce jest tak ważne?
Radość jest warunkiem zdrowia psychicznego, harmonijnego rozwoju somatycznego
oraz dobrej kondycji fizycznej. Osoby, które czerpią radość z życia i mają optymistyczny styl wyjaśniania zdarzeń losowych prowadzą zdrowszy tryb życia, mniej chorują a nawet i żyją dłużej. Człowiek pogodny codziennie swojemu organizmowi dostarcza najdoskonalszego lekarstwa jakim jest radość i śmiech. Jak stwierdzono, śmiech odciąża psychikę, pomaga wyzbyć się napięć, uwalnia nas od przykrych myśli. Pozwala dystansować się od codzienności, działa antystresowo i poprawia samopoczucie. To śmiech sprzyja odzyskaniu sił, zarówno psychicznych jak i biologicznych. Ułatwia trawienie, pobudza serce, wzmacnia mięśnie, uaktywnia twórcze pole naszej prawej półkuli mózgu i utrzymuje refleks w ciągłej gotowości.
Radość życia, ze wszystkimi jej przejawami, a zwłaszcza śmiechem stymulująco oddziałuje na funkcje bio-psycho-społeczne organizmu, a tym samym znacząco określa jego zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne. Dlatego też ważne jest aby w środowisku wychowawczym zawsze była obecna radosna atmosfera, przez co dziecko będzie wychowywało się w duchu radości i przyjmie pogodną postawę życiową, dzięki której będzie mógł doświadczyć pełni człowieczeństwa.
A jaki powinien być nauczyciel/wychowawca/pedagog, który wychowuje w duchu radości?
powinien odznaczać się znajomością różnorodnych źródeł radości
powinien mieć poczucie humoru i pogodę ducha
radośnie usposobiony - jest to ważny aspekt kontaktu z uczniem i warunek skuteczność oddziaływań
potrafi sprawić innym radość
powinien wchodzić w świat zakłóconej radości życia dziecka
powinien być pośrednikiem w dziecięcych radościach, dążyć do pielęgnowania duchowości
i rozwijać ją poprzez radość
powinien przyzwyczajać młodego człowieka do wyrażania wdzięczności oraz objawiania swej afirmacji otoczeniu społecznemu
uświadamiać wychowanków jakich doświadczają radości
rozwijać zdolność wnikliwego znajdowania wielu powodów do zadowolenia z życia
poszerzać skalę dostępnych wychowankom pogodnych uczuć i im je przekazywać
Kategoria szczęścia w historii etyki- rozwój poglądów
Główne idee etyki antycznej
problem szczęścia znajdował się wówczas w centrum etycznych rozważań większości filozofów.
Demokryt twierdził, że życie szczęśliwe nie zależy wyłącznie od pomyślności losu i czynników zewnętrznych, ale również od „wewnętrznego ustroju człowieka”. W życiu szczęśliwym nie jest istotne to co człowiek posiada, ale w jaki sposób odczuwa to co posiada. Najwyższym dobrem było dla niego więc zadowolenie, a środkiem do pozyskania go był rozum.
Arystyp z Cyreny twierdził, że szczęście składa się z wielu chwil przyjemności, których należy doznawać jak najwięcej i jak najintensywniejszych, chwytać je zgodnie z zasada „carpe diem”. Należy więc „cieszyć się dniem dzisiejszym, używać przyjemności, jakie się nadarzają, żadnych przyjemności sobie nie odmawiać i nie troszczyć się o to, co z takiego życia wyniknie.
W etyce Sokratesa pojawia się twierdzenie: poznawanie dobra jako takiego jest cnotą
i szczęściem, wielkością duszy, jej dzielnością, mocą i pięknością,
Platon utożsamia szczęście z dobrem. Wszelkie poznanie i wiedza na nic się nie zdają, jeśli nie uczynią człowieka szczęśliwym.
Stoicy za najwyższe dobro uznawali cnotę. Sądzili, że wystarczy ona do osiągnięcia szczęścia.
Marek Aureliusz twierdził, że człowiek szczęśliwy to ktoś, kto sam sobie przygotował szczęśliwy los, na który składają się „drganie duszy, dobre skłonności i dobre czyny”.
Epikur w pewnym sensie podzielał zdanie Arystypa, twierdził jednak, że środkiem
do osiągnięcia przyjemności z życia jest sprawiedliwość, rozwaga, umiarkowanie, a także liczenie się z potrzebami innych ludzi.
Chrześcijańskie i średniowieczne pojmowanie szczęścia:
filozofowie chrześcijańscy za ostateczny cel życia człowieka uważali osiągnięcia dobra transcendentalnego, którym mógł być jedynie Bóg jako dobro najwyższe i nieskończenie doskonałe. Według nich szczęście było więc osiągalne jedynie przez skierowanie myśli i życia
ku Bogu.
przedstawiciel świeckiego nurtu filozofii średniowiecznej- Jan z Salisbury twierdził, że szczęście możliwe jest do osiągnięcia pod warunkiem, ze człowiek będzie prowadził życie cnotliwe
i pozbędzie się wad. Cel i szczęście człowieka dostrzega w uprawianiu świeckiej mądrości.
Eudajmonistyczne tendencje w filozofii nowożytnej:
Kartezjusz uważał, że dusza przepełniona radością sprawia, że ciało czuje się lepiej, a to co nas otacza staje się milsze.
Spinoza zaleca, aby człowiek rozważał samego siebie, bowiem, gdy myśli on o swoich czynach, zawsze ogarnia go radość. Jeśli zaś wyobrazimy sobie swoją niemoc, zawsze się smucimy. Czynna radość samowiedzy i samopoznania sprawia, że osiągamy stan zadowolenia i spokój ducha. „Dążenie do bycia, pozostawania sobą, utrzymania swej istoty, jest podstawowym popędem człowieka, tzn. jego celem i cnotą.
Shaftesburym uważał, że to co przynosi człowiekowi zadowolenie powinno być również dobre dla inncyh. Do utrzymanie tej harmonii potrzebny jest nie rozum, lecz entuzjajzm.
Wzywał on do pogodnego traktowania wszystkich spraw.
Wg Schopenhauera nasze szczęście zależy od pogody ducha. „Kto jest wesoły, ten zawsze
ma po temu powód, ten mianowicie, że jest wesół”. Jego zdaniem do radości najbardziej przyczynia się zdrowie, a najmniej bogactwo. Bez trudu można dostrzec, że kiedy jesteśmy chorzy, jesteśmy przygnębieni. Nie należy więc niczego w życiu poświęcać dla zdrowia.
Czasy nowożytne określały więc szczęście nie jako posiadanie dóbr, ale jako poczucie zadowolenia.
Felicytologia XIX wieku:
Różnorodność stanowisk filozoficznych,
Formowanie się doktryn antymetafizycznych oraz odnawianie się metafizycznych,
Jeremiasz Bentham tworzy pełną teorię hedonizmu, opracowuje „rachunek przyjemności”
oraz „zasadę użyteczności”,
Kontynuatorem myśli Benthama jest John Stuart Mill, którego utylitaryzm był jednak połączony z wieloma kompromisami, porzucił on przekonanie, że porównywanie przyjemności jest wyłącznie ilościowe, wprowadził jakościowe rozróżnienie przyjemności „wyższego”
i „niższego” rodzaju,
Naturalistyczne założenia etyki są reprezentowane przez Ludwika Fauerbacha. Zakładał on,
że nie istnieje nic poza przyrodą i to jej należy się największa cześć. Odczuwanie szczęścia Fauerbach uzależnia od wrażliwości zmysłów,
Niemiecki filozof Franz Brentano dokonał klasyfikacji zjawisk psychologicznych
dzieląc je na przedstawienia, sądy i zjawiska emocjonalne.
Wychowanie w duchu radości- humanistyczne oblicze pedagogiki
Wg Ericha Fromma, radość wcale nie jest przeciwieństwem smutku, cierpienia, ani bólu, gdyż te również stanowią istotną część życia ludzkiego. Smutek można całkowicie usunąć jedynie będąc całkowicie obojętnym. To jednak wyklucza możliwość doświadczenia szczęścia. Przeciwieństwem radości jest depresja, którą charakteryzuje bezproduktywność, bierność.
Przejawy doznawania radości :
TWARZ- smutne oczy są mało ruchliwe, spojrzenie „nieprzytomne”, „radosny błysk oczu” opromienia zaś całą osobę. „Oczy radosnego nigdy nie uczą nudy, bezideowości, bierności, natomiast swą błyskotliwością pobudzają wszystko do życia” (W. Keppler)
Kiedy jesteśmy radośni unosimy głowę, na twarzy pojawia się uśmiech, który może być zaczątkiem śmiechu. Radość można więc mieć „wypisaną na twarzy”, na co dowodem są teorie głoszące,
że „utrwalone stereotypy mimiczne nie znikają z twarzy nawet wówczas, gdy chwilowo pojawi się na niej wyraz całkiem przeciwnego uczucia.
SYLWETKA- człowiek smutny ma opuszczoną głowę, ramiona, jego sylwetka pochyla się i sprawia wrażenie, jakby nie mógł podołać sile ciężkości.
Człowiek radosny za sprawą swojego dynamizmu życiowego wygrywa walkę z „ziemskim przyciąganiem”. Jego sylwetka jest wyprostowana, a w jego ruchach dostrzegamy ożywienie (np. taniec, podskoki, klaskanie) . Towarzyszyć owej radości mogą śpiewy, śmiechy, okrzyki.
MOWA- w mowie osób pogodnych, dostrzegamy liczne przejawy chęci działania.
Kłopoty i trudności postrzegają jako coś przejściowego, spowodowanego okolicznościami zewnętrznymi.
Pesymiści zaś za wszelkie niepowodzenia obwiniają siebie, nie dostrzegają możliwości poprawy sytuacji.
Uzewnętrznione piękno wewnętrzne stwarza wiele powodów do radości, a poprzez radość można
też owo zewnętrzne piękno uzyskać. Piękno przyciąga bowiem ludzi, sprawia, że chcą podjąć wysiłek, działać i żyć pełnią życia.
Poszczególne okresy życia ludzkiego oraz dominujące w nich rodzaje radości:
Dzieciństwo to okres, który wiąże się z radościami typu biologicznego, np. snem, pożywieniem, a także bliskością psychofizyczną matki. Około 3 m.ż. Pojawia się u dziecka uśmiech- znak, że chce nawiązać ono przyjemny kontakt z otoczeniem społecznym.
Młodość to czas gdy ludzie w szczególny sposób znajdują powody do radości. Źródłem radości mogą być interakcje społeczne, pozytywne osiągnięcia szkolne, współpraca koleżeńska w grupie, płatanie figlów, żarty.
Wiek dojrzały- radość w wieku dojrzałym jest radością wypracowaną przez jednostkę przez całe jej życie i jest tym głębsza, im z większych, jednak przezwyciężanych cierpień wyrasta.
Postawy antyeudajmonistyczne
Człowiek obecnie przejawia skłonność do narzekania i doszukiwania się tragizmu, który niszczy radość:
- spontaniczny śmiech zastępowany jest przez krótkotrwałą satysfakcję
obserwujemy zabawy innych, lecz sami nie doświadczamy zabawy uczestniczącej
przez szybki rytm życia, zatracamy radość
człowiek cierpi na niedostatek spontaniczności- zachowuje się w sposób automatyczny, standardowy.
Afirmacja życia w aksjologii Stefana Szumana
„Jest rzeczą ważną i niezbędną, żeby stosunek człowieka do życia był w zasadzie pozytywny, przeważnie radosny i w miarę optymistyczny”.
Decydujący wpływ na to, czy jesteśmy pesymistami czy optymistami mają geny.
Wychowanie nie może wpłynąć na wzbudzenie radości życia u osoby z urodzenia
o pesymistycznym nastawieniu. Jest to pierwotna radość życia lub jej brak.
Radość życia wtórna nazywana dojrzałą radością lub afirmacją jest możliwa tylko
po jej wypracowaniu i wykształceniu. Taki dojrzały i pozytywny stosunek do życia
jest koniecznym warunkiem życia posiadającego sens.
Afirmacja życia powinna być więc najważniejszym celem w wychowaniu człowieka.
Sens życia jest przede wszystkim sensem immanentnym oznacza to, że sens życia określają jego wnętrze cechy a nie zewnętrzne zjawiska. Życie jest pozytywnym sensem samo w sobie.
Doświadczenia życiowe nie pomagają w rozwijaniu silnego zmysłu życia a nawet prowadzą do jego zaprzeczenia. Należy, więc zastanowić się w jaki sposób dochodzi do potwierdzenia lub negacji wartości życia. Wiarę w życia można zdobyć tylko walcząc o nią.
Radość życia jest naturalną właściwością każdego dziecka. Naturalne komplikacje
nie wywołują zniechęcenia i negacji życia. Zabawa jest kolejnym źródłem radości życia
u dziecka. W duszy dziecka nie ma niepokoju i problematyczności.
Żyje ono teraźniejszością i nie zadaje pytania o sens życia. Jego radość życia jest naiwna, najdrobniejsze rzeczy wywołują u niego radość, każda czynność ma urok i pociąga je. Życie w taki sposób jest prawem każdego dziecka i nie należy tego zmieniać. Dziecko nie powinno się zajmować poszukiwaniem celów, przyczyn i zagadnień głębszych wyżyn życia.
W okresie wieku młodzieńczego rodzą się głębsze refleksje, problemu i poszukiwanie głębszego sensu życia. Okres ten dla młodego człowieka pełen jest bolesnej negacji.
W młodym człowieku tętni ogromna siła, rozpęd życiowy, równocześnie pojawia się ból życia. Tragizm bytowania staje się niepokojącym problemem. Podlegając problemowi szukania sensu życia, a nie mogąc go znaleźć, młodzież przeżywa głębokie cierpienia.
Negatywny stosunek do życia rozwija się przed okres dojrzałości i przybiera do sile u ludzi dorosłych i starych. Ich pozornie pozytywny stosunek do życia jest negacją. Potwierdzają oni życie tylko z powodu strachu przed śmiercią. Ludzie nie rozumieją sensu i wartości życia.
Ich życie jest najczęściej wegetacją.
Wtórne potwierdzenie życia w człowieku dojrzałym polega na wzmocnieniu sił żywotnych
i pobudzenia podstawowej energii i zmysłu życia. Kto chce poznać radość życia, musi umieć cieszyć się życiem w sposób prosty i naiwny. Życie jest przede wszystkim działaniem
a nie refleksją.
Trzy różne drogi odnalezienia sensu życia:
Emocjonalna - oceniamy życia jako dar wartościowy oraz rozumny. Odczuwanie radości życia powoduje potwierdzenie jego wartości.
Umiłowanie celu i zadania, które w życiu zamierzamy wykonać - potwierdzamy życie gdy rozumiemy jego sens i gdy czujemy że się rozwijamy. Dojrzewanie poprzez pracę nad sobą, rozkwit duszy staje się celem, zadaniem oraz ideałem.
Transcendentna - szukamy sensu życia poza życiem indywidualnym. Życie znajduje swój cel w wypełnianiu obowiązków społecznych, rodzinnych, ogólnoludzkich.
Felicytologia - ( gr. felicitas - szczęście, logos - słowo, nauka ). Nazwa zaproponowana przez O. Neuratha dla kompleksu zagadnień socjologicznych związanych z dążeniem do szczęścia i warunkiem jego osiągnięcia.