Plan wydarzeń
1) Wizyta Marka Winicjusza u Petroniusza.
2) Miłość Marka do Ligii - Kalliny
3) Odwiedziny w domu Plaucjuszów.
4) Plan zabrania zakładniczki.
5) Rozmowa Petroniusza z Neronem.
6) Neron wydaje rozkaz zabrania Ligii.
7) Aulus próbuje ratować Ligię.
8) Uczta u Nerona.
9) Marek Winicjusz wyznaje Ligii miłość.
10) Ursus wynosi Ligię z uczty.
11) Ligia postanawia uciec.
12) Spotkanie Ligii i Poppei.
13) Winicjusz oczekuje na ukochaną.
14) Odbicie Ligii przez Ursusa.
15) Winicjusz rozpoczyna poszukiwania.
16) Choroba małej Augusty.
17) Akte wyznaje Markowi, że Ligia go pokochała.
18) Pomponia przebacza Winicjuszowi.
19) Petroniusz postanawia podarować Eunice siostrzeńcowi.
20) Eunice zostaje ukarana, lecz pozostaje w domu Petroniusza.
21) Chilon Chilonides podejmuje się odnalezienia Ligii.
22) Poppea oskarża Ligię o czary.
23) Śmierć małej Augusty.
24) Chilon odkrywa, że Ligia jest chrześcijanką.
25) Petroniusz wyjeżdża z Rzymu razem z dworem Nerona.
26) Rozterki Marka Winicjusza i jego przemiana.
27) Chilon spotyka Glaukusa.
28) Wiadomość o przybyciu do Rzymu Apostoła Piotra.
29) Chilon przekonuje Ursusa do zamordowania Glauka.
30) List Petroniusza do Marka.
31) Zgromadzenie chrześcijan w Ostrianum.
32) Winicjusz słucha nauk Piotra.
33) Odnalezienie Ligii.
34) Ursus zabija Krotona.
35) Próba porwania Ligii.
36) Winicjusz zostaje ranny.
37) Chrześcijanie opiekują się Markiem.
38) Miłość Ligii do Winicjusza.
39) Glaukus przebacza Chilonowi.
40) Wyznanie Marka.
41) Niepokój Ligii i jej decyzja o odejściu z domu Miriam.
42) Kryspus potępia miłość Ligii do patrycjusza.
43) Zniknięcie dziewczyny.
44) Powrót Marka do domu.
45) Rozmowy Winicjusza z Pawłem z Tarsu o nauce chrześcijan.
46) Przemiana Marka.
47) Winicjusz pragnie zapomnieć o Ligii.
48) Powrót Petroniusza i Nerona.
49) Miłość Petroniusza i Eunice.
50) Uczta w ogrodach Agrypiny.
51) Poppea chce zdobyć Winicjusza.
52) Petroniusz postanawia pomóc Markowi.
53) Chilon pojawia się u Winicjusza.
54) Marek rozkazuje wychłostać Greka.
55) Wizyta Winicjusza w domu Miriam.
56) Piotr błogosławi miłość Marka i Ligii.
57) Spotkanie Winicjusza i Ligii.
58) Marek wyzwala niewolników.
59) Wyjazd Winicjusza i Petroniusza z Neronem.
60) List Marka do Ligii.
61) Neron marzy o podpaleniu miasta.
62) Wizyta Winicjusza u Ligii.
63) Przeczucia dziewczyny.
64) Petroniusz staje się ulubieńcem Nerona.
65) Elegant uzyskuje pozwolenie cezara na ślub Marka i Ligii.
66) Wiadomość o pożarze Rzymu.
67) Droga Marka do miasta.
68) Poszukiwania Ligii.
69) Chilon przekazuje dobre wieści Markowi.
70) Modlitwy chrześcijan w podziemiach.
71) Próby ocalenia miasta.
72) Wzburzenie ludu i pogłoski, oskarżające Nerona.
73) Powrót Nerona do Rzymu.
74) Apostoł Piotr prowadzi Marka do Ligii.
75) Chrzest Winicjusza.
76) Narada w domu Tygellina.
77) Neron szuka winnych podpalenia Rzymu.
78) Tygellin oskarża chrześcijan.
79) Chilon zdradza chrześcijan.
80) Pojmanie Ligii.
81) Marek dostaje się do więzienia.
82) Próby ocalenia dziewczyny.
83) Prześladowania i pojmanie chrześcijan.
84) Wyrok Nerona na małego Rufiusa.
Czas akcji powieści nie został w toku narracji ściśle określony - wiadomo jedynie, że wydarzenia rozgrywają się w drugiej połowie I wieku naszej ery za panowania Nerona (54 - 68).
Ustalenie czasu jest możliwe, dzięki wykorzystaniu przez Sienkiewicza kilku faktów historycznych:
-- Wojna w Armenii z Partami, z której powraca Winicjusz (63 r.)
-- Śmierć małej Augusty, córki Nerona (63 r.)
-- Pożar Rzymu (64 r.)
-- Spisek Pizona (65 r.)
-- Śmierć Petroniusza (66 r.)
-- Bunt Windeksa przeciwko Neronowi (68 r.)
Epilog Quo vadis obejmuje wydarzenia z roku 68 zakończone śmiercią Nerona 19 czerwca tegoż roku. Tak więc akcja powieści rozgrywa się w latach 63 - 68 n.e..
Pewne zdarzenia można również uściślić. Wyjazd Winicjusza wraz z dworem Nerona do Ancjum miał miejsce w maju 64 roku, zaś pożar Rzymu rozpoczął się w lipcu. Fabuła dzieła obejmuje wydarzenia wcześniejsze - z czasów ukrzyżowania Chrystusa i Jego zmartwychwstania. Ostatnie zdanie powieści: „Wedle zaś dawnej bramy Kapeńskiej wznosi się dzisiaj maleńka kapliczka z zatartym nieco napisem: „Quo vadis, Domine?” przenosi akcję do współczesności.
Akcja powieści rozgrywa się przede wszystkim w Rzymie (Palatyn, domy Winicjusza i Petroniusza oraz Zatybrze - dzielnica biedoty i chrześcijan) a także w Ancjum.
Geneza
W 1894 roku Henryk Sienkiewicz, po napisaniu dwóch powieści, osadzonych w realiach XIX wieku: Bez dogmatu i Rodzina Połanieckich, postanowił ponownie sięgnąć do tematyki historycznej i rozpoczął przygotowania do Quo vadis. W odróżnieniu od Trylogii, opisującej wydarzenia związane z historią Polski, pisarz osadził akcję dzieła w Rzymie za czasów panowania Nerona. Swoją decyzję uzasadniał między innymi w liście do paryskiego krytyka i powieściopisarza, J.A. Boyera d'Agen:
„Pomysł do „Quo vadis” powstał we mnie przy czytaniu annałów Tacyta, który jest jednym z najulubieńszych moich pisarzy, i podczas dłuższego pobytu w Rzymie. Słynny malarz Polski Siemiradzki, który wówczas zamieszkiwał w Rzymie, był moim przewodnikiem po wiecznym mieście i podczas jednej z naszych wędrówek pokazał mi kapliczkę <>. Wtedy to powziąłem myśl napisania powieści z owej epoki i mogłem ją urzeczywistnić dzięki znajomości początków Kościoła. […] Oczywiście prześladowania Polaków miały silny wpływ na moje zamiary”.
Pracę nad powieścią rozpoczął na początku 1895 roku w Warszawie, a zakończył 18 lutego 1896 roku w Nicei. Od 26 marca 1895 do 29 lutego 1896 roku Quo vadis ukazywało się w odcinkach w Gazecie Polskiej oraz w dziennikach krakowskim i poznańskim. Kilka miesięcy później pojawiło się trzytomowe wydanie książkowe.
W dużej mierze na powstanie Quo vadis wpłynęły zainteresowania Sienkiewicza tematyką starożytności. Autor w listach do przyjaciół wielokrotnie wspominał o lekturze twórczości starożytnych historyków i pisarzy. Szczególne miejsce wśród utworów antycznych zajmowały Roczniki Tacyta. Rzymski historyk przedstawił w nich w sposób obiektywny panowanie cesarzy, począwszy od Tyberiusza na Neronie kończąc. Obok Tacyta ważne były również dzieła: Swetoniusza Żywoty cezarów i Greka Diona Cassiusa. Do autorów nawiązujących do Antyku należy dodać twórców historycznie bliższych polskiemu pozytywiście. Jak wykazały wnikliwe badania i analizy literackie Quo vadis nawiązuje do licznych utworów, które powstały w czasach Sienkiewicza. Jednym z pisarzy europejskich był E. Renan, autor Antychrysta. Ten francuski filozof i historyk, jeden ze znakomitych pozytywistycznych badaczy starożytnego chrześcijaństwa, dostarczył pisarzowi wyczerpującego opisu postaci Nerona, a także jeden z głównych motywów utworu - prześladowanie chrześcijan. W XIX wieku zaczęły pojawiać się w pełni naukowe i niezwykle skrupulatne analizy historyczne starożytności. W wyniku licznych badań archeologicznych otrzymano informacje o życiu w pierwszych wiekach naszej ery. Tacy badacze, jak Ch. E. Beule, F. de Conlanges, H. Baudrillart i P. Allard dostarczyli autorowi Quo vadis ogólnej wiedzy o Rzymie czasów cezarów.
Omawiając genezę Quo vadis warto wspomnieć o swoistej tendencji, panującej wśród pisarzy XIX wieku, którzy coraz chętniej w utworach sięgali do czasów związanych z początkami chrześcijaństwa. Wymieć tu należy kilka najbardziej znamiennych, które zyskały uznanie odbiorców i jednocześnie stały się argumentem dla krytyków literackich czasów Sienkiewicza, którzy wielokrotnie podważali oryginalność dzieła Sienkiewicza. W 1809 roku ukazała się powieść F.R. de Chateaubrianda: Męczennicy czyli Triumf religii chrześcijańskiej, opowiadającej o losach młodego chrześcijanina Eudora. W 1834 roku zostały opublikowane Ostatnie dni Pompei E. Bulwera. Rok później A. Guiraud wydał utwór Flawian czyli z Rzymu na pustynię o miłości głównego bohatera do chrześcijańskiej niewolnicy Neodemii. W 1838 roku A. Dumas napisał dramat Acte o miłości tytułowej bohaterki do Nerona. W opowiadaniu F. Soulie: Męczeństwo świętego Saturnina można odnaleźć postać szpiega - donosiciela, o imieniu Cilo, w której dopatrywano się pierwowzoru Chilona Chilonidesa z Quo vadis Sienkiewicza. We Włoszech ukazał się dwutomowy romans awanturniczy Świat starożytny A. della Sala Spada, którego głównym wątkiem była miłość do chrześcijanki Carity Rzymianina Opitera, przyjmującego chrześcijaństwo w chwili śmierci kochanki. O początkach chrześcijaństwa opowiadały również: Salambo G. Flauberta, Fabiola N. Wismana, Rzym i Judea G.J. Whyte - Melville'a, Ahaswerus w Rzymie R. Hemerlinga oraz dzieło L. Wallacea Ben Hur, które zyskało szczególne uznanie Sienkiewicza. Jeżeli chodzi o literaturę polską w momencie wydania Quo vadis istniały lub powstały nieco później utwory o podobnej tematyce. Wymienić tu należy między innymi Mirtala E. Orzeszkowej, Irydion Z. Krasińskiego oraz Rzym za Nerona I. Kraszewskiego. Wszystkie te powieści poruszały tematykę antycznego świata i często utrzymane były w tonie romansu czy też powieści przygodowej. Powiązane były tematycznie z powieścią Henryka Sienkiewicza, lecz trudno jest jednoznacznie wskazać wzajemne inspiracje i wpływy. Stały się również przyczyną ataków krytyków na pisarza. Jeden z francuskich znawców literatury - F. Brunetiere otwarcie zarzucił Polakowi plagiat, twierdząc, że Quo vadis jest skrótem Męczenników Chateaubrianda, Acte Dumasa i Antychrysta Renana. Z. Czerny z kolei wykazał szereg podobieństw Quo vadis do powieści Flawian czyli z Rzymu na pustynię.
Obok powiązań literackich należy wymienić inspiracje malarskie i rzeźbiarskie, które towarzyszyły procesowi tworzenia Quo vadis. Sienkiewicz kilkakrotnie przebywał w Rzymie, który zwiedził wraz z polskim malarzem Henrykiem Siemiradzkim. To właśnie jego obrazy Uczta Nerona (1872) oraz Pochodnie Nerona (1876) stały się źródłem końcowych rozdziałów powieści Sienkiewicza. Z kolei płótno malarza Dirce chrześcijańska z roku 1897 postrzegane było jako barwna ilustracja rozdziału o ocaleniu Ligii. Pobyt w Rzymie pozwolił Sienkiewiczowi na podziwianie rzeźby Gladiator Piusa Welońskiego, która była kolejną inspiracją utworu. Również wędrówki po wiecznym mieście znacząco wpłynęły na treść dzieła. Bazylika świętego Piotra, Góra Albańska, zabytkowe Tre Fontae oraz katakumby dały autorowi namacalny obraz miejsc akcji utworu i na długo pozostały w jego pamięci: „Te rzymskie wspomnienia długo zostaną mi w pamięci. Marmury, posągi, ruiny, dzieła sztuki, wycieczki za miasto do katakumb lub pobliskich willi, błękitne krajobrazy Kampanii, poprzecinane twardymi liniami akweduktów - wszystko to, gdy raz odbije się w mózgu, utrwala się w nim na zawsze”. Jednym z najważniejszych miejsc, które polski pozytywista zwiedził w Rzymie była historyczna kapliczka Quo vadis, Domine?, od której wywodzi się tytuł powieści.
Obok inspiracji literackich i całości wrażeń estetycznych, które złożyły się na genezę Quo vadis, wymienić należy jeszcze sytuację polityczną współczesną autorowi. W prześladowaniach chrześcijan upatrywano analogię do sytuacji Polaków w zaborach pruskim i rosyjskim oraz prześladowań Unitów na Podlasiu. Również atmosfera fin de siecle, jaka panowała pod koniec XIX wieku, stała się jednym z bodźców do powstania utworu. W Rzymie czasów Nerona dostrzegano sytuację Europy końca XIX stulecia.
Jedną z ciekawszych inspiracji, jakich doszukali się badacze Quo vadis, był pożar Puław w 1875 roku, który Sienkiewicz obserwował, pracujący wówczas jako reporter w Gazecie Polskiej. Wrażenia z płonącego miasta w Polsce autor wykorzystał do stworzenia obrazu płonącego Rzymu.
Mimo licznych powiązań i inspiracji Quo vadis pozostało utworem wyjątkowym i niepowtarzalnym. Wykorzystując tematykę starożytnego świata, w momencie, gdy nadchodził jego kres i rodziła się era chrześcijańska, pisarz stworzył utwór wartościowy literacko i doceniony przez czytelników, również w XXI wieku. Powieść przyniosła Sienkiewiczowi ogólnoświatową sławę, o której tak pisał w liście do Boyera d'Agena w 1905 roku: „Co do przekładów Quo vadis, to możliwe jest, że ich liczba przewyższa tłumaczenie wszystkich innych powieści. Bo prócz przekładów opublikowanych w językach bardzo rozpowszechnionych, jak: angielski, francuski, niemiecki, hiszpański, włoski, a nawet rosyjski, posiadam tłumaczenia: szwedzkie, duńskie, holenderskie, węgierskie, słoweńskie, portugalskie, nowogreckie, armeńskie, fińskie, litewskie i wiele innych. Jeden przekład Quo vadis ukazał się nawet w Japonii, a w roku zeszłym odebrałem od wydawcy Hiemi w Konstantynopolu przekład arabski”.
Ekranizacje
Na podstawie książki nakręcono kilka filmów:
Quo Vadis reż. Enrico Guazzoni, 1912 Włochy (film niemy)
Quo Vadis reż. Gabriello D'Annunzio i Georg Jacoby, 1924 Włochy (film niemy)
Quo Vadis reż. Mervyn LeRoy, 1951 USA
Quo Vadis reż. Franco Rossi, 1985 Włochy (serial telewizyjny)
Quo vadis reż. Jerzy Kawalerowicz, 2001 Polska.
Bohaterowie
W powieści pojawiają się:
Augustianie - najbliżsi z otoczenia Cezara (doradcy)
Patrycjusze - możne rody rzymskie w senacie, sprawiają najwyższe urzędy, biorą udział w wyprawach wojennych.
Obywatele rzymscy - ludzie wolni, ale niezbyt bogaci (kupcy, rzemieślnicy, a także wolna biedota)
Niewolnicy - często to jeńcy wojenni, nie mają żadnych praw wśród nich wyróżniają się gladiatorzy.
Akte - wyzwolenica i kochanka Nerona, pochowała ciało cesarza.
Aulus Plaucjusz - konsul, namiestnik Pannonii i Brytanii, mąż Pomponii Grecyny.
Marek Winicjusz - patrycjusz rzymski, trybun wojskowy. Był synem Marka Winicjusza, konsula rzymskiego, męża Julii Liwilli. Zakochuje się w Ligii i pod jej wpływem zostaje chrześcijaninem.
W zbiorach starożytności Heleny Radziwiłłowej (obecnie w Arkadii) znajduje się urna, w której według inskrypcji spoczywały prochy Marka Winicjusza. Prawdopodobnie stąd Sienkiewicz zaczerpnął imię dla głównego bohatera powieści.
św. Paweł Apostoł
Petroniusz - elegantiae arbiter mistrz dobrego smaku, patrycjusz rzymski, obiekt zawiści Tygellina, zamieszany w spisek Pizona, popełnił samobójstwo. W utworze Sienkiewicza jest wujem Marka Winicjusza, epikurejczykiem, estetą, odmawia udziału w spisku.
św. Piotr Apostoł
Pizon - konsul, w 65 r. przywódca spisku przeciw Neronowi.
Pomponia Grecyna - żona Aulusa Plaucjusza, według przekazu Tacyta rzeczywiście poddana sądowi mężowskiemu z podejrzenia o wyznawanie obcego zabobonu.
Poppea Sabina - druga żona Nerona, również jego ofiara: zmarła podczas kolejnej ciąży, kopnięta przez cezara.
Seneka Młodszy - poeta, piszarz, filozof rzymski - stoik, dawny nauczyciel Nerona. Uczestnik spisku Pizona, popełnił samobójstwo.
Tygellin - prefekt pretorianów, wierny zausznik Nerona, rywal Petroniusza o względy cesarza.
Wespazjan - późniejszy cesarz rzymski, za czasów Nerona namiestnik Afryki. Wsławił się drzemkami podczas występów cesarza, za co popadł w niełaskę.[3]
Westynus - konsul, jego pierwszą żoną była Statilia Messalina, początkowo jeden z najbliższych przyjaciół Nerona, następnie przez niego zgładzony.
Bohaterowie fikcyjni
Ligia (Kallina) - córka wodza barbarzyńskiego plemienia Ligów, zakładniczka Rzymu, wychowana przez Aulusa Plaucjusza i Pomponię Grecynę. Chrześcijanka, ukochana Marka Winicjusza. Odmawia zostania kochanką Winicjusza i ucieka od niego. Dzięki niej młody patrycjusz przechodzi przemianę stając się chrześcijaninem. Wówczas Ligia zgadza się go poślubić.
Ursus - po chrzcie Urban; służył matce Ligii, po jej śmierci przyrzekł, że będzie bronić jej córkę; pracował w młynie; zabił Krotona; odznaczał się potężną siłą fizyczną; był bardzo ufny i łatwowierny (uwierzył, że Glaukus jest zdrajcą, tylko dlatego, że tak mu powiedział Chilon Chilonides);
Glaukus - z pochodzenia Grek; lekarz; chrześcijanin; Chilon Chilonides sprzedał w niewolę jego dzieci i żonę; wielokrotnie przebaczał Chilonowi jego czyny, czym w końcu przyczynił się do jego nawrócenia; zginął na stosie;
Kryspus - fanatyczny chrześcijanin, bardzo radykalny, ginie na krzyżu podczas Igrzysk
Eunice - niewolnica i kochanka Petroniusza , wybiera śmierć samobójczą z ukochanym zamiast wyzwolenia i życia pośród jego bogactw
Chilon Chilonides - filozof, grek; żył z nauczania przypadkowych ludzi i oszustw; jest łasy na pieniądze - wydaje chrześcijan Neronowi za posadę i złoto, wcześniej sprzedał rodzinę przyjaciela w niewolę; nawraca się pod koniec powieści (po śmierci Glaukusa)
German Gulo - niewolnik, wychowawca i nauczyciel Marka Winicjusza
Autor
Henryk Sienkiewicz - prozaik, przedstawiciel pozytywizmu żyjący w latach 1846-1916. był laureatem literackiej Nagrody Nobla w 1905 r. Pracował jako dziennikarz (współzałożyciel dwutygodnika „Niwa”, korespondent „Gazety Polskiej” w Ameryce Pn.). Początek twórczości prozatorskiej dały jego Humoreski z teki Woroszyłły. Pozycję pisarza ugruntował nowelami: Szkice węglem, Janko Muzykant, Bartek Zwycięzca i Latarnik, sławę przyniosła mu Trylogia, niedoścignione arcydzieło powieści masowej: Ogniem i mieczem, Potop i Pan Wołodyjowski. Mniejszym powodzeniem cieszyły się powieści współczesne pisarza (Bez dogmatu, Rodzina Połanieckich i Wiry). Najgłośniejszymi sukcesami pisarza stały się kolejne powieści historyczne: Quo vadis i Krzyżacy. Osobne miejsce w dorobku pisarza zajęła powieść zaliczana do klasyki literatury dla młodzieży W pustyni i w puszczy. W 25-lecie twórczości Sienkiewicz obdarowany został majątkiem w Oblęgorku pod Kielcami — tu zastał go wybuch I wojny światowej. Przedostał się do Szwajcarii, gdzie był organizatorem Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce.