DZIECI w RODZINACH ALKOHOLOWYCH
Dzieci, które wychowują się w rodzinach z problemem alkoholowym, żyją z poczuciem zagrożenia, cierpią i uczą się szczególnych sposobów postępowania, które im utrudniają życie. Są często ofiarami przemocy psychicznej i fizycznej. Jest ich w Polsce więcej niż 2 miliony. Wiele z tych dzieci stara się utrzymywać w tajemnicy picie rodziców, wstydzą się, mają poczucie, że są gorsze, ale starają się chronić dobre imię rodziny, boją się i mają zaburzenia emocjonalne związane z lękiem. Ukrywają i tłumią swoje uczucia, czują się osamotnione, próbują za wszelką cenę poradzić sobie ze swoją rozpaczą i bezradnością, częściej zapadają na różne choroby, bo ich odporność jest wyczerpywana przez nieustanny stres. Wcześnie uczą się, że nie mogą polegać na swoim rodzicu i przestają ufać innym ludziom, otaczający świat wydaje się im wrogi i obcy. Niektóre dzieci biorą na siebie nadmierną odpowiedzialność za problemy rodzinne i przejmują obowiązki dorosłych, bardzo się starają naprawiać swoje błędy i zaniedbania, żeby zadowolić innych. Nie umieją się bawić. Niektóre dzieci starają się przystosować za wszelką cenę do nienormalnego i zagrażającego środowiska rodzinnego, wchłaniają w siebie destrukcję i chaos. Inne źle się zachowują i pragną w ten sposób zwrócić uwagę na siebie; mają złe stopnie, piją alkohol i zażywają narkotyki, popełniają drobne wykroczenia. Niektóre, mimo swego cierpienia starają się być opiekuńcze i przyjazne dla innych, są gotowe do poświęcania się, wkładają wiele wysiłku w pomaganiu tym, którzy cierpią i są zagubieni.
Jednym z najważniejszych zadań rodziny jest zadanie tożsamości, na które składa się zarówno rozwój tożsamości rodzinnej, jak i rozwój tożsamości poszczególnych członków rodziny. Ponieważ system rodziny alkoholowej zawsze zbudowany jest wokół potrzeb osoby pijącej, tożsamość rodziny również obraca się wokół alkoholizmu. Tajemnica rodzinna jest w rodzinach alkoholików motywem zasadniczym. Ponieważ rodziny te kładą wielki nacisk na prywatność, na ogół zawsze otaczają się szczelnym murem, ograniczając, ograniczając kontrolę z zewnątrz. Dzieciom często zabrania się zapraszania kolegów, a rodzice zwykle nie biorą udziału w zajęciach pozaszkolnych i działalności społecznej.
Drugą częścią zadania, polegającego na określeniu tożsamości jest rozwój tożsamości poszczególnych członków rodziny. Poprzez interakcje między rodzicami i dziećmi, dzieci dowiadują się, kim są. Rodzice dosłownie mówią dzieciom, kim są i kim będą poprzez wyrażanie własnych spostrzeżeń i oczekiwań. Dla przykładu, niezależność staje się częścią tożsamości dziecka, kiedy w rodzinie powtarza mu się wciąż: "Musisz sam dawać sobie radę" lub też demonstruje brak wiary w siebie, kiedy słyszy: "Co z tobą? Ty nic nigdy nie potrafisz!"
W rodzinie alkoholika rodzicielskie przesłania są często dwuznaczne
i niekonsekwentne. Kiedy któreś z rodziców pije, może poniżać dziecko byle tylko odwrócić uwagę wszystkich od swego zachowania i skierować na zachowanie dziecka. Tym samym daje dziecku bardzo negatywne impulsy dla jego rozwoju tożsamości. Dla odmiany, jeżeli rodzic jest akurat trzeźwy, to poczucie winy i, wyrzuty sumienia i miłość może go skłonić do oddziaływania na dziecko w pozytywny, aprobujący sposób.
Rodziny uczestniczą również w rozwoju tożsamości dzieci, przydzielając im role, które sprzyjają funkcjonowaniu rodziny. Każde dziecko w domu alkoholika przyjmuje jakąś rolę, albo kombinację ról, aby przetrwać. Role te, choć bardzo różne, służą jednemu celowi - ukryciu choroby alkoholowej. Obowiązki i zobowiązania osoby uzależnionej zostają przeniesione na inną osobę w rodzinie tzw. osobę rozgrywającą. Osoba rozgrywająca wygładza ostre kanty, powstałe wskutek picia osoby uzależnionej i stara się, aby z zewnątrz wyglądało, że wszystko jest w porządku. Rola głównego rozgrywającego wiąże się z zadaniem podtrzymywania praktycznej strony życia w rodzinie. Często to właśnie dziecko, na ogół najstarsze, przejmuje tę rolę. Hierarchia rodzic - dziecko załamuje się. Dziecko uczy się gotować, obsługiwać pralkę, wyprawiać młodsze rodzeństwo do szkoły, zdobywać pieniądze i płacić rachunki. Przedwcześnie wydoroślałe dzieci wyrabiają w sobie silne poczucie odpowiedzialności za rodziców alkoholików. Na późniejszym etapie rozwoju, kiedy należałoby się od rodziców oddzielić i rozwinąć w sobie poczucie autonomii i niezależności, takie przedwcześnie wydoroślałe dzieci mają wielkie trudności z rozluźnieniem wzajemnych stosunków.
Wyróżniamy cztery typy ról (postaw), pozwalające przetrwać dzieciom alkoholików.
DOM |
SZKOŁA |
Bohater (dziecko odpowiedzialne) |
Gwiazda klasowa |
Kozioł ofiarny (dziecko nadpobudliwe) |
Dziecko trudne |
Dziecko zagubione (dostosowujące się) |
Klasowy samotnik |
Maskotka |
Klasowy klaun |
Bohater rodzinny
W każdej rodzinie alkoholowej jest jeden taki bohater. Jest to zazwyczaj najstarsze dziecko, które czuje się odpowiedzialne za cierpienia rodziny i robi, co może, aby naprawić istniejącą sytuację. Jest zdecydowane dowieść światu, że u niego w domu wszystko jest w porządku. Bohaterowie dają swojej rodzinie poczucie własnej wartości, ale za tą fasadą tkwią głęboko uczucia braku wiary we własne siły i niskiej samooceny. W szkole tacy bohaterowie wyróżniają się w nauce, sporcie albo w jednym i drugim. Często nie uzyskują żadnego wsparcia ze strony specjalistów i pedagogów, gdyż sprawiają wrażenie dzieci odpornych, nie potrzebujących żadnej pomocy. Ponieważ osiągnięcia i współzawodnictwo są w naszym społeczeństwie oceniane bardzo wysoko, rodzinni bohaterowie na ogół nie są rozpoznawani, natomiast nagradza się ich za osiągane wyniki. Nie oznacza to, że wszystkie dzieci kompetentne i odnoszące sukcesy są dziećmi alkoholików. Osoby pracujące, na co dzień z dziećmi powinni szukać u swoich podopiecznych takich cech jak: nadmiernie rozwinięte poczucie odpowiedzialności, potrzeba wykazania się, perfekcjonizm. Te dzieci nie potrafią się bawić, stają się poważnymi małymi dorosłymi.
Jak im pomóc:
Wypatruj dzieci "nadmiernie kompetentnych", które robią wrażenie jakby funkcjonowały na najwyższych obrotach.
Kładź nacisk na to, aby te dzieci nie poświęcały się i nie rezygnowały z korzyści czerpanych z różnych zajęć pod pretekstem, że są zbyt zajęte w domu.
Stawiaj przed dziećmi zadania odpowiadające ich możliwościom, aby nie brały na swoje barki zbyt wiele.
Daj im do zrozumienia, że nie ma nic złego w odpoczynku i bezczynności. Upewnij je, że nie muszą zawsze robić przyjemności komuś innemu i że można również zrobić przyjemność sobie.
Dowartościuj te dzieci, powinny wiedzieć, że akceptujesz je niezależnie od tego czy odniosą sukces czy porażkę.
Zachęć je, aby wyrażały swoje prawdziwe uczucia w rozmowach lub w formie artystycznej.
Pokieruj nimi, gdy muszą podjąć trudne decyzje, które rodzice pozostawili do ich uznania.
Wyraź radość z ich sukcesów, ale naucz je również przyjmować porażki.
Bądź z nimi po odniesionym niepowodzeniu.
Zadbaj o to, aby miały okazję do zabawy, relaksu i radości, aby mogły nacieszyć się dzieciństwem razem z innymi rówieśnikami. Akceptuj śmiech, chichoty a nawet wygłupy, bo silna motywacja do osiągania wyników i odnoszenia sukcesów sprawia, że dzieci alkoholików nie mają szansy przeżycia normalnego dzieciństwa.
KOZIOŁ OFIARNY
Dla kozła ofiarnego dotrzymanie kroku rodzinnemu bohaterowi jest zadaniem ponad siły. Odwraca, więc uwagę od rzeczywistych problemów rodziny stając się wcieleniem rodzinnych frustracji i pakując się w kłopoty. Wdaje się w bójki, wchodzi w konflikt z prawem, używa narkotyków albo ucieka z domu. Odreagowuje w ten sposób cierpienie rodziny. We wszelkich grupach kozioł ofiarny bywa zazwyczaj dzieckiem, które najbardziej przeszkadza, takim, którego nauczyciel nigdy nie zapomni. Są nieprzystosowani do życia w społeczności, trudno im funkcjonować w układach społecznych i spotykają się ze społeczną dezaprobatą, gdyż zachowują się w sposób nie akceptowany przez innych. Wskutek braku umiejętności podtrzymywania więzi społecznych stają się samotne, okaleczone, pełne lęku i złości.
Jak im pomóc:
Popatrz na jego zachowanie, jako wołanie o pomoc a nie jako próbę zagrożenia tobie osobiście.
Nie spisuj go na straty.
Zrób inwentarz własnych uczuć do kozła ofiarnego, pozwól sobie na stwierdzenie, że trudno ci go polubić, ale masz obowiązek mu pomóc
i traktować sprawiedliwie.
Radykalnie zmień swoje zachowanie wobec kozła ofiarnego, jeżeli jesteś do niego nastawiony negatywnie. Jest szansa, że zmiana w twoim zachowaniu wywoła u niego zmianę na lepsze.
Bądź uczciwy w wyrażaniu swoich uczuć. Negując swe prawdziwe uczucia, wzmacnia się tylko system zaprzeczania faktom, który występuje w alkoholowej rodzinie. Jeśli robi coś co cię złości, powiedz mu o tym. Mów jednak, że jesteś zły za konkretną rzecz, którą zrobił a nie na niego.
Unikaj zbytniej surowości i skłonności do karania, próbuj nawiązać kontakt z prawdziwym dzieckiem kryjącym się pod przykrywką pozorów.
Wytycz mu granice tego co wolno i co nie wolno.
Postaraj się o pozytywne podejście, tłumacząc czego się od niego oczekuje zamiast mówić czego się zabrania.
Chwal za zachowania pozytywne.
Wyznacz rolę przywódczą w sytuacji gdy sukces jest pewny i pochwal za dobrze wykonane zadanie.
Zachęcaj do właściwego wyładowania emocji.
Pomóż innym dzieciom zrozumieć kozła ofiarnego, nie powinny być jednak zmuszane do zadawania się z nim.
DZIECKO ZAGUBIONE
Dziecko zagubione pozostaje zawsze poza zasięgiem rodzinnych kłótni, skulone w kącie bawi się lalką lub leży patrząc w sufit i śniąc na jawie. Pozostaje na uboczu, nigdy nie sprawia rodzinie kłopotów. Żyje we własnym świecie, w poczuciu krzywdy i samotności. Zagubione dzieci to często dzieci średnie, które nie potrafią znaleźć sobie miejsca ani w rodzinie ani w szkole. Są to dzieci nie dostrzegane, których nikt nie widzi i nikt nie pamięta. Nauczyciele maja kłopot z przypomnieniem sobie tych uczniów, gdyż nie zwracają na siebie uwagi ani w pozytywnym ani w negatywnym sensie. Zagubione dzieci trzymają się na uboczu, niewiele mówią i wolą pracować oddzielnie. Maja trudności z pracami zespołowymi. Zawsze wykonują to co im się każe i nie robią wokół siebie szumu. Mają zazwyczaj niewielu przyjaciół. Na zewnątrz nieśmiałe i pełne rezerwy, zagubione dzieci czują się samotne i niezdolne do stawienia czoła problemom.
Jak im pomóc:
Daj mu poczucie przynależności do grupy, zadbaj aby wiedziało, że zajmuje ważne miejsce w klasie i nadaje się do tej roli.
Korzystaj z okazji do zintegrowania dziecka ze środowiskiem.
Zachęcaj do brania udziału w zajęciach, wymagających integracji społecznej.
Wzmacniaj jego pewność siebie.
Podbuduj samoświadomość dziecka, chwaląc je, gdy wyraża konstruktywne myśli i opinie.
Powierz zadanie, aby mogło dokonać czegoś wartościowego na rzecz grupy.
Pomagaj rozpoznawać i wyrażać swoje uczucia za pomocą różnych środków wyrazu.
Ustal z kim dziecko chciałoby współpracować i wyznacz im wspólne zadanie.
Zwracaj uwagę, aby wiele razy w ciągu dnia zwracać się do niego łamiąc w ten sposób jego izolację od otoczenia.
DZIECKO MASKOTKA
Dziecko maskotka, odwraca uwagę od rodzinnego problemu i skupia ją na sobie, przymilając się i błaznując. Jego rola polega na tym, aby ulżyć rodzinie w ciężkiej sytuacji, rozweselając ją swoim humorem i żartami. Jowialna natura jest przykrywką skrywającą całkiem przeciwstawne uczucia smutku i strachu. Maskotkami bywają najczęściej najmłodsze dzieci. Traktują one lekko poważne sytuacje i starają się, by nastrój był optymistyczny, wszyscy byli szczęśliwi i by nic nie było zbyt serio. Są to dzieci do których bardzo trudno dotrzeć, gdyż kryją się za nieprzebytym murem śmiechu. Są to klasowe błazny, nie cofną się przed niczym aby rozśmieszyć innych. Nie stanowią poważnego problemu, ale nauczyciel może opatrzyć je etykietką "nieznośnego". Terapeuci i pedagodzy muszą wiedzieć, że klasowy błazen, na zewnątrz zgrywający się i roześmiany, wewnątrz płacze. w życiu społecznym maskotki są duszą towarzystwa i ludzie skupiają się wokół nich. Jak aktorzy komediowi mają zawsze na podorędziu żarty i anegdoty, aby zabawić obecnych. Pod tą przykrywką jednak maskotki z trudem radzą sobie ze stresem. Są smutne, wystraszone, niepewne i samotne.
Jak im pomóc:
Poświęć mu dużo uwagi, postaraj się dobrze je poznać.
Daj mu do zrozumienia, że nie powinno ukrywać swej prawdziwej osobowości i że ludzie będą je nadal lubić, nawet gdy nie będzie opowiadać dowcipów.
Pomóż im nabrać ufności na tyle, aby odrzuciły maskę.
Pomóż mu zrozumieć, że nie ma nic złego w okazywaniu prawdziwych uczuć: smutku, gniewu, samotności i strachu.
Pokazuj dziecku stosowne do wydarzenia emocje i reakcje.
Wskaż mu możliwość wypowiedzi w formie pisemnej, tylko do twojej wiadomości, aby nie czuło się zmuszone do zabawiania innych.
WSKAZÓWKI DLA LUDZI PRACUJĄCYCH
Z DZIEĆMI i MŁODZIEŻĄ
Terapeuci zajmujący się dziećmi alkoholików nie mogą spowodować, by alkoholizm zniknął z życia ich podopiecznych. Nie mogą zmienić sytuacji w ich rodzinach. Jednak mogą nieść pomoc jeśli zaakceptują fakt, że są równie bezsilni wobec alkoholizmu rodzica, jak członkowie jego rodziny. Jeśli tylko zrozumiemy powyższą zasadę, zdamy sobie sprawę, że najlepszą formą niesienia pomocy dzieciom jest ułatwianie im zajęcia się samymi sobą i poprawienia sytuacji w domu na ile to możliwe. Dzieci alkoholików zwykle nie wyciągają ręki po pomoc, nie korzystają ze wsparcia. Tłumią uczucia lub starają się zminimalizować ich znaczenie. Dlatego pierwszy ruch powinien należeć do nas. Poniższe wskazówki powinny ułatwić nam zrobienie kroku we właściwym kierunku.
Powstrzymajcie się przed nadawaniem etykiety "dziecka odpornego na urazy psychiczne", nikt kto żyje w rodzinie z problemem alkoholowym, nie może wyjść z tego bez szwanku.
Z dużą uwagą traktujcie dzieci, które sprawiają wrażenia odpornych na urazy psychiczne, upewnijcie się, że poświęcono należną uwagę dziecku alkoholika.
Zapewniajcie dzieci, że przyczyną alkoholizmu są problemy ich rodziców, że one nie są odpowiedzialne za zachowanie rodziców i nie mają na nie wpływu.
Dajcie dziecku do zrozumienia, że jest ważne i wartościowe nagradzając jego właściwe zachowania.
Unikajcie nadopiekuńczości, zawsze pamiętając, że należy podchodzić do nich z cierpliwością.
Należy zrozumieć, że problemy związane z zachowaniem dziecka nie muszą oznaczać, że jest ono dogłębnie zepsute. Jeśli uczeń stwarza w szkole poważne problemy wychowawcze to może to być z jego strony próba wołania o pomoc.
Pomagajcie dzieciom w nazywaniu i wyrażaniu uczuć, w rozwiązywaniu konfliktów.
Pozwalajcie na samotność i chwile prywatności, jeżeli tego potrzebują. Trzeba jednak dążyć do zrównoważenia ilości czasu spędzanego samotnie i poświęcanego innym.
Pomóżcie dzieciom rozwijać poczucie zaufania, ponieważ w rodzinach alkoholowych często łamane są wszelkie obietnice.
Starajcie się, by w klasie dzieci czuły się pewnie, miały poczucie bezpieczeństwa i były rozluźnione.
Pozwólcie dzieciom na zabawę, dzieci alkoholików nie mają okazji do zabawy. Waszym zadaniem jest pomaganie im w uczeniu się zabawy i czerpaniu z niej radości.
Starajcie się podnieść samooceną ucznia, w przypadku dzieci alkoholików samoocena jest bardzo niska.
ROZPOZNAWANIE DZIECI ALKOHOLIKÓW WŚRÓD UCZNIÓW
Szacuje się, że tylko 5% spośród dzieci alkoholików udaje się rozpoznać i poddać terapii. Wychowawczy okazują zdziwienie, dowiadując się, że co piąte dziecko w ich klasie jest dzieckiem alkoholika. Wiele osób pracujących z młodzieżą ma swoje systemy negacji, które powstrzymują ich od poruszania kwestii alkoholizmu wobec podopiecznych. Nie czują się kompetentni w sprawach związanych z chorobą alkoholową lub boją się, że nie będą wiedzieli, co dalej z tą informacja począć. Może się również zdarzyć, że ktoś tak często stykał się ze skutkami tej choroby, że nauczył się przechodzić obok nich całkiem obojętnie. Inną przyczyna trudności jest fakt, iż niewiele metod rozpoznawania dzieci alkoholików działa niezawodnie. Ponieważ nauczyciele stykają się z dziećmi na co dzień, umiejętność rozpoznawania tych dzieci nabiera szczególnej wagi. Interwencja w przypadku małego dziecka może być pierwszym krokiem zapobiegawczym, aby nie wyrósł z niego kolejny alkoholik. Rozpoznanie przełamuje system negacji i otwiera drzwi dla różnorodnych form opieki nad tym dzieckiem. Pozwala nauczycielom zmodyfikować oczekiwania, zamierzenia i zachowania zgodnie z wiedzą o środowisku alkoholowym, w którym żyją dzieci. Umożliwia to stworzenie pozaszkolnych systemów pomocy dla tych dzieci. Można kierować te dzieci na indywidualną terapię do poradni, można też tworzyć specjalne grupy pomocy na terenie szkoły.
MIĘDZYPOKOLENIOWE PRZENOSZENIE ALKOHOLIZMU
Przenoszenie alkoholizmu z rodzica na dziecko jest problemem bardzo złożonym. Jest oczywistą rzeczą, że alkoholizm przenosi się w obrębie rodziny, nie jest jasne, w jakim stopniu działają tu czynniki dziedziczne, a w jakim środowiskowe. Wyniki badań wykazują, że zarówno predyspozycje wrodzone, jak i rodzina odgrywają zasadniczą rolę w utrwalaniu choroby. Zasadnicza hipoteza dotycząca przenoszenia nałogów na następne pokolenia mówi, że choroba zmienia funkcjonowanie rodziny. Poprzez oddziaływanie rodziny, obowiązujących w niej reguł, postępowania, przekonań i wzorców zachowań - współuzależnienie przenosi się na następne pokolenia. Zostały zidentyfikowane cztery typy rodzin alkoholowych, które mogą przenieść chorobę na następne pokolenia:
Typ I. w rodzinie występują aktywni alkoholicy we wszystkich generacjach: dziadek, syn i wnuk.
Typ II. w rodzinie tego typu aktywny alkoholik przestał pić bez działań interwencyjnych. Chociaż czynny alkoholizm został powstrzymany, złe funkcjonowanie rodziny będzie przekazywało chorobę dalej, ponieważ rodzina nie została poddana terapii.
Typ III. Aktywne picie skończyło się jedno lub więcej pokoleń wstecz. Np. dziadek był alkoholikiem, ale jego córka z mężem nie pili. Ich dzieci (wnuki alkoholika) są nadal w grupie podwyższonego ryzyka, jeśli idzie o wpadnięcie w nałóg z uwagi na ciągłe istnienie dysfunkcyjnej dynamiki rodzinnej i uporczywe trzymanie się reguł i zachowań, obowiązujących w przeszłości w rodzinie aktywnie pijących alkoholików.
Typ IV. Rodzina, w której nie było przypadków alkoholizmu. Dziadkowie z obu stron byli abstynentami, lecz jedno z ich dzieci popadło w nałóg, chociaż jego współmałżonek nie pije. Wnuki będą musiały poradzić sobie z problemami dzieci alkoholików i znajdą się w grupie podwyższonego ryzyka.
Inne badania sugerują, iż istnienie określonych zwyczajów rodzinnych wiąże się z przenoszeniem alkoholizmu. Stwierdzono, że załamanie się rytuałów w rodzinie alkoholowej przyczynia się do przekazywania choroby. Uroczystości rodzinne i tradycje nadają rodzinie znaczenie i odrębną tożsamość. Gdy rytuały rodzinne - wspólne posiłki, urodziny, święta, wakacje - są zarzucane lub ulegają zmianom w okresach intensywnego picia, istnieją duże szanse na przekazanie nałogu dzieciom. Rodziny nieprzenoszące alkoholizmu stają do konfrontacji z pijącym rodzicem i chronią rytuały rodzinne nie pozwalając by alkohol w jakikolwiek sposób z nimi konkurował. Rodziny trzymające się razem i tworzące zwarty front mają mniejszą szansę na przekazanie choroby następnemu pokoleniu.
BIBLIOGRAFIA:
Bryan E. Robinson i J. Lyn Rhoden, Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików, PARPA, Warszawa 2001
Dziecko z rodziny z problemem alkoholowym.
Zachowania ludzkie są determinowane przez pewne czynniki ściśle ze sobą powiązane. Jak pisze Marek Konopczyński „To właśnie od jakości oraz rodzaju tych związków zależy charakter zachowania”[1]. Chcąc dociekać przyczyn niedostosowania, należy zwrócić uwagę na czynniki: socjokulturowe i biopsychiczne. Do czynników socjokulturowych zaliczymy niski status ekonomiczny rodziny, przewlekłe choroby rodziców jak również nadużywanie alkoholu przez rodziców lub opiekunów. W sytuacji kumulowania się czynników związanych z zaburzeniami stanu funkcjonowania organizmu oraz osobowości jednostka łatwiej ulega procesowi niedostosowania.
Kiedy spotykamy się w celu wymiany doświadczeń uzyskanych w pracy z dziećmi zaniedbanymi z grubsza wiemy już z kim i dlaczego pracujemy. Mamy za sobą szereg działań mających na celu polepszenie sytuacji danego dziecka. Jednakże dla wielu osób, dziecko zaniedbane pozostaje ciągle zagadką, zrzucamy winę na środowisko rodzinne, społeczne w którym dziecko przebywa. Aby dobrze pomóc i skutecznie, niezbędna jest dobra diagnostyka pedagogiczna takiego dziecka. Tak więc warsztat każdego pedagoga wymaga ciągłego wzbogacania wiedzy dotyczącej diagnozy, aby w ten sposób lepiej pomóc dziecku znajdującemu się w niebezpieczeństwie.
Jedną z przyczyn zaburzeń w rozwoju dziecka jest środowisko alkoholowe w którym dziecko przychodzi na świat, wzrasta i nabiera doświadczeń, niestety negatywnych.
Za rodzinę z problemem alkoholowym uważa się rodzinę, w której choćby jedna osoba pije w sposób przynoszący szkodę. Głównie dotyczy to rodzin, w których ktoś jest uzależniony od alkoholu. Człowiek pijący w sposób uzależniony lub nadmierny dostarcza wszystkim innym problemów życiowych, finansowych i emocjonalnych, co sprawia, że cała rodzina boryka się z szeroko rozumianym „problemem alkoholowym".
Można powiedzieć, że problemy związane z alkoholem ma nie tylko ten kto pije, bo nikt nie pije w próżni społecznej. Mają je wszyscy, którzy pozostają w więzi z alkoholikiem. Ci, którzy go kochają i chcą o niego dbać, którzy są od niego zależni finansowo lub emocjonalnie, którzy żyją z nim w jakiejkolwiek wspólnocie.
W jaki sposób możemy pomóc dziecku z takiej rodziny? Jakie podjąć działania? Przede wszystkim dobrze zdiagnozować dziecko. Błędna diagnoza może odbić się fatalnymi skutkami na dalszym rozwoju i życiu dziecka.
Rozpoznawanie dzieci alkoholików w wieku przedszkolnym
W życiu małego dziecka da się wyróżnić cztery dziedziny, których analiza pozwoli osobom zajmującym się dziećmi na co dzień ustalić, czy dziecko nie żyje przypadkiem w atmosferze ciągłego napięcia wynikającego z uzależnienia od substancji chemicznych któregoś z rodziców. Są to:
1) codzienne rutynowe czynności
2) zachowanie podczas zabawy
3) przystosowanie emocjonalne
4) stosunki między rodzicami a dzieckiem
Analiza tych czterech dziedzin pozwala wydobyć na jaw sygnały alarmowe.
Dwadzieścia oznak, które powinny obudzić czujność przy rozpoznawaniu dzieci alkoholików w wieku przedszkolnym i młodszych
1. Problemy ze snem
2. Uporczywe znużenie lub senność
3. Regres w kontrolowaniu czynności fizjologicznych
4. Niezwykłe zachowanie przy jedzeniu
5. Trudności w dostosowywaniu się przy przechodzeniu od jednej czynności do drugiej oraz trudności dostosowawcze podczas zmian w codziennym rozkładzie zajęć.
6. Opóźnienia w rozwoju
7. Powracające wątki alkoholowe przy zabawie
8. Izolowanie się przy zabawie
9. Niezdolność do skupienia się przez dłuższy czas
10. Nadmierna ruchliwość
11. Nagłe i nietypowe zmiany w zachowaniu
12. Częste kaprysy i rozdrażnienie
13. Częste wybuchy złości lub atakowanie innych dzieci
14. Zachowania regresywne, takie jak ssanie kciuka lub gaworzenie po dziecinnemu
15. Przesadny lęk przed nieznajomymi osobami lub nowymi sytuacjami
16. Uporczywe nieodstepowanie opiekuna, nadmierny lęk przed rozłąką
17. Zachowania, wskazujące na niepewność w stosunkach z osobami, do których dziecko jest przywiązane
18. Autorytarny stosunek rodziców do dziecka i ich nierealne oczekiwania
19. Obojętność ze strony rodziców; częsta nieobecność dziecka w przedszkolu
20. Oznaki zaniedbania, maltretowania lub wykorzystywania seksualnego
Rozpoznawanie dzieci alkoholików wśród uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych
Rozpoznanie nastolatka z rodziny alkoholowej jest łatwiejsze niż rozpoznanie małych dzieci. Z upływem lat utworzyło się u niego więcej wyraźnych objawów. Wymowne oznaki można dostrzec obserwując rodziców i wypatrując zachowań odbiegających od normy. Istnieje co najmniej dwadzieścia wskazujących na to oznak behawioralnych i psychologicznych - a klasa szkolna jest miejscem, a którym najłatwiej je uchwycić.
Dwadzieścia behawioralnych i psychologicznych symptomów, obserwowanych u dzieci alkoholików w warunkach szkolnych:
Symptomy behawioralne
1. Trudności z koncentracją uwagi.
2. Powtarzające się nieobecności.
3. Słabe stopnie i/lub brak odrobionych zadań domowych.
4. Niskie wyniki w standardowym teście na inteligencję i w testach, będących sprawdzianem postępów w nauce.
5. Nagłe zmiany zachowania (dziecko raz jest ciche i zamyślone, raz się zgrywa, by zwrócić na siebie uwagę).
6. Oznaki zaniedbania, maltretowania lub wykorzystywania seksualnego.
7. Zachowania kompulsywne (objadanie się, dążenie do zajmowania pierwszego miejsca w każdej dziedzinie, palenie, używanie substancji psychoaktywnych).
8. Nieśmiałość i unikanie kontaktu z innymi dziećmi.
9. Kłótliwość, niechęć do współdziałania z nauczycielami i kolegami.
10. Nieustanne kłopoty ze zdrowiem (bóle głowy, bóle brzucha).
Symtomy psychologiczne
1. Niska samoocena.
2. Niepokój.
3. Peszenie się z byle powodu.
4. Tłumiona złość.
5. Postrzeganie problemów jako czegoś, na co samemu nie masie wpływu.
6. Nieumiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
7. Skłonność do depresji.
8. Lękliwość z byle powodu.
9. Smutek i przekonanie o własnym nieszczęściu.
10.Kłopoty z przystosowaniem się do zmian w rutynowym programie zajęć.
[1] M.Konopczyński Twórcza resocjalizacja
4