Trening Zastępowania Agresji

Metoda TZA - ART

Trening Zastępowania Agresji jest warsztatem kształtującym zdolności asertywne. Z badań przedstawianych przez prof. Goldsteina w licznych publikacjach jasno wynika, że wśród młodzieży poddanej treningowi znacznie poprawia się jakość więzi rodzinnych, a uczestnicy treningów w większym stopniu osiągają sukces życiowy (ukończenie szkoły, lepsza praca, mniej konfliktów z prawem).

Jest to program wielostronnej interwencji skierowanej na zmianę zachowania młodzieży niedostosowanej. Badania psychologiczne dowodzą, że osoby niedostosowane społecznie wykazują szereg braków w kontaktach z innymi,  zdolnościach planowania, komunikacji, panowania nad emocjami, radzenia sobie z lękiem, gniewem i wielu innych umiejętnościach. Niedostosowanie do życia zgodnie z normami, w tym agresja, jest więc przejawem deficytu umiejętności zachowań społecznych.

Metoda ART doskonale sprawdza się w szeroko rozumianej profilaktyce społecznej zarówno jako oferta nauczenia jego odbiorców postaw i zachowań społecznych jak i jako metoda diagnostyczno - terapeutyczna do naprawy zaburzonych relacji rodzinnych.

OFERTA SZKOLENIOWA

Adresaci:
- dzieci i młodzież zwłaszcza z grup podwyższonego ryzyka
- ich rodzice i opiekunowie
- pracownicy edukacji  (pedagodzy, nauczyciele, psycholodzy), pracownicy pomocy społecznej, służby zdrowia, policji i straży miejskiej, służb penitencjarnych, organizacji pozarządowych, poradni specjalistycznych, specjalistycznych, urzędnicy środowisk lokalnych, wolontariusze.

Trening Zastępowania Agresji składa się z trzech komponentów:
- trening umiejętności zachowań prospołecznych
- trening kontroli złości
- trening wnioskowania moralnego

Uczestnicy szkolenia są przygotowani do uczenia dzieci i młodzieży ponad 100 podstawowych umiejętności prospołecznych, które mają im ułatwić przystosowanie się do wymogów życia codziennego i zastąpić zachowania społecznie szkodliwe.
 
                                                                                                             Efekty:

Metoda TZA - ART stosowana jest w ośrodkach readaptacyjnych i w hostelu postrehabilitacyjnym Stowarzyszenia Karan. Opiera się na przekonaniu, że większość aspołecznych i antyspołecznych zachowań wynika z behawioralnego deficytu - osoba agresywna zachouje się tak, bo została nauczona agresji w domu, szkole, poprzez media, na podwórku.
Podczas treningu zachodzą zmiany w sposobie zachowania, myślenia, oraz wnioskowania moralnego. Zmiany te są odnotowywane - służy do tego Kwestionariusz Trenerski Umiejętności Prospołecznych.
Analiza Kwestionariusza pozwala na ocenę opanowania danej umiejętności, a różnice pomiędzy tymi wynikami wskazują na zmiany w zakresie umiejętności prospołęcznych. Analiza przeprowadzana jest przez osoby prowadzące szkolenie i stanowi ona integralną część zajęć szkoleniowych.

W ośrodkach Karanu został przebadany poziom agresji  u osób przebywających w placówkach, przed rozpoczęciem treningu i po jego zakończeniu. Z analiz wynika, że nastąpił znaczny spadek poziomu agresji, ponad to wzrosło poczucie własnej wartości, nastąpiła poprawa w komunikacji z innymi. Potwierdzają one takie zmiany zachowań u osób objętych treningiem ART jak:

 - zmniejszenie liczby przejawów patologii społecznej i dysfunkcji panującej w rodzinach, szkołach, środowiskach rówieśniczych;

- poprawę jakości komunikacji w rodzinie i grupach rówieśniczych;

- zmniejszenie ilości zachowań agresywnych;

- poprawę relacji emocjonalnych w rodzinach (rodzic - dziecko);

- zmianę stylu wychowania dzieci;

- wyposażenie dzieci i młodzieży w umiejętności ułatwiające radzenie sobie z patologiami w rodzinie (alkoholizm, przemoc);

- podjęcie prób zmiany niekorzystnych sytuacji życiowych;

- zwiększenie wiedzy na temat uzależnienia od środków psychoaktywnych;

- nabycie umiejętności pomagających w odparciu presji grupy w sytuacji namawiania do zażycia środka odurzającego;

- nabycia przez uczestników szkolenia wiedzy na temat skutecznych sposobów radzenia sobie z problemem uzależnień i zachowań przemocowych;

- opanowanie warsztatu redukującego agresję i złość;

-  wzrost samoświadomości;

- wyposażenie w umiejętności pracy z grupą oraz techniki pomocy rozwiązywania problemów i sprawnego, samodzielnego podejmowania decyzji;

- przygotowanie pracowników placówek zajmujących się wychowaniem i edukacją dzieci i młodzieży do pracy  w szkole, placówce oświatowo - wychowawczej.

6 Remedium GRUDZIEÑ 2001

EDUKACJA, OŚWIATA, WYCHOWANIE

Scenariusze, metody pracy

Trreniing zastępowaniia agrresjjii ((cczz.. II))

U

Trening Zastępowania Agresji jest metodą korygowania agresywnych zachowań u młodzieży, która została opracowana

przez prof. Arnolda Goldsteinca i jego współpracowników pod koniec lat 70. w USA. Metoda, na której opiera się

trening, wywodzi się z zasad teorii społecznego uczenia się. W podejściu tym określone są podstawowe „kroki” pozwalaj

ące na nabywanie danej umiejętności społecznej i ich wypróbowanie podczas odgrywanych scenek.

Elżbieta Potempska, Andrzej Kołodziejczyk

podstaw metody Treningu Zastępowania

Agresji leży przekonanie, iż podstawowymi

przyczynami agresywnych zachowań

są deficyty dotyczące umiejętności kontrolowania

własnej impulsywności, nieznajomości

lub nieumiejętności zastosowania w życiu innych

sposobów zachowania (umiejętności prospo

łecznych) oraz niedostateczny rozwój my-

ślenia moralnego, które nie pełni roli koryguj

ącej wobec niepoprawnych zachowań.

Podstawowymi zaletami omawianej metody, a

zarazem tym co odróżnia ją od innych programów

pracy z agresją jest m.in. możliwość zastosowania

jej wobec osób w różnym wieku, o różnym poziomie

agresywności i doświadczeniach społecznych.

TZA jest skierowany do szerokiej grupy odbiorców

począwszy od dzieci w wieku przedszkolnym czy

uczniów szkół podstawowych, do destrukcyjnych

grup podkulturowych, czy osób osadzonych w wię-

zieniach. Kolejną zaletą jest jej wieloaspektowość i

wyraźna strukturalizacja, co ułatwia zarówno uczenie

się, jak i stosowanie nabytej wiedzy w praktyce.

Główny nacisk położony jest na modelowe

przedstawienie wybranych zachowań. Uczenie

się tych zachowań odbywa się drogą grania ról,

otrzymywania informacji zwrotnych i przenoszenia

nabytych umiejętności do codziennego

życia. Gdy podstawowe kroki zostaną mocno

utrwalone, istnieje prawdopodobieństwo zastosowania

ich w codziennym życiu.

Dobór uczestników

i organizacja treningu

Autorzy TZA podkreślają wagę niektórych

organizacyjnych założeń programu. Od ich postrzegania

bowiem w dużym stopniu zależą

efekty pracy.

Do najważniejszych czynników należy dobór

uczestników i liczba członków grupy, która powinna

liczyć nie więcej niż 6 do 8 osób. Ważne jest,

aby każdy mógł aktywnie uczestniczyć w scenkach

i otrzymywać ważne dla siebie informacje zwrotne.

Każdą grupę powinno prowadzić dwóch trenerów.

Jeden prowadzi grupę, obserwuje co się w niej dzieje,

wskazuje na poszczególne etapy pracy oraz kieruje

zachowaniami uczestników. Aby dobrze wykona

ć swoje zadanie, musi być na nich bardzo skoncentrowany.

Dlatego potrzebny jest drugi trener, który

przebywając wśród uczestników, pomaga im w odgrywaniu

ról i wspiera ich podczas pracy.

Kolejnym ważnym czynnikiem jest liczba i

częstotliwość sesji. Z uwagi na to, że jedną umiej

ętność prospołeczną powinno się ćwiczyć podczas

jednej lub dwóch sesji, przeciętny czas pracy

z jedną grupą nie może być krótszy niż dziesi

ęć tygodni, przy dwóch spotkaniach tygodniowo.

W trakcie jednego spotkania prowadzona jest

praca nad kontrolą złości oraz rozwojem umiej

ętności prospołecznych, zaś w trakcie drugiego,

praca nad rozwojem moralnym. Optymalny czas

trwania zajęć wynosi od 6 miesięcy do 2 lat.

Bardzo ważna jest długość trwania sesji i ich

lokalizacja. Czas trwania sesji waha się od jednej

do dwóch godzin. Dla dzieci młodszych lub silnie

nadpobudliwych, czas ten musi być zdecydowanie

krótszy. Sala do zajęć - z krzesłami, tablicą i

dobrym oświetleniem - powinna zapewniać spok

ój oraz sprzyjać koncentracji na zadaniach.

Obok kompetencji trenerskich, dobrze przygotowanego

miejsca pracy i znajomości w obr

ębie grupy, ważna jest motywacja i wybór

umiejętności prospołecznych wybranych do

treningu. Trenerom zaleca się negocjowanie zestawu

umiejętności i kolejności, w jakiej będą

ćwiczone z uczestnikami treningu.

Istota programu

TZA składa się z trzech obszarów, z któ-

rych każdy jest trenowany raz lub dwa razy w

tygodniu. Jest to usprawnianie i nabywanie

umiejętności prospołecznych, trening złości i

trening moralnego rozwoju.

1. Usprawnianie i nabywanie umiejętno-

ści prospołecznych

Trening ma na celu systematyczne uczenie

się 50 podstawowych prospołecznych umiejętno

ści. Jeżeli z różnych powodów nie można

ćwiczyć wszystkich 50, wówczas autorzy zalecaj

ą konieczność przećwiczenia zaproponowanych

przez siebie 20 podstawowych umiej

ętności. Odbywa się to poprzez:

• modelowanie, czyli odzwierciedlanie

przez dwóch trenerów zachowań składających

się na daną umiejętność, w której uczestnicy

są słabi lub w ogóle jej nie posiadają.

• granie ról polegające na przetrenowaniu

właściwych społecznych zachowań. Trenerzy

zachęcają uczestników do poszukania sytuacji

z własnego życia, w której deficyt danej umiej

ętności był nader widoczny.

• udzielenie informacji zwrotnych mówią-

cych o poprawności przedstawionej umiejętno-

ści ze względu na wcześniej pokazane zachowania

modelowe. Informacje zwrotne udzielane

są przez wszystkich po każdym odegraniu

roli. Autorzy programu podkreślają, iż istotne

jest to, aby trener skupiał się przede wszystkim

na zachowaniach. Zarówno komentarze trenera,

jak i osób biorących udział w treningu, powinny

wskazywać na obecność lub brak konkretnych,

szczególnych zachowań.

• trenowanie przeniesienia (transfer), tzn.

zachęcanie uczestników do wykorzystania trenowanej

umiejętności w codziennym życiu. W

tym celu po każdej scence główny aktor otrzymuje

Raport z wykonania Zadania Umiejętno-

ści Społecznych. Podczas sesji wypełnia część

Raportu, który kończy dopiero, gdy sprawdzi tę

umiejętność w życiu codziennym. Następnie na

kolejnej sesji przedstawia Raport grupie.

GRUDZIEŃ 2001 Remedium 7

EDUKACJA, OŚWIATA, WYCHOWANIE

Scenariusze, metody pracy

Umiejętności, które są trenowane można

podzielić na sześć grup:

F Podstawowe umiejętności społeczne

(np. Rozpoczynanie rozmowy, Przedstawianie

się, Gratulowanie komuś).

F Zaawansowane społeczne umiejętności (np.

Proszenie o pomoc, Przepraszanie, Instruowanie).

F Umiejętności radzenia sobie z uczuciami

(np. Odpowiadanie na złość kogoś innego, Wyra

żanie wzruszenia, Radzenie sobie ze strachem).

F Alternatywne zachowania do agresji (np.

Odpowiadanie na zaczepki, Negocjowanie,

Pomaganie innym).

F Umiejętności radzenia sobie ze stresem

(np. Radzenie sobie z byciem opuszczonym,

Radzenie sobie z oskarżeniem, Przygotowanie

się na stresującą rozmowę).

F Planowanie umiejętności (np. Stawianie

celów, Podejmowanie decyzji, Ustanawianie

hierarchii rozwiązywanych problemów).

2. Trening Kontroli Złości

Celem treningu jest nauczenie młodych ludzi

samokontroli złości. Uczestnicy przynoszą

na każde spotkanie opis ostatnio przeżytego

doświadczenia złości, co zapisują w „Dzienniku

Złości”. W ciągu dziesięciu tygodni są trenowani

w odpowiadaniu na swoje stany złości

przy pomocy łańcucha zachowań, który zawiera

następujące elementy:

• określenie „zapalników” (tzn. tych ekstremalnych

zdarzeń oraz wewnętrznych stanów,

które prowokują gniewne odpowiedzi).

• zidentyfikowanie objawów (tzn. tych indywidualnych

fizycznych zdarzeń, takich jak napięcie

mięśni, zaczerwienienie twarzy, zaciskanie pięści),

które umożliwiają młodej osobie uświadomienie

sobie, że emocja, której doświadcza, to złość.

• stosowanie upomnień (tzn. stwierdzeń

takiego typu jak, „bądź spokojny”, „schłodź

się”, „uspokój się”, oraz niewrogie wyjaśnienia

zachowań innych osób).

• stosowanie reduktorów (tzn. różnych technik,

które umożliwiają obniżenie poziomu gniewu,

takich jak: głębokie oddychanie, liczenie od tyłu,

wyobrażanie sobie jakiejś spokojnej sytuacji, wyobra

żanie sobie odległych konsekwencji zachowań).

• stosowanie samooceny (tzn. uświadomienie

sobie łańcucha: zapalnik - objawy zaniepokojenia

- upomnienia - reduktory oraz wynagradzanie

swoich pozytywnych zachowań).

Osoba po przejściu treningu umiejętności oraz

kontroli złości jest zdolna do wybrania odpowiednich

zachowań w sytuacjach prowokujących agresj

ę. Ponieważ agresywne zachowanie jest wynagradzane

w wielu sytuacjach życiowych młodych

ludzi, mogą być oni zachęceni do wybierania takich

zachowań. Dlatego też autorzy uznali, że niezb

ędne jest dodanie obszaru związanego z warto-

ściami.

3. Trening Moralnego Rozwoju

Filozofia tego treningu oparta jest na teorii

rozwoju moralnego L. Kohlberga. Wyróżnił on

trzy poziomy rozwoju myślenia moralnego: poziom

przedkonwencjonalny, konwencjonalny

i pokonwencjonalny. Każde z nich charakteryzuje

się określonym sposobem myślenia,

w wyniku którego osoba spostrzega problemy

społeczne i formułuje sądy moralne. Na poziomie

przedkonwencjonalnym jednostka zorientowana

jest na zaspokajanie własnych potrzeb.

W toku rozwoju, czyli na poziomie konwencjonalnym,

ten sposób myślenia zostaje zastą-

piony punktem widzenia członka społeczeń-

stwa, którego zachowanie jest przez innych

aprobowane i którego celem jest podtrzymywanie

ładu i porządku społecznego. Poziom pokonwencjonalny

charakteryzuje się powrotem

do indywidualnego punktu widzenia opartym

na przekonaniu o ważności powszechnych zasad

etycznych i poczuciu osobistego wobec

nich zobowiązania.

Celem powyższego treningu jest cofnięcie

opóźnień w rozwoju moralnym agresywnie zachowuj

ących się dzieci i młodzieży. W grupach,

w których na co dzień przebywają, opóź-

nienia w rozwoju moralnym są niemożliwe do

pokonania, np. dziecko mające problem z kradzie

żami i kłamstwami, nie uzyska pomocy od

grupy w której ocena moralna większości jej

członków bazuje na poziomie przedkonwencjonalnym.

Wychowanie moralne w programie TZA

oparte jest na jednej strategii: dyskusji o dylematach

moralnych.

Podczas tego treningu członkowie grupy

wspierani przez trenerów dyskutują o dylematach

moralnych. Mają możliwość wyrażania

własnych sądów oraz zapoznawania się z innymi

sposobami rozwiązania problemu. Poniewa

ż zdaniem Kohlberga w każdej grupie są

osoby na różnych poziomach rozwoju moralnego,

prowadzący grupę wspierają najbardziej

dojrzałe decyzje i ich moralne uzasadnienie.

Pozostali członkowie grupy, dzięki zadawanym

przez trenera odpowiednim pytaniom są pobudzani

do dyskusji, ponownego przemyślenia

własnego rozwiązania danej sytuacji i zachę-

cani do odkrywania, że istnieją bardziej dojrza

łe moralnie rozwiązania.

Autorzy treningu przygotowali sytuacje dotycz

ące dylematów moralnych. Sytuacje te

mają miejsce w domu, szkole, w grupie itp. Dylematy

można też przedstawić w postaci opowiada

ń, fragmentów książek, przez odgrywanie

ról.

Opowiadanie obrazujące dylemat moralny powinno

zawierać postać centralną, której zachowanie

uczestnicy oceniają pod względem moralnym,

konieczność dokonania wyboru moralnego,

interesy i wartości moralne będące ze sobą

w konflikcie oraz pytanie „co należy” w tej sytuacji

zrobić, mając na celu skupienie dyskusji

wokół rozumowania i ocen moralnych.

Strategia treningu Rozwoju Moralnego

składa się z czterech faz:

Jest to konfrontacja z dylematem moralnym

- członkowie grupy muszą rozumieć na

czym polega problem i w jakim stopniu ma on

odniesienie do ich własnego życia.

Kolejną fazą jest stworzenie atmosfery do

podejmowania dojrzałych moralnie decyzji

- prowadzący grupę wspierają dojrzałość moraln

ą niektórych członków grupy podkreślając

ich pozytywne decyzje i moralnie dojrzałe rozumowanie.

Trzecią fazą jest cofnięcie opóźnień w rozwoju

moralnym - trenerzy powinni dążyć do

wykorzystania stworzonej już atmosfery, tak

aby osoby, które zatrzymały się na pierwszym

lub drugim etapie doszły do bardziej dojrza-

łych moralnie rozwiązań.

Ostatnią fazą jest ugruntowanie dojrza-

łych decyzji. Na tym etapie prowadzący pomagaj

ą każdemu uczestnikowi zastanowić się

nad swoim stanowiskiem i wybrać to uzasadnienie,

które wydaje mu się przekonywujące.

Celem dyskusji nie jest osiągnięcie jednomyślno

ści. Dlatego też należy zachęcić uczestników

do dalszego rozpatrywania problemu moralnego

w rozmowach z najbliższymi i ważnymi dla

nich osobami.

W drugiej części artykułu przedstawimy

Czytelnikom badania w zakresie skuteczności

metody TZA oraz refleksje z dotychczasowej

pracy tą metodą w Polsce. q

Andrzej Kołodziejczyk jest socjologiem, trenerem

PTP, prezesem Stowarzyszenia Psychoprofilaktyki

Szkolnej „Spójrz inaczej” w Starachowicach.

Elżbieta Potempska jest psychologiem i

socjologiem, trenerem PTP i TZA. Pracuje w

IPSiR na UW.

---