PRZYSTOSOWANIE ROŚLIN DO ŚIEDLISK
Biorąc pod uwagę temperaturę jako czynnik wpływający na rośliny można je podzielić
w następujący sposób:
kriofity - rośliny najlepiej rozwijają się w niskich temperaturach, optimum rozwojowe poniżej 20oC, do tej grupy roślin należą: rośliny porastające tereny arktyczne oraz wysokie partie gór, tworzą zakwity na śniegu, w niekorzystnych warunkach przechodzą w stan spoczynku, wytwarzają przetrwalniki np.: płucnica islandzka, glony - zielenice
mezofity - rośliny o średnich wymaganiach jeśli chodzi o temperaturę, ich optimum termiczne waha sie między 20 a 40oC, najwięcej z nich występuje w klimacie umiarkowanym, ich aparaty szparkowe znajdują się po spodniej stronie liści, a systemy korzeniowe są dobrze rozwinięte, zapewnia to najlepsze wykorzystanie dostępnych substancji pokarmowych i efektywną transpirację np. pomidor, kukurydza
termofity - to rośliny "lubiące" wysoką temperaturę - optimum życiowe znajduje się powyżej 40oC, mogą na przykład porastać rejony gorących źródeł, posiadają enzymy odporne na wysokie temperatury, przez to ich procesy życiowe mogą przebiegać bez problemu np. glony termofilne
Pod względem dostępności światła rośliny dzielimy na:
rośliny cieniolubne (skiofity) - najlepiej czują sie w miejscach o małym nasłonecznieniu, najczęściej porastają dno lasów i zarośla, ich liście są przeważnie cienkie, duże, nie zawierają nalotu woskowego i włosków, mają ciemnozieloną barwę spowodowaną dużą ilością chlorofilu, posiadają mniej aparatów szparkowych niż rośliny światłolubne np. paprocie, bluszcz
rośliny światłolubne (heliofity) - do wzrostu i rozwoju potrzebują intensywnego nasłonecznienia często też wyższej temperatury, mają na liściach grubą skórkę, często dodatkowo pokrytą woskowym nalotem, miękisz palisadowy jest dobrze rozwinięty, często wielowarstwowy, w celu zwiększenia intensywności fotosyntezy np. ogórek, pomidor
Oto przykłady roślin umiejących przystosować się niekorzystnych warunków świetlnych:
epifity (porośla) - rośliny mogące rosnąć na innej roślinie, korzystając z niej jako podpory, nie odżywiając się jej kosztem, składniki odżywcze i wodę pobierają z opadów lub powietrza, np. mchy, porosty, storczyki
pnącza - to rośliny z długimi, wiotkimi łodygami, wykorzystujące inne rośliny jako podpory, by piąć się do światła, często wytwarzają narządy czepne lub wiją się wokół swoich podpór, mają szerokie tkanki przewodzące, pozwalające im na szybkie transportowanie wody z solami mineralnymi i asymilatów na duże wysokości, np. bluszcz, liany.
Biorąc pod uwagę pH gleby rośliny dzielimy na:
kwasolubne (acydofilne) - preferują gleby o niskim pH, źle tolerują obecność wapnia w glebie: szczaw polny, wrzos, czarna jagoda
zasadolubne (bazofile, kalcyfity) - występują na glebach o zasadowym pH, o wysokim stężeniu jonów wapnia np. szałwia lekarska, podbiał, gorczyca
Biorąc pod uwagę dostępność wody jako czynnika wpływającego na rośliny można je podzielić w następujący sposób:
hydrofity (rośliny wodne) - są to rośliny występujące w wodzie, ich giętkie łodygi i liście o słabo wykształconych tkankach przewodzących i mechanicznych mają zdolność pobierania wody, rośliny takie nie wytwarzają korzeni lub cechują się słabo rozwiniętym systemem korzeniowym, mogą natomiast posiadać silnie rozwinięte kłącza, u takich roślin brak aparatów szparkowych i kutikuli (na częściach znajdujących się pod wodą), rośliny, których liście unoszą się na wodzie mają aparaty szparkowe na górnej stronie blaszki liściowej, ich organy posiadają duże przestwory międzykomórkowe wypełnione powietrzem (miękisz powietrzny - aerenchyma) np. rzęsa wodna, moczarka kanadyjska, strzałka wodan, grążel żółty
higrofity (rośliny wilgociolubne) - preferują siedliska o znacznej wilgotności, mają słabo rozwinięte systemy korzeniowe, są mało odporne na suszę, ich liście są duże, pokryte cienką warstwą kutykuli, aparaty szparkowe znajdują się po obu stronach blaszki liściowej np. szczawik zajęczy, zawilec gajowy
mezofity - rośliny charakteryzujące się średnia tolerancja na dostępność wody
w środowisku, są w miarę odporne na krótkotrwałe susze, mają dobrze rozwinięty system korzeniowy, aparaty szparkowe u tych roślin znajdują się po dolnej stronie blaszki liściowej np. fasola, pomidor
kserofity - są to rośliny dobrze tolerujące brak wody, można podzielić je na dwie grupy:
1) sukulenty - magazynujące wodę w liściach, łodygach lub korzeniach, transpiracja przebiega u nich w bardzo ograniczonym stopniu dzięki występowaniu grubej warstwy kutyny, umiejscowieniu aparatów szparkowych w zagłębieniach skórki, redukcji liści, charakteryzują się dobrze rozwiniętą tkanką magazynującą wodę np. agawa, aloes
2) sklerofity - to rośliny z bardzo dobrze rozwiniętym systemem korzeniowym, zapewniającym im skuteczne pobieranie wody z głębokich warstw ziemi, nie mogą jej jednak magazynować, transpirację ograniczają poprzez występowanie na liściach grubej warstwy kutykuli oraz kutnera, zmniejszenie powierzchni liści, ich aparaty szparkowe są głęboko umieszczone, np. żarnowiec miotlasty
Niektóre rośliny wytworzyły mechanizmy pozwalające im wzrost na glebach ubogich w związki mineralne:
rośliny mięsożerne (owadożerne) - są to rośliny, które braki związków mineralnych z gleby rekompensują sobie poprzez czerpanie ich ze strawionych ciał owadów, do ich chwytania służą specjalnie przekształcone liście, rośliny te są zdolne do przeprowadzania fotosyntezy (z niej czerpią większość potrzebnych do życia składników) np. rosiczka, dzbanecznik
rośliny motylkowe - są to rośliny, u których można zaobserwować zjawisko symbiozy z bakteriami brodawkowymi umożliwiające im wiązanie azotu atmosferycznego, np. koniczyna, fasola
Niektóre rośliny są pasożytami, korzystającymi z wody i soli mineralnych oraz substancji organicznych wytworzonych przez swych żywicieli - inne rośliny, ich korzenie przekształcone są w ssawki, które wnikają do tkanek przewodzących żywicieli i pobierają potrzebne pasożytowi substancje, niektóre z nich mogą wytwarzać owoce pokryte lepka substancją (ułatwia to znalezienie żywiciela), rośliny te można podzielić w następujący sposób:
pasożyty całkowite - rośliny te wszystkie potrzebne do życia substancje organiczne czerpią z żywiciela, nie przeprowadzają fotosyntezy, w związku z tym brak u nich chlorofilu i występuje redukcja liści, np. kanianka
półpasożyty - rośliny te pobierają od żywiciela wodę i sole mineralne, posiadają chlorofil, więc mogą przeprowadzać fotosyntezę, np. jemioła
CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH RODZIN
RÓŻOWATE Rosaceae
ŁODYGI Często są kłujące
KWIATY O symetrii promienistej, obupłciowe, wolnopłatkowe, liczba pręcików jest najczęściej wielokrotnością 5.
OWOC Zazwyczaj tzw. owoc zbiorowy. Nasiona bezbielmowe.
LIŚĆ Pojedyncze lub złożone, przeważnie z przylistkami, ustawione skrętolegle.
INNE Rodzina różowate dzielona jest na 4 podrodziny: różowe, jabłkowe,śliwowe
ROŚLINY UPRAWNE jeżyna malina brzoskwinie czereśnie jabłoń grusza
MOTYLKOWATE Fabaceae
KWIATY Są grzbieciste, zebrane w grona. Działek kielicha jest 5, zrośniętych ze sobą. Płatki korony ustawione w układzie zstępującym nadają "motylkowaty" pokrój kwiatu. Płatki różnią się od siebie - płatek górny jest największy i jest nazywany żagielkiem, dwa boczne płatki ze względu na ich kształt są nazywane wiosełkami lub skrzydełkami a dwa dolne tworzą łódeczkę.Słupek jest 1,u nasady którego znajdują się miodniki
OWOC Strąk, suchy, wielonasienny, pękający dwoma szwami. Nasiona bezbielmowe.
LISCIE Osadzone na pędzie skrętolegle, z przylistkami.W liściu pierzastozłożonym listek szczytowy lub kilka listków są często przekształcone w wąsy czepne
INNE Rośliny O dużym znaczeniu użytkowym dla człowieka.Korzenie są palowe,głębokie z brodawkami korzeniowymi,zawierają białko. Użyźniają gleby i poprawiają jej strukturę.
ROŚLINY UPRAWNE cieciorka fasola groch lucerna łubin wyka
KRZYŻOWE Cruciferae
ŁODYGA U wielu łodyga z liśćmi odziomkowymi.
KWIATY Promieniste, czterokrotne, w obfitych gronach. 6 pręcików czterosilnych; 4 wewnętrzne dłuższe od 2 zewnętrznych, płatki korony - 4, działki kielicha - 4 (2+2)-w dwóch okółkach. Słupek jest górny zbudowany z dwóch owocolistków. Zalążnia dwukomorowa z fałszywą przegrodą.
OWOC Długa wielonasienna łuszczyna lub krótka łuszczynka. Nasiona bezbielmowe obfite w tłuszcz i białka zawarte w liścieniach. Często zawierają trujące glikozydy siarkocyjanowe
LIŚCIE Lirowate, tworzące rozetki, ułożone skrętolegle, bez przylistków, często siedzące.Blaszki liściowe często pokryte włoskami.
INNE Bardzo ważna rodzina z punktu widzenia gospodarki człowieka. Zawiera wiele gatunków mających znaczenie w rolnictwie (rośliny olejodajne i paszowe), ogrodnictwie (warzywa) jak i ważne gatunki zielarskie.
ROŚLINY UPRAWNE kapusta (kalafior kalarepa brokuł) chrzan gorczyca rzodkiew rzepak brukiew
BALDASZKOWATE Umbelliferae
ŁODYGI Puste międzywęźla i wyraźne węzły.
KWIATY Drobne, zebrane w baldach złożony z wielolistnymi pokrywami u nasady baldachów i pokrywkami u nasady baldaszków. Kwiaty na brzegu baldacha są większe i często grzbieciste. Kielich zredukowany do małych ząbków. Słupek dolny z krążkiem miodnikowym umieszczony nad zalążnią.
OWOC Rozłupnia rozpadająca się na dwie niełupki, zawieszone na wiązkach przewodzących, powstałych z kolumienki w słupku. Nasienie bielmowe.
LIŚCIE Pierzasto złożone, 2-3-krotne, często z rozdętymi pochwami. Ulistnienie skrętoległe
INNE W łodygach, liściach i owocach znajdują się przewody wypełnione olejkami eterycznymi, które nadają roślinom silny zapach. Posiadają także żywicę i alkaloidy.
Znaczenie gospodarcze mają warzywa i przyprawy z tych roś. Trujący jest np.:bekot pospolity.
ROŚLINY UPRAWNE seler marchew pasternak pietruszka koper (kminek kolendra)
GOŹDZIKOWATE Caryophyllaceae
KWIATY Promieniste, najczęściej 5-krotne, często zróżnicowane na kielich i koronę. Płatki korony są zwężone czasem u nasady w tzw. paznokieć. Bez korony,najczęściej są owadopylne,pręcików jest zwykle 10 ułożonych w 2 okółkach,czasami w kwiecie spotyka się przykonek,który znajduje się na granicy paznokcia i blaszki płatka korony
OWOCE Przeważnie torebki, rzadziej orzeszki lub jagody.
LIŚCIE Liście pojedyncze, całobrzegie, ułożone naprzeciwlegle, wyrastające ze zgrubiałych węzłów. Bez przylistków
INNE Wyróżnaimy 3 podrodziny:paznokciowe,mokrzycowe,lepnicowe
ROŚLINY UPRAWNE
ZŁOŻONE Asteraceae
KWIATY przedprątne i drobne, promieniste lub grzbeciaste; zebrane w koszyczki osłonięte liśćmi okrywy; kielich puch; korona zrośnieta w rurkę lub jezyczek; pręciki zrosnięte pylnikami
LIŚCIE pojedyńcze, skrętoległe, okółkowo, w różyczce
OWOC niełupka
INNE Często w tkankach zawierają inulinę. U wielu gatunków występuje sok mleczny, u niektórych przewody żywiczne. Niemal wszystkie gatunki są owadopylne, u nielicznych (np. bylicy występuje wiatropylność.
ROŚLINY UPRAWNE cykoria karczoch sałata słonecznik (łopian podbiał chaber aster dalia)
LILIOWATE Liliaceae
KWAITY pojedyncze lub w kwiatostanach groniastych; okwiat barwny, wolny, niekedy zrosły, słupek górny
OWOC torebka
LIŚCIE mocno wydłużone
INNE
ROŚLINY UPRAWNE (tulipan)
TRAWY Poaceae
ŁODYGI Nazywana źdźbłem, obła, pusta w międzywęźlach, a przegrodzona w węzłach. Tkanka twórcza znajduje się w dolnej części każdego międzywęźla, dzięki czemu pasące się zwierzęta nie przerywają wzrostu
KWIATY Zebrane w kłoski, u nasady kłoska są przysadki zwane plewami. Kwiaty są trójkrotne, przeważnie obupłciowe, ze zredukowanym okwiatem, zazwyczaj 3 pręcikami o długich nitkach i słupkiem z dwoma znamionami. Kłoski zebrane są kwiatostany typu kłos złożony lub wiecha złożona
LIŚCIE wąskie, równolegle unerwione, często z otwart. pochwami; blaszka tworzy wystający jęz
OWOC ziarniak
INNE Ich charakterystyczną cechą jest zdolność krzewienia się, czyli wypuszczania licznych źdźbeł z tzw. punktów krzewienia występujących w dolnych częściach pędu
ROŚLINY UPRAWNE jęczmień kukurydza pszenica owies żyto
TURZYCOWATE Cyperaceae
LIŚCIE Charakterystyczne, trawiaste, otaczające łodygę zamkniętą pochwą. Liście nasycone są krzemionką..
KWIATY Obupłciowe (sitowie, ponikło, wełnianka) lub rozdzielnopłciowe (turzyca), wiatropylne, zebrane w kłosokształtne kwiatostany. Pręciki są zwykle trzy, słupek jeden zbudowany z trzech owocolistków, ale o jednym zalążku.
OWOC Orzeszek.
INNE zawierają dużo krzemionki , Wyróżniają się znaczną redukcja kwiatów
ROŚLINY UPRAWNE
TRĘDNIKOWATE Scrophulariaceae
KWIATY Obupłciowe, o symetrii grzbiecistej, dwuwargowe. Słupek górny, zbudowany z 2 owocolistków.
LIŚCIE Liście pojedyncze, ogonkowe; blaszki niepodzielone, ząbkowane. Skrętoległe, czasem naprzeciwległe, rzadko okółkowe.
INNE Wiele gatunków to pasożyty lub półpasożyty.
MURAWY KSEROTERMICZNE
Ekstrazonalne zbiorowiska ciepłych muraw na podłożu zasobnym w wapń, nawiązujące do zbiorowisk stepowych. Za priorytetowe uznaje się jedynie płaty z istotnymi stanowiskami storczykowatych.
Charakterystyka Murawy kserotermiczne to ciepłolubne zbiorowiska trawiaste o charakterze stepowym, których występowanie uwarunkowane jest warunkami klimatycznymi, glebowymi i orograficznymi. Spotykane są głównie w południowo-wschodniej i południowej części Europy. Ekstrazonalnie występują na terenie całego kontynentu, zajmując zasobne w węglan wapnia stoki w dolinach dużych rzek lub wychodnie skał wapiennych. Są to zbiorowiska mające postać barwnych muraw, o bogatej i zróżnicowanej florze, często z udziałem gatunków reliktowych oraz rzadkich. Występują zwykle na rozległych stokach pagórków, wąwozów, stromych zboczach w dolinach rzecznych, utrwalonych piarżyskach u podnóża skał wapiennych, a także na półkach i ścianach skalnych, na wychodniach skał wapiennych a nawet na eksponowanych ku południowi sztucznych stokach nasypów, wykopów czy hałd. Murawy kserotermiczne rozwijają się płytkich pararędzinach i rędzinach, lessach oraz na czamoziemach, na suchym podłożu o odczynie zasadowym lub obojętnym, bogatym w węglan wapnia. Występują w miejscach o dużym nasłonecznieniu, przy ekspozycji południowej, przy wysokich temperaturach powietrza i gleby.
Murawy kserotermiczne charakteryzują się dużym zróżnicowaniem - od pionierskich zbiorowisk nagipsowych i nalessowych, o luźnym zwarciu i strukturze kępowej, z dominacją traw przez niskie, barwne murawy z dużym udziałem omanu wąskolistnego Inula ensifolia i turzycy niskiej Carex humilis, aż po wysokie, bujne zbiorowiska o charakterze mezofilnym, z dużym udziałem bylin dwuliściennych. Flora roślin naczyniowych muraw kserotermicznych jest bardzo bogata i urozmaicona, a wiele występujących tu gatunków to rośliny zaliczane do rzadkich i zagrożonych w skali Polski. Występujące na tych siedliskach gatunki pochodzą głównie z Obszaru Śródziemnomorskiego, osiągając w Polsce północną granicę naturalnego zasięgu. Spotkać tu można także wiele gatunków storczykowatych - takich jak na przykład: storczyk purpurowy Orchis purpurea, storczyk kukawka Orchis militaris, dwulistnik muszy Ophrys insectifera. Murawy kserotermiczne charakteryzują się dużą różnorodnością florystyczną, z czym związana jest bogata fauna bezkręgowców, zwłaszcza chrząszczy, muchówek, błonkówek i owadów prostoskrzydłych, pluskwiaków i motyli. W Pieninach murawy są siedliskiem dla chronionego motyla - niepylaka apollo Parnassius apollo.
Roślinność muraw stabilizowana jest i w dużej mierze kształtowana w wyniku ekstensywnej gospodarki łąkarskiej i pasterskiej. Po zaprzestaniu użytkowania przekształcają się w drodze sukcesji wtórnej w zarośla, a następnie w las. Głównym zagrożeniem dla istnienia i funkcjonowania muraw kserotermicznych jest sukcesja wtórna. Utrzymanie pełnej zmienności zbiorowisk i zachowanie bogactwa florystycznego tych siedlisk wymaga podjęcia zabiegów ochrony czynnej polegającej na przywracaniu i utrzymywaniu dawnych, ekstensywnych form użytkowania takich jak wypas, koszenie, w niektórych przypadkach kontrolowane wypalanie.
SIEDLISKO ŁĄKOWE
Łąka - obszar lądowy, na którym rośnie zwarta roślinność zielna z dominacją lub znacznym udziałem traw.
W szerokim znaczeniu termin obejmuje wszelkie zbiorowiska trawiaste występujące na Ziemi. W takim ujęciu do łąk zaliczane są także występujące u nas: murawy kserotermiczne, napiaskowe i bliźniczkowe, niektóre zbiorowiska roślinności szuwarowej i torfowiskowej występującej na torfowiskach niskich i przejściowych. W węższym znaczeniu stosowanym w typologii użytków rolnych oraz klasyfikacji użytków gruntowych używanej w geodezji pojęcie łąki jest ograniczone do zbiorowisk tworzonych przez wieloletnie trawy, turzyce, rośliny motylkowe i rośliny innych rodzin, które występują na mezotroficznych i eutroficznych glebach o wysokim poziomie wód gruntowych, zawierających przez większą część roku od 60 do 80 procent wilgoci w stosunku do całkowitej ich pojemności wodnej. Niedobory wody mogą być uzupełniane między innymi przez nawadnianie bądź wykorzystywanie bliskiego poziomu wody gruntowej lub zalewów rzek. Łąki (wąsko rozumiane) wraz z pastwiskami składają się na użytki zielone. Charakterystyczne dla łąk jest to, że korzenie i rozłogi roślinności łąkowej tworzą darń, dzięki której łąka może odrastać na nowo po każdym skoszeniu i spoczynku zimowym. Dlatego rośliny rosnące na użytkowanych rolniczo łąkach są pozyskiwane na paszę (łąki kośne). Łąki są przedmiotem badań łąkarstwa.
SIEDLISKO RUDERALNE
Tereny zurbanizowane
Bardzo silnie zmienione przez człowieka siedliska na terenach zurbanizowanych, m.in. hałdy, wysypiska gruzu i śmieci, nasypy kolejowe, tereny przemysłowe, obszary w trakcie zabudowy itp. Często są pokryte kamieniami, gruzem, żwirem, zazwyczaj suche, ale czasem z kałużami wody, zwłaszcza w wykopach. Zwykle są pokryte specyficzną roślinnością z dominującą byliną, komosą i pokrzywami. Biotop ten przypomina swym charakterem niektóre środowiska górskie i jest zasiedlany przez nieliczną grupę gatunków ptaków.
Krótkotrwałość istnienia wielu takich biotopów powoduje, że nie mogą one być zasiedlane przez stabilne zespoły ptaków.