KRYZYS I ODBUDOWA PAŃSTWA PIASTÓW
Mieszko II, syn Bolesłava, koronował się w tym samym roku, 1025, po śmierci ojca. Koronacja nie mogła jednak zastąpić rzeezyevistego scalenia niedaivno porvstałego państwa polskiego. Ekspansywna polityka Bolesłaiva Chrobrego musiała też wywołać reakcję łupionych państw. Pod militarnym naciskiem cesarza Konrada II odpadły Milsko i ^użyce, ruski książę Jarosław Mądry odbił Grody Gzerwieńskie. Przekleńst;vem średnioviecznych państrv były krwawe spory dynastyczne: kryzys państwa piastowskiego nasiłił się, gdy po władzę sięgnął brat Mieszka II, Bezpxym. Wprawdzie Bezprym został zamordowany i Mieszko wrócił do. Polski z wygnania, ale po jego śmierci (t1034) młodziutkie państwo polskie rozpadło się. Elementy kryzysu państwa:
a) wygnanie syna Mieszka II, Kazimierza (późniejszego Odnowiciela) przez możnych,
b) bunt ludowy w Wielkopolsce - kolebce Polski,
c) oderwanie Mazowsza przez eks-cześnika Miecława (Masława),
d) oder.vanie się Pomorza,
e) oderwanie Śląska w wyniku niszczycielskiego, odwetowego najazdu księcia czeskiego Brzetysława (1039 r. - złupienie Gniezna i Wielkopolski).
Kazimierz Odnowiciel zdołał odzyskać władzę książęcą z pomocą króla niemieckiego Henryka III, który wzmocnił go 500 rycerzami, i księcia kijowskiego Jarosława Mądrego. Zbyt silna pozycja Czech nie mogła być przecież korzystna dla cesarstwa, a Miecława - dla Rusi. Po pokonaniu (wespół z Jarosławem Mądrym) Miecława (1047) Kazimierz Odnowiciel zdołał odtworzyć większą część terytorium polskiego. W 1050 podjął zwycięską wyprawę w celu odzyskania Śląska. Cesarz przyznał Śląsk Polsce, ale za cenę płacenia Czechom rocznego trybutu (daniny). Zależność Polski od cesarstwa stała się również widoczna iv sprawach kościelnych (brak metropolii gnieźnieńskiej) i świeckich (Kazimierz nie odzyskał korony królewskiej).
Wydawało się jednak, że scalone państwo, którego centrum władzy coraz wyraźniej przenosiło się do Krakowa, przeszło trudny kryzys. Następca Odnowiciela, Bolesław Śmiały, umiejętnie wykorzystał wałkę pomiędzy cesarstwem a papiestwem: odtworzył arcybiskupstwo w Gnieźnie i koronował się na lróla w 1076 r. Udatnie intet-.veniocvał na Węgrzech i w Czechach, przyłączył powtórnie Grody Czerwieńskie. Nie wyjaśniony dotąd do końca konflikt Bolesława Śmiałego z biskupem krakow.:kim Stanisławem doprowadził do katastrofy. Król bowiem wykrył spisek możnych, w wyniku czego w Krakowie ścięto i poćwiartowano nieszczęsnego biskupa: król Bolesław miał to uczynić ponoć osobiście! Wybuch ruezadowolenia możych był tak silny, że krewki monarcha musiał uciekać w 1079 r. na Węgry, ,gdzie po dwóch latach, w trakcie przygotowań do powrotu, zmarł.
Pozycja możnowładztcva wzmocniła się za panowania jego następcy, księcia Władysława Hermana. Faktyczną władzę sprawował wtedy potężny palatyn (wojewoda, najyyższy urzędnik) Sieciech. Jego dążenie do wzmocnienia władzy centralnej i bezlitosne
obchodzenie się z przeciwnikami wyvołycvały opozycję możnych. Za szyld buntu posłużyli synowie Władysława Hermana - Zbigniew i Bolesław Krzywousty. Kraj rozdarła wojna domowa. Jej rezultatem była zgoda Władysława Hermana na podział kraju między Zbigniewa (Wielkopolska i Kujawy) i Bolesława (część Małopolski i Śląsk). Zbyt ambitny Sieciech musiał opuścić kraj.
PANOWANlE BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO
Do otwartej wojny między braćmi doszło już w 4 lata po śmierci Władysława Hermana (t 1102). Pobity Zbigniew uciekł do Niemiec, prosząc o pomoc. Na Polskę ruszyła w 1109 r. wielka wyprawa cesarza Henryka V, a z południa uderzyli Czesi. Mimo to Polacy Bolesława Krzyvoustego zdołali obronić główne grody (Bytom, Głogów, Wrocław) i osłabić wojną podjazdową rycerstwo cesarskie. Legendarna bitwa koło Wrocławia na Psirn Polu być może w ogóle nie odb.·ła się, ale sukces Krzyvoustego był niewątp'.i4y. Cesarz wycofał się z Polski, rezygnując z trybutu; podobnie uczynili Czesi wobec Śląska. Zgodnie ze zcvyczajami epoki Bolesław pozbył się brata-rywala, każąc Zbigniewa oślepić.
Krzyvousty odniósł też znaczący sukces podbijając po 20 latach walk Pomorze z Gdańskiem i Szezecinem. Książę usiłował wprowadzić tam chrześcijaństwo poprzez polską organizację kościelną. Natrafił na silny opór: arcybiskup Magdeburga, Norbert, zgodnie z bullą papieską Irmocentego II uważał się za zwierzchnika wszystkich biskupstw polskich. W 1135 r. Bolesław Krzyvousty złożył w Merseburgu hołd lenny cesarzowi Lotarowi III. Za tę cenę, oznaczającą rócvnież rezygnację Krzywoustego ze starań o koronę k,blewską, metropolia gnieźnieńska odzyskała samodzielność (potwierdzenie w bulli papieskiej z 1136 r.).
Pod koniec długiego panowania Krzywousty, który doświadczył rnocno bratobójczych walk, usiłował rozwiązać kwestie następstwa tronu w testamencie. Na mocy testamentu z 1138 r. władzę zwierzchnią nad książętami miał sprawować ząwsze najstarszy z braci, zwany seniorem.
S enior:
a) posiadał dziedziczną dzielnicę senioralną ze stolicą w Krakowie,
b) prowadził polską politykę zagraniczną,
c) utrzymywał swoje załogi wojskowe w głównych grodach całego kraju,
d) współdecydował o obsadzie urzędów.
Innym synom Bolesław wyznaczył dziedziezne dzielnice i ograniczone prawa. Ale testament, wbrew intencjom Krzyvoustego, po jego śmierci w 1138 r., dał początek długotrwałemu rozbiciu dzielnicowemu państiva polskiego.
CHARAKTERYSNKA PAŃSTWA I SPOŁECZEŃSTWA ZA PIERWSZYCH PIASTÓW
Państv.vo piastowskie miało charakter patrymonialny - władca był vłaścicielem ("ojcem") kraju. Społeczeństwo
· musiało nie tylko płacić daniny, ale i wykonywać posługi (np. transport, unacnianie grodów).
· Tylko książę mógł bić monetę i pobierać cła (były to tzw. regalia).
· Część mieszkańcó5v, zwana ludnością służebną, była zwolniona z powyższych ciężarów prawa książęcego (daniny, posługi). W zamian specjalizowała się w wyrobie określonych dóbr, co znalazło odbicie w zachowanych do dzisiaj nazwach miejscowości (np. Piekary wypiekały chleb, Grotniki wyrabiały groty do strzał, Winiary - yvino, itp.).
Wojsko Od czasów Kazimierza Odnowiciela zawodowych wojskowych drużynników - zastąpili rycerze, mający obowiązek stawienia się konno na wezwanie władcy (nadanie prawa rycerskiego).
Książę rządził z pomocą wiecu. W skład wiecu wchodzili: zastępca księcia - palatyn lub wojewoda, komornik (skarb), cześnik i stolnik (konsumpeja), kanclerz (kancelaria). P-zedstawicielem księcia sv terenie był pan grodowy (kasztelan, komes); grody spełniały ivięc nie tylko funkcje obronne, ale odgryvały także istotną rolę .v administrowaniu krajem. Wydaje się, iż w ciągu ponad 150 lat, od czasów Mieszka I do testamentu Krzyvoustego, Polacy uzyskali świadomość . odrębności etnicznej i kulturowej. Zadziwiająco wytrwała obrona przed Niemcami (również w obrębie Kościoła), byłaby tego potwierdzeniem.