Gustaw Kłodkowski (w: Stawowy-Wojnarowska)
ŚRODOWISKO SPOŁECZNO-PRZYRODNICZE
Cały program nauczania w klasach I-III jest realizowany metodą ośrodków pracy, a tematów dla tych ośrodków dostarcza materiał nauczania przedmiotu środowisko społeczno-przyrodnicze. Podczas zajęć uczniowie poznają przyrodę, działalność ludzi i wytwory ich pracy oraz uczą się właściwego zachowania w społeczeństwie i w środowisku przyrodniczym. Program środowiska społeczno-przyrodniczego obejmuje elementarne zagadnienia z różnych dziedzin życia społecznego, geograficznego, przyrodniczego, historycznego i technicznego.
Zdobywanie przez uczniów wiedzy w trakcie naturalnego kontaktu z otaczającą rzeczywistością jest szczególnie istotne z uwagi na konkretno-obrazowy charakter ich myślenia. Wiedza zdobyta w bezpośrednim kontakcie z rzeczywistością jest następnie utrwalana i rozszerzana w trakcie dalszej pracy nauczyciela. Tematyka środowiska społeczno-przyrodniczego pomaga w nauce poprawnego mówienia, czytania, pisania i liczenia. W bezpośrednim kontakcie ze środowiskiem rozwija się sytuacyjna mowa dziecka, należy pobudzać dzieci do samodzielnego wypowiadania się.
Zapoznając dzieci z przedmiotami i zjawiskami z najbliższego otoczenia, ucząc spostrzegania różnych ich właściwości, nauczyciel zwraca uwagę na zachodzące miedzy nimi stosunki przestrzenne i czasowe. Dzieci uczą się prawidłowego myślenia przez dokonywanie analizy i syntezy obserwowanych zjawisk, tworzenie pojęć, formułowanie sądów i wyciąganie wniosków.
W toku pracy dydaktyczno-wychowawczej w klasach I-III należy realizować następujące cele w stopniu elementarnym:
Porządkowanie, uzupełnianie i poszerzanie wiadomości, jakie dzieci zdobyły w swoim środowisku,
Zapoznawanie uczniów z życiem szkoły, rodziny i najbliższego środowiska, stopniowe wprowadzanie w życie społeczne, w zasady jego organizacji,
Wdrażanie do obserwacji zjawiska i zmian zachodzących w przyrodzie oraz pracy ludzi w różnych porach roku,
Zapoznanie z przeszłością własnej miejscowości oraz zachodzącymi w niej zmianami,
Kształtowanie właściwego stosunku do przyrody i kultury, do kolegów i osób starszych, własności osobistej i społecznej, do swoich obowiązków i praw,
Kształtowanie pracowitości, odpowiedzialności i szacunku do pracy,
Uświadamianie uczniom konieczności dbania o zdrowie i bezpieczeństwo, przestrzegania zasad higieny.
Program obejmuje tematykę ściśle związaną z życiem dziecka. W materiale nauczania można wyróżnić następujące działy:
W szkole
Droga do szkoły
Dom rodzinny
Najbliższe otoczenie szkoły
Rodzinna miejscowość
Najbliższe miejscowości
Zmiany zachodzące w przyrodzie
Aktualne wydarzenia w szkole.
Program zbudowany jest koncentrycznie - te same zagadnienia są rozszerzane o nowe treści w następnych klasach.
Zakres treści poznawczych i wychowawczych stopniowo rozszerza się. Uczniowie powinni coraz lepiej poznawać swoją miejscowość oraz jej okolice, sprawy społeczne dotyczące nie tylko rodziny i szkoły, lecz także kręgu obywateli, warunki życia i pracy ludzi w mieście i na wsi, środki komunikacji, niektóre obiekty socjalne i kulturalne. Należy zapoznać uczniów z najprostszymi zjawiskami geograficznymi, z krajobrazem własnej miejscowości i najbliższej okolicy. Dzięki temu rozszerzamy pojęcie środowiska.
Oprócz materiału zawartego w programie nauczyciel uwzględnia tematy okolicznościowe dotyczące rocznic, wydarzeń, uroczystości bieżących, lokalnych oraz krajowych i opracowuje je z dziećmi w odpowiednim czasie.
Bezpośrednie poznanie przedmiotów i zjawisk w ich naturalnym środowisku należy ściśle wiązać z działalnością dziecka, z pracą mającą na celu konkretyzację, utrwalanie i pogłębianie zebranych przez dzieci obserwacji, doświadczeń i przeżyć oraz stosowanie wiadomości w praktyce. W toku działania dziecko poznaje otaczający świat, wiąże się uczuciowo z aktualną rzeczywistością, uczy się pokonywać trudności i odczuwać radość z tego, co wykonało.
Realizacja programu odbywa się głównie w czasie wy cieczek, a także podczas wykonywania prostych doświadczeń, ćwiczeń praktycznych, prowadzenia hodowli. Można także wykorzystać film, obrazki - jednak należy pamiętać, że w szkole specjalnej stosowanie tych środków ma mniejszą wartość. Na wycieczce bodźce działają bezpośrednio na wszystkie zmysły.
Przygotowując wycieczkę nauczyciel powinien dokładnie określić, czego dzieci mają się nauczyć z j. polskiego, matematyki, techniki, muzyki, plastyki i kultury fizycznej.
Np. wycieczka do sklepu:
Zapoznanie uczniów ze sposobem zachowania się w sklepie samoobsługowym,
Czytanie napisów znajdujących się w sklepie: KASY, WEJŚCIE, WYJŚCIE, SAM, czytanie nazw produktów,
Liczenie pieniędzy, płacenie za towar,
Pakowanie zakupów,
Przygotowanie do nauki piosenki i sklepie,
Zwrócenie uwagi na czystość w sklepie, niedotykanie produktów, których nie kupujemy,
Przygotowanie do rysowania na temat sklepu samoobsługowego.
- najkorzystniejsze są wycieczki częste i krótkie (godzinne lub krótsze),
- może wystąpić cykl wycieczek np. obserwacja lasu latem, jesienią, zimą i wiosną,
- podczas wycieczki można utrwalać materiał przerobiony wcześniej np. środki lokomocji, którymi dzieci jadą, zachowaniem się w nich, zachowaniem się podczas przejścia ulicą, przy przechodzeniu przez jezdnię.
- podczas wycieczki do zakładu pracy dzieci obserwują specjalny ubiór, narzędzia, warsztat pracy, słuchają opowiadania pracownika, kształtują pojęcia o danym zawodzie. Można wybrać się do miejsca pracy rodzica jednego z uczniów. Po zakończeniu wycieczki dzieci dziękują za umożliwienie zwiedzania zakładu
- wyróżniamy wycieczki , w czasie których dzieci poznają otoczenie jedynie przez obserwację, ze względu na bezpieczeństwo dzieci nie mogą włączyć się do pracy
(np. fabryka, dworzec kolejowy) oraz wycieczki, w czasie których oprócz obserwacji występuje zorganizowane działanie, praca dzieci (np. ogród, park, las, pole),
- na zakończenie powinno wystąpić ogólne, krótkie podsumowanie wycieczki. Szczegółowe zagadnienie musi mieć miejsce na zajęciach,
- W klasie I - dzieci poznają klasę, szkołę, dom rodzinny, najbliższe otoczenie szkoły, działkę szkolną, obserwują najprostsze zjawiska,
W klasie II - powiększa się zasięg i liczba wycieczek. Dzieci poznają swoją miejscowość, urzędy i instytucje, zabytki, rośliny i zwierzęta występujące w miejscu zamieszkania,
W klasie III - dzieci poznają najbliższe miasto, wieś, inne miejscowości, podstawowe elementy krajobrazu, Miejsca Pamięci Narodowej itp.
- podczas wycieczek należy zwrócić szczególną uwagę na prawidłową obserwację.
Obserwacja - planowe, aktywne spostrzeganie skierowane na określony cel. Zgodnie z założeniami metody ośrodków pracy najlepsza jest obserwacja bezpośrednia, najpierw dowolna(dzieci zaspokajają swoją ciekawość, dzieci pytają o wszystko co wydaje im się ważne), a następnie kierowana( ukierunkowana na istotne elementy).