PREKAMBR

Prekambr to najdłuższy okres w dziejach Ziemi trwający ponad 4,5 mld lat. To okres ustalania się skorupy ziemskiej. Powstają wówczas tzw. tarcze i platformy kontynentalne Np.: tarcza bałtycka ( płw. Skandynawski), platforma wschodnio-europejska ( Nizina Wschodnio Europejska), tarcza zachodnio syberyjska ( zachodnia część Syberii), tarcza dekarska ( Wyżyna dekarska), tarcza zachodnia, tarcza kanadyjska, gujańska, tarcza brazylijska. Tarcze te zbudowane są z bardzo twardych skał magmowych i przeobrażonych ( granitów, gnejsów, łupków). Na obszarze tych tarcz utworzyły się bogate złoża wysokoprocentowych rud żelaza - tzw. magnetyty i hematyty zawierające do 80 % czystego pierwiastka.

W prekambrze istniały bardzo silne ruchy górotwórcze, wulkaniczne oraz trzęsienia ziemi - jednak góry te nie zachowały się do dzisiaj. Wszystkie lądy połączone były w całość tworząc jeden wielki superkontynent zwany Pangea. W prekambrze tworzyła się atmosfera i hydrosfera ziemska. Pod koniec archaiku narodziło się życie w wodzie. Ok. 2-3 mld lat temu powstała pierwsza komórka z jądrem. Pod koniec proterozoiku powstały pierwsze prymitywne pierwotniaki. Jednak skamieniałości z tego okresu nie zachowały się, bowiem organizmy pozbawione były pancerzy i szkieletów.

PALEOZOIK

W erze tej zaszły dwie wielkie fazy górotwórcze starsza na przełomie syluru i dewonu, zwana oregonezą aledońską. Wypiętrzeniu uległy: Góry Kaledońskie, Skandynawia, Grandpian. Druga młodsza zaszła na przełomie karbonu i permu zwana orogenezą hercyńską lub walestyńską. Wypiętrzeniu uległy: masyw centralny, jura, Wogezy, Szwardzwald, Ardeny, Góry Łupkowe, Chardz, Las Turyński, Las Czeski, Szumawa, Rudawy, Sudety, Świętokrzyskie, Ural. W Azji - Autaj, Tjen Szaj, Sajamy. W Australii - Góry Wododziałowe. Wypiętrzeniu uległ prawie cały kontynent Afrykański. W Ameryce Płn - Apallachy.

W erze paleozoicznej nastąpił bujny rozwój świata organicznego. Dominowały zwierzęta morskie: skorupiaki, głowonogi, małże, ramienice, ślimaki, korale, gąbki. W ordowiku pojawiły się pierwsze ryby. W wodach Madagaskaru pływa ryba pochodząca z tego okresu - Litumura Hevona. Pojawiają się pierwsze owady, płazy, gady. Zaczyna dominować roślinność typowo lądowa. W karbonie znaczny obszar Ziemi porasta bujny las karboński. Pod koniec paleozoiku pojawiają się szpilkowate sagowce i miłorzębowe.

Do skamieniałości przewodnich tego okresu należą trylolity, gropolity. W nowo powstałych górach tworzą się różnokolorowe metale. Ponadto węgiel kamienny, sól, gips, ropa naftowa.

Mezozoik

Era mezozoiczna w dziejach Ziemi była okresem wielkich zmian w świecie organicznym. Pod koniec ery zaznaczyły się ruchy górotwórcze ( wypiętrzeniu uległy Tatry i Pieniny), które nasiliły się w następnej erze kenozoicznej jako fałdowania alpejskie.

W erze mezozoicznej miały miejsce kilkakrotne, wielkie zalewy morskie, szczególnie w jurze i kredzie. Z kredy pochodzą grube pokłady osadów morskich pochodzenia organicznego, zbudowane głównie z wapiennych skorupek otwornic - pierwotniaków morskich. Na Niżu polskim miążność tych osadów dochodzi miejscami do 3 km.

Zmieniały się granice lądów. Wielki prakontynent na półkuli północnej rozpadł się na Europę i Amerykę Północną, a miedzy nimi powstał Ocean Atlantycki. Na półkuli południowej podzielił się na Afrykę, Amerykę południową, Indie i Australię, które również oddalały się od siebie.

W mezozoiku, szczególnie w jurze do szczytowego rozwoju doszły gady (dinozaury - ichtiozaury, plezjozaury, tyranozaury, gigantozaury, diplodoki, brontozaury), żyjące na lądzie, w wodzie i powietrzu. Za przodka ptaków uważa się praptaka - archeopteryksa. Z końcem kredy, z przyczyn niewyjaśnionych ( gwałtowna zmiana klimatu?), Nastąpiło gwałtowne wymarcie gadów. Zasadniczo też zmienił się świat roślinny, przewagę uzyskały rośliny okrytozalążkowe, świat roślinny mezozoiku wyglądał tak jak dzisiejszy tylko nie było traw.

Do skamieniałości przewodnich tego okresu należą amonity i belemnity.

Kenozoik

W trzeciorzędzie nastąpiła główna faza górotwórczości alpejskiej. Wypiętrzeniu uległy najwyższe dziś pasma górskie: Atlas, Pireneje, Apeniny, Alpy, Dynarskie, Bałkany, Kaukaz, Pamir, Hindukusz, Himalaje oraz góry Wschodniej Azji i Kordyliery, Andy.

Na obszarach nowopowstałych pasm górskich utworzyły się różnorodne surowce metaliczne. Do najważniejszych z nich należą: rudy miedzi, niklu, manganu. W klimacie ciepłym wilgotnym tworzyły się węgiel brunatny, sól kamienna, ropa naftowa, gaz ziemny, siarka.

Od początku trzeciorzędu nastąpił gwałtowny rozwój ssaków. Z początkiem okresu wyodrębniły się naczelne. Ok. 3 mln lat temu wyewoluował się pierwszy praprzodek człowieka - australopitek. Z końcem trzeciorzędu nastąpiło gwałtowne oziębienie klimatu. Okres plejstoceński to okres kilku zlodowaceń zwanych glacjałami, były one poprzedzielane okresami ociepleń podobnych do współczesnego klimatu - zwanych interglacjałami. Ośrodkiem zlodowaceń w Europie była Skandynawia, w najdalszym swym zasięgu lądolód przykrył całą powierzchnię Polski. Wielki rozwój ssaków został zahamowany zmianami klimatycznymi. Wyginęły mamuty, niedźwiedzie jaskiniowe, wielkie hipopotamy, a do zwierząt ginących należą żubry, bizony i żyrafy. Następuje dalsza ewolucja człowieka - homoerectus, człowiek neandertalski i ok. 35 tyś lat temu pojawił się homo sapiens, który panuje do dziś.

Z końcem trzeciorzędu rozpoczęło się trwające do dzisiaj zlodowacenia Antarktydy.

© Copyright by Marcin Radoń

- 1 -

---