DANCE MACABRE

Przedstawienia plastyczne idei przemijania i śmierci występują już w czasach starożytnych, o

czym może świadczyć choćby rzymski kubek z Boscoreale z wyobrażeniami ukazanych w

ruchu szkieletów na ściankach tego naczynia, czy też mozaika z Pompei, z ok. 50 r.,

przedstawiająca koło i czaszkę jako symbole przemijania i śmierci.

Średniowiecze wzbogaca wyobrażenia śmierci o nowe przedstawienia. Mają one silne

powiązanie z ówczesną literaturą. W XI, XII, XIII w. pojawiają się m.in. takie utwory jak

"Contemptus mundi", "Dialogi żywych z umarłymi", czy "Legenda o trzech żywych i trzech

umarłych". Utwory te przyczyniły się do powstania w plastyce np. tańca śmierci, którego

kolebką była XIV wieczna Francja. We Włoszech w tym samym okresie pojawia się motyw

tryumfu śmierci, a pod koniec średniowiecza ikonografia przemijania wzbogaca się o motyw

tzw. sztuki umierania.

Na rozkwit tych idei śmierci ma również wpływ okres wojen, czy jak np. w XIV i XV w.

często grasujące zarazy pustoszące wiele krajów, nawiedzające Europę w latach 1326 - 1400 -

32 razy, a w wieku XV - aż 41 razy. Zwłaszcza epidemia "czarnej śmierci", która wybuchła w

1348, a w bardzo krótkim czasie pochłonęła 1/3 ludności zachodniej Europy. Między rokiem

1348 a 1350 zmarło 14 tys. mieszkańców Bazylei, 50 tys. Paryżan, 60 tys. Florentczyków, ale

największe żniwo zebrała wówczas śmierć w Wenecji - 100 tys. ludzi .Ofiarą tej zarazy padło

3/5 mieszkańców Włoch.

Nic więc dziwnego, że w takiej atmosferze paniczny lęk, graniczący z patologicznym

obłędem, stawał się udziałem całych społeczności i narodów. Te nastroje wywoływały

krańcowo różne reakcje. Podczas gdy jedni usiłowali maksymalnie użyć życia póki czas,

zagłuszyć fobię pijatyką, śpiewem, tańcem, uciechami cielesnymi, inni szukali ucieczki w

żarliwych modłach, postach i pokutach przeradzających się w stany chorobowe o

zabarwieniach sadystyczno - masochistycznych, jak to miało miejsce w przypadku sekty

"biczowników" w poł. XIV wieku.

W takich to warunkach na pocz. XV wieku pojawiają się plastyczne wyobrażenia "tańca

śmierci" - "Dance macabre". Nazwę "macabre" wiązano ze starą francuską legendą mówiącą

o żyjącym niegdyś cnotliwym mężu imieniem Macabre, nie mogącym znieść orgii ulicznych

w Paryżu, obdarzonym jakąś siłą nadnaturalną, zmuszającym napotkanych rozpustników do

bezustannego tańca, kończącego się śmiercią. Gdy Macabre umarł, miał się ukazywać we

francuskich miastach, siejąc postrach i doprowadzając ludzi złego prowadzenia do

śmiertelnych pląsów.

Pierwsze plastyczne przedstawienie tańca śmierci powstaje w 1400 roku, na rozkaz księcia De

Berry. Jest to wyrzeźbiona w kamieniu "legenda o trzech żywych i trzech zmarłych". W roku

1424 lub 25 powstaje pierwszy taniec śmierci wykonany techniką freskową w krużgankach

paryskiego cmentarza Niewiniątek, założonego przez wspomnianego powyżej księcia.

Cmentarz ten odgrywał ważną rolę w Paryżu. Na nekropoli tej najchętniej składano zwłoki

najbliższych, a wobec szczupłości terenu dokonywano ekshumacji, kości zaś wyjęte z grobów

składano w specjalnej kostnicy. Ci, którzy nie mogli sobie zapewnić miejsca po śmierci na

tym cmentarzu, prosili przynajmniej o garść ziemi do trumny z sąsiedztwa relikwii świętych

Niewiniątek pomordowanych przez Heroda.

Artykuł ten, z powodu szczupłości miejsca, jest jedynie zasygnalizowaniem problemu i to

jedynie w granicach średniowiecza.

W renesansie i manieryzmie przemijanie życia wyraża się również w takich symbolach jak:

dym, wiatr, gasnąca świeca, więdnące kwiaty, ruiny, zniszczone przedmioty, klepsydra czy

zegar. W baroku dochodzi wiele nowych przedstawień m.in. dziecko z czaszką, klepsydrą lub

bańką mydlaną, albo też zwierciadła, w których zamiast twarzy widać czaszkę. Częstym

motywem była sama czaszka z piszczelem w zębach.