Ogólne cechy dziedziczenia autosomalnego recesywnego u ludzi:
Choroby o tym typie dziedziczenia występują głównie u rodzeństwa (poziome przekazywanie cechy).
Cecha (choroba) ujawnia się tylko u homozygot recesywnych (rodzice są heterozygotami pod względem zmutowanego genu).
Częstość występowania chorób autosomalnych recesywnych (w tym rzadkich) jest zwiększona w małżeństwach spokrewnionych.
Choroby dziedziczone autosomalnie recesywnie najczęściej są wynikiem mutacji genów strukturalnych, kontrolujących syntezę białek enzymatycznych, co prowadzi do zaburzeń metabolicznych ustroju, a przez to do zaburzeń jego procesów życiowych.
Większość bloków metabolicznych dziedziczy się autosomalnie recesywnie.
Fenyloketonuria
Częstość występowania w populacjach europejskich średnio 1: 10 000
Locus genu - 12q 24.1
Brak hydroksylazy fenyloalaninowej
(4-monooksygenazy fenyloalaninowej)
Wykrywanie :
test Guthriego - wykrywanie we krwi zwiększonego stężenia fenyloalaniny
test z FeCl3 - wykrywanie w moczu kwasu fenylopirogronowego,
oznaczanie poziomu fenyloalaniny i tyrozyny w surowicy krwi i ich metabolitów w moczu - metody enzymatyczne, chromatograficzne i fluorymetryczne.
Fenyloketonuria
Objawy:
- jasne włosy i jasna karnacja,
- uporczywe wymioty,
- „mysi” zapach moczu,
- wzrost napięcia mięśniowego,
- kiwanie tułowia,
- upośledzenie umysłowe,
Zastosowanie diety pozbawionej fenyloalaniny umożliwia rozwój intelektualny zbliżony do normalnego.
Albinizm (bielactwo uogólnione)
częstość średnio 1: 10 000
blok metaboliczny przemiany tyrozyny
mutacja genu kontrolującego syntezę monooksygenazy monofenolowej i oksydazy katecholowej (tyrozynaza)
zahamowanie syntezy melanin w melanocytach naskórka, cebulek włosowych, tęczówce i siatkówce
Albinizm
Objawy:
- skóra różowoczerwona,
- włosy białe,
- tęczówki niebieskie lub różowe („czerwone źrenice”),
- światłowstręt, zmniejszona ostrość wzroku,
Alkaptonuria
- częstość 1 : 200 000
- brak 1,2-dioksygenazy homogentyzynianowej
- kwas homogentyzynowy wydalany z moczem
Objawy:
- ochronoza - ciemnienie chrząstek, ścięgien i więzadeł,
- zmiany zapalne i zwyrodnieniowe stawów,
- ciemnienie moczu po zetknięciu z powietrzem,
Lipidozy
Choroba Gauchera
niedobór beta - glukozydazy, rozkładającej glukocerebrozyd do glukozy i ceramidu
Choroba Niemanna-Picka (sfingomielinoza)
niedobór sfingomielinazy, rozkładającej sfingomielinę do ceramidu i fosfocholiny
Choroba Tay-Sachsa
niedobór N-acetyloheksozaminidazy, odszczepiającej N-acetylogalaktozaminę od glikolipidu
Mukowiscydoza (zwłóknienie torbielowate trzustki, cystic fibrosis - CF)
Mucus - śluz, viscid - lepki (łac.)
Częstość :
- Europa 1 :2500
- rasa czarna 1 : 17 000
- rasa żółta 1 : 90 000
Gen CFTR (Cystic Fibrosis Transmembrane Regulator gene) - locus 7q 31-q32
Wielkość genu 250 kb, 27 eksonów
Mukowiscydoza
Zidentyfikowano ponad 500 różnych mutacji w genie CFTR
Białko CFTR - błonowy regulator przewodnictwa specyficzny dla mukowiscydozy
Charakterystyczny objaw: słony pot
Podwyższone stężenie Na+ i Cl- w pocie
Na+ > 60 mmol/l (n. 20-25mmol/l)
Cl- >70 mmol/l (n. 16-19 mmol/l)
Mukowiscydoza
Objawy:
- słony pot,
- u noworodków : niedrożność smółkowa, powiększenie brzucha, wymioty, brak smółki,
- nawracające infekcje dróg oddechowych, przewlekły kaszel,
- zmiany oskrzelowo-płucne (w 90% przypadków są przyczyną śmierci)
- zaburzenia procesów trawienia,
- mały przyrost wagi i wzrostu,
- dysfunkcja gruczołów wydzielniczych,
- polipy nosa,
- wrodzony brak nasieniowodów,
Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa
Gen HBB - locus 11p 15.15, koduje beta-globinę
Hemoglobina S (HbS)
Mutacja punktowa w genie HBB - zamiana tripletu GAG (kwas glutaminowy) na GUG (walina)
Heterozygoty HbS/HbA - większa odporność na zarażenie zarodźcem malarii
Homozygoty (HbS/HbS) - ciężka postać niedokrwistości hemolitycznej
Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa
Objawy:
- sierpowaty kształt erytrocytów,
- krwinki łatwiej ulegają hemolizie,
- podwyższona lepkość krwi, skłonność do tworzenia zakrzepów,
- niewydolność krążenia, uszkodzenie wielu organów,