Jerzy J. Wiatr „Metody behawioralne w nauce o polityce”
Koniec lat 50 - tych behawioryści w natarciu (Dahl). Ujęcie behawioralne synonimem postępu w nauce i naukowości. Lata 50 i 60 - te to okres niezaprzeczalnego panowania „behawiorystów” w zachodnich naukach politycznych.
METODY BEHAWIORALNE
Rewolucja behawioralna - w nauce o polityce polega na masowym zastosowaniu metod behawioralnych i programowym zakwestionowaniu innych, prebehawioralnych podejść w badaniu polityki.
Metody behawioralne to metody analizowania zjawisk społecznych (w polityce zjawisk politycznych) w drodze obserwacji zachowań jednostek ludzkich i złożonych z tych jednostek grup ludzi.
Dodatkowego zdefiniowania wymagają pojęcia:
Zachowanie polityczne to wszelkie działania jednostki o charakterze werbalnym lub nie werbalnym, które odnoszą się do jej roli jako członka pewnej zbiorowości politycznej. Inaczej mówiąc, badanie zachowania politycznego polega na badaniu życia politycznego przez pryzmat zachowań jednostek.
Obserwacja to wszelkie uzyskiwanie empirycznych informacji, a więc zarówno obserwację bezpośrednią (przyglądanie się demonstrantom), i pośrednią (posługiwanie się zapisami świadczącymi o zachowaniu jednostek typu danych o wynikach wyborów). Obserwacja może mieć charakter: neutralny (gdy obserwujemy zachowania polityczne w warunkach istniejących niezależnie od nas), albo sztuczny (gdy badacz sam wywołuje interesujące go zachowania).
U podstaw stosowania metod behawioralnych leżą dwie preferencje:
dążenie do uwzględnienia psychologicznego aspektu polityki, czego nie da się zrobić bez sięgnięcia do zachowań jednostek. Pionierem podejścia behawioralnego do nauk politycznych (Grahama Wallasa)
orientacja ilościowa; metody ilościowe mogą być stosowane nie tylko do obserwacji zachowań jednostkowych, lecz na przykład do ilościowego badania wojen i konfliktów międzynarodowych (Lewis Richardson), choć wcale nie muszą do nich prowadzić.
Metody badań politycznych w metodach behawioralnych:
Statystyczne badania uczestnictwa politycznego (badania wyborcze) zapoczątkowane w latach międzywojnia. Harold Gosnell, Herbert Tingsten starali się uzyskać empirycznie sprawdzalne wnioski na temat prawidłowości występujących w zachowaniu politycznym (wyborczym) obywateli. Metoda analizy polega na ustaleniu korelacji między cechami społecznymi jednostek terytorialnych. Tą drogą Tingsten sformułował swe prawo „społecznego środka ciążenia” mówiące, że typowość z jaką robotnicy lub członkowie innych klas zachowują się wobec danej klasy (np. głosują na partie) zależy od relatywnej liczebności danej klasy w stosunku do innych; robotnicy rozproszeni wśród innych społecznych klas upodabniają swe zachowanie polityczne do nich, zaś skoncentrowani w robotniczych okręgach zachowują się w sposób typowy dla swej klasy.
Podejście ekologiczne polega na szukaniu statystycznych zależności między interesującymi badacza zachowaniami politycznymi a cechami społecznymi środowiska.
Badacz (w metodzie statystycznej) nie obserwuje tu zachowań jako takich lecz ich efekty. Narzuca to dwa ograniczenia:
badacz musi polegać na istniejących danych statystycznych i nie może sprawdzić ich wiarygodności. Konieczna jest zatem dobra znajomość sposobu, w jaki powstają wyjściowe dane statystyczne.
nawet przy najlepszych danych badacz nie jest w stanie ustalić psychologicznego znaczenia obserwowanych zachowań. Nie wiemy i nie możemy wiedzieć dlaczego ludzie ci działali tak jak działali
Jednakże metoda ta pozwala uniezależnić się w znacznej mierze od ograniczeń czasu i przestrzeni.
Badania ankietowe i wywiady zapoczątkowane zostały w latach 30 - tych przez Gallupa. Istotą ankietowanych badań wyborczych jest ustalenie na postawie badań statystycznej reprezentacji jak kształtuje się decyzja wyborcy. Ma to znaczenie podwójne:
przed wyborami pozwala sformułować (na ogół trafnie) prognozy dotyczące rozkładu głosów między poszczególnymi partiami. Możliwe staje się skoncentrowanie wysiłków przedwyborczych na okręgach, w których wynik zależy od niewielkich zmian w preferencji wyborczej (oskarżenia o apatię wyborczą).
pozwala analizować w sposób naukowy czynniki wpływające na decyzję wyborczą. Badanie zależności między cechami socjologicznymi wyborcy, a jego deklarowanym zachowaniem wyborczym.
Również ta metoda ma swe ograniczenia:
badania te nie mogą uwolnić się od subiektywizmu narzucanego przez fakt, iż operują relacjami, a nie rzeczywistymi zachowaniami
badania stwarzają sytuację sztuczną, do pewnego stopnia eksperymentalną, choć ich celem jest ustalenie stanu rzeczy istniejącego w warunkach naturalnych
Eksperymenty laboratoryjne bardziej rozpowszechnione w psychologii. Mogą mieć rozmaity charakter:
eksperyment polega na przykład na tym, że dwie grupy „graczy” rozgrywają między sobą imitowany konflikt polityczny. Eksperyment ma wówczas ustalić jaki typ zachowań wiąże się z konkretnymi cechami osobowościowymi, socjologicznymi itp.
eksperyment polega na wywoływaniu sytuacji w których obserwowani mają do wyboru kilka wariantów decyzji niejednakowo dla nich korzystnych; w badaniu idzie o ustalenie warunków sprzyjających podejmowaniu decyzji „racjonalnej”.
eksperyment zmierza do znalezienia związku między symbolami politycznymi, a przestrzennym sposobem widzenia rzeczywistości.
Ograniczenia:
metodologiczne dotyczy rozbieżności między zachowaniami w sytuacjach naturalnych i sztucznych,
etyczne polega na tym, że eksperymentując z ludźmi winniśmy zawsze nakładać pewne ramy naszym poczynaniom z uwagi na ich możliwą do przewidzenia szkodliwość dla badanych.
Teorie gier zastosowane do badania podejmowania decyzji politycznych. Istotą tej metody jest konstruowanie dających się wyrazić w języku liczb reguł gry i kalkulowanie na tej podstawie najbardziej racjonalnych modeli zachowań. Następnie modele te są konfrontowane z rzeczywistymi zachowaniami dla ustalenia charakteru i źródeł odchyleń od modelu racjonalnego. W innym wariancie metoda ta umożliwia przewidywanie różnych wariantów zachowania przeciwnika i możliwych efektów jego zachowania.
Istnieją ponadto jeszcze dwie starsze metody badawcze, które mogą być użyteczne:
Obserwacja bezpośrednia - zarówno zewnętrzna, jak uczestnicząca - w szczególności obserwacja zachowań politycznych w wydzielonych niewielkich środowiskach.
Analiza dokumentów - w ramach, której wydzielić można analizę dokumentów oficjalnych i osobistych.
„REWOLUCJA BEHAWIORALNA” I JEJ KRYTYCY
Na tak zwaną „rewolucję behawioralną” składały się następujące elementy:
Zakwestionowane zostało tradycyjne, normatywne podejście do teorii politycznej. Pod wpływem koncepcji pozytywistycznych behawioryści za zadanie nauki uznali wyłącznie orzekanie o tym, co jest, bez wnikania w to, co być powinno. Teoria polityki zredukowana została do historii doktryn politycznych.
Zakwestionowane zostało instytucjonalne podejście do badania polityki, przy czym wyróżnić można dwa warianty stanowisk:
radykalne kwestionujące w ogóle celowość badania instytucji na rzecz badania zachowań jednostkowych w obrębie instytucji,
umiarkowane postulujące jedynie, by w badaniu instytucji uwzględnić behawioralny punkt widzenia.
Zaczęto postulować integracyjny punkt widzenia w naukach o człowieku i jego zachowaniu. Zamiast odrębnego, politologicznego punktu widzenia postulować zaczęto międzydyscyplinarny punkt widzenia na zachowanie, w tym także zachowanie polityczne. Wyraziło się to szczególnie w szukaniu związków między nauką o polityce a psychologią, socjologią, ekonomią i antropologią społeczną.
W pewnej mierze pod wpływem pozytywistycznych koncepcji, leżących u podstaw „rewolucji behawioralnej”, przyjmować zaczęto kwantytatywny model nauki o polityce jako model obowiązujący; tendencja ta powstała pod wpływem ogólnych dążeń do matematyzacji nauk społecznych.
W nauce o polityce wywołała ona dwa rodzaje krytyki:
Tradycjonaliści zarzucali nauce o polityce w jej wydaniu behawioralnym, że rezygnuje z przyjętych tradycyjnie problemów oraz zrywa kontakt między nauką polityczną, a naukami prawnymi.
Radykalni antybehawioryści atakują konserwatyzm ideologiczny kryjący się za pozytywistyczną fasadą behawioralnych nauk politycznych. Separowanie nauk od ideologii jest niemożliwe i wyraża własną konserwatywną postawę tych, którzy taką separację próbują wprowadzić. Zarzucają behawiorystom zajmowanie się nieistotnymi problemami, pomijanie spraw fundamentalnych i generalną orientację na istniejący status quo oraz unikanie analizy konfliktów i sytuacji, w których istniejący stan równowagi społecznej i politycznej ulega zakłóceniu.
9