OWOCE
Różne drzewa lub krzewy owocowe są uprawiane na niemal całym świecie. Owoce w większości spożywa się w stanie surowym, część jednak podaje się przetwórstwu domowemu lub przemysłowemu.
Do najbardziej znanych w europie należą tzw. owoce twarde, tj. jabłka i gruszki oraz owoce pestkowe, tj. czereśnie, wiśnie, śliwki, brzoskwinie i morele.
Największe znaczenie zdobyły jabłonie, uprawiane w tysiącach odmian, na wszystkich kontynentach. Zbiory jabłek na świecie rosną i wynoszą obecnie ok. 60 mln t. Największym producentem na świecie są Chiny ( ok. 30 mln t, czyli 1/3 zbiorów ogólnych). Bardzo duże ilości jabłek pozyskują również Stany Zjednoczone, i nieco mniej Turcja, Iran, Japonia, Argentyna.
W Europie ( ¼ produkcji ogólnej) najwięcej jabłek produkuje Francja, Niemcy, Włochy i Polska - mniej więcej po 2 mln t. Francja wiele tych owoców przeznacza na wyrób jabłecznika tzn. wina z jabłek. Ważnymi producentami europejskim są tez Rosja, Hiszpania, Węgry, Ukraina.
Jabłonie w Polsce stanowią ponad 50 % drzew owocowych. Najważniejszymi rejonami sadowniczymi są; Sądecczyzna, pas Sandomierz- Opole Lubelskie-Puławy, okolice W-wy. Zbiory jabłek w Polsce wykazują duże wahania. Ich przyczyną są warunki klimatyczne oraz przemienność owocowania jabłoni- obfity zbiór w jednym roku, obniża zbiory w następnym. W latach urodzaju występują u nas problemy ze zbytem jabłek (tzw. klęski urodzaju), Gdynie dysponujemy odpowiednią ilością chłodni i przechowalni owoców. Uprawa grusz ma dużo mniejsze znaczenie. Większość (ok.60%) światowej produkcji gruszek, wynoszącej ponad 1,5 mln t, przypada na Azję. Pierwsze miejsce dzierżą Chiny (przypada na nie 30%). W Europie należy wymienić Włochy, Hiszpanię, Francję, Niemcy, a poza St. Zjedn. Japonię i Argentynę. Polskie sady, gdzie grusze stanowią ok. 1/10 drzew, dostarczają rocznie ok. 50-80 tys. tych owoców.
Produkcja czereśni i wiśni jest w znacznym stopniu skoncentrowana w Europie. Europie Polsce owoce te stanowią ok. 20% drzew owocowych. Krajowe zbiory wiśni są 4-krotnie większe niż czereśni.
W uprawie śliw przodują Chiny i kraje europejskie. Śliwki są spożywane w stanie świeżym, suszonym i przetworzonym. Są stosowane również do produkcji napojów alkoholowych.
W światowych zbiorach śliwek, sięgających 10 mln t, największy udział mają Chiny ( 40%) i dużo mniejszy St. Zjedn.. W Europie najwięcej tych owoców produkują Niemcy, Rumunia, Francja, Włochy, Chile, Turcja. W Polsce zbiera się ok. 100 tys. t śliwek. Śliwy u nas zajmują 2 miejsce pod względem liczebności drzew. Występują na Podkarpaciu, w okolicach Tarnowa oraz na terenach położonych wzdłuż Wisły. Uprawom śliw sprzyjają warunki klimatyczno- glebowe: duża wilgotność powietrza oraz korzystne okresu opadów deszczu.
Morele i brzoskwinie wymagają klimatu ciepłego. Moreli zbiera się ok. 2,5 mln t rocznie, a najwięksi producenci to Turcja, Iran, Pakistan i kraje południowej Europy- Hiszpania, Francja, Włochy, Grecja. Ponad 1/3 światowej produkcji brzoskwiń dostarczają Chiny, a inni producenci to St. Zjedn., Włochy, Hiszpania, Turcja, Grecja.
Z drobnych owoców uprawianych w krajach strefy umiarkowanej rozpowszechniona jest uprawa truskawek. Truskawka ma niewielkie wymagania glebowe, niewielki okres wegetacji. Zbiory tych jagód osiągają 3 mln t rocznie. Największym producentem truskawek są Stany zjednoczone, a dalej Hiszpania, Polska ( 130-180 tys.t ), Japonia, Korea Południowa, Meksyk, Włochy. Gł. rejony uprawy truskawek w Polsce to: wzdłuż środkowego biegu Wisły, w pasie Puławy- Lublin, w południowej części Wyżyny Małopolskiej i na Podkarpaciu.
Z innych jagód większe znaczenie ma uprawa malin. Zbierając ok. 40-45 tys. t malin ( 1/10 produkcji światowej) ustępujemy tylko Rosji i Czarnogórze. Inni producenci: Stany Zjednoczone, Niemcy, Ukraina, Węgry. W Polsce gł. obszary znajdują się w okolicy Płońska i Zakroczymia , w pasie Kraków- Tarnów i na W. Lubelskiej.
We wszystkich krajach europejskich są uprawiane porzeczki i agrest. Producenci to : Rosja, Polska ( 25% produkcji światowej), Niemcy.
Szczególną rolę odgrywa winorośl. Z różnych jej gatunków otrzymuje się winogrona spożywane pod różnymi postaciami. Obecnie ok. ¾ światowej produkcji przerabia się na wino. Winorośl jest pnączem, które do uprawy wymaga klimatu ciepłego i dość dobrych lekkich ziem. Jakoś winogron i wytworzonego wina zależy od stopnia nasłonecznienia. Uprawie winogron najbardziej sprzyja ciepły, o suchym gorącym lecie, klimat śródziemnomorski.
Największymi producentami winogron są Włochy i Francja. Gł. obszary uprawy we Francji to Burgundia, Szampania, a we Włoszech np. Sycylia. Dużo winogron zbierają też np. Hiszpania, Portugalia, Grecja, Niemcy, Mołdawia, Chiny, Argentyna, Chile, RPA.
Największymi eksporterami są Francja, Włochy, Hiszpania, Portugalia. Największymi importerami są kraje zachodniej Europy oraz Stany Zjedn.
W Polsce niewielkie winnice znajdują się w okolicach Zielonej Góry. Uprawę tej rośliny rozpoczęli u nas zakonnicy.
Owoce cytrusowe- ze względu na duże wartości odżywcze i smakowe mają ogromne znaczenie w światowym handlu owocami. Gł. obszary upraw drzew cytrusowych znajdują się w krajach o klimacie podzwrotnikowym.
Zbiory pomarańcz, mandarynek osiągają obecnie ponad 80 mln t. Znaczne ilości pomarańcz i mandarynek uprawia się w krajach Am. Łacińskiej ( Brazylii), oraz w Stanach Zjedn., Chinach. Ważnym obszarem upraw są kraje śródziemnomorskie : np. Hiszpania, Włochy, Grecja .
Uprawa cytryn wymaga większej ilości ciepła. Zbiory cytryn wraz z limonkami ( zwanymi też limami) wynoszą 12 mln t.. Najwięcej cytryn pozyskuje się w Meksyku i Indiach, inne to Turcja, Egipt, Grecja . Niemal 90% włoskich cytryn dojrzewa w gajach cytrynowych Sycylii, a ich produkcja i przetwórstwo należą do gł. dziedzin gospodarki wyspy.
Coraz popularniejszy staje się grapefruit, mający gorzkawy smak. Ok. połowy światowej produkcji (wynoszącej ok. 5 mln t) dają Stany Zjedn. W świecie liczą się też np. Izrael, RPA.
Z typowych drzew krajów śródziemnomorskich i podzwrotnikowych duże znaczenie ma figowiec ( figa pospolita) dostarczający fig. Najwięcej figowców uprawie się Maroku, Iranie, Grecji.
W obszarze śródziemnomorskim i Azji Środkowej jest również uprawiany granatowiec (granatowiec właściwy), którego owoc jest nazywany granatem. Granat o purpurowej skórzastej skórce zawiera niejadalne nasiona okryte soczystym miąższem, który się je na surowo.
Prawdopodobnie pierwszym drzewem uprawianym przez człowieka, a obecnie jedną z najważniejszych roślin strefy suchej, jest palma daktylowa. Uprawiana bywa na obrzeżach pustyń i w oazach, gdzie daktyle stanowią podstawę wyżywienia ludności. Wymagania tej rośliny charakteryzuje arabskie przysłowie: „palma daktylowa kąpie nogi w wodzie, a głowę w słońcu”. Owoce spożywa się suszone i surowe. Arabowie nazywają daktyle „chlebem pustyni”- wyrabia się z nich mąkę, która zmieszana z mąką jęczmienną służy do wypieków placków.
Największym producentem i eksporterem był do niedawna Irak. Obecnie jest to Egipt, Iran, Arabia Saudyjska i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Światowa produkcja wynosi obecnie ponad 6 mln t rocznie.
Z owoców krajów tropikalnych tylko banany i ananasy zdobyły duże znaczenie w handlu międzynarodowym.
Banany są szeroko rozpowszechnioną rośliną uprawna obszarów okołorównikowych( gorących, jednostajnie wilgotnych). Banan (bananowiec) jest wieloletnią rośliną zieloną (byliną), o wysokości kilku metrów, wyrastających z podziemnych kłączy, której mocna łodyga jest uwieńczona baldachimem ogromnych liści i kiściami owoców. Rozróżnia się 2 podstawowe rodzaje bananów. Pierwszy- banan rajski, inaczej plantan, daje owoce mączyste, spożywane dopiero po ugotowaniu, usmażeniu czy upieczeniu. Drugi rodzaj- banan plamisty (pizang) jest owocem słodkim i aromatycznym, spożywanym na surowo. Właśnie te banany, stanowiące ok. 2/3 światowej produkcji, są przedmiotem handlu międzynarodowego.
Bananowiec jest jedną z najbardziej produktywnych roślin uprawnych świata. Ponieważ dojrzałe banany szybko się psują, to na eksport zbiera się owoce zielone i twarde.
Z ogólnej produkcji bananów słodkich, wynoszącej już ponad 65 mln t, najwięcej przypada na Indie, Brazylię, Chiny, Ekwador, Filipiny. Największe znaczenie w produkcji mają kraje Am. Środkowej np. Meksyk, Kostaryka oraz kraje Am. Południowej np. Ekwador, Kolumbia. W krajach Azji bananowce są uprawiane także w dużych ilościach także np. w Indonezji, Tajlandii, a w Afryce np. Kenii. Około 80% światowego eksportu przypada na kraje Am. Łacińskiej. Największym importerem są St. Zjedn.
Ananas jest rośliną zielną (byliną), o grubych liściach, spośród których wyrasta gł. pęd z dużym owocem. Uprawa tej rośliny wymaga wysokiej temp., lecz dobrze znosi ona małe opady. Owoce spożywa się bezpośrednio lub przetwarza się na przetwory i soki. Światowa produkcja ananasów osiągnęła 15 mln t. Połowę ogólnej produkcji ananasów dostarczają państwa azjatyckie, Tajlandia i Filipiny, poza tym Indie, Chiny, Indonezja, Wietnam oraz inne np. Brazylia, Meksyk, Kenia.
Mango- wiecznie zielone drzewo uprawiane dla soczystych i aromatycznych owoców. Owoc mango- kształtu jajowatego i koloru od zielonego do żółtopomarańczowego-jest zwykle spożywany na surowo lub w przetworach. Mango jest uprawiane całej strefie międzyzwrotnikowej, gł. w monsunowej Azji. Ponad połowę światowej produkcji mango (wynoszącej ok. 25 mln t) dają Indie.
W krajach tropikalnych popularnym owocem jest też papaja, pochodząca z Am. Środkowej. Jest to owoc byliny, zwany melonowcem właściwym( lub drzewem melonowym), przypominającym wyglądem palmę, uprawianej w krajach ciepłych i niezbyt suchych.. Papaja ma wydłużony, cylindryczny kształt, cienką zielonożółtą skórkę i soczysty miąższ. Owoce spożywane na surowo i w przetworach. Wśród producentów są kraje Am. Łacińskiej, Azji i Afryki.
Awokado (smaczliwka wdzięczna) to owoc wiecznie zielonego drzewa uprawianego w strefie międzyzwrotnikowej, gł. w krajach Am. Łacińskiej. W produkcji owoców pierwsze miejsce zajmuje Meksyk. Inne to np. Dominikana, Chile. Owoc awokado ma kształt gruszki o błyszczącej skórce. Wewnątrz- oprócz pestki- znajduje się miąższ, jadalny na surowo.
Kiwi jest owocem aktinidii chińskiej- pnącza rosnącego dziko w Chinach. Owoce te zaczęto sadzić w Stanach Zjedn. i cieplejszych krajach Europy. Ok.. ¾ światowej produkcji pochodzi z Włoch, Nowej Zelandii i Chile.
Ze względu na wartości odżywcze i łatwość przechowywania są cenione również owoce suche, gł. orzechy. Ojczyzną orzecha włoskiego są kraje śródziemnomorskie, to najwięcej zbiera się ich jednak np. w Chinach, Iranie. Najwięcej orzechów włoskich produkują Rumunia, Włochy i Francja. Turcja (3/4 zbiorów ogólnych) i kraje południowej Europy (Włochy, Hiszpania) należą do gł. producentów orzechów laskowych.
W basenie M. Śródziemnego uprawia się także pistacje.
Orzechy pistacjowe są cenione jako dodatek do wyrobów cukierniczych. Bywają jedzone też na surowo. Producenci: Iran, Syria, Turcja, Stany Zjedn.
Również migdałowiec (zwyczajny) to typowy krzew lub niewysokie drzewo krajów śródziemnomorskich. Jego nasiona są dodatkiem wyrobów cukierniczych i likierów. Najwięcej migdałów produkują Stany Zjedn. , Hiszpania, Syria, Iran, Włochy.
Z orzechów tropikalnych wymienić należy orzech kaszu, zwany też nanerczowym, będący nasieniem nanercza zachodniego, drzewa pochodzącego z Brazylii. Gł. producenci: Wietnam, Indie, Brazylia, Nigeria.