KARY I INNE ŚRODKI KARANIA
Karami kościelnymi są:
- cenzury (kary poprawcze)
- kary ekspiacyjne
Inne środki karania:
- karne środki zaradcze
- pokuty
§ 1. CENZURY
POJĘCIE CENZURY
CENZURA - kara, która człowieka: ochrzczonego, występnego i opornego względem ustawy lub nakazu pozbawia niektórych dóbr duchowych lub złączonych z duchowymi dopóty, dopóki ten, po zaprzestaniu oporu, nie zostanie od niej uwolniony.
Nazwa od lac. Censeo (szacuje, oceniam, sądzę)
U Rzymian oznaczała urząd cenzora (sporządzał listę obywateli, dzielił ich na klasy, czuwał nad moralnością, wystawiał przy ich nazwisku NOTĘ CENZORSKĄ - pozbawiała obywatela praw honorowych i przywilejów
Początkowo wszystkie kary w pr. kan. miały charakter ekspiacyjny (charakter zadośćuczynienia), w III w ustanowiono cenzury (ch. poprawczy)
Innocenty III (1198-1216) - przez cenzurę należy rozumieć ekskomunikę, interdykt, suspensę.
Dopiero w XVI w. komentatorzy wyraźnie rozróżnili kary ekspiacyjne i cenzury.
Cenzura- kara poprawcza
cel: poprawa przest.
warunek: opór przestępcy względem ustawy/nakazu (opór kiedy sprawca wie o karze i nie chce zrezygnować z przest.)
Przy karze fer. sent. upomnienie jest konieczne
Przy karze latae sent. upomnienie jest zawarte w ustawie/nakazie
Czas: do czasu poprawy
Cenzury: EKSKOMUNIKA, INTERDYKT, SUSPENSA
EKSKOMUNIKA
UWAGI WSTĘPNE
Chrzest - człowiek staje się członkiem wspólnoty ludu Bożego.
Ekskomunika - sprawia że więzy miedzy ukaranym a wspólnotą wiernych stają się luźne,
- środek prawnym, którym K. uznaje kogos za niezdolnego do życia we wspólnocie (pozbawia go zatem dóbr)
- nie usuwa ze wspólnoty (chrzest niezniszczalne znamie)
- nie pozbawia współuczestnictwa czysto wewn. (opartego na wierze, łasce, miłości)
- pozbawia uczestnictwa w określonych czynnościach zewnętrznych, które wywołuja uświęcające skutki wewnętrzne
- pozbawia udziału w wykonywaniu kościelnych posług, zadań, i aktów rządzenia.
Wiernego ogłasza się za wyłączonego ze zgromadzenia wiernych, ale jednocześnie chce mu pomóc środkami prawnymi.
Ekskomunika nie jest odwetem ale KARĄ POPRAWCZĄ.
CEL: ponowne zbliżenie się do Boga, refleksja nad samym sobą
NAJCIĘŻSZA KARA KOŚCIELNA!!!
- Istnieje od pocz. K., już św. Paweł wymierzył te karę.
- Dynamiczny rozwój w średniowieczu
- Innocenty IV na Soborze Liońskim (1245) - nakazał rozważne wymierzanie
- podobnie KPK 17 i 83
SKUTKI EKSKOMUNIKI
1/ skutki ekskomuniki nie stwierdzonej kanonicznie
Ekskomunikowanemu zabrania się:
- udziału ministerialnego w sprawowaniu Ofiary Eucharystii i wszelkich innych obrzędach kultu
- sprawowania sakramentów i sakramentaliów oraz przyjmowania sakramentów
- piastowania urzędów kościelnych oraz spełniania kościelnych posług i zadań, wykonywania aktów rządzenia
Ekskomunika nie stwierdzona - nie została stwierdzona wyrokiem/dekretem > skutki takiej ekskomuniki są łagodniejsze od wymierzonej/stwierdzonej
2/ skutki ekskomuniki wymierzonej lub stwierdzonej kanonicznie
Skutki:
- gdyby odważyłby się działać wbrew k. 1331 § 1 n. 1, powinien być usunięty albo czynność litur. należałoby przerwać (chyba że byłoby to niemożliwe z ważnego powodu)
- nieważnie podejmuje akty rządzenia, które wg k. 1331 §1 n3 są niegodziwe
- nie może korzystać z przywilejów wcześniej mu udzielonych
- nie może ważnie otrzymać godności, urzędu ani żadnego zadania w K.
- traci dochody z tytułu godności, urzędu, wszelkich zadań i pensji gdyby mu była przyznana w Kościele
Ekskomunika wymierzona - ekskomunika ferendae sententiae, wymierzona wyrokiem sądowym/dekretem właściwej władzy
Ekskomunika stwierdzona - ekskomunika latae sententiae, ogłoszona w wyniku postępowania sądowego lub pozasądowego
Ekskomuniki są nierozdzielne !!!
Dawne prawo rozróżniało ekskomuniki:
- większą - wszystkie skutki
- mniejszą - zakaz przyjmowania sakramentów (zaciągały osoby będące w kontakcie z ekskomunikowanymi)
Zniosła ją konst. Apost „Apostolacie Sedis”Piusa IX 1869
Marcin V na soborze w Konstancji pozwolił wiernym na kontakty z ekskomunikowanymi (zakaz z nietolerowanymi)
Podział na tol/nielot. Jeszcze w 1917, w nowym brak
INTERDYKT
UWAGI WSTĘPNE
Nazwa: interdico (zakazuje, zabraniam)
W pr. rzymskim oznaczał zakaz urzędowy, wyrok bądź rozporządzenie pretora.
INTERDYKT - cenzura, zabrania wiernemu pozostającemu we wspólnocie K. korzystania z niektórych dóbr duchowych
Kara mniejsza od ekskomuniki (nie wylącza ze spolecz.):
- wprowadzona ze względu na karanie calych społeczności,
- ustaje życie liturgiczne
- mógł być cenzurą lub karą odwetową
Rys historyczny:
- w pr. part. już w VI w
- dynamika w XII, XIII
- papieże przeciwko nadużywaniu tej kary
- KPK 17:
- rozróżniał interdykty:
- OSOBOWE (bezpośrednio dotyczyły osoby, wszędzie ją wiązały)
- LOKALNE (zakaz obrzędów w danym miejscu)
Oba dzieliły się na szczególne i ogólne (w zależności od kręgu osób)
Sz. inter. osobowy > 1/kilka osób fiz.
Og. inter. osobowy > osoby prawne/społeczność (np. miasto)
Sz. inter. lokalny > ścisle oznaczone miejsce np. kościół
Og. Inter. ogólny > terytorium panstwa, prowincji, parafii
Ponadto : istniał Inter. zabraniający wstępu do kościoła
Wg KPK83' istnieje tylko INTERDYKT OSOBOWY.(znikoma skuteczność lokalnego)
SKUTKI INTERDYKTU
Skutki interdyktu:
W zależności czy stwierdzony czy zaciągnięty:
a/ jako cenzura latae sent.:
- zakaz jakiegokolwiek udziału ministerialnego w sprawowaniu Ofiary Euch. I wszelkich innych obrzędach religijnych
- zakaz sprawowania sakramentów i sakramentaliów
- zakaz przyjmowania sakramentów
b/ jako cenzura ferendae sent:
- to co przy cenzurze latae sent. + k. 1331§1 n.1 tzn w razie wymierzenia lub stwierdzenia interdyktu, ukarany powinien być usuniety od udziału w czynności liturgicznej albo czynność liturgiczną należy przerwać, jeśli można tego dokonać bez poważnych trudności
SKUTKI INTERDYTU SĄ NIEROZDZIELNE!!!
SUSPENSA
UWAGI WSTĘPNE
SUSPENSA:
- cenzura (kara poprawcza)
- zabrania duchownemu:
a/ wykonywania wszystkich lub niektórych aktów władzy święceń bądź władzy rządzenia
b/ korzystania z uprawnień bądź pełnienia obowiązków związanych z urzędem.
- dotyczy tylko duchownych!!!
- nazwa od suspenso ( zawieszam) > zawiesza ona duchownego w czynnościach urzędowych
Rodzaje:
- OGÓLNA > zawiera wszystkie skutki suspensy wyrażone w ustawie
- SZCZEGÓLNA(częściowa) > bliżej określona np. zawieszenie władzy rządzenia
SKUTKI SUSPENY SĄ ROZDZIELNE!!! (inaczej niż ekskomunika, interdykt)
SKUTKI SUSPENSY
Suspensa dotyczy tylko duchownych i zabrania:
- wszystkich/niektórych aktów władzy święceń
- wszystkich/niektórych aktów władzy rządzenia
- korzystania z wszystkich lub niektórych uprawnień bądź wykonywania wszystkich/niektórych obowiązków związanych z urzędem
Ustawa/nakaz mogą zawierać postanowienie, że suspensowany, jeśli zapadł wyrok skazujący/stwierdzający, nie może ważnie wykonywać aktów rządzenia (k. 1333§2)
Zakaz nigdy nie dotyczy:
- urzędów i władzy rządzenia, które nie podlegają władzy przełożonego ustanawiającego karę
- prawa do mieszkania, jeśli obwiniony nabył je z racji urzędu
- prawa do zarządzania dobrami, jakie należałyby do urzędu sprawowanego przez samego suspendowanego, jeśli kara byłaby latae sententiae
Suspensa zabraniająca pobierania dochodów, stypendium, pensji itp. pociąga za sobą obowiązek zwrócenia wszystkiego, co zostało bezprawnie przyjęte, nawet dobrej wierze (k. 1333§4)
ZAKRES SUSPENSY
Suspensa może być ogólna lub szczególna (zob. wcześniej)
Zakres określa:
- ustawa
- nakaz
- wyrok/dekret wymierzający karę
Zasada ta nie ma zastosowania do ogólnej suspensy latae sent.
Suspensę latae sent bez żadnego określenia/ograniczenia może ustanowić tylko ustawa(powszechna/part) nie zaś NAKAZ!
Taka kara wywołuje wszystkie skutki k. 1333 §1
Nakazem/ustawą można ustanowić ogólną suspensę ferendae sententiae (zob k. 1334 §1)
Ratio legis: wykluczenie nadużyć
ZAWIESZENIE CENZURY
Jeżeli cenzura:
- zabrania sprawowania sakramentów lub sakramentaliów albo
-podejmowania aktów rządzenia,
zakaz zostaje zawieszony, ilekroć jest to konieczne do udzielenia posługi wiernym znajdującym się w niebezpieczeństwie śmierci;
jeśli cenzura wiążąca mocą samego prawa nie została deklarowana, zakaz ulega ponadto zawieszeniu, ilekroć wierny prosi o sakrament lub sakramentalia bądź o akt rządzenia; wolno zaś o to prosić z jakiejkolwiek słusznej przyczyny. (K. 1335)
Przepis łagodzi skutki eks, inter, sus na korzyść wiernego znajdującego się w sytuacji szczególnej
Złagodzenie uzależnione jest od rodzaju cenzury:
> jeśli c. została wymierzona / stwierdzona została c. latae sent. :
- zakaz sprawowania sakramentów i sakramentaliów, wykonywania aktów rządzenia jest zawieszony w odniesieniu do wiernych znajdujących się w niebezpieczeństwie śmierci
> jeśli cenzura latae sent, nie jest stwierdzona kanonicznie:
- zakaz sprawowania sakramentów i sakramentaliów, wykonywania aktów rządzenia ulega zawieszeniu w odniesieniu:
- do wiernych znajdujących się w niebezpieczeństwie śmierci,
- do tych, którzy na podstawie słusznej przyczyny proszą o sakramenty lub sakramentalia bądź o akt rządzenia
Zawieszenie zakazów powoduje że duchowny mimo pozostawiania w c. godziwie udziela sakr/sakramentaliów, wykonuje akty jurysdykcyjne
Rato legis:
- humanitaryzm
- troska o wiernych (aby nie zostali bez kapłanów
Sprawowania:
a/ sakr/sakramentaliów zabraniają:
- ekskomunika
- interdykt
- ewentualnie suspensa
b/ wykonywania aktów rządzenia:
- ekskomunika
- ewentualnie suspensa
Akty rządzenia(jurysdykcyjne) są tylko niegodziwe >>> jeśli eks. latae sent. nie została stwierdzona kanonicznie
(w przeciwnym razie(także podczas wymierzania eks) akty te są NIEWAŻNE!!!
Akty rządzenia których zabrania suspensa (nawet w razie wym/stwier) tylko NIEGODZIWE
(chyba że ustawa/nakaz postanawiają że po wym/stwierdzeniu suspensy są nieważne)
§ 2. KARY EKSPIACYJNE
POJĘCIE KAR EKSPIACYJNYCH
Kary ekspiacyjne - kary bezpośrednio zmierzające do zadośćuczynienia za popełnione przestępstwo.
Mogą obowiązywać:
- na zawsze
- na czas określony/nieokreślony
W KPK17 znane jako kary odwetowe
W KPK 83 zrezygnowano z tej nazwy, k. ekspiacyjne pośrednio mają na celu poprawę przestępcy (poprzez zadośćuczynienie za naruszenie porządku wspólnoty lub wyrządzoną krzywdę)
KATALOG KAR EKSPIACYJNYCH
a. KARY FERENDAE SENTENTIAE
Katalog:
1- zakaz/nakaz przebywania w określonym miejscu lub na określonym terytorium
2- pozbawienie władzy, urzędu, zadania, prawa przywileju, uprawnienia, Łaski, tytułu, odznaczenia, nawet czysto honorowego
3- zakaz korzystania z tego, o czym jest mowa w k. 1336§1n2 albo zakaz korzystania z tego w określonym miejscu lub poza określonym miejscem; zakazy te nigdy nie obowiązują pod sankcją nieważności
4- karne przeniesienie na inny urząd
5- wydalenie ze stanu duchownego
Nowy KPK 83 - redukcja kar, zrezygnowano z podziału na świeckich i duchownych
Do katalogu można włączyć inne kary ustanowione ustawą.
b. KARY LATAE SENTENTIAE
karami ekspiacyjnymi latae sent mogą być tylko zakazy wykonywania władzy, urzędu i zadan oraz korzystania z nabytych praw, przywilejów, uprawnień, łask tytułów i odznaczeń, nawet czysto honorowych, jak również zabraniające tego w określonym miejscu lub poza określonym miejscem
NIEKTÓRE WYJASNIENIA
ZAKAZ LUB NAKAZ POBYTU
Zakaz przebywania na określonym miejscu lub terytorium może dotyczyć: (K.1337§1)
-duchownych
- zakonników;
Natomiast nakaz przebywania:
- duchownych diecezjalnych
- zakonników w ramach ich konstytucji.
Do wydania nakazu przebywania na określonym miejscu lub terytorium > wymagana jest zgoda ordynariusza tego miejsca,
(chyba że chodzi o dom przeznaczony również dla duchownych spoza diecezji, odbywających pokutę lub podejmujących poprawę.) (K. 1337§2)
POZBAWIENIA I ZAKAZY NIEDOZWOLONE
-Pozbawienia i zakazy, wyliczone w kan. 1336, § 1, n. 2 i 3, nigdy nie obejmują władzy, urzędów, zadań, praw, przywilejów, uprawnień, łask, tytułów, odznaczeń, które nie podlegają władzy przełożonego ustanawiającego karę
- Nie można pozbawić władzy święceń, lecz jedynie zakazać jej wykonywania lub niektórych jej aktów; również nie można pozbawić kogoś stopni akademickich.
ZAWIESZENIE NIEKTÓRYCH KAR EKSPIACYJNYCH
-Odnośnie do zakazów wyliczonych w kan. 1336, 1, n. 3 należy zachować normę odnoszącą się do cenzur, podaną w kan. 1335.
Zakaz wykonywania władzy, urzędu i zadań oraz korzystanie z nabytych praw, przywilejów, uprawnień, łask, tytułów i odznaczeń ulega zawieszeniu, ilekroć jest to konieczne do zaradzenia potrzebom wiernych znajdujących się w niebezpieczeństwie śmierci. Gdyby zaś zakaz latae sent nie był stwierdzony kanonicznie, zawieszenie jego ponadto nastąpiłoby, ilekroć wierny prosiłby o sakrament/sakramentalia bądź o akt rządzenia na podstawie każdej słusznej przyczyny.
KARA WYDALENIA ZE STANU DUCHOWNEGO
Najcięższa kara wobec duchownych(pozbawienie władzy świeceń) - w KPK 17 nazwa degradacja
Wydalenie jest zawsze karą FERENDAE SENTENTIAE!
Może ją wymierzyć tylko trybunał kolegialny za:
1- apostazję, herezję, schizmę
2- znieważenie postaci eucharystycznych
3- zastosowanie przymusu fizycznego wobec Bp Rzymskiego
4- solicytacja
5- usiłowanie zawarcia małżeństwa
6- cięższe naruszenie szóstego przykazania Bożego
Kary wydalenia nie można ustanowić ustawą partykularną/nakazem
Ponadto duchowny może utracić stan poprzez:
- wyrok/dekret orzekający nieważność świeceń
- reskrypt SA
§ 3. KARNE ŚRODKI ZARADCZE I POKUTY
KARNE ŚRODKI ZARADCZE
UWAGI WSTĘPNE
- nie są to kary za popełnione przestępstwo, cel: ZAPOBIEGANIE
- wymierzane kiedy:
a/ zachowanie prowadzi do przest
b/ podejrzenie że zostało już popełnione
Środki: upomnienie i nagana
UPOMNIENIE (monitio)
Tego, kto znajduje się w bardzo bliskiej okazji popełnienia przestępstwa lub na kogo w wyniku przeprowadzonego dochodzenia pada poważne podejrzenie popełnienia przestępstwa, ordynariusz może osobiście lub przez innego upomnieć. (k.1339§1)
UPOMNIENIE KANONICZNE- ostrzeżenie, a jednocześnie pouczenie i karcące zwrócenie uwagi na to co należy czynić/zaniechać dokonane w związku z zaistniała bardzo bliską okazją do popełnienia przestępstwa lub podejrzeniem o popełnienie przestępstwa.
Autor: ordynariusz/osoba UPOWAŻNIONA
NAGANA (correptio)
Temu, którego postępowanie powoduje zgorszenie lub poważne naruszenie porządku publicznego, może także udzielić nagany, w sposób dostosowany do szczególnych warunków osoby i faktu. (k. 1339§2)
NAGANA - skarcenie osoby winnej zgorszenia lub poważnego naruszenia porządku społecznego, dokonanym przez ordynariusza lub przez osobę przez niego upoważnioną w sposób przepisany prawem
(to nie nagana ojcowska/braterska - tą może nałożyć każdy przełozony )
Zgorszenie powinno być stwierdzone w dochodzeniu
Nagana może zawierać zagrożenie kary surowszej, może być ponowiona
UDOKUMENTOWNIE UPOMNIENIA I NAGANY
Upomnienie lub nagana powinny być zawsze możliwe do stwierdzenia przynajmniej na podstawie jakiegoś dokumentu przechowywanego w tajnym archiwum kurii. (k. 1339 §3)
Upomnienie/nagany mogą być publiczne/tajne:
a/ są publ jeśli ordynariusz osob/przez osobę upoważnioną udziela ich:
- ustnie wobec notariusza > trzeba sporządzić urzędowy akt
- 2świadków > urzędowy akt
- przesyła pismo > kopia + dokument doręczenia
b/ tajne - 4 oczy > powinien jednak świadczyć o tym jakiś dokument
POKUTY
Pokutą, która może być nałożoną w zakresie zewnętrznym, jest obowiązek wykonania jakiegoś aktu religijności, pobożności lub miłości (k.1340§1)
POKUTA - uczynki religijności, pobożności lub miłości nakazane przez ordynariusza głównie celem zastąpienia kary lub jej zwiększenia. Jest to pokuta zewnętrzna(kanoniczna)
Różni się od sakramentalnej
POKUTA KANONICZNA:
- publiczna (uczynki trzeba spełniać jawnie, np. odbycie pielgrzymki)
- tajna
Nigdy pokuty publicznej za przest. tajne, za przestępstwo publiczne można jednak nałożyć pokute tajną
Pokuty może ordynariusz według własnego roztropnego uznania dołączać do karnego środka upomnienia lub nagany
Pokuty powinno się wymierzać według skruchy