Analizując wiersze Gdy tu mój trup… Adama Mickiewicza oraz Światło w ciemnościach Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, porównaj ukazane w nich obrazy świata marzeń i rzeczywistości.
Pamiętam, że jako dziecko często uciekałem w wyimaginowany świat bajek, zwłaszcza gdy było mi źle. W tekstach „Gdy tu mój trup…” Adama Mickiewicza i „Światło w ciemnościach” Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej również można zauważyć tą ucieczkę do miejsc, a właściwie wspomnień z lepszych czasów. Oba teksty powstały na emigracji- Mickiewicz przebywał w Lozannie, a Pawlikowska-Jasnorzewska w Wielkiej Brytanii. W tekstach tych podmioty liryczne uciekają do czasu, kiedy Polska cieszyła się spokojem i wolnością. W wypadku Mickiewicza był to czas sprzed 1795 roku czyli I rozbioru, a Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej sprzed II wojny światowej, czyli przed 1939 rokiem.
Tekst Mickiewicza rozpoczyna wstęp, w którym znajdujemy już podział na dwa światy- rzeczywisty i wyimaginowany. Tekst jest formą monologu, jakby opowiadany grupie znajomych. Podmiot liryczny ujawnia się już w pierwszym wersie („mój trup”) stwierdzając, że wprawdzie zasiada w towarzystwie, ale jego myśli są daleko, przy ojczyźnie jaką widział za młodu. W jej opisach widzimy zielone łąki, lasy, zwierzęta, jednym słowem piękną przyrodę będącą często odzwierciedleniem nastroju wśród romantyków. W ostatniej strofie można doszukać się również białej postaci, stąpającej po ganku dworku, bawiącej się na łące i świecącej jak jutrzenka. Wydaje mi się, że podmiot liryczny chciał ukazać w ten sposób ducha wolności, lecz pamiętając o kontekście wiemy, że ta wolność już nie istnieje. Cały ten czas myśli podmiotu biegną ku swojemu domowi- Polsce i rodzinie- Polakom. Czytając ten tekst ma się wrażenie, że podmiot liryczny identyfikuje się ze swoimi rodakami w zniewolonym kraju i pragnie ich w jakiś sposób wesprzeć.
W wierszu tym możemy znaleźć powiązanie z Inwokacją do „Pana Tadeusza”, gdzie Mickiewicz również powracał myślami do rodzinnych stron. Wiersz jest napisany 11-zgłoskowcem, występują rymy (nieregularne w kontekście całego wiersza, ale spójne w pojedynczych strofach). Występują środki stylistyczne takie jak personifikacja duszy (błąka się i narzeka), epitety (wonna trawa, zielone łąki), antyteza (Piękniejszy kraj niż ten, co w oczach stoi), i metafory (wpośród zbóż jak w toni wód się kąpa)
W drugim tekście- „Światło w ciemnościach” Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej również dostrzegamy wyraźny podział na świat rzeczywisty jakim jest szara codzienność i świat wyimaginowany, czyli sen podczas którego podmiot liryczny wraca do krajobrazów z rodzinnych stron. Wspomniany podmiot liryczny ujawnia się w drugiej strofie: „Gardzę wami” (ja liryczne). I część wiersza to opis życia na emigracji i oczekiwania na krótką noc i sen, z którym przychodzą sny o krajobrazie Polski. To jak podmiot liryczny pragnie tych snów widzimy kiedy przyrównuje Polskę do ukochanej książki, którą trzymał blisko siebie w dzieciństwie. II część przedstawia Kraków, śpiewającego ptaka, płynącą Wisłę, pędzący tramwaj. Wreszcie przychodzi obraz domu rodzinnego z którym od dziecka był związany podmiot liryczny. Ten „Eden” zostaje przerwany przez dźwięk budzika i następuje smutne pożegnanie z rodzinnym miastem. Pozostaje tylko nadzieja, na ujrzenie go ponownie najbliższej nocy i tak czas na emigracji będzie krążył w kółko.
W tekście tym występują nieregularne rymy, również zwrotki nie mają stałego układu po cztery wersy. Widzimy epitety (mary senne, łza poranna), wykrzyknienia (Pragnę czytać, czytać całą duszą!), anafory („już” w drugiej części utworu), porównanie (związaniśmy jak muszla i ślimak).
Teksty są podobne do siebie pod względem tematyki- widzimy dwa podmioty liryczne, będące postaciami na emigracji, próbujące jakoś funkcjonować, ale ich dusza często odpływa do swojej kolebki- ojczyzny, która utraciła wolność. Różnię się natomiast formą przedstawienia tej ucieczki duszy. Przede wszystkim w I tekście podmiot liryczny ucieka do bliżej nieokreślonego miejsca- łąki, lasy możemy znaleźć praktycznie wszędzie. II tekst przedstawia nam konkretne miejsce jakim jest Kraków, gdzie wychowała się autorka wiersza. Widzimy różnicę między ucieczką w te miejsca- w I wierszu podmiot liryczny przenosi się tam względnie świadomie- poprzez myśli, w II podmiot musi zapaść w sen- pojawia się więc motyw oniryzmu. Różnią się też emocje przekazywane przez te teksty. tekstach „Gdy tu mój trup…” Adama Mickiewicza przekazuje nam silną tęsknotę i pesymistyczny obraz, że wolność umarła i już nie wróci, natomiast „Światło w ciemnościach” Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej napawa optymizmem- ujrzenie światła w panujących już jakiś czas ciemnościach rozpala płomień nadziei i wiary w lepsze jutro.
Zestawienie Mickiewicza i Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej pokazuje jak różniły się wizje artystów romantycznych i tych z epoki dwudziestolecia międzywojennego. Mickiewicz patrząc na rozbiory, które były w zasadzie pierwszą tak wielką klęską Polski nie wierzył, że Polska się podniesie i będzie kiedyś- nie bez trudów- państwem wolnym, silnym i będącym ważnym sojusznikiem. Krakowska poetka natomiast żyjąca nieco później była świadkiem przewrotu majowego i utworzenia wreszcie wolnej Polski. II wojna światowa miała tragiczne skutki i przez cały okres jej trwania wierzyła, że skoro Polska podniosła się po trwającej ponad 120 lat niewoli to przezwycięży i tą wojnę. Zawsze jednak kiedy jest się poza ojczyzną, mając do tego świadomość, że źle się w nim dzieje, każdy i zawsze będzie wracał myślami do dobrych czasów co pokazują oba teksty.
Wojciech Siebierański
II e