STRES U ROŚLIN

CZYNNIKI STRESOTWÓRCZE/STRESORY

ABIOTYCZNE	BIOTYCZNE
Gazy - niedobór O2, nadmiar CO2, gazu wulkaniczne (H2S, NH3) Mechaniczne - wiatr, grad, pokrycie śniegiem i lodem Promieniowanie - UV Sole mineralne - niedobór lub nadmiar, metale ciężkie Światło - niedobór lub nadmiar Temperatura - wysoka, niska (chłód, mróz) Woda - susza glebowa, suche powietrze, powietrze przesycone parą wodną, zatopienie	Mikroorganizmy chorobotwórcze - wirusy, bakterie, grzyby Rośliny - allelopatia, zagęszczenie roślin, pasożyty i półpasożyty Zwierzęta - pasożyty, roślinożercy (deptanie i żerowanie) Antropogeniczne - stosowanie środków ochrony roślin (herbicydy, pestycydy, fungicydy), zanieczyszczenie przemysłowe wody, gleby i powietrza, pożary, wypalanie (abiotyczne)

REAKCJA STRESOWA

* może prowadzić do zaburzeń budowy i funkcji niekorzystnych dla wzrostu i rozwoju rośliny

FAZA ALARMU

* zakłócenie procesów metabolicznych rośliny, wywołane stresorem

* dochodzi najczęściej do zakłóceń gospodarki jonowej

* zmianie ulega synteza i wykorzystanie ATP

* zmienia się intensywność fotosyntezy i oddychania komórkowego

FAZA RESTYTUCJI

* jeśli natężenie bodźca nie jest zbyt duże, organizm roślinny zaczyna eliminować skutki jego działania

* działają mechanizmy naprawcze lub obronne

* mogą polegać np. na syntezie specyficznych białek lub substancji ochronnych

FAZA ODPORNOŚCI

* rozpoczyna się w chwili syntezy białek lub substancji ochronnych

* zwiększa się odporność organizmu na skutki działania stresora

* roślina się hartuje - dostosowuje się do warunków stresowych

FAZA WYCZERPANIA

* następuje, jeśli stan stresowy trwa zbyt długo lub zwiększa się natężenie stresora

* roślina staje się bardzo podatna na działanie mikroorganizmów chorobotwórczych

* może dojść do uszkodzeń i obumarcia jej organów, a nawet do śmierci całej rośliny

FAZA REGENERACJI

* rozpoczyna się, jeśli w czasie fazy wyczerpania stresor przestaje działać

STRATEGIE ŻYCIOWE DOSTOSOWANIA SIĘ DO ABIOTYCZNYCH WARUNKÓW STRESOWYCH

UNIKANIE

* rośliny wrażliwe na okresy niedoboru wody realizują większość część cyklu życiowego w krótkim czasie, gdy mają dostęp do wody

* okresy suszy zdolne są przetrwać dzięki podziemnym organom - nasionom, cebulom, bulwom, kłączom, które przed utratą wody chroni pokrywająca je warstwa ziemi

TOLEROWANIE

TOLEROWANIE I UNIKANIE

* rośliny odporne na suszę stosują obie strategie (często równocześnie)

* należy tu większość naczyniowych roślin lądowych

* unikają odwodnienia, sprawnie pobierając wodę dobrze rozwiniętym systemem korzeniowym

* ograniczają transpirację przez zamykanie aparatów szparkowych, zwiększenie grubości kutykuli, czy zmniejszenie rozmiarów liści

* dzięki nasionom tolerują stan odwodnienia, kiedy zawartość wody wynosi w nich średnio 5-20% świeżej masy nasienia

ODPORNOŚĆ ROŚLIN NA CHOROBY

WRODZONA

* występuje już przy pierwszym kontakcie z patogenem

* cecha dziedziczna

* może się zmieniać w niewielkim stopniu pod wpływem warunków środowiska

NABYTA

* występuje przy powtórnym zetknięciu z patogenem

* wywołuje szybką reakcję obronną

* powstaje w rozwoju osobniczym rośliny

BIERNA

* wynika głównie z właściwości morfologicznych rośliny

* może to być odpowiednia grubość ściany komórkowej, jej adkrustacja (np. woskiem) lub inkrustacja (np. drzewnikiem), utrudniające wnikanie patogenu do tkanek rośliny

* może być również specyficzna budowa aparatów szparkowych, jak np. u mandarynki, stanowiąca barierę dla pasożyta

CZYNNA

* zdolność rośliny do przeciwstawienia się patogenowi wnikającemu do jej tkanek

* polega głównie na ochronie biochemicznej organizmu

* rośliny wykorzystują w tym celu specyficzne substancje występujące w ich komórkach (np. alkaloidy, glikozydy, fitoncydy, cytokininy) lub specjalnie je syntezują (np. fitoaleksyny)

* fitoncydy - aromatyczne substancje lotne, zawarte w cebuli i czosnku, działające bakteriobójczo i pierwotniakobójczo

* cytokininy - zapewniają odporność polegającą na zwiększonej aktywności mitotycznej komórek, zjawisko zachodzi np. w korzeniach roślin motylkowych, zaatakowanych przez bakterii z rodzaju Rhizobium, na których tworzą się charakterystyczne brodawki korzeniowe

CHOROBY ROŚLIN

ODPORNOŚĆ NA TOKSYNY

* wytwarzane przez wirusy, bakterie, grzyby i inne patogeny atakujące rośliny

* toksyny wytwarzane przez patogeny to m.in. białka (np. albuminy), polisacharydy, kwasy organiczne, etanol, aceton, mocznik, amoniak, a nawet kwas cyjanowodorowy

* podobnie jak u zwierząt związki te pełnią rolę substancji o charakterze antygenów, które po wniknięciu do organizmu wywołują w nim reakcję obronną

CHOROBY ROŚLIN

* są wynikiem naruszenia stanu równowagi, czyli homeostazy w ich procesach życiowych

* choroba objawia się odchyleniami od normy w wyglądzie, budowie wewnętrznej i funkcjach życiowych

* u chorujących roślin może wystąpić np. chloroza, nerkoza, zmiany zabarwienia i zniekształcenia organów, a także uszkodzenia tkanek czy np. guzowate narośla na organach

Czynniki infekcyjne	Sposób infekcji	Objawy chorobowe
Wirusy (wiriozy)	* w wyniku zranień, wraz z sokiem chorych roślin * przy udziale owadów (np. mszyc), które wysysają soki chorych roślin i przenoszą na rośliny zdrowe	* plamy na liściach, łodygach, owocach * zniekształcenia organów (liściozwój) * karłowatość roślin
Bakterie (bakteriozy)	* przez aparaty szparkowe * w wyniku zranień * przy udziale szkodników roślin, które przenoszą bakterie	* uszkodzenia tkanek * więdnięcie roślin * brodawki korzeniowe
Grzyby (grzybice)	* przez zarodniki kiełkujące na powierzchni organów, np. liści * dzięki grzybni przerastającej tkanki organów roślinnych	* plamy na liściach, łodygach, owocach * guzowate narośle na organach * chloroza liści * karłowatość roślin * nieodwracalne więdnięcie i zamieranie roślin

---