Budżet państwa jest zestawieniem planowanych lub przewidywanych dochodów i wydatków państwa. Sporządzany jest na okres jednego roku i zatwierdzany przez parlament w formie ustawy budżetowej, preliminarza, bądź prowizorium budżetowego (uchwalana w szczególnych przypadkach ustawa obejmująca dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok). Za sporządzenie i wykonanie budżetu jest odpowiedzialny rząd. Podczas prac nad budżetem rząd musi przestrzegać następujących zasad:
Zupełności (budżet ma być zestawieniem wszystkich wydatków państwa),
Jedności (wszystkie wydatki i dochody mają być ujęte w jednym zestawieniu),
Jawności (inaczej zwana zasadą przejrzystości, każdy obywatel musi wiedzieć o faktycznym stanie finansów państwa),
Realności (próba dokładnego oszacowania przyszłych dochodów i wydatków).
Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:
organów: władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa,
sądów i trybunałów,
administracji rządowej.
Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego, zwanego dalej "rokiem budżetowym".
Do budżetu państwa włączone są środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi i wydatki z nich finansowane.
Ustawa budżetowa zawiera także:
zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i środków specjalnych,
plany przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych,
zestawienie dotacji dla państwowych agencji i fundacji z udziałem Skarbu Państwa.
5. Ustawa budżetowa może zawierać plany przychodów i wydatków:
jednostek, o których mowa w podpunkcie 1 punktu 4,
innych jednostek sektora rządowego.
6. Najefektywniej zasilają budżet państwa następujące podatki :
Podatek dochodowy od osób fizycznych
W 1997 r. z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych wpływy do budżetu państwa wyniosły 13,3
mld zł, co stanowiło 13,4% ogólnych wpływów podatkowych budżetu państwa. Trzeba zauważyć, że w minionych latach udział ten zmalał, po części wskutek korzystnych dla podatników zmian przepisów, ale także wskutek celowego zaniżania przez podatników podstawy wymiaru podatków. Zarówno teoria podatkowa jak i praktyka potwierdzają, że przedsiębiorcy - min. poprzez manipulacje kosztami - potrafią skutecznie zmniejszać
wykazywany przychód lub dochód.
Podatek akcyzowy
Podatek akcyzowy jest rodzajem podatku pośredniego nakładanego na wyroby konsumpcyjne zwane akcyzowymi, między innymi alkoholowe, tytoniowe, paliwa i wyroby uznane za luksusowe. Akcyza może sięgać nawet kilkudziesięciu procent ceny detalicznej. W Polsce dochody budżetowe z tytułu akcyzy stanowią 18%.
Podatek VAT
Podstawową zasadą obowiązującą w podatku od towarów i usług jest, iż sprzedawca oblicza podatek należny od dokonanej sprzedaży i odejmuje od niego podatek zapłacony wcześniej przez dostawców, zawarty w fakturach zakupu. Powstałą różnicę wpłaca do budżetu, lub otrzymuje zwrot, jeśli podatek zawarty w fakturach jest wyższy od należnego.
6. Dochodami budżetu państwa są:
podatki i opłaty, które na mocy odrębnych ustaw nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego funduszów celowych oraz innych podmiotów sektora finansów publicznych,
cła,
wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa,
dywidendy,
wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego,
wpłaty nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych,
dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej,
dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej,
opłaty od poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa,
odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej,
odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa,
odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych,
grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile na mocy odrębnych przepisów nie stanowią dochodów innych jednostek sektora publicznego,
spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa,
inne dochody publiczne.
Wydatki budżetu państwa:
realizacja zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały,
subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,
dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami,
dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego,
dotacje na zadania określone ustawami,
współ - finansowanie programów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi.
z wydatków budżetu państwa wyodrębnia się wydatki, których źródłem finansowania są środki
pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi.
Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu
państwa lub deficyt budżetu państwa.
Deficyt budżetu państwa może być pokryty przychodami pochodzącymi z:
sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym,
kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych,
pożyczek,
z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,
nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.
Polityka fiskalna, polityka budżetowa, ogół decyzji rządu dotyczących wydatków i podatków, jest częścią polityki finansowej państwa. Podstawowymi zadaniami polityki fiskalnej są:
redystrybucja dochodów
stabilizacja gospodarki - wykorzystywanie dochodów i wydatków budżetu państwa do pobudzania lub hamowania aktywności gospodarki odpowiednio do potrzeb wynikających z przebiegu cyklu gospodarczego.
Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna może mieć charakter ekspansywny - państwo poprzez zwiększenie własnych wydatków, obniżenie kwot płaconych podatków lub jedno i drugie równocześnie pobudza niedostateczny popyt globalny, co wpływa na uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego, albo restrykcyjny - nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty.
W wykorzystaniu aktywnej polityki fiskalnej pojawiają się pewne trudności, związane m.in. z opóźnieniem czasowym i niepewnością jej skutków, a w odniesieniu do ekspansywnej polityki fiskalnej dodatkowym ograniczeniem może być także deficyt budżetowy. Podstawową częścią składową polityki fiskalnej jest polityka podatkowa, określająca cele poboru podatków oraz sposoby ich realizacji.
Deficyt budżetowy jest to niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez bank centralny, bądź emisja papierów wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych), podwyższenie stopy podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.
Deficyt budżetowy, przy niewielkich jego rozmiarach, może mieć korzystny wpływ na gospodarkę, zwłaszcza w okresie recesji (interwencjonizm państwowy). Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja).
Dług publiczny, dług narodowy, dług państwowy, jest to suma pozostających do spłacenia przez państwo lub inny związek publicznoprawny (np. samorząd terytorialny) pożyczek, kredytów i innych zobowiązań. Źródłami długu publicznego są deficyt budżetu państwa, samorządów terytorialnych, sektora znacjonalizowanego (dług wewnętrzny) oraz kredytowe międzynarodowe transakcje gospodarcze (dług zagraniczny). Dług publiczny obejmuje nie spłacone zobowiązania z różnych okresów wraz z należnymi odsetkami. Wierzycielami długu publicznego mogą być rządy i organy terytorialne innych państw, krajowe i międzynarodowe instytucje finansowe (banki, instytucje lokacyjne), jednostki i organizacje społeczne oraz ludność.
Opracowywanie i uchwalanie budżetu Państwa
Minister Finansów w terminie do dnia 15 czerwca przedstawia Radzie Ministrów założenia projektu budżetu państwa na rok następny. Założenia, te obejmują w szczególności:
założenia dotyczące produktu krajowego brutto, państwowego długu publicznego, poziomu cen dóbr i usług konsumpcyjnych, bilansu płatniczego i obrotów bieżących, bezrobocia i zatrudnienia oraz dochodów budżetu państwa na rok budżetowy i na dwa kolejne lata,
poziom deficytu budżetu państwa, nie stanowiący zagrożenia dla stabilności makroekonomicznej, bądź poziom nadwyżki budżetu państwa i propozycje jej przeznaczenia,
prognozę deficytu bądź nadwyżki budżetu państwa na kolejne dwa lata, przy czym prognozowany deficyt relacji do zakładanego produktu krajowego brutto nie powinien przekraczać analogicznej wielkości z roku poprzedniego,
wykaz środków polityki społeczno-gospodarczej koniecznych do osiągnięcia założeń, o których mowa w punktach powyżej, ustalony w porozumieniu z Ministrem Gospodarki oraz Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej,
założenia dotyczące wynagrodzeń,
założenia dotyczące emerytur i rent,
prognozowaną wysokość dotacji dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, pokrywają ubytek dochodów tego Funduszu w wyniku wprowadzonej reformy systemu ubezpieczeń społecznych,
przewidywany poziom wydatków na koszty obsługi długu publicznego Skarbu Państwa i subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego,
wykaz nowych zadań przewidzianych do finansowania z budżetu państwa oraz wykaz nowych inwestycji o wartości kosztorysowej nie niższej niż kwota odpowiadająca 0,1% prognozowanych na rok budżetowy dochodów budżetu państwa, o których mowa w podpunkcie 1, wnioskowanych przez dysponentów części budżetowych do finansowania z budżetu, na etapie opracowywania założeń.
Łącznie z założeniami, o których mowa w punkcie 1, Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów wykaz jednostek podsektora rządowego, których plany przychodów i rozchodów może obejmować ustawa budżetowa.
Przyjęte przez Radę Ministrów założenia, o których mowa w punkcie 1, stanowią podstawę do opracowania projektu ustawy budżetowej.
Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują i przedkładają Ministrowi Finansów właściwi ministrowie, przewodniczący komitetów, wchodzący w skład Rady Ministrów, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie oraz inni dysponenci części budżetowych. Minister Finansów określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowania materiałów, w tym:
1) planów rzeczowych zadań realizowanych ze środków budżetowych,
2) projektów planów dochodów i wydatków poszczególnych części budżetowych,
3) wzory formularzy.
Minister Finansów w terminie do dnia 15 września przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej na rok następny wraz z uzasadnieniem.
Minister Finansów włącza do projektu ustawy budżetowej dochody i wydatki Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Najwyższej Izby Kontroli, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowego Biura Wyborczego oraz Państwowej Inspekcji Pracy. Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej i wraz z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy. Ministrowie, przewodniczący komitetów, wchodzący w skład Rady Ministrów, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie przedstawiają właściwym komisjom sejmowym, na ich wniosek, dodatkowe informacje i wyjaśnienia. W przypadku, gdy Rada Ministrów z ważnych przyczyn nie może przedstawić Sejmowi projektu ustawy budżetowej w terminie określonym w punkcie 1, może przedstawić w tym terminie projekt ustawy o prowizorium budżetowym wraz z jego uzasadnieniem. Prowizorium budżetowe, powinno zawierać niezbędne dane o dochodach i wydatkach budżetu państwa na określoną część roku, oraz upoważnienie do zaciągania kredytu bankowego, jak również określenie wielkości emisji obligacji, bonów
skarbowych i innych skarbowych papierów wartościowych. W przypadku, gdy ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym nie zostanie ogłoszona przed dniem 1 stycznia to, do czasu ogłoszenia odpowiedniej ustawy podstawą gospodarki finansowej jest przedstawiony Sejmowi jeden z projektów ustaw, poza tym obowiązują stawki należności budżetowych oraz składki na fundusze celowe w wysokości ustalonej dla roku
poprzedzającego rok budżetowy.
Ustawa budżetowa ustala:
prognozowane dochody budżetu państwa,
wydatki budżetu państwa,
nadwyżkę dochodów nad wydatkami i przewidywane jej przeznaczenie lub deficyt budżetu państwa oraz źródła jego pokrycia,
plany przychodów i rozchodów państwowych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych,
plany przychodów i rozchodów państwowych funduszy celowych,
wykaz programów wieloletnich,
wykaz inwestycji wieloletnich,
dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej i zadań zleconych ustawami,
zakres i kwoty dotacji przedmiotowych,
wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i kwoty dotacji,
kierunki prywatyzacji majątku Skarbu Państwa.
Dysponenci części budżetowych, w terminie do dnia 25 października, przekazują jednostkom podległym informacje o kwotach dochodów i wydatków przyjętych w projekcie ustawy budżetowej na rok następny. W terminie do dnia 1 grudnia jednostki, o których mowa w art. 90, opracowują i przekazują właściwym dysponentom części budżetowych projekty planów finansowych na następny rok budżetowy. Projekty planów finansowych jednostek, o których mowa w punkcie 1, powinny być zgodne z projektem ustawy budżetowej. Do ustawy budżetowej włącza się środki bezzwrotnej pomocy zagranicznej oraz wydatki, które będą nimi sfinansowane. Do projektu ustawy budżetowej załącza się uzasadnienie zawierające w szczególności:
założenia makroekonomiczne na rok budżetowy i dwa kolejne lata, dotyczące:
a) kształtowania się produktu krajowego brutto,
b) długu sektora finansów publicznych,
c) poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych,
d) bilansu płatniczego,
e) obrotów bieżących,
f) poziomu zatrudnienia i bezrobocia,
g) dochodów budżetu państwa, oraz
h) deficytu budżetu państwa.
przewidywane wykonanie budżetu państwa za rok poprzedzający rok, którego dotyczy projekt ustawy budżetowej,
omówienie projektowanych dochodów i wydatków budżetowych, przychodów i rozchodów gospodarki pozabudżetowej oraz państwowych funduszy celowych,
trzyletnią prognozę długu publicznego Skarbu Państwa,
informacje o przewidywanej na koniec roku budżetowego wysokości długu publicznego Skarbu Państwa oraz aktywów finansowych Skarbu Państwa, będących jednocześnie długiem innych podmiotów sektora finansów publicznych, wraz z odpowiednimi wartościami odnoszącymi się do kwot zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji.
Ustawa budżetowa może ustalać plany przychodów i rozchodów innych jednostek pod sektora rządowego. Dochody budżetu państwa ujmuje się w ustawie budżetowej w następującej szczegółowości:
a) według ważniejszych źródeł dochodów,
b) według części i działów klasyfikacji budżetowej.
W obecnej chwili w jakiej stoi gospodarka Polska widać znaczną obniżkę wartości złotego w stosunku do USD. Taka sytuacja może więc doprowadzić do kryzysu gospodarczego. Na tym etapie szerzy się wiele zagrożeń takich jak na przykład:
ogromne bezrobocie ( w tej chwili nie mówi się już o osobach w kategoriach biedni i bogaci, a jedynie w kategoriach tych co mają pracę, bądź nie, tak więc podział zmienił się radykalnie),
inflacja
Jak podają informacje z Ministerstwa Finansów, tak naprawdę dopiero jesienią okaże się czy mamy kryzys walutowy. Rada gospodarcza przedstawiła co się dzieje w obecnej gospodarce podając, iż wzrost PKB kształtuje się na poziomie 6,5 - 7 %, co sugeruje wzrost PKB w stosunku do IV kwartału roku ubiegłego. Jako ciekawostkę można podać, że Polska jako druga zajęła miejsce tuż po Irlandii, jeśli chodzi o wzrost PKB. Założenia budżetu na rok bieżący były robione w stosunku do koszyka walut USD i EURO ( jak na razie jedynie do EURO, PLN nie traci na wartości ). Prognozując podaje się też iż inflacja na koniec roku ma się kształtować na poziomie 7 % - 9 %( może to doprowadzić iż emeryci i renciści będą dostawali mniej pieniędzy niż w roku ubiegłym). Rząd walczy z inflacją poprzez podnoszenie stóp procentowych, prywatyzację przedsiębirstw państwowych, oraz zmniejszenie importu. Natomiast już wiadomo że niestety bezrobocie będzie większe niż przewidywały wskaźniki na rok bieżący. Budżet na ten rok był robiony w miarę łatwo i szybko, gdyż gdyby nie został w terminie sporządzony, groziło by to rozwiązaniem parlamentu. W burzliwych dyskusjach pomiędzy opozycją, a koalicją zostają wysuwane pewne postulaty mające na celu poprawę obecnej sytuacji w gospodarce. I tak możemy walczyć z kryzysem poprzez:
zwiększenie eksportu (transfer technologii, zwiększenie efektywności polskiej gospodarki, poprzez wspieranie eksportu, bo jak na razie to często do niego dopłacamy, ciekawostka nastąpił wzrost eksportu do Rosji 21 %),
obniżenie podatków (nie możemy straszyć potencjalnych inwestorów),
walka z deficytem budżetowym w obrotach bieżących
Jednak tak naprawdę to działanie opozycji z koalicją i ich współdziałanie będzie w chwili obecnej najkorzystniejsze dla polskiej gospodarki.
Bibliografia:
D. Begg, S. Fisher, R. Dornbusch „Ekonomia” t.2 Warszawa 1992
Por. Z. Federowicz „ Podstawy finansów” Warszawa 1993
Senat Rzeczypospolitej Polskiej „Ustawa z dnia 5 listopada 1998 r. o finansach publicznych”
1
1