Medycyna fizykalna należy do tych dyscyplin medycznych, które w ostatnich latach rozwijają się szczególnie intensywnie.
Na umocnienie pozycji fizykoterapii w medycynie klinicznej wpływają:
1. Postęp badań w zakresie nauk medycznych dostarczająca coraz więcej informacji o fizjologii
2. Postęp w zakresie odkryć technicznych, postęp naukowy i rozwój nowych rozwiązań technologicznych.
Homeostaza - stałość naszych procesów życiowych zachowana jest nawet w warunkach chorobowych.
Aby wykonać prawidłowo zabiegi należy:
1. Znać właściwości zastosowanego bodźca fizycznego
2. Zasada bezpieczeństwa pacjenta i fizjoterapeuty (rzetelność, brak pośpiechu)
3. Efekt leczniczy, czyli zastosowanie dawki bodźców; dawka musi być skuteczna
4. Zasada spójności w procesie leczenia i usprawniania (działanie w grupie: lekarz, pielęgniarka, psycholog, socjolog itp.)
5. Indywidualizacja zabiegu
6. Zasada znajomości techniki zabiegu (dlaczego tak a nie inaczej)
7. Zasada rzetelności (przede wszystkim nie szkodzić!)
8. Zasada przestrzegania praw pacjenta
Stosuje się cztery rodzaje energii:
1. Termiczna, czyli ciepło, zimno
2. Elektryczna w postaci prądu elektrycznego i pola elektrycznego
3. Elektromagnetyczna - fala elektromagnetyczna (fala radiowa, światło) z różnych zakresów widma fal elektromagnetycznych
4. Mechaniczna jako różne formy ultradźwięków i wibracji. Zaaplikowana energia bodźców fizycznych wchodzi w reakcje ze strukturami i funkcjami tkanek wywołując procesy zależne od rodzaju zastosowanego bodźca i właściwości tkanek.
Wg Prawa Grothusa - Drappera działanie biologiczne i terapeutyczne wywołuje tylko tą energię, która została zaabsorbowana. Pochłanianie dawek, bodźców fizykalnych mierzy się współczynnikiem absorpcji i jest on charakterystyczny dla różnego rodzaju tkanek oraz zależy od rodzaju zastosowanej energii. Współczynnik absorpcji określa jaki procent (%) dawki jest pochłonięty przez daną strukturę tkanek. Inną miarą jest tzw. wartość połówkowa, która określa warstwę tkanek pochłaniającą połowę zaaplikowanej dawki energii w miejscu zabiegu.
TERMOTERAPIA
Stosowanie zabiegów miejscowych ewentualnie ogólnych.
1. W zakresie zabiegów zimnoleczniczych (wyznacznikiem temperatury skóry po zabiegu, a nie temperatura chłodziwa)
- zimna woda
- zamrożone żele
- pasty borowinowe
- wilgotne tkaniny
- nadmuchy zimnego powietrza
2. W zakresie krioterapii
- pary ciekłego azotu
- śnieg CO2
3. W zakresie zabiegów ciepłoleczniczych
- parafina
- borowina
- fango - mieszanina parafiny i borowiny (zmniejsza objętość w czasie krzepnięcia)
- piasek
- sappropelle (gliny, iły, muły)
- ciepłą i gorącą wodą
- sauna, łaźnia rzymska
ŚWIATŁOLECZNICTWO
1. Z wykorzystaniem promieniowania IR w oparciu o:
- generatory nieświetne
- promienniki ksenonowe i halogenowe
- lampy typu Sollux z możliwością modyfikacji wiązki świetlnej przez zastosowanie filtrów
2. Z wykorzystaniem promieniowana UV
- źródła promieniowania UV generujące wyselekcjonowane promieniowanie UVA, UVB, UVC
- z zastosowaniem leków dermatologicznych
- z zastosowaniem dawek medycznych, w odniesieniu do zmian odczynowości skóry w wyniku: fotoalergii, fotodynamiki, czyli szybkość pokazywania się odczynu, fototoksykności
- stosowanie „kąpieli słonecznych” w ramach helioterapii zgodnie ze wzorcem opracowanym przez WHO
3. Stosowanie zabiegów z zakresu biostymulacji laserowej w oparciu o:
- sondy laserowe niskoenergetyczne
- dobór metod ekspozycji laserowych w zależności od parametrów lasera o konkretnej sytuacji zabiegowej
ELEKTROTERAPIA
1. Stosowanie zabiegów z wykorzystaniem prądu stałego w celu terapeutycznego działania fizykochemicznych podbiegunowego w galwanizacjach i kąpielach wodnoelektrycznych
2. Wykonywanie zabiegów jonoforezy z wodnych roztworów leków
3. Stosować zabiegi na bazie prądów impulsowych o małej częstotliwości w elektrostymulacji czuciowej = przeciwbólowej w oparci pobudzenie zakończeń czuciowych
- prądy Bernarda z komponentami - IZO - dd i prądu galwanicznego
- prądy Treberta
- prądy wysokonapięciowe
- metoda TENS (przedskórna stymulacja przeciwbólowa)
- TENS konwencjonalny
- TENS - BURST (wzmocniony)
- TENS - HPL
- TENS wg. MELZAKA
Jonoforeza - wprowadzenie jonów do skóry za pomocą pola elektrycznego stałego.
4. Stosować zabiegi na bazie prądów impulsowych średniej częstotliwości - sinusoidalnie zmiennych
- zmodulowanych do małej częstotliwości endogennie wg. Nemeka; egzogennie
- stereointerferenyjnych
5. Stosować zabiegi na bazie prądów impulsowych małej częstotliwości w elektrostymulacji motorycznej = pobudzającej
- mięśni normalnie unerwionych w ramach treningu mięśniowego -metoda NMES
- mięśni z zaburzoną akomodacją w oparci o prawo skurczu wg Pflugera
- elektrostymulację funkcjonalną - metodą FES lub FESE
- elektrostymulację w ramach TONOLIZY (u dzieci z porażeniem mózgowym)
- trening naczyniowy
6. Przeprowadzać elektrodiagnostykę w oparciu o metody ilościowe i jakościowe
- współczynnik akomodacji
- iloraz akomodacji
- reobazę
- krzywą i|t
- chronaksję
- jakość skurczu pod wpływem prądu galwanicznego, faradycznego
POLA ELEKTROMAGNETYCZNE
1. Stosowanie zabiegów mających na celu uzyskanie ciepła endogennego i sterowania głębokością przegrzania oraz dystrybucję ciepła przez wykorzystanie
- diatermii krótkofalowej stosowana metodą pojemnościową i indukcyjną
- diatermii decymetrowej i mikrofalowej
- diatermii długofalowej i prądów
- Arsonwala (w kosmetyce i do dermatologii)
- impulsowych pól magnetycznych małej częstotliwości w ramach magnetoterapii
Diatermie - przegrzanie wewnątrz falami krótkofalowymi.
ULTRADŹWIĘKI
1. Stosować zabiegi mające na celu wykorzystanie terapeutycznego działania energii mechanicznej w odniesieniu do:
- właściwości fizycznych fali akustycznej
- wskazań i przeciwwskazań
- wartości znamionowych nadajnika zabiegowego
- metod i technik terapeutycznych
INHALACJE
1. Stosować wziewanie w celu leczniczego wykorzystania aerozoli w oparciu o:
- aerozole naturalne i sztuczne
- modyfikacje dotyczące
- składu chemicznego
- temperatury
- parametrów mgły aerozolowej
- wskazania i przeciwwskazania
WODOLECZNICTWO
1. Stosować zabiegi w oparciu o lecznicze działania wody
- o różnej temperaturze
- o różnym ciśnieniu hydrostatycznym i hydrodynamicznym
- o różnym składzie chemicznym i elektrycznym
W 4 grupach zabiegowych:
1. Z wykorzystaniem ciśnienia hydrostatycznego wody
- kąpiele całkowite i częściowe
- masaż w środowisku wodnym
- kąpiele wodno - elektryczne, tlenowe, perełkowe, aromatyczne
2. Z wykorzystaniem ciśnienia hydrostatycznego wody
- polewanie
- natryski stałe
- natryski ruchome o zmiennej temperaturze
3. Za pośrednictwem tkaniny
- zmywanie
- nacieranie
- zawijanie
- okłady
- kompresy
4. Bez ciśnienia wody
- sauna (łaźnia fińska) - mokre powietrze
- kąpiele parowe
- kąpiele suche (łaźnia rzymska) - suche gorące powietrze
BALNEOTERAPIA (wykorzystanie wód mineralnych), KLIMATOTERAPIA, LECZENIE UZDROWISKOWE
1. Stosowanie zabiegów w oparciu o naturalne tworzywa występujące na terenie uzdrowisk: wody mineralne, peloidy, cechy klimatu
- stosować zabiegi przy wykorzystaniu wód mineralnych
- kąpiele
- kuracje pitne
- inhalacje
- przepłukiwania
- stosować zabiegi przy wykorzystaniu peloidów, iłów, mułów w zabiegach miejscowych (okłady) i ogólnych (zawijania)
- ocenić odczyny kąpielowe, uzdrowiskowe, szczególnie u osób z chwiejną reaktywnością anatomiczną i po nadmiernym obciążeniu organizmu bodźcami
Odpowiedzią tkanek ustroju ludzkiego i całego ustroju na działanie bodźcy fizykalnych jest odczyn.
Leczenie fizykalne opiera się na znajomości odczynów i umiejętności ich wykorzystywania.
Odczyny dzielą się wg. następujących kryteriów:
1. Miejsca występowania
- miejscowy - pierwotny, ukazujący się w miejscu zadziałania bodźca
- ogólny - wtórny, charakteryzujący się reakcjami poszczególnych zespołów tkankowych, narządów, układów lub całego ustroju
2. Czasu występowania
- natychmiastowy - występujący w czasie wykonywania zabiegu lub bezpośrednio po zabiegu
- opóźniony - ukazuje się po kilku godzinach
- odroczony - występuje po kilku dniach
- odwracalny - występuje po określonym czasie
- nieodwracalny - uszkadzający tkankę na stale
- utrzymujący się do kilku godzin lub miesięcy
3. Mechanizmów powstania
- progowy - uzyskany po zadziałaniu minimalną dawką
- normalny - uzyskany po zastosowaniu prawidłowej dawki charakterystycznej dla danego bodźca
- paradoksalny - charakteryzuje się obrazem odwrotnym do tego jaki jest uzyskiwany po zastosowaniu określonego bodźca. Odczyn taki występuje przy ukrytych zmianach chorobowych, które mogą się w takich przypadkach ujawnić
W mechanizmie powstania odczynów rozróżnia się:
1. Fizykochemiczne zmiany bierne występujące na poziomie komórkowym i molekularnym w miejscu absorpcji bodźca fizykalnego
ODCZYN
Odpowiedzią tkanek ustroju ludzkiego i całego ustroju na działanie bodźców fizykalnych jest odczyn.
Leczenie fizykalne opiera się na znajomości odczynów i umiejętności ich wykorzystania.
Rozróżniamy odczyny:
1. Progowy - uzyskany po zadziałaniu minimalną dawką bodźca
2. Normalny - uzyskany w wyniku zastosowania prawidłowej dawki, charakterystyczny dla danego bodźca, obraz na skórze - zaczerwienienie
3. Paradoksalny - charakteryzujący się odwrotnym obrazem do tego jaki jest uzyskiwany po zastosowaniu określonego bodźca - niejednokrotnie odczyn taki występuje przy zmianach chorobowych, które mogą się w takich przypadkach ujawnić
4. Miejscowy - pierwotny ukazujący się w miejscu zadawania bodźca
5. Ogólny - wtórny. Charakteryzuje się reakcjami poszczególnych zespołów, tkankowych narządów, układów lub całego ustroju - powstaje w wyniku odruchowych zmian homeostatycznych
6. Odwracalny - ustępujący po określonym czasie
7. Nieodwracalny - uszkadzający tkankę po przekroczeniu granicy tolerancji - nieraz wywoływany w sposób zamierzony
Przy ocenie odczynów należy liczyć się z możliwością występowania:
I. Nadwrażliwości
1. Pierwotnej
- samoistną, niejednokrotnie związaną z indywidualną odczynowością
2. Wtórnej
- nabytej, występującej w wyniku:
- przedawkowania bodźca
- leczenia radiologicznego
- alergii
II. Obniżonej wrażliwości
- patologiczna
- stany pochorobowe
- wyniszczenie organizmu, okresy rekonwalescencji lub spowodowane: alkoholizmem, nikotynizmem, uzależnieniem lekowym i środkami odurzającymi
W mechanizmie powstania odczynów rozróżnia się:
1. Fizykochemiczne zmiany bierne występujące na poziomie komórkowej i molekularnym w miejscu absorpcji bodźca fizykalnego. Rozległość i głębokość wywoływanych zmian jest proporcjonalna do wielkości dawki, zdolności przenikania danej energii praz absorpcji. Zmiany bierne przemijają na zasadzie rozproszenienia i w wyniku działania mechanizmu homeostazy.
2. Reakcje czynnościowe
Powstawanie drażnienia = stymulacje może wywołać:
- osłabienie reakcji przez przywykanie - habituacje
- nasilenie - wzmocnienie reakcji w wyniku sensytyzacji
W leczeniu fizykoterapeutycznym zmiany występujące po jednym zabiegu sumują się, a po serii ekspozycji pogłębiają i utrwalają pozytywny efekt. Ważne jest również właściwe dobrana do reaktywności tkanek ustroju dawka, jak i liczba prawidłowo wywoływanych reakcji.
Stopniowanie i powtarzanie reakcji stymuluje zmiany morfologiczne, normalizuje oraz trenuje funkcjonowanie mechanizmów fizjologicznych ustroju wywołując zmiany, któ®e są oczekiwane jako wynik terapii.
Opisowe pojęcie dawki, określa się:
1. Mianem fizycznym takim jak: ilość, moc, gęstość energii, natężenie, czas trwania aplikacji, rozległość powierzchni zabiegowej
2. Terminami i pojęciami takimi jak:
- absorpcja - pochłanianie energii, pojemność tkanek
- transmisja - przenikanie, przewodzenie
- dyspersja - rozproszenie
- wartość połówkowa
- rodzaj tkanki docelowej, głębokości tkanek, grubości struktury warstwy tkanki pośredniej
Terapeutyczne miary dawek ustala się wg. skrótów ich działania na tkanki w oparciu o prawo Arnolt - Schulza, które mówi, że:
Małe dawki - pobudzają, średnie dawki - hamują, duże dawki - niszczą.
Indywidualna odczynowość tkanek wpływa na konieczność przewidywania i modyfikacji dawek ze względu na możliwość występowania:
1. Nadwrażliwości pierwotnej, samoistnej
2. Nadwrażliwości wtórnej, nabytej w wyniku:
- przedawkowania bodźca
- leczenia radiologicznego
- alergii
- zatrucia środowiska
3. Prawa fizjologii, procesów regulacji ustroju takich jak:
- homeostaza
- metabolizm
- przekaz informacji
4. Możliwości modyfikacji w postępowaniu fizykoterapeutycznym w zależności od:
- konkretnej sytuacji zabiegowej
- wskazań i przeciwwskazań
- aktualnego stanu zdrowia pacjenta
- stopnia zaawansowania procesu chorobowego (ostre stany i podostre, potrzebują mniejszych dawek niż przewidziane)
- występowania chorób towarzyszących
- dobory i zastosowania odpowiednich technik zabiegowych, dawek a czasu zabiegu
- ilości zabiegów w serii
- ilość powtórzeń serii zabiegów
- oprzyrządowania
5. Posiadanymi kompetencjami
Na profil działania fizjoterapeutycznego składa się wiele nieinwazyjnych metod stosowania bodźców fizycznych i w wielu działach medycyny akademickiej, takich jak:
1. Ortopedia z traumatologią
2. Reumatologia
3. Neurologia
4. Chirurgia
5. Interna
6. Ginekologia
7. Dermatologia
8. Okulistyka
9. Laryngologia
10. Urologia
11. Stomatologia
12. Onkologia (leczenie wspomagające to zabiegi fizjoterapeutyczne)
W wyżej wymienionych dziedzinach medycyny klinicznej, medycyna fizykalna zajmuje się wykorzystaniem naturalnych bodźców fizycznych i czynników fizycznych wytworzonych przez różnego rodzaju urządzenia elektromedyczne do terapii, diagnostyki, rehabilitacji. Trudno wymienić wszystkie metody fizykalne stosowane współcześnie.
Szczególnym zainteresowaniem cieszą się zabiegi z zastosowaniem niskich temperatur, biostymulacji laserowej, impulsowych pól magnetycznych małej częstotliwości, a w zakresie elektroterapii coraz powszechniej stosowane są prądy małej impulsywnie częstotliwości o różnych przebiegach w terapii przeciwbólowej TENS.
Wybranie zagadnienia zastosowania zabiegów fizykoterapeutycznych w rehabilitacji.
Podstawa leczniczego działania zabiegów fizykalnych stanowi zdolność reagowania organizmu człowieka na bodźce i umiejętne stosowanie metod i technik wykonywania zabiegów. Istotnym jest przy tym to, że:
1. Siła zastosowanych bodźców fizycznych musimy mieć wartości większe niż próg pobudliwości struktur na które działa
2. W ustroju ludzkim występują mechanizmy przystosowawcze bodźców, które w mniejszym lub większym stopniu stale działają na organizm człowieka ze strony środowisk i przed którymi to bodźcami go bronią
3. W organizmie funkcjonują prawa fizjologii określające warunki w jakich przebiegają prawidłowe procesy metaboliczne, które wzmacniają normy i granice procesów życiowych z zastosowanymi zabiegami fizykalnymi
4. W ustroju człowieka funkcjonują też mechanizmy fizjologiczne, zapewniające prawidłową czynność całego organizmu i jego poszczególnych części jednocześnie na wszystkich poziomach regulacji ustroju, np. takim procesem jest homeostaza, która zachowuje stałość środowiska wewnętrznego.
5. Wiele procesów biologicznych żywych organizmów przebiega cyklicznie.
Rytmy dobowy, biologiczny i zegar biologiczny sterujący cyklem rozwoju i starzenia się. Wpływają one na:
- prace każdej komórki
- procesy wydzielania wewnętrznego
- prace układu immunologicznego
- termoregulację
- pory jedzenia, pracy, odpoczynku, snu
Niedostosowanie się do rytmów biologicznych może wywołać różnorodne dolegliwości zakłócające m. in. Postępowanie lecznicze i spowodować:
- zaburzenia naczyniowo - sercowe
- syndrom chronicznego zmęczenia
- choroby układu pokarmowego
- zwiększenie zapadalności na różne infekcje
- bóle mięśniowe
- rozkojarzenia (uleganie wypadkom)
W wyniku działania serii bodźców występują odpowiednie zmiany adaptacyjne. Wyróżnia się:
1. Miejscową adaptację tkankową zwiększającą tolerancję na bodźce
2. Hamowanie nerwowe, inhibicję
3. Adaptację czynnościową usprawniającą funkcjonowanie narządów, układów i całego organizmu
4. Adaptację czynnościową usprawniającą funkcjonowanie narządów, układów i całego organizmu
5. Adaptację morfologiczną związaną ze wzrostem struktur i elementów anatomicznych tkanek.
Z bodźcowego charakteru zabiegów fizykoterapeutycznych wynikają następujące bezwzględne przeciwwskazania ogólne
1. Choroby o ostrym przebiegu (ostre stany zapalne, zawał)
2. Choroby ze wskazaniem do zabiegów chirurgicznych
3. Niewydolność krążenia, oddychania, nerek, wątroby
4. Nadczynność lub niedoczynność tarczycy
5. Nowotwór
6. Miażdżyca naczyń krwionośnych
7. Gruźlica
8. Żółtaczka niezależnie od przyczyny
9. Ciąża (unikanie ryzyka) i okres karmienia
10. Przerost gruczołu krokowego - prostata
11. Cukrzyca w stanie kwasicy, ze zmianami naczyniowymi
12. Alkoholizm, narkomania
13. Ogniska zakaźne
14. Zapalenie ropne
15. Grzybice i choroby pasożytnicze
16. Choroby o ciężkim stanie ogólnym
17. Stany gorączkowe, przeziębienia
18. Zaburzenia czucia powierzchniowego
Stosujemy do zabiegów fizykoterapeutycznych:
- fale elektromagnetyczne
- bodźce elektryczne
- czynniki termiczne
Stosowanie tych zabiegów opiera się na obserwacjach klinicznych efektów leczenia.
BUDOWA SKÓRY I JEJ CZYNNOŚCI
Skóra spełnia ważne funkcje dla całego ustroju, osłaniać narządy wewnętrzne, utrzymuje równowagę między ustrojem, a otoczeniem. Odgrywa rolę:
- ochronną stosunku do czynników mechanicznych, fizycznych, chemicznych, bakteryjnych
- w regulacji cieplnej
- w czynności wydzielniczej i regulacji równowagi wodno - oddechowej
- w czynności resorpcji (wchłanianie przez skórę)
- narząd czucia
- w metabolizmie białek, lipidów, węglowodanów, witamin
- w procesach odpornościowych ustroju
Skóra składa się z naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Zawiera gruczoły, naczynia krwionośne i chłonne, zakończenie nerwowe.
Powierzchnia skóry pokryta jest płaszczem lipidowym (zawiesina olejowo - wodna i złuszczona keratyna)
Naskórek składa się z: