Studia stacjonarne
Nr albumu: 13273
Karolina Górska
Tematem mojej pracy jest :
„PAŃSTWO”
Państwo jest to forma organizacji politycznej społeczeństwa. Na pojęcie państwa składają się zawsze trzy charakterystyczne elementy: władza publiczna dysponująca środkami przymusu (policja, wojsko), określone terytorium, na które rozciąga się ta władza, oraz zamieszkująca to terytorium ludność, połączona więzami obywatelstwa. Ścisły związek łączy państwo i prawo, ponieważ państwo nie może istnieć bez prawa. Działalność państwa znajduje uzasadnienie w prawie, prawo zaś może obowiązywać tylko wówczas, gdy jest zabezpieczone przymusem państwowym. Zaczątki organizacji państwowych pojawiły się około 6 tysięcy lat temu. Państwa powstały wtedy, gdy rozwój sił wytwórczych doprowadził do ukształtowania się własności prywatnej i klas o sprzecznych interesach. Państwo stało się niezbędne dla ochrony panowania określonej klasy lub klas społecznych. Dlatego państwo jest w swojej istocie organizacją klasową. Klasowy charakter państwa nie wyklucza możliwości przejściowego wymykania się organizacji państwowej spod kontroli klasy panującej. Zjawisko takie nazwane jest alienacją państwa. Każde państwo oprócz funkcji klasowych, które przesądzają o jego istocie spełnia różne funkcje ogólnospołeczne. Np. walka z przestępczością kryminalną leży w interesie wszystkich klas społecznych, a nie tylko przodujących. W zależności od panujących w danym okresie formacji społeczno-ekonomicznej wyróżnia się cztery typy państw: niewolnicze, feudalne, kapitalistyczne oraz socjalistyczne - pierwsze państwo, w którym władza należy do ma Państwo, polityczne zorganizowanie społeczeństwa, wyposażone w suwerenną władzę oraz zajmujące określone terytorium. Przynależność do państwa ma charakter sformalizowany (obywatelstwo). W obrębie państwa występuje stosunek: władza - podporządkowane jej osoby i grupy. Atrybutem państwa jest suwerenność rozumiana jako całkowita niezależność od jakiejkolwiek siły zewnętrznej i wewnętrznej. Funkcja wewnętrzna państwa polega na podejmowaniu działań, z których wynika, że władza państwowa jest najwyższa na danym obszarze i decyduje sama o zakresie swoich kompetencji, a wszystkie inne instytucje i organy funkcjonują za jej zgodą i na warunkach przez nią określonych. Funkcja zewnętrzna to realizacja celów niezależnych od innych państw i ochrona interesów danego państwa. Ograniczenie suwerenności może nastąpić w wyniku przyjętych przez państwo zobowiązań (np. w następstwie przegranej wojny). Wszystkie funkcje realizowane są przez organa państwa, które dzielą się na: przedstawicielskie, przymusu, administracji gospodarczej, administracji kulturalnej, kontrolne. Państwo jest organizacją terytorialną, co oznacza, że obejmuje ludzi związanych z określonym terytorium. Powstanie państwa wiązało się z przejściem ludzi do osiadłego trybu życia, ale może ono powstać także w wyniku: wyzwolenia się określonej grupy ludzi spod panowania innego państwa i oderwania od niego części terytorium, rozpadu państwa na kilka nowych, połączenia się kilku istniejących w jedno, na podstawie aktu prawa międzynarodowego, w wyniku podboju itp. Na obszarze państwa jego władze sprawują zwierzchność nad wszystkimi przebywającymi tam osobami, z wyjątkiem osób posiadających immunitet dyplomatyczny. Terytorium jest zawsze ściśle ograniczone i w jego skład wchodzi obszar lądowy, wody przybrzeżne, strefa powietrzna nad obszarem lądowym, a także statki wodne i powietrzne. Osoby fizyczne wiąże z państwem instytucja obywatelstwa, którego nabycie może nastąpić poprzez fakt urodzenia się z rodziców będących obywatelami danego państwa (prawo krwi, np. w Polsce) lub urodzenia się na obszarze danego państwa (prawo ziemi, np. w Australii). Przynależność do państwa ma charakter przymusowy. Każdy obywatel ma określone obowiązki i prawa zwane obywatelskimi. Elementem składowym państwa jest także władza najwyższa, sprawująca pełnię władzy na jego terytorium i nad ludnością. Władza najwyższa jest kompetentna do nawiązywania i prowadzenia stosunków z innymi państwami. Zakres kompetencji naczelnych organów władzy i administracji określa konstytucja. Podział państw ze względu na strukturę państwa dzielą się na jednolite (unitarne) i złożone (federacje, państwa federacyjne). Państwa unitarne to takie, w którym władza suwerenna dotyczy całego obszaru w jednakowym zakresie. Federacja to państwo składające się z wielu państw, które na mocy porozumienia ograniczyły wykonanie swej suwerenności na rzecz powołanego przez siebie rządu federalnego (państwa federalnego, zwanego także związkowym). Niekiedy następował proces odwrotny, tzn. dochodziło do przekształcenia państwa unitarnego w złożone. W strukturze państwa federalnego istnieją, oprócz władzy federalnej, władze poszczególnych państw składowych (np. stanów w Stanach Zjednoczonych). W takim systemie zakres władzy centralnej jest ściśle ograniczony i dotyczy zwykle polityki zagranicznej, obronności i finansów. Odmienna w swej strukturze jest konfederacja państw, czyli związek kilku państw, które ograniczyły część swej suwerenności na rzecz wspólnej polityki. Nie powołuje się wtedy zwykle wspólnego organu, co powoduje, że takie struktury nie są trwałe (czasem dochodzi do powstania federacji). W historii znane są inne formy związku państwowego, np. unie personalne (państwa złączone osobą władcy) lub unie realne (ze wspólnymi instytucjami, np. parlamentem czy wojskiem). Innym kryterium podziału państw jest ustrój państwa, czyli forma organizacji i korelacji władz, według niego państwa można podzielić na republiki, monarchie, dyktatury. Znaczącym kryterium może być również gospodarka, dzieli ona państwa na rozwinięte i rozwijające się.
Naród to ukształtowana na określonym etapie rozwoju historycznego trwała wspólnota ludzi, świadomych swej odrębności i poczuwających się do solidarności z sobą. Ludzie, którzy tworzą naród, połączeni są szczególnymi związkami, zwanymi więzią narodową. Więź narodowa powstaje na skutek wspólnoty losów dziejowych, języka, kultury, terytorium, a przede wszystkim w wyniku istnienia silnych więzów ekonomicznych w obrębie określonej zbiorowości ludzkiej. Dla tego nie bez przyczyny wskazuje się, że decydujące znaczenie dla powstania nowoczesnych narodów miał rozwój gospodarczy w dobie narodzin kapitalizmu. Wraz z ukształtowaniem się nowoczesnych narodów pojawiło się wiele nowych problemów, związanych z dążeniami do przezwyciężenia nierówności w stosunkach między narodami i ucisku narodów zmierzających do utworzenia własnego państwa. Problemy te nazywane są w skrócie kwestią narodową. Ogromne znaczenie dla właściwego rozwiązywania kwestii narodowej we współczesnym świecie ma konsekwentna polityka państw socjalistycznych, które uznają prawo każdego narodu do stanowienia o swoim losie i udzielają wszechstronnej pomocy narodom wyzwalającym się z pęt kolonialnej i neokolonialnej zależności. Polska Rzeczypospolita ludowa jest państwem prawie jednolitym pod względem narodowym. Przedstawiciele innych narodów, tak zwane mniejszości narodowe, stanowią nikły procent ogólnej liczby mieszkańców naszego kraju. Korzystają oni z pełni praw i mają możliwość pielęgnowania własnej kultury narodowej. Dla porównania warto przypomnieć, że w okresie międzywojennym mniejszości narodowe stanowiły około trzydziestu procent ludności, co było jedną z przyczyn słabości wewnętrznej państwa oraz konfliktów między Polską a jej sąsiadami. Proces tworzenia się narodu zaczyna się z reguły od stosunkowo nielicznej elity. Jej członkowie definiują zbiorowość, do której należą, jako naród, po czym stopniowo definicja ta upowszechnia się, wypierając lub nakładając się na definicje innego rodzaju (poddani tego samego władcy, ludzie tego samego języka i tej samej wiary, tej samej krwi, itd.). W przeszłości pojecie narodu bywało programowo ograniczane do górnej warstwy społeczeństwa (np. polski „naród szlachecki”) i nie obejmowało ludu. O narodzie w nowoczesnym rozumieniu można mówić wtedy, gdy świadomość narodowa łączy wszystkie warstwy społeczne. Nie znaczy to, że jest ona całkowicie jednolita i niezależna od społecznych zróżnicowań. W jednych grupach jest bliższa tradycyjnego etnocentryzmu, w innych łączy się na przykład z przywiązaniem do rodzimej kultury i zdolnością jej sytuowania w kontekście wartości uniwersalnych. W pewnych przypadkach rolę szczególną gra w niej mit „krwi i ziemi”, w innych - religia, w jeszcze innych- wiara w szczególną wartość wytworzonych przez dany naród instytucji politycznych. Na te różnice wpływ ma zarówno poziom wykształcenia, jak i rodzaj wyznawanej ideologii narodowej. Świadomość narodowa posiada również pewne cechy występujące powszechnie. Jej odpowiednikiem jest z reguły wyobrażenie określonego terytorium, stanowiącego własność danego narodu i nacechowanego pozytywnie jako ojczyzna, które obejmuje wiele miejsc o szczególnym znaczeniu symbolicznym. W skład świadomości narodowej wchodzi także wiedza na temat wspólnej przeszłości historycznej i swoistej kultury narodowej, która choć znana większości członków narodu jedynie pobieżnie, stanowi zazwyczaj przedmiot ich dumy i znak rozpoznawczy w stosunkach z członkami innych narodów. Nie ma też świadomości narodowej bez wyobrażenia własnego państwa. Tym miedzy innymi świadomość narodowa rożni się od świadomości etnicznej. Sposoby kształtowania się narodów były niezwykle zróżnicowane zależnie od okoliczności historycznych i tzw. proces narodotwórczy nie przebiegał według żadnego jednolitego wzoru: inaczej tam, gdzie jego ramami było państwo, inaczej zaś tam, gdzie był pozbawiony oparcia w państwie, inaczej tam, gdzie punktem wyjścia była wspólnota etniczna, jeszcze inaczej tam, gdzie ludzie przybywający ze wszystkich stron świata, tworzyli „nowy naród” (USA, Kanada, Australia); inaczej tam, gdzie istniały od dawna wielorakie powody do wyodrębnienia, inaczej tam, gdzie kwestia narodowa pojawiła się nagle jako następstwo zmian politycznych, przychodzących z zewnątrz i nie przygotowanych przez dotychczasowy rozwój danej społeczności (sytuacja w wielu krajach postkolonialnych). Dodatkową komplikację stanowi istnienie narodów „piętrowych” (np. Brytyjczycy, będący zarazem Anglikami, Walijczykami lub Szkotami) lub podwójnej tożsamości narodowej (franc. Quebek). Zdarzają się też narody, których odrębność pozostaje długo niepewna (np. Austriacy) i podlega okresowo regresom.
Terytorium czyli określona przestrzeń, obszar wyznaczony granicami. Mówi się np. o terytorium miasta, terytorium zależnym, podlegającym władzy obcego państwa albo zarządzanym przez organizację międzynarodową. Terytorium państwa to obszar podlegający władzy danego państwa, obejmujący określony ląd z wodami śródlądowymi, morze przybrzeżne, przestrzeń powietrzną oraz wnętrze Ziemi (podziemie) znajdujące się pod nimi. Terytorium państwa dzieli się zazwyczaj na mniejsze jednostki. Istnienie takich jednostek obszarowych związane jest z przyjętym terytorialnym podziałem państwa. W Polsce są to województwa i gminy.
Obywatelstwo jest to szczególny związek łączący jednostkę z państwem, przynależność człowieka do określonego państwa. Obywatel korzysta z praw przysługujących wszystkim obywatelom danego państwa i zobowiązany jest do wykonywania przewidzianych w prawie obowiązków wobec prawa. Nabycie obywatelstwa polskiego następuje poprzez urodzenie lub nadanie.
Władza państwowa to kierowanie i zarządzanie społeczeństwem przez organy państwowe. Sprawowanie władzy państwowej polega na ustanawianiu praw, podejmowaniu decyzji mających zapewnić realizację prawa, nadawaniu kierunku działalności całego społeczeństwa. Jeśli w sprawowaniu władzy państwowej współuczestniczy większość społeczeństwa, określa się ją jako demokratyczną. Suwerenność oznacza niezależność danego kraju od innych państw lub organizacji międzynarodowych. Państwo suwerenne to państwo niepodległe, którego władze mają możność samodzielnego podejmowania decyzji w sprawach ważnych dla całego narodu, np. dotyczących wyboru formy rządów, polityki zagranicznej oraz kierunku rozwoju gospodarczego czy kulturalnego. Władza państwowa to władza suwerenna i uniwersalna na danym terytorium państwa, zdolna do zabezpieczenia porządku prawnego, społecznego i ekonomicznego odpowiadającego formie rządów.
W przypadku władzy państwowej jej legitymizacja może opierać się na tradycji (np. monarchia), charyzmie przywódcy (władza charyzmatyczna - oparta na zdolnościach przywódczych osoby ją sprawującej) lub na racjonalnych przesłankach, takich jak np. wyniki wyborów. Władza z reguły jest ograniczana do określonej dziedziny spraw. Dzieje się to albo przez nadanie osobie ją sprawującej pewnych uprawnień, albo przez umożliwienie stwarzania sytuacji przymusowej. Dorosłym dzieciom można nakazać prawem utrzymywanie starszych rodziców, ale nie można nakazać miłości do nich. Zakres władzy państwa jest określony w aktach prawnych - konstytucji i opartych na niej ustawach. Na czele państwa tzw. głowa państwa - może stać dożywotnio jedna osoba. Mamy wtedy do czynienia z monarchią. Jeżeli na czele państwa stoi jedna lub wiele osób wybranych na określony czas mamy do czynienia z republiką. Władza państwowa realizuje też cele wytyczane przez władzę polityczną.
Ustrój społeczny jest to ogół stosunków społecznych i form życia społecznego występujących w pewnej fazie rozwoju społeczeństwa, określany przez dominujący w danej epoce sposób produkcji. Ustrój społeczny nazywa się też formacją społeczną.
Ustrój polityczny to organizacja i metody działania władzy publicznej w państwie. Ustrój polityczny PRL uregulowany jest w rozdziale I Konstytucji. Obejmuje on zasady: republikańskiej formy państwa, ludowładztwa, przedstawicielstwa, kierowniczej roli klasy robotniczej i jej partii, sojuszu robotniczo-chłopskiego oraz współdziałania wszystkich sił politycznych i społecznych stojących na gruncie socjalizmu w ramach Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego, bezpośredniego współudziału mas pracujących w zarządzaniu, praworządności. Dla dowolnej formy sprawowania władzy publicznej; zespół zasad dotyczących władzy publicznej w państwie, a także metod jej wykonywania. Zasady te określają przedmiot władzy państwowej, wytyczają zakres i główne kierunki aktywności państwa, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli, precyzują formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej. Ustrój polityczny może się opierać na zasadach określonych w dokumentach prawnych lub na tradycji. Współcześnie najczęściej określony jest konstytucyjnie. Termin ten wywodzi się z dzieł Arystotelesa, który stwierdza: "ujęcie w pewien porządek władz w ogóle, a przede wszystkim naczelnej z nich, to jest rządu”. We współczesnej politologii pojęcie to zyskało sobie bliskie: system polityczny, system konstytucyjny, system rządów i reżim polityczny. W doktrynie prawa konstytucyjnego ustrój polityczny jest kategorią złożoną, oznaczającą podstawowe zasady struktury władz państwowych oraz główne instytucje polityczne i prawne. Każdy ustrój polityczny oparty jest na specyficznej ideologii i tradycji historycznej. Na tej podstawie funkcjonują mechanizmy zdobywania oraz sprawowania władzy, system gospodarczy oraz prawny.
Cele państwa to cele służące społeczeństwu tj. dobro ogółu, zapewnienie bezpieczeństwa, ochrona własności i interesu narodu jaki i jednostki. Ustanowienie i stosowanie prawa, służenie sprawiedliwości, zapewnienie praw obywatelskich. Obecnie jednymi z ważniejszych celów jest strzeżenie dziedzictwa narodowego, ochrona środowiska, rozwój i szerzenie kultury. Rząd w Polsce obecnie jako cel stawia osiągnięcie dobrobytu i wolności, jaki jest udziałem państw zachodnioeuropejskich. Cele muszą uwzględniać interesy i potrzeby cywilizacyjne grup zamieszkujących. Następnym elementem są funkcje każdego państwa, jakie wypełnia je zawsze za pośrednictwem swoich organów. Pojęcie funkcji państwa często jest identyfikowane z celami lub zadaniami państwa, lub z podziałem działalności państwa na władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Funkcja państwa w najczęstszym rozumieniu to działalność państwa realizowana w podstawowych, głównych lub zasadniczych sferach życia społecznego. Znakomita większość jednak jest zdania, że funkcja państwa, całokształt działalności w określonej sferze życia społecznego. W zależności ile takich sfer życia społecznego zostanie wyodrębnione będzie jakaś określona liczba funkcji państwa. Cel państwa rozumiany jest najczęściej jako stan rzeczy, którego osiągnięcie władza państwa uważa za niezbędne dla organizacji państwowej. Każdy może stawiać państwu jakieś cele. Znaczenie społeczne mają jednak cele, jakie stawiają państwu rządzący, przywódcy. Oni mają szansę doprowadzić do osiągnięcia stawianych celów. Wśród celów stawianych przez państwo można wyróżnić cele globalne - finalne stawiane przed państwem i cele cząstkowe - etapowe. Realizacja celów cząstkowych ma przybliżyć cele globalne. „Inni piszą, że cele państwa mogą być celami różnych rzędów względnie stopni (a więc niższego i wyższego stopnia). Wskazują przy tym, że cele państwa mają z natury swój charakter celów wtórnych, a więc takich, dla osiągnięcia których nie wystarczy - jak to jest przy celach pierwotnych - jeden akt woli urzeczywistniający cel. Są one możliwe do urzeczywistnienia jedynie pośrednio”. Dążąc do osiągnięcia wytyczonych celów (finalnych i etapowych), państwo realizuje określone zadania. Bywa, że w rzeczywistości realizacja określonego zadania zamiast prowadzić do zamierzonego celu oddala od niego. Osiągnięcie celów zależy nie tylko od chęci tych co je stawiają. Zależy także od tego na ile cele rządzących są celami społeczeństwa. Jakie zaufanie ma społeczeństwo do władzy i czy te cele nie kolidują z celami innych państw. Cele muszą być celami osiągalnymi, muszą mieć zdolność mobilizowania szerszych kręgów społeczeństwa, nie mogą kolidować z interesami społeczności międzynarodowej, a zwłaszcza innych wpływowych państw. Odróżnia się więc cele realne i utopijne - nieosiągalne. Każde państwo wytycza sobie określone cele. Ale podstawowym celem każdego państwa jest zachowanie własnego istnienia. Bez tego warunku tzn. bez istnienia państwa nie można realizować innych zadań. Najczęściej wymienianymi i najważniejszymi celami są cele służące społeczeństwu tj. dobro ogółu, zapewnienie bezpieczeństwa, ochrona własności i interesu narodu jaki i jednostki. Ustanowienie i stosowanie prawa, służenie sprawiedliwości, zapewnienie i egzekwowanie praw obywatelskich. Obecnie jednymi z ważniejszych celów jest strzeżenie dziedzictwa narodowego, ochrona środowiska, rozwój i szerzenie kultury. Rząd w Polsce obecnie jako cel stawia osiągnięcie dobrobytu i wolności, jaki jest udziałem państw zachodnioeuropejskich. Cele muszą uwzględniać interesy i potrzeby cywilizacyjne grup społecznych oraz możliwości realizacyjne państwa. Cele stawiane przed państwem powinny być stabilne i trwałe bo wtedy wzrasta możliwość ich osiągnięcia. Problem funkcji państwa pojawił się już w pismach starożytnych Greków, szczególnie u Arystotelesa. Pojęcie funkcji państwa często jest identyfikowane z celami lub zadaniami państwa, lub z podziałem działalności państwa na władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Funkcja państwa w najczęstszym rozumieniu to działalność państwa realizowana w podstawowych, głównych lub zasadniczych sferach życia społecznego. Istnieją także inne pojmowanie tych funkcji - jako następstwa działalności organów państwa rozpatrywane z określonego punktu widzenia , czy skutki działania władzy państwowej w stosunku (...) do potrzeb społeczeństwa jako całości oraz interesów i dążeń jego poszczególnych części . Większość jednak jest zdania, że funkcja państwa, całokształt działalności w określonej sferze życia społecznego. W zależności ile takich sfer życia społecznego zostanie wyodrębnione będzie jakaś określona liczba funkcji państwa. Od czasów Arystotelesa istnieje pogląd, że państwo prowadzi działalność w dwóch głównych sferach - sferze wewnętrznej i sferze zewnętrznej. A co za tym idzie sprawowane są dwie funkcje państwa wewnętrzna i zewnętrzna . Istnieje jednak autorzy, którzy wyodrębniają wiele sfer działalności państwa a co za tym idzie wiele funkcji. Jednym z nich jest S. Zawadzki żyjący w latach 1921-99, który wyodrębnił trzy stosowane równocześnie funkcje państwa. Pierwsza z nich to zakres aktywności państwa w danej sferze życia społeczeństwa mierzony m.in. wysokością wydatków państwowych, liczebnością i rozmiarami aparatu państwowego, działającego głównie w danej sferze życia, rozmiarami i intensywnością aktywności prawodawczej w tej sferze. Druga to znaczenie działalności państwa w danej sferze życia zarówno z punktu widzenia zaspakajania potrzeb społecznych, jak i z punktu widzenia interesów i potrzeb grób społecznych dominujących w danym państwie. Trzecia to specyficzne cechy działalności państwa w danej sferze życia, różniące tę działalność od aktywności państwa w innych sferach życia społecznego . Kierując się tymi kryteriami S. Zawadzki wyróżnił następujące funkcje państwa: funkcję wewnętrzną, gospodarczo - organizatorską, kulturalno - wychowawczą, socjalną i zewnętrzną. Spotykane są również inne klasyfikacje funkcji państwa np. J. Kowalski wyodrębnia dwie funkcje ochronną i organizacyjną . Jednak najbardziej rozpowszechniony jest podział na funkcje: zewnętrzną, wewnętrzną, ochrony ustroju, gospodarczą, socjalną i kulturowo - wychowawczą. Funkcja wewnętrzna obejmuje całokształt działalności państwa zmierzający do utrzymania i umocnienia istniejącego systemu społeczno-gospodarczego, do jego przekształcenia zgodnie z interesami klasy dominującej. Obejmuje działalność ekonomiczną, organizacyjną, ideologiczną, a w razie konieczności przy pomocy siły fizycznej. Ta ostatnia ma miejsce gdy w grę wchodzi promowanie pożądanego systemu, bądź zwalczenie wszystkimi skutecznymi środkami wszystkiego, co mu zagraża. Funkcja ta zapewnia porządek, bezpieczeństwo w kraju. Ma ona ogólnospołeczne oblicze. Skutecznej realizacji tej funkcji służy przymus fizyczny, którym rozporządza państwo administracyjne, policyjne, więziennictwo, sądy, prokuratura a także w sytuacjach kryzysowych wojsko. Funkcja ta zapewnia porządek, bezpieczeństwo w kraju. Ma ona ogólnospołeczne oblicze. Skutecznej realizacji tej funkcji służy przymus fizyczny, którym rozporządza państwo . Inaczej tą funkcję określa J. Kuciński a mianowicie nazywa ją funkcją ochrony ustroju. Według niego jest to pierwszoplanowa funkcja dla działalności państwa. Na tę funkcję składa się całokształt działalności państwa w sferze wewnętrznych stosunków społecznych. Zapewnianie porządku i bezpieczeństwa publicznego wymaga podejmowania przez państwo różnorakich działań zmierzających do utrzyma spokoju i normalności zachowań w stosunkach międzyludzkich, do zapobiegania naruszeniom istniejącego porządku prawnego, do zagwarantowania instytucjom publicznym możliwości normalnego funkcjonowania a obywatelom bezpieczeństwa prawnego i faktycznego. Zabezpieczanie istniejącego systemu własności oznacza ochronę podstaw ekonomicznych i społecznych istniejącego w państwie ustroju politycznego, przez działanie na rzecz tych grup społecznych, które tworzą fundament społeczny państwa i władzy państwowej. Wyraża się to w ochronie mienia posiadaczy i w zabezpieczaniu własności przed jej naruszeniami w jakichkolwiek prawnie niedopuszczalny sposób. Zabezpieczeniem istniejącego systemu własności zajmują się w państwie zwłaszcza: sądy, organy administracji, prokuratura, policja, służby ochrony państwa oraz Rzecznik Praw Obywatelskich. W działaniach zabezpieczających organy te stosują różnorodne środki: akty normatywne, orzeczenia sądowe, akty administracyjne, środki przymusu, formy nie władcze. Ochrona życia i nietykalności cielesnej obywateli to ważne zadanie każdego państwa. Państwo nie może uchylać się od jego realizacji, musi - chcąc zachować autorytet i społeczne poparcie - zabezpieczać życie i nietykalność cielesną swych obywateli przed jakimikolwiek działaniami godzącymi w ich życie lub cielesną nietykalność, zwłaszcza zaś przed zamachami przestępczymi, w tym zjawiskami terroryzmu. Ochroną życia i nietykalności cielesnej obywateli zajmują się przede wszystkim policja, służby ochrony państwa, sądy, prokuratura. Wykorzystuje się w działaniach ochronnych różnorodne środki - od prawodawstwa, przez orzeczenia sądowe, akty administracyjne, do różnych postaci przemocy, włącznie z przymusem fizycznym. Funkcja gospodarcza państwa (w literaturze przedmiotu nazywana najczęściej funkcją gospodarczo-organizatorską ) to całokształt działalności państwa w sferze stosunków gospodarczo-społecznych. Łopatka uważa, że państwo powinno jak najmniej ingerować w te stosunki, oraz że ma rozlegle i istotne obowiązki do spełnienia. Polega na oddziaływaniu państwa na procesy gospodarcze, na tworzeniu sprzyjających warunków dla gospodarki wykorzystania bogactw naturalnych, zapewnienie racjonalnego i ujednoliconego systemu miar i wag, wytyczenie dróg i innych szlaków transportu i komunikacji, zapewnienie bezpieczeństwa systemu pieniężnego, organizowanie systemów irygacyjnych, organizowanie przedsięwzięć gospodarczych wymagających kolosalnej koncentracji sił i środków, jak eksploatacja dna morskiego, opanowanie przestrzeni kosmicznej czy międzynarodowych systemów transportu towarów i ludzi. Zapewnienie systemu podziału dóbr między członków społeczeństwa i ochrona tego systemu. Państwa prowadzą działalność gospodarczą za pośrednictwem swoich przedsiębiorstw, banków. Monopolizują działalność gospodarczą w stosunku do pewnych dóbr np. produkcja broni, amunicji, alkoholu, tytoniu i soli. Chroni gospodarkę od nadmiernej ingerencji z zewnątrz, promuje jej rozwój. Działalność gospodarczą realizowało każde państwo, a i współcześnie aktywność tego rodzaju jest udziałem każdego państwa. Nie znaczy to jednak, że każde państwo urzeczywistnia tę działalność jednakowo - tak co do zasięgu i treści, jak i co do stosowanych form. Zróżnicowanie tej działalności jest w największym stopniu rezultatem przyjętego ideologicznego modelu roli państwa w gospodarce. W uproszczeniu można w tym zakresie wskazać na dwa skrajne modele. Pierwszy to model klasycznej gospodarki liberalnej (XVIII i XIX w), który doktrynalnie zakładał maksymalne ograniczenie roli państwa w sferze ekonomicznej (koncepcja państwa nocnego stróża, hasła leseferyzmu). W modelu tym gospodarczo aktywne miały być niemal wyłącznie indywidualne podmioty gospodarcze, a rolą państwa było jedynie zapewnienie im wolności gospodarczej. Drugi to model gospodarki socjalistycznej, zakładający, że państwo jest głównym organizatorem życia gospodarczego - największym właścicielem, centralnym planistą i zarządcą działalności gospodarczej. Państwo to tworzyło struktury administracyjne do zarządzania gospodarką metodami nakazowo-dyrektywnymi. Samodzielność podmiotów gospodarczych była skrajnie ograniczona. W dzisiejszej gospodarce rynkowej oba te modele zostały zdecydowanie odrzucone. Realizowany jest więc w wielu państwach współczesnych model trzeci, który można określić jako model społecznej gospodarki rynkowej. Polega on na tym, że dla zapewnienia¬ prawidłowego funkcjonowania tej gospodarki, zwłaszcza zaś dla zachowania konkurencji i zapobiegania monopolizacji rynku, państwo musi stale oddziaływać na gospodarkę, stwarzając warunki rozwoju działalności gospodarczej. Tak realizowana funkcja oznacza istnienie interwencjonizmu państwowego w gospodarce, a interwencjonizm ten znany jest wielu współczesnym państwom. Organami realizującymi ten rodzaj wpływu państwa na gospodarkę są zarówno parlamenty, jak też organy administracji gospodarczej i finansowej. Stosują one, jako środki oddziaływania na gospodarkę, różnorodne instrumenty prawne i finansowe. Instrumenty¬ te są zgodne z regułami wolnego rynku, a pozwalają przy tym na realizację przez gospodarkę wolnorynkową niezbędnych celów społecznych. Celem funkcji socjalnej państwa jest zapewnienie obywatelom zabezpieczenia społecznego, obejmującego: ubezpieczenie społeczne, ochronę zdrowia, pomoc społeczną, zapewnienie odpowiednich warunków pracy i bytowania itp. Funkcja socjalna obejmuje również działania mające na uwadze zapewnienie wszystkim obywatelom pracę i godziwe za nią wynagrodzenia, zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy, ochronę środowiska naturalnego przed skażeniami, zapewnienie obywatelom minimum egzystencji itp. Właściwa realizacja funkcji socjalnej stanowi ważny czynnik zapewnienia pokoju społecznego. ). Funkcję socjalną realizują przede wszystkim organy administracji publicznej. Podstawowym sposobem jej realizacji są formy niewładcze. Współpracuje z organizacjami społecznymi - związki zawodowe, organizacje charytatywne, fundacje. Funkcja kulturalno-wychowawcza (nazywana czasem funkcją kulturalno-ideologiczną) to działalność zmierzająca do wykreowania i upowszechnienia w społeczeństwie idei politycznych, poglądów filozoficznych i moralnych, systemu ocen moralnych i innych wyobrażeń dotyczących życia społeczeństwa i funkcjonowania państwa. Zwalcza idee i wartości, które mu zagrażają. Prowadzi lub rozwija działalność oświatową, naukowo-badawczą, informacyjną i propagandową. Współdziała z innymi organizacjami także religijnymi, środkami masowego przekazu i szkołami. W realizacji funkcji kulturalno wychowawczej decydującą rolę odgrywają środki niewładcze (przekonywanie, pozytywne oddziaływanie). Są wykorzystywane jednak również restrykcje, posunięcia administracyjne i finansowe. Każde państwo, zarówno w przeszłości, jak i współcześnie realizuje działalność kulturalno-wychowawcza. Jednak sposób urzeczywistniania działań w ramach drugiego ze wskazanych kierunków może być różny. Nierzadko państwa wykorzystują te działania do indoktrynacji społeczeństwa, a dzieje się tak nie tylko w państwach niedemokratycznych. Ogólnie należy stwierdzić, że obecnie, wobec wielości dóbr i wartości niezbędnych do przyswojenia w życiu, wypełnianie funkcji kulturalno-wychowawczej staje się coraz trudniejsze. Funkcja zewnętrzna państwa to całokształt działalności prowadzonej w ramach stosunków z innymi państwami oraz organizacjami i wspólnotami międzynarodowymi. Funkcję taką wykonuje każde państwo. Celem tej funkcji jest zapewnienie bezpieczeństwa państwa na zewnątrz, ochrona jego terytorium, ochrona interesów wspólnoty politycznej i obywateli, zapewnienie korzystnych stosunków z innymi państwami. Czasem celem funkcji zewnętrznej jest agresja państwa poza swoje terytorium, nie mająca charakteru obrony, ale będąca formą ekspansji wobec innych państw. W ramach realizacji funkcji zewnętrznej dokonuje się utrzymywanie i rozwijanie stosunków politycznych, gospodarczych i kulturalnych z innymi państwami. Działalność w tym zakresie stanowi rozległą dziedzinę aktywności wielu organów państwa, przede wszystkim organów władzy wykonawczej Państwa utrzymują i rozwijają¬¬ zarówno stosunki dwustronne (bilateralne), jak też stosunki wielostronne (multilateralne), w tym często w ramach wyspecjalizowanych organizacji międzynarodowych . Ważną rolę w tej funkcji odgrywa też działalność zmierzająca do zapewnienia bezpieczeństwa przed zagrożeniem z zewnątrz od innych państw, podmiotów, organizacji. Działalność z uczestnictwem w rozwiązywaniu problemów wykraczających poza granice państw bądź poza ich możliwości. Przeciwdziałanie ekspansji innych państw. Funkcja ta jest realizowana środkami pokojowymi w razie konieczności zaś niepokojowymi. Państwo w celu zapewnienia jak najlepszej realizacji tej funkcji współpracuje z różnymi organizacjami również religijnymi. Zaangażowane są wszystkie organy aparatu państwowego. Na plan pierwszy wysuwają się jednak struktury społeczne, jak dyplomacja, organizacje zajmujące się kontaktami gospodarczymi, kulturalnymi, naukowymi i innymi z zagranicą, armią, wywiad, kontrwywiad środki masowego przekazu. Funkcja zewnętrzna państwa realizowana jest obecnie przede wszystkim środkami niewładczymi, o charakterze pokojowym (umowy, porozumienia, współpraca). Nie oznacza to jednak, iż państwa w razie konieczności nie sięgają po środki niepokojowe. Trafnie przy tym zwrócono uwagę, że między funkcjami wewnętrznymi państwa i jego funkcją zewnętrzną zachodzi ścisła więź. Pozycja państwa w stosunkach zewnętrznych zależy bowiem od jego siły wewnętrznej, mierzonej m.in. stabilnością ustroju społeczno-politycznego, rozmiarami bogactwa sfery ekonomicznej, liczebnością, wykształceniem i poziomem kultury ludności, zasobami naturalnymi, talentami przywódczymi osób kierujących państwem, ale także wkładem państwa do ogólnoludzkiej skarbnicy wartości i dokonań .
Socjalna koncepcja państwa czyli rozszerzanie systemu świadczeń i ochrony socjalnej (np. ubezpieczenia na wypadek choroby, kalectwa, bezrobocia), zagwarantowanie wszystkim obywatelom dochodów minimalnych i równych praw w dostępie do usług socjalnych (np. mieszkania, wykształcenia, opieki zdrowotnej). Państwo ma ingerować w życie gospodarcze, wykorzystywać wszystkie dostępne mu instrumenty do pobudzania gospodarki, utrzymywania pozytywnych tendencji, zwalczania inflacji i bezrobocia. Demokrację oraz likwidację wszelkich form politycznej dyskryminacji (np. kobiet, mniejszości etnicznych). Liberalna koncepcja państwa ma obowiązek zapewnić „jednostkom” możliwość nieskrępowanej realizacji obranych przez nie same celów i wartości. Doktryna liberalizmu za stan normalny uznaje pluralizm celów w społeczeństwie: poszczególne osoby wyznają różnorodne, często sprzeczne ze sobą wartości, zatem model państwa lansowany przez liberałów ma przede wszystkim pilnować, aby ludzie nie narzucali swoich wartości innym, którzy ich nie podzielają. Dotyczy to w szczególności sfery publicznej, złożonej z tego, co wspólne dla ogółu obywateli, niezależnie od dzielących ich różnic poglądów. W sferze publicznej nie powinny się realizować cele wyznaczone przez żaden z występujących w społeczeństwie systemów norm gdyż ograniczałoby to wolność wyznawców pozostałych systemów norm. Państwo ma być „neutralne światopoglądowo”: nie wolno mu realizować żadnej koncepcji dobra, czyli nakazów płynących z konkretnej religii, tradycji, porządku metafizycznego etc. ponieważ wywierałoby w ten sposób nacisk na „jednostki”, ograniczając im pole do samorealizacji. Wybrane przez siebie cele i koncepcje dobra mogą one natomiast bez przeszkód realizować w sferze prywatnej.
Państwo minimalne to państwo ograniczające się do minimalnej interwencji, niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego oraz zapewniające istnienie rynku. Do minimalnych zadań państwa należą: stanowienie prawa, ochrona przed przemocą, ochrona przed kradzieżą, ochrona przed oszustwem, zapewnienie egzekwowania prawa oraz zapewnienie egzekwowania swobodnie zawartych umów. Każde z tych zadań należy traktować jako warunek konieczny do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku. Najważniejszymi z nich, w przypadku rozpatrywania gospodarki rynkowej są stanowienie i egzekwowanie prawa. Warunki te kwalifikują bowiem poszczególne formy działalności gospodarczej, respektują prawo własności oraz określają związki pomiędzy poszczególnymi podmiotami gospodarczymi, wpływają na podział dochodu, efektywność i rozwój gospodarki. Zapewnienie przez państwo egzekwowania prawa sprawia, że hasła te nie są jedynie abstrakcyjnymi pojęciami. Działalność wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania ma na celu zapewnienie ochrony zarówno obywatelom jak i przedsiębiorstwom, tak by mogły one korzystać z przysługujących im praw. Wykonywanie nawet minimalnych zadań państwa wiąże się z ponoszeniem ogromnych kosztów, co sprawia, że konieczne stają się funkcje dodatkowe, zwane także pomocniczymi, do których należy na przykład opodatkowanie. Płacąc podatki obywatele partycypują bowiem w finansowaniu wydatków państwa.
Państwo opiekuńcze to koncepcja państwa i społeczeństwa w pełni ukształtowana po II wojnie światowej w wysoko uprzemysłowionych krajach zachodnich. Rozszerzanie systemu świadczeń i ochrony socjalnej (np. ubezpieczenia na wypadek choroby, kalectwa, bezrobocia), zagwarantowanie wszystkim obywatelom dochodów minimalnych i równych praw w dostępie do usług socjalnych (np. mieszkania, wykształcenia, opieki zdrowotnej). Państwo ma ingerować w życie gospodarcze, wykorzystywać wszystkie dostępne mu instrumenty do pobudzania gospodarki, utrzymywania pozytywnych tendencji, zwalczania inflacji i bezrobocia. Demokrację oraz likwidację wszelkich form politycznej dyskryminacji (np. kobiet, mniejszości etnicznych, mniejszości seksualnych). Realizacja tych założeń miała umożliwić stworzenie sprawiedliwego społeczeństwa i osiągnięcie powszechnego dobrobytu przy zachowaniu podstaw systemu kapitalistycznego. Państwo dobrobytu powinno być kompromisem pomiędzy pracodawcą i pracownikiem, wzrostem gospodarczym a sprawiedliwym i równym podziałem dóbr. Idee „państwa dobrobytu” mogą być realizowane tylko w krajach o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego. Są wynikiem kompromisu, który pozwala elitom władzy reformować gospodarkę rynkową bez zniszczenia jej siły witalnej. Koncepcję państwa opiekuńczego realizowano m.in. w krajach skandynawskich (przede wszystkim w Szwecji) i Niemczech. W Wielkiej Brytanii sytuacja finansowa uniemożliwiła realizację wszystkich postulatów państwa opiekuńczego.
BIBLIOGRAFIA
1. Wiedza powszechna Warszawa 1988 - „Leksykon młodego czytelnika”
2. http://pl.wikipedia.org/wiki/Strona_g%C5%82%C3%B3wna
3. http://portalwiedzy.onet.pl/
4. http://www.pwn.pl/