Ośrodki władzy w II RP
Zanim były granice, przez I w. św. było kilka ośrodków, jak stworzyć RP. Czyli orientacje polit. na ziemiach pl.
Pasywiści - R. Dmowski (ideolog tej grupy) „Niemcy, Rosja. Kwestia polska”. Wychodził on od darwinizmu, naturalizmu. Naród w sensie biologicznym. Największym zagrożeniem są Niemcy - powodują wynarodowienie Polaków (Słowianie na germanów)
Aktywiści:
I grupa aktywistów - J. Piłsudski (gr. socjalista i lewicowiec). Członek PPS. Od razu chcieli walczyć o niepodległość. Wg Piłsudskiego głównym wrogiem była Rosja, a Niemcy to potencjalni współpracownicy, gdyż gdy była wojna, wsparcie nadeszło z Zachodu.
II grupa aktywistyczna (lojaliści) - konserwatyści. Nie proponowali walki o niepodległość Polski. Tylko chcieli zamienić Austrowęgry na Austro-Polsko-Węgry.
III grupa aktywistyczna (I. Daszyński, W. Witos) działali na rzecz Polski w parlamencie w Wiedniu np.
Internacjonaliści - nie chcieli walczyć o niepodległość (Róża Luksemburg (SDKP/SDPiC), gdyż głównym celem jest rewolucja globalna i powszechna zbiorowość bez państw.
W 1914 r. wybucha wojna. Każda z grup zaczęła realizować swój plan.
Pasywiści stanęli po stronie Rosji (WA, ID, RA), zaczęto tworzyć wojsko, utworzono Legion Puławski. Rosja szybko przegrała z Niemcami, potem stracili Królestwo Polskie, więc grupa upadła.
Aktywiści. We Francji utworzono Legion Bajoński, który szybko przestał istnieć. Ośrodki w Krakowie i we Lwowie (aktywiści ≠ ludowcy z Witosem i Piłsudczycy). Naczelny Komitet Narodowy (Juliusz Leo).
Legiony (2 brygady)
I brygada - J. Piłsudeski (socjalista)
II brygada - gen Józef Haller (gr. narodowa - demokracja)
III brygada - St. Szeptycki (gr. konserwatywna)
Po 1915 r. (wielkie stary i Polaków chcieli pozyskać Niemcy)
05.11.1915 r. Pakt ze strony Niemiec i cesarza Austrowęgier. Akt, które pokazywało Państwo PL. Powstała Tymczasowa Rada Stanu, tworzyło się wojsko. W 1917 r. kryzys przysięgowy. I i III brygada rozwiązana. II brygada - walka przeciw Austrowęgrom, Haller, potem stworzy błękitną armię.
W 1917 r. to wizja pokonanych Niemiec. Powstały ośrodki w Rosji (lewicowe, ale nie komunistyczna). W lutym 1917 r. rewolucja w Rosji (władza dla lewicowców z księciem Lwowem, który zapowiedział powstanie Polski, ale i komuniście deklarowali wolność dla Polski i reszty krajów. Potem tworzyło się dodatkowo wojsko (I Korpus Dowbór Muśnicki, potem II Korpus. We Francji Komitet Narodowy Polski w Paryżu, tworzył błękitną armię.
UK w 1918 r. -istnienie RP jest warunkiem równowagi europejskiej. Nasze preferencje co do budowania naszego kraju - delegacja polska w Paryżu (pocz. w 1919 r.) - wizja nasza na konferencji. Cała Litwa, Ukraina, Śląsk, Etc. Utworzenie specjalnej komisji ds. Polski (Jules Culbon - szef). Wewn. grupy (UK, USA , Francja) była gra z Niemcami między Francją a UK. Francja chciała osłabić Niemcy. UK chcieli, by Niemcy byli przeciwnikiem Francji, by ta nie byłą najsilniejsza. Natomiast Niemcy nie chcieli takiego pokoju.
Polska bez Gdańska i 3 plebiscyty - Warmia i Mazury, na Górnym Śląsku i na Śląsku Cieszyńskim. Rosja nie była na konferencji i nie chciano tworzyć naszej granicy ze strony wschodu.
Linia Curzona - RP kończy się od granicy z Austrią.
Powstanie Wlkp. (jedyne wygrane w 1919). Wlkp. winna by polska, ale była wypełniona przez Niemców. Paderewski był w Poznaniu i się zaczęło. Na czele wojska - J. D. Mościcki. Nie nalezało walczyć, ale...
Powstania śląskie: 08.19 r. I, II 08.20 r., III 05.21 r.
I Efekt polityczny = wojska niemieckie wycofane z terenów. Weszły wojska włoskie, francuskie i angielskie. Katowice = polski Bytom.
II efekt = likwidacja niemieckiej policji, wprowadzono policję mieszaną - ochrona działalności politycznej naszej Komisja plebiscytowa.
III Na rzecz Niemiec. Komisja obradowała nad naszym terenem i III powstaniem. POW - Z Keller dowództwo. Komisja podzieliła teren 2 do 3 (otrzymaliśmy mniejsza, ale lepsza część Śląska - 53 kopalnie węgla, kopalnie cynku).
Plebiscyt na Warmii i Mazurach (termin lipcowy r. 1920 - zbliżała się armia bolszewicka). Dla nas kilka drobnych wsi tylko, przegraliśmy.
Walka z Czechami (lipiec 1920 r.). Polska - wojna z bolszewikami. Wł. Grabski zabiegał o pomoc wojskową, ale docierała broń przez Czechy i przejęli ją - plebiscyt by przegrali, więc siłą.
Wojna polsko-bolszewicka. 3 ośrodki ukraińskie: nacjonalistyczny, socjalistyczny Ukraina Ludowa, Litwińskie i polskie i wszyscy walczyli o teren. Obrona Lwowa przez Polaków.
Program minimalistyczny - należy wziąć Polskę tam, gdzie Polaków jest 60%.
Program maksymalistyczny (Piłsudski) - Ukraina - buforowy, Litwa - unia i Białoruś. Efektem była wojna polsko-bolszewicka. Uderzenie na Kijów (sprzymierzeni z Ukrainą, tylko tam Rosjan nie było), ale Rosja była na terenach polskich, uderzenie poszło na Warszawę, tylko nie miał kto jej bronić. Bitwa warszawska - zatrzymała komunizm w Europie. Piłsudski - dowódca. Rozwadowski - plan. Haller - armia ochotnicza. Uderzył na armię w ok. Raszyna, nadszedł Piłsudski, nie wiadomo, kto naprawdę był pierwszy.
Tymczasowy Komitet Rewolucyjny (Białystok). Putin - szef SB. Plany rewolucyjne w RP (po bitwie warszawskiej wrócili do Moskwy).
II RP
Unia z Litwą (Piłsudski) od 1919 r. Litwa kowieńska - usamodzielniona, chcieli odzyskać Wilno. Chcieliśmy podbić Wilno i oddać Litwie, gdy będzie Unia. Ale się nie skusili i Wilno włączone do Polski po 22 r. Wróg nasz do tej pory.
Konferencja z Mochanckim (podział Czechosłowacji) oddali nam Zaolzie (Cieszyn) - kolejny wróg w Czechach.
W 1939 r. kolejna zmiana granic. Traktat niemiecko-sowiecki. Niemcy chcieli teren Polski i dojechali aż do LK i Stalin nowe porozumienie. Układ Sikorski-Majski. Po przegranej Francji (i naszej zaraz po) nasza pozycja w UK wzrosła (Churchil) - RP za mała jako sojusznik. Spoglądali na Stalina (czekał aż reszta się osłabi) i zostaliśmy zaatakowani w 39 r. przez ZSRR i był układ w 1941 r. Do 1943 r. OK. Potem Katyń, zerwanie stosunków z sowietami. Konferencja w Teheranie (Roosevelt, Stalin, Churchil). Rozmowa o zachodnich granicach RP na Odrze. Churchil chciał granic RP między Odrą a linią Curzona i to przyjęto w tajnej umowie. Stalin szukał ośrodka, który zaakceptuje granice. Związek Patriotów Polskich (Wanda Wasilewska) Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Pierwsza Armia (Z. Berling).
Konferencja w Jałcie. 02.45 r. USA i UK wiedzą, że do Berlina i W-wa nie dojdą, więc tam Stalin stanie. Lepiej by pozostało w Niemczech, gdyż oni są w grze. Zgadzają się na linię Curzona (Bug + płn, bez Lwowa lub z nim).
Konferencja w Poczdamie, Granica wschodnia ustalona (rząd wspólny, zgoda na granicę polsko-sowiecką), granica zachodnia (Odra i Nysa - teren oddany nam pod administrację, myśmy szybko ja skolonizowali).
Nurty polityczne od 1918 r.
Przed 1918 r. w 4 zaborach były odrębne partie polityczne:
I Nurt integracyjny (łączy podobne partie), potem tam spory i powstały inne hasła i potrzeby i nastąpił podział.
Ruch Narodowy i Towarzystwo Demokratyczno-Narodowe (zabór pruski)
II Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe (zabór austryjacki)
II Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne (zabór rosyjski)
Po roku 1919 z trzech powyższych powstał Związek Ludowo-Narodowy. W. Grabski. S. Grabski.
Partie narodowe ≠ nacjonalistyczne Podkreślano solidarność narodową. Popierali gospodarkę kapitalistyczną ą, potem Polak = katolik. Ustrój republikański. RP powinna współpracować z Francją, wrogiem byli Niemcy. Gazeta Warszawska, Przegląd Wschechpolski - prawicowe gazety. Organizacje prawicowe miały swoje związki, np. Młodzież Wschechpolską, Narodowa Organizacja Kobiet.
Nurty chrześcijańsko-społeczne Chadecja (najpierw nurty prawicowe, potem utworzono Polskie Stronnictwo Chrześcijańsko-Demokratyczne albo Chadecja - W. Korfanty. Dużo głosów zdobywali na Śląsku, Małopolska, Wielkopolska, od Łodzi na zachód). Antysocjaliści, antykomuniści, przeciwni tez liberalizmowi gospodarczemu - szukali 3 drogiej. Kościół i państwo razem. Chcieli konkordatu z Watykanem. Głos Narodu - gazeta.
Narodowa Partia Robotnicza (poparcie w centrum - Łódź). Istotność narodowa, przed podziałami klasowymi. Brak rezygnacji o walkę o lepsze jutro robotników. Hasło spółdzielczości dla robotników. Karol Popiel. „Głos robotniczy”.
Nurt ludowy - odwoływał się do wsi, inna sytuacja chłopów w różnych miejscach. Przeludnienia agrarne.
PSL Piast (centrowa i centroprawicowa organizacja). Przeciwstawny Senatowi. Witos. M. Rataj. Odwoływali się do średniego stanu chłopskiego - gospodarzy. Hasło: reforma rolna, ale chcieli przejąć ziemię od największych z odszkodowaniem dla właścicieli.
PSL wyzwolenie (lewicowe, mocno radykalne). Odwoływali się o biednego i małorolnego chłopstwa. Odebranie ziemi od największych - bez odszkodowania. Poprawa warunków życia poprzez posiadanie ziemi. St. Traugutt. Błażej Stolarski - po klasach szkoły ludowej stał się ministrem rolnictwa).
PSL lewica (z Galicji, rozłam od Witosa). Bardziej radykalna, regionalna, po 22 r. nie weszli do sejmu już. J. Stapiński.
Nurt socjalistyczny i komunistyczny
PPS (powstanie w Paryżu) integrowała środowiska, ideologia socjalistyczna, walka o niepodległość RP, wznieść poziom edukacji (uniwersytety robotnicze), związki zawodowe. Wywalczono 8 h czas pracy, płace minimalne, ubezpieczenia społeczne. Antykatolicka - państwo ≠ kościół. I. Daszyński. B. Limanowski, N. Barlicki, J. Piłsudski. „Robotnik” - drukowane w LD. Zdobywali ok. 10% głosów (zazw. 3-4 na listach). Pierwsza partia masowa. PPS przed wyborami rozprowadziła klika tys. ulotek.
Komunistyczna Partia Polski (KPP). Nigdy nie startowali do wyborów, nie przekraczali progu wyborczego. Sterowano z zagranicy (z Moskwy). A. Warski-Warszawski. Kostrzewa. Chcieli rozwolucji ogólnoświatowej. Ideolodzy komunistyczny. Byli do 1938 r. (Stalin pozbywał się tych, który byli stażem dłuższym niż on - wszyscy aresztowani i zamordowani).
Partie narodowe: ukraiński i niemiecki.
Obóz senacyjny (po 26 r.) - Piłsudczykowski. Partia typowo wodzowska. Chcieli poparcia konserwatystów (dla klasy). Rozbijali patie by zdobyć część posłów PPS, PSL Piast, Endecji)
BBWR - bezpartyjny blok wspólpracy z rządem. Powstawał ostat. w 23 (8?) r. na czele Walery Sławek. Ideologią był J. Piłsudski. Po 35 r. BBWR rozwiązany, dokonał tego W. Sławek w to miejsce OZOW (na czele (A. Koc) - z ciągotami faszystowskimi, przy współpracy z organizacjami faszystowskimi.
Partie w czasie II w. św. - państwa podziemnego przez 5 lat
Stronnictwo Pracy, Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Narodowe.
Powstała konkurencja w postaci ruchu komunistycznego PPR + kontakt z komunistycznym m. in. Gomułka. Posiadali swoje organizacje wojskowe. Organizacja z formułą nieatakowania rządu londyńskiego. Kamuflaż. Pomijano kwestię granic, Etc. Brak dużego poparcia (większe na wsi).
W 1944 r. powstają 2 parlamenty: KRN (głównym elementem będzie PPR). Jedności narodowej odpow. Krajowej Rady Narodowej - tu 4 podziemne partie. Rząd PKWN tworzy konkurencję dla 4 partii. PSL wyszło z podziemia (Mikołajczyk porozumiał się ze Stalinem) chciał przejąć władzę. Utworzono Stronnictwo Pracy.
1945 r.: PPR, PPS, Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Demokratyczne, Stronnictwo Pracy, PSL. Wolne wybory, ale komuniści nie pozwolili. Nieważne kto głosuje, ważne kto liczy głosy (wg Stalina). Referendum by odsunąć w czasie wybory (też to sfałszowano) - 80% dla partii komunistycznej. PPS + PPR - nie chcieli wykonywać rozkazów Bieruta. Zjednoczenie - ruch robotniczy. Wchłonięci przez PPR PPSU. Powstało PZPR (1948).
Kościół katolicki
Po 50 r. nie było niezależnych partii, był tylko kościół. Miał osobne finanse. Posiadał autorytet, był w każdym miejscu. W latach 1944-46 komuniści z nimi współpracowali, chcieli potem pozbyć się kościoła. Księża patrioci - próba wyrywania księży z parafii na lepsze stołki i kasę. Ruch ten się nie przyjął. Tygodnik Powszechny - w latach 40-tych niezależny, potem opanowany przez władzę, po 56 r. elita go tworzyła.
Opozycje polityczne powstały w latach 70-tych:
Polskie Porozumienie Niepodległościowe (walka o niepodległość) - Z. Najder
KOR - powstały na bazie wydarzeń z czerwca 76 r. Założony przez harcerzy i studentów historii. Początkowo pomoc dla tych, którzy byli w ramach represji po strajkach wyrzuceni z pracy. Część działaczy tworzy RPCiO (Ruch Praw Człowieka i Obywatela), KPN.
Wykład 16.04.2011 r.
I wojna światowa w Polsce to wojna ruchoma. W odróżnieniu od terytorium Francji, gdzie była stacjonarna (okopali się i czekali). W Polsce Rosjanie stosowali taktykę spalonej ziemi, rozkradano fabryki, palono wsie i miasta. Odbudowa takiego państwa jest bardzo trudna. Polska w roku 1918 była złożona z 3 różnych części ekonomicznych (rosyjska, niemiecka, austryjacka). Niemieckie części - rolnicze, rosyjskie - przemysłowe (włókiennictwo) - produkują „tandetę”, Rosja brała wszystko po niskiej cenie. Galicja mocno rolnicza, rolnictwo rozdrobnione, ale z dużym problemem politycznym. Polska była potentatem naftowym (Równem, Berysław), wydobycie na poziomie 5% światowego wydobycia. Bankiem Narodowym byłą Polska Kasa Pożyczkowa... Wprowadzono reglamentację produktów i usług, zmiana waluty.
Budżet kraju. Problem z dochodami. Wytworzyła się luka w operacie skarbowym. Po odejściu * Rosjan zabrakło pracowników skarbowych. Państwo w odbudowie potrzebuje większej ilości gotówki. Podstawowym środkiem zaradczym był dodruk pieniędzy oraz pożyczki (narodowe) celowe. Deficyt wyniósł 1,4 mln. marek polskich (1919). Większość wydatków pochłania wojsko. Konflikt między Piłsudskim a prawicą (budżet). W 1923 roku kończą się możliwości pobierania pieniędzy z rynku - inflacja przekształca się w hiperinflację. Rząd rozpoczął próbę urealnienia podatków i zahamowania hiperinflacji. Lewica kontrolująca związki zawodowe wyprowadza ludzi na ulice (strajki). Rząd ustępuje. Powołano rząd pozaparlamentarny Wł. Grabskiego. Już w 1923 r. rząd Witosa rozpoczyna prace nad wprowadzeniem nowej waluty (złoty polski). Grabski wprowadza podatek majątkowy dotyczący większych majątków i fabrykantów. Na wiosnę 1924 r. następuje pierwszy wpływ z podatku, dobra ściągalność. Powstaje Bank Polski z pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży akcji BP. W 1924 roku nastąpił nieurodzaj, przez co właściciele ziemscy nie mogli zapłacić podatku. Grabski bierze pożyczki zewnętrzne. Tworzono monopole tytoniowe... USA daje 50 mln (prywatne banki), 25 mln dolarów przypływa w 1924 r. i pozwala na utrzymanie budżetu w latach 1924-1925. Jednak bank nie daje II transzy ( z powodu wojny celnej - brak możliwości eksportu węgla).
Reformy: bankowa, budżetu, walutowa. Następuje zubożenie społeczeństwa.
W 1927 r. następuje zrównoważenie budżetu. Po uwłaszczeniu w 1919 r roku rolnicy przejęli ziemię. Mała migracja do miast spowodowała rozdrobnienie rolnictwa i ubożenie społeczeństwa. Pojawia się „głód ziemi”. Parcelacja ziemi.
Gdańsk pomimo przyznanych Polsce praw użytkowania portu, dyskryminuje firmy polskie. Projekt portu w Gdyni powstaje w 1923 roku, początkowo jako port marynarki wojennej.
Lata 1927-29 to lata prosperity i stabilizacji. Zakończono okres odbudowy po wojnie światowej - czas na rozbudowę gospodarki.
W latach 1929-35 następuje czas kryzysu, następuje kryzys nadprodukcji. Polska wolniej wchodziła w kryzys, ale również wolniej wychodziła z kryzysu. Efekt „nożyc cenowych” - spadek cen artykułów przemysłowych i rolniczych. Rząd nie reagował na kryzys (1929-32). Niemcy i Rosjanie aktywizują swoją gospodarkę poprzez produkcję broni. Wielka Brytania wprowadza prace publiczne (wodociągi, autostrady, elektryfikacja). Polska - regulacja rzek, budowa dróg, budowano wodociągi. Interwencjonizm przyniósł oczekiwane efekty. Uznano, że trzeba je kontynuować - plan 4-ero letni - COP (Centralny Okręg Przemysłowy) - od 1934 roku okrąg dąbrowski (ludność, żywność i surowce w jednym), Lubelszczyzna - żywność, krakowski, sandomierski okrąg - przemysł, świętokrzyskie, kieleckie - surowiec.
W latach 1939-42 Plan 15-letni (1939-1954): 1. obronność, 2. drogi, 3. rolnictwo, 4. przemysł (urbanizacja), 5. wyrównywanie szans Polski A i B.