2 CR 1127/60
Publikatory
LexisNexis nr 317037
OSN 1962/IV poz. 134
Teza
1. Nie stanowi przeszkody do unieważnienia małżeństwa z powodu bigamii fakt, że małżeństwo bigamiczne ustało wskutek śmierci obojga małżonków bigamicznych.
2. Powództwo o unieważnienie małżeństwa z powodu bigamii po śmierci małżonków małżeństwa bigamicznego może być wytoczone tylko przeciwko kuratorowi wyznaczonemu dla każdego z tych zmarłych małżonków.
Orzeczenie jest
prawomocne
Przewodniczący: sędzia L. Konic (sprawozdawca).
Sędziowie: S. Białek, J. Knap.
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Zofii S. przeciwko Magdalenie K., Stanisławie B., Teresie J., Kazimierzowi K., Janowi K., Antoniemu K., Mariannie J., Janowi M., Mariannie W., Kurii Biskupiej w Ł. i Prokuraturze Wojewódzkiej w Ł. o unieważnienie małżeństwa, po rozpoznaniu rewizji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Ł. z dnia 6 września 1960 r.
uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Wojewódzkiemu w Ł.
Uzasadnienie
Sąd Wojewódzki oddalił powództwo wytoczone przez Zofię S., córkę zmarłego w r. 1953 Józefa i Magdaleny K., o unieważnienie małżeństwa bigamicznego zawartego w 1929 r. przez jej ojca z Heleną z O., która również zmarła. W uzasadnieniu wyroku Sąd Wojewódzki przytoczył, co następuje: Józef K. zmarł 3 grudnia 1953 r. a Helena z O. K. 5 lipca 1957 r. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego powództwo ulega oddaleniu, jako wytoczone po śmierci bigamicznych małżonków, brak bowiem przepisu, który wskazywałby, kto jest stroną pozwaną, natomiast jest tylko przepis wskazujący, kto w razie śmierci w toku procesu jednego z małżonków wstępuje w jego miejsce. Brak również przepisu, który dopuszczałby w tym wypadku powództwo wytoczone przeciw kuratorowi. Założenie, na którym oparto art. 432 kpc, a które nie uwzględnia zainteresowań o charakterze majątkowym, sprzeciwia się możności wytoczenia powództwa przeciwko spadkobiercom zmarłych małżonków, chociaż sam przepis art. 432 kpc nie może być zastosowany w niniejszej sprawie przez analogię jako wyjątkowy.
W rewizji Zofia S. domaga się zmiany powyższego wyroku i uwzględnienia powództwa z zasądzeniem kosztów procesu, zarzucając Sądowi Wojewódzkiemu naruszenie art. 11 § 1 kod. rodz., art. 185 § 1 i art. 432 § 3 kpc:
1) przez oddalenie powództwa o unieważnienie bigamicznego małżeństwa ojca powódki, które wprawdzie ustało wskutek śmierci małżonków z tego małżeństwa, ale istniało jednocześnie z pierwszym małżeństwem ojca powódki, przy czym pierwsza jego żona żyje i jest w sprawie pozwaną, a powódka ma interes prawny w unieważnieniu bigamicznego małżeństwa, którego skutki prawne z zakresu prawa spadkowego nadal istnieją;
2) przez błędne uznanie, że pozwani, którzy prócz Magdaleny K. odziedziczyli prawa do spadku po ojcu powódki na mocy ustawy lub testamentu, nie są właściwie w sprawie zapozwani, co jest sprzeczne z (nie wskazanym) przepisem przepisów ogólnych prawa cywilnego; w każdym razie dla zmarłego małżonka można było wyznaczyć kuratora.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzeczeniu z dnia 6 maja 1955 r. II CR. 238/54 (OSN 1956/I poz. 19) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że art. 7 § 3 kod. rodz. nie dopuszcza unieważnienia małżeństwa bigamicznego tylko w razie ustania przez śmierć poprzedniego małżeństwa bigamisty wskutek śmierci nie jego, lecz jego małżonka z pierwszego małżeństwa. Ponieważ w niniejszej sprawie zmarł Józef K. - bigamista, a nie jego pierwsza żona Magdalena K., przeto art. 7 § 3 kod. rodz. nie stanowi przeszkody do unieważnienia małżeństwa Józefa K. z Heleną z O. K. z powodu bigamii.
W świetle art. 11 § 1 zdanie drugie kod. rodz. nie jest również przeszkodą do unieważnienia - z powodu bigamii - drugiego małżeństwa Józefa K. fakt, że małżeństwo to ustało wskutek śmierci obojga małżonków. Pozostaje natomiast zagadnienie, przeciwko komu powódka, jako córka Józefa K. z pierwszego małżeństwa, powinna wytoczyć powództwo o unieważnienie drugiego małżeństwa jej ojca.
Kodeks rodzinny nie wskazuje, kto w powyższym wypadku powinien być pozwany w sprawie. Regulując jednak w art. 432 kpc skutki procesowe śmierci jednego z małżonków w toku już wytoczonej sprawy o unieważnienie małżeństwa, ustawodawca wyraźnie ujawnił swoją wolę, eliminując - jeśli chodzi o następców małżonka pozwanego - tych, których następstwo procesowe znajdowałoby uzasadnienie w znacznej części w kryteriach o charakterze majątkowym. W tym przepisie (art. 432 § 3 kpc) ustawodawca wyeliminował jako następców procesowych zmarłego w toku sprawy małżonka pozwanego nie tylko jego spadkobierców, ale nawet zstępnych, nakazując podjęcie zawieszonego postępowania po ustanowieniu kuratora, wstępującego na miejsce zmarłego małżonka pozwanego w sprawie. W ten sposób ustawodawca ujawnił swą wolę zastąpienia zmarłego małżonka pozwanego tylko przez kuratora i wskutek tego powództwo o unieważnienie małżeństwa z powodu bigamii, po śmierci małżonków małżeństwa bigamicznego, może być wytoczone tylko przeciwko kuratorowi wyznaczonemu dla każdego z tych zmarłych małżonków, w przeciwnym bowiem razie każdy zainteresowany, a nawet prokurator, byłby pozbawiony - wbrew art. 11 § 1 kod. rodz. - uprawnienia żądania unieważnienia małżeństwa bigamicznego po śmierci jego małżonków wobec braku podmiotu będącego stroną pozwaną.
Z powyższych względów zaskarżony wyrok wobec naruszenia art. 11 § 1 kod. rodz. ulega uchyleniu i dlatego zbędne jest rozważanie innych zarzutów rewizji.