1.Koncepcje filozoficzne i ich wpływ na rozumienie praw człowieka. Pojęcie praw człowieka jest nieodłącznie związane z filozofią,która stała się źródłem do sformułowania licznych(często odmiennych) wniosków.Juz w starożytności zauważono potrzebę określenia wolności obywateli tworzących wspólnotę.Np. sofiści badali zagadnienia dot. równości obywateli czy prawa do posiadania własnych poglądów,które łączyli z naturą człowieka.Twierdzili,że prawo nat. jest lepsze od państwowego,gdyż ma odmienny i sprawiedliwy charakter.Starożytni nie dostrzegali różnicy między statusem prawnym obywatela i państwa,identyfikując prawa obywateli z wykon. wladzy pub.W średniowieczu dominowała koncepcja wyznaczania jednostce miejsca na ziemi,zakładająca ze reguły ludzkiego zach. są niezmienne i dziedziczne.Rozwój cywilizacyjny spowodował wzrost zainteresowania filozofów jednostką i jej prawami.Zarówno myśl odrodzenia jak i późniejsza klasyczna szkoła natury,liberalizm,socjalizm,nacjonalizm,

komunizm i faszyzm są źródłem odmiennych poglądów dot.praw człowieka.Wg niektórych jednostka ma słuzyc państwu w zakresie jakim jest to niezbędne do realizacji celów pań.Prawa jednostki były wtedy ograniczone,gdyż mogła ona jedynie podporządkowac się woli ogółu(faszyzm,komunizm);liberalizm natoniast zakładał.że cele i interesy jednostki są nadrzędne,państwo zaś podejmuje działania chroniące jedn. przed zagrożeniami (zew.oraz innych jednostek).Z koncepcji prawnonaturalnych wynikało,że prawa natury mają char. niezależny i pierwotny,wynikają z samego istnienia osoby ludzkiej i rozpoznawania przez nią norm prawa nat(dobra i zła) a tym samym decydowania o samym sobie.Wcześniej zauważono,że ujmowanie praw nat. w postaci nakazów/zakazów wynika z niedoskonałości istoty ludzkiej.Do podstawowych zasad prawa nat, H.Grocjusz zaliczył: prawo własności i obowiązek jej zwrotu,dochowywania umów,wynagrodzenia szkód wyrządzonych z własnej winy. Koncepcje liberalne uznawały indywidualizm człowieka za podst. wartośc,szczególnie wolnośc i prawo do samodecydowania, akcentując jednocześnie wolnośc osobistą,nienaruszalnośc,ochronę posiadania,wolnośc sumienia i wyznania,tolerancję religijną,wolnośc słowa oraz zrzeszania się.Doprowadziły do krytyki takich wartości jak dobro ogółu,zbiorowe,sprawiedliwośc społeczna oraz przekonania o niemożności angażowania się pań. w sprawy pomocowe.Liberalizm stworzył podstawy współcz.konstrukcji pań-mowy społecznej,będącej wyrazem woli jednostek,mających na celu ochronę swoich praw,współdziałanie,tworząc organizację państwową.Ingerencja w prawa nat jest wynikiem samoograniczenia jednostki.Koncepcje socjalistyczne(ich przedstawiciele) zwrócili uwagę na koniecznośc poszanowania wolności oraz równości,elimunującej nierównośc społ. Państwo miało byc wiec zarówno stróżem nocnym,jak i czynnie uczestniczyc w wytworzeniu i sprawiedliwym podziale dóbr (interwencjonalizm i rola pomocowa).Głównymi założeniami tego nutru były: identycznośc interesów społ. i indywidualnych,prymat prawa zawierającego regulacje dot. ogółu społeczeństwa nad prawami podm.,jednosc praw i obowiązków,ograniczenia praw czło. tylko do obywatela,rozbudowa gwarancji materalnych.Po II w.ś. doszło do "pogodzenia" poglądów prawnonat z pozytywistycznymi.Wiąze się to z uniwersalnym założeniem,w myśl którego prawom człowieka przynaje się charakter: powszechny(fakt uznania każdego czł. za podmiot praw),pierwotny(uprawnienia te wynikają nie z woli prawodawcy,ale faktu bycia czł),niezbywalnośc(nie można pozbawic czł. tych praw),niepodzielnośc.Podstawowe zasady funkcjonowania państwa i jego organów określone zostają w wew.akcie państwa-konstytucji.Jest to swoisty regulamin,wyznacza zakres i charakter upoważnień do podejmowania działań przez pań.-w ujęciu formalnym: na podstwie prawa stanowionego;w ujęciu materialnym-wartości i idee,zasada suwerenności narodu,wybieralności,kadencyjnośc,spraw.społecznej,godnośc,wolnośc,równośc.

2.Koncepcja "generacji" praw człowieka.ęłęóPierwsza generacja praw człowieka Do końca XVIII wieku w Europie wyewoluowała liberalna koncepcja praw człowieka. W ciągu kolejnego stulecia modyfikowały ją i wzbogacały wydarzenia takie jak Wiosna Ludów, upowszechnienie konstytucyjnej formy rządów i rozwój parlamentaryzmu, narodziny kapitalizmu, a wraz z nim świadomości narodowej i społeczeństwa obywatelskiego.

Wszędzie, gdzie na przestrzeni wieków powstały idee i mechanizmy ochrony praw człowieka, ich kształtowanie rozpoczynało się od przyznania obywatelom fundamentalnych praw osobistych i politycznych. Według klasyfikacji praw człowieka przyjętej w drugiej połowie XX wieku, to tak zwane prawa człowieka pierwszej generacji. Prawa osobiste to prawa bezpośrednio dotyczące egzystencji człowieka - stanowią ochronę integralności jednostki w aspekcie fizycznym, psychicznym i prawnym przed bezprawną ingerencją z zewnątrz. Do tej kategorii zalicza się przede wszystkim prawo do życia, nietykalność osobistą, wolność słowa, wolność wyznania i sumienia, prawo do swobodnego poruszania się oraz nietykalność mieszkania i korespondencji. Do praw politycznych natomiast zalicza się m.in. prawa wyborcze, wolność zrzeszania się i zgromadzeń, prawo do udziału w życiu publicznym, prawo dostępu do urzędów publicznych oraz prawo informacji o działalności organów władzy publicznej. Druga generacja praw człowieka

Wywodząca się z oświecenia liberalna koncepcja praw człowieka była jednak ograniczona - wciąż nie była prawem powszechnym i wykluczała ogromną część społeczeństwa łącznie z kobietami, dziećmi, osobami pozbawionymi majątku oraz wszystkich ludzi o innym niż biały kolorze skóry. Nawet w najbardziej liberalnym na świecie XIX-wiecznym państwie, czyli w Stanach Zjednoczonych, nie powstrzymała eksterminacji Indian i zniewolenia Murzynów. Przyczyną takiego stanu rzeczy był fakt, iż przyznawanie zarówno praw politycznych jak i osobistych podyktowane było rachunkiem ekonomicznym. Wiek XIX to okres gwałtownych przemian gospodarczych. Odejście od feudalizmu i rewolucja przemysłowa spowodowały ogromny wzrost zapotrzebowania na siłę roboczą. Aby ją uzyskać, rodząca się klasa posiadaczy kapitału i środków produkcji musiała wyzwolić przywiązanych do ziemi chłopów spod kurateli posiadaczy ziemskich. W ich interesie było więc nadanie chłopom wolności osobistej i umożliwienie im swobodnej migracji do miast, gdzie podejmowali pracę w rodzącym się przemyśle.

Druga połowa XIX wieku to czas rozkwitu ideologii w Europie, a wraz z nim wzrost samoświadomości i aktywizacja klasy robotniczej. Pierwsze związki zawodowe i partie robotnicze rozpoczęły walkę o „uspołecznienie" gospodarki kapitalistycznej - przyznanie praw socjalnych i ekonomicznych takich jak: prawo do pracy, prawo do nauki, prawo do ochrony zdrowia oraz prawo do zabezpieczenia socjalnego. Prawa te stanowią drugą generację praw człowieka. W XX wieku katalog praw drugiej generacji rozszerzono o prawa kulturalne - prawo do korzystania z dóbr kultury krajowej i światowej oraz wolność twórczości artystycznej.

Rozwój praw człowieka drugiej generacji przebiegł odmiennie w Ameryce. Zanim proces kolonizacji Nowego Świata został zakończony, ziemia pod uprawy była dostępna praktycznie za darmo. Każdy emigrant ze Starego Kontynentu mógł pracować jako robotnik, by następnie za zarobione pieniądze ruszyć dalej na zachód i osiedlić się na własnym terenie. Potrzeba gwarancji opieki i pomocy ze strony państwa nie była zbyt wielka - każdy był „kowalem swojego własnego losu". Prawa socjalne przyznano robotnikom dopiero po wybuchu wielkiego kryzysu w latach 30 XX wieku, w ramach polityki „Nowego Ładu". Niemniej jednak, prawa drugiej generacji w USA nigdy nie uzyskały, tak jak w Europie, rangi prawa konstytucyjnego - do dzisiaj istnieją jedynie w formie ustaw. Idea trzeciej generacji praw człowieka - odpowiedź na problemy współczesnego świata .Na początku lat 70 XX wieku pojawiła się idea trzeciej generacji praw człowieka. Uznano, iż postęp cywilizacyjny wymusza konieczność odpowiedzi na nowe wyzwania i należy uzupełnić dotychczasowy katalog praw człowieka. Najogólniej prawa trzeciej generacji określić można jako tzw. prawa kolektywne, gwarantujące możliwość korzystania ze wspólnego dziedzictwa ludzkości. Wśród nich najważniejsze jest prawo do rozwoju, prawo do środowiska naturalnego, prawo do komunikowania się, oraz prawo do pokoju. Prawo do rozwoju zostało ustanowione celem stworzenia sprzyjających warunków dla rozwoju dużej części społeczności międzynarodowej poszkodowanej przez kolonializm, neokolonializm i dyskryminację rasową, czyli tak zwanych państw Trzeciego Świata. Prawo do środowiska naturalnego wynika bezpośrednio z prawa do życia. Współczesne zagrożenia ekologiczne, wpływają bowiem na nasze zdrowie, a co za tym idzie - jakość życia. Próby egzekwowania prawa do pokoju podejmowano już przed wybuchem II wojny światowej. Okazało się jednak, że prosty zapis w postaci prawnomiędzynarodowego zakazu wojny jest niewystarczający. W powojennej wykładni ONZ, wojna napastnicza to nic innego, jak masowe pogwałcenie praw człowieka, a zwłaszcza prawa do życia.

3.Źródła praw człowieka. Żródła praw człowieka moga byc rozumiane dwojako: w znaczeniu materialnym i formalnym. W pierwszym przypadku chodzi o okoliczności oraz czynniki, którym prawo zawdzięcza swoje powstanie,w drugim zaś-o formy,w jakich prawo zostanie wyrażone,w jakich istnieje (są to akty normatywne). Do źródeł praw człowieka należy zaliczyc więc każdy akt normatywny,zawierający przynajmniej jedną normę prawną,której przedmiotem regulacji są prawa jednostki. I.Źródła praw czł. w prawie wew.:(wyróżniamy 2 ich aspekty): materialny-to okoliczności, czynniki,którym prawo zawdzięcza swoje powstanie; formalny to formy w jakich prawo zostaje wyrażone i w jakich ono egzystuje(akty normatywne).Źródła praw wew.: konstytucja-jest podstawą w ustawodawstwie,żadna norma prawna nie może byc z nią sprzeczna,ustawy-służą wykonaniu działalności ustawodawczej zawartej w treści konstytucji,wwyjątkowych wypadkach dopuszcza się wydanie regulacji dotyczących praw jednostki w aktach nie będących ustawami,ale posiadających tę samą moc prawną (dekrety,rozporządzenia z mocą ustawy. Żródła praw jednostki w prawie międzynarodowym: umowy międzyn,zwyczaj międzyn.,zasady ogólne prawa międzyn. Umowy międzynar. to zawarte między przynajmniej dwoma podmiotami prawa międzyn. zgodne oświadczenia ich woli. Duża liczba tych umów zawiera normy zobowiązujące państwa-strony do zagwarantowania określonych praw wszystkim ludziom znajdującym się pod ich jurysdykcją lub jedynie ich własnym obywatelom. Wśród tych umów wyróżniamy dwa typy:umowy o charakterze ogólnym, dotyczące szerokiego katalogu praw jednostk(podstawowych praw jednostki w prawie między.) i podstawowych zasad ich ochrony.Dzielą sie one ze względu na zakres terytorialny na umowy ogólnoświatowe(globalne): Karta NZ,PPOiP,PPGSiK; i umowy regionalne: EKPCz, EKS,AKPCz,umowy o charakterze szczególnym-są to konwencje uchwalane w celu ochrony tylko pewnej kategorii praw jednostki lub określonej grupy ludzi.Dzielą się one ze względu na zakres terytorialny na a)konwencje o zakresie ogólnoświatowym.uchwalane przez zgromadzenie Ogólne NZ,MOP,UNESCO, b)konwencje regionalne(np.Europejska Konwencja Socjalna), c)umowy międzypaństwowe (np.umowy o ekstradycji zawartej między dwoma państwami). Zwyczaj międzn. to reguły postępowania stosowane w dłuższym okresie przez ogół podmiotów prawa międzynarodowego i uznawane przez nie za wiążące. Zwyczaj międzyn. tworzy praktyka podmiotów prawa międzyn. Służy z jednej strony do wypełniania luk w regulacjach zawartych w obowiązujących umowach międzyn.a z drugiej-interpretacji poszczególnych ich norm.Ma on tez zastosowanie w przypadku spraw dotyczących państw,które nie są stronami umów międzyn. regulujących prawa jednostki. Do praw jednostki uznawanych za normy międzyn. prawa zwyczajowego należą zakazy: ludobójstwa,niewolnictwa,apartheidu(dyskryminacji rasowej),tortur,niehumanitarnego traktowania,arbitralnego pozbawienia innych życia,porywanie przeciwników politycznych,arbitralnego lub nadmiernie długiego więzienia bez wyroki sądowego.Do uznanych do tej pory i mogacych miec znaczenie dla rozstrzygania spraw dotyczących jednostki,zasad ogólnych prawa międzyn. należą zasady leżące u podstaw Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodniu ludobójstwa z 1948r. Są to:zasady regulujące przedawnienie roszczeń, zakaz nadużywanie prawa,zasada naprawienie szkody,zasada uznawania praw nabytych w dobrej wierze. III.Źródła praw jednostki należy szukac w prawach naturalnych,są nadrzędne: godnośc,wolnośc,własnośc,prawo do życia,sprawiedliwośc społeczna.W prawie ponadnarodowym również mamy zawarte źródła praw człowieka. Wyróżnia się dwa rodzaje prawa ponńadnarodowego:pierwotne i wtórne i oba te rodzaje prawa mogą byc źródłem praw jednostki w prawie międzynar. Z postanowien prawa pierwotnego możemy wyprowadzic prawa jednostki-zakaz dyskryminacji i wolnośc przepływu osób. Konstytucje poszczególnych państw w różny sposób regulują prawa człowieka i obywatela w swoim tekście oraz określają miejsce w porządku prawym innych źródeł prawa niż akty prawa wew.

4.Wolnośc a prawo.

5.Klasyfikacja wolności i praw człowieka. PRAWA CZŁOWIEKA to pewne wartości,co do istoty indywidualne,ale społecznie zdeterminowane,równe,czasowo trwałe,uniwersalne podmiotowo,przedmiotowo i terytorialnie.Wymuszające ochronę prawną i wypływające z przyrodzonej godności człowieka.Klasyfikacja praw człowieka ze względu na sposób wyartykułowania danego prawa w treści normy prawnej: prawa negatywne-w ich przypadku narma prawna zakazuje określonych działań naruszających dobra szczególne cenne dla jednostki bez wskazania strefy zachowań objętej zakazem ingerencji;prawo uprawnienie-to uprawnienie do określonego zachowanie na korzyśc jednostki; prawa kompetencyjne- podstawowym ich elementem jest kompetencja jednostki do dokonania określonej czynności konwencjonalnej prawnie doniosłej(np.prawa polityczne, prawa wyborcze, pr.do udziału w referendum,prawa do petycji,skarg i wniosków); prawa instytucje-mają na celu ochronę sytuacji prawnej,która powstała na gruncie prawa prywatnego (pr.własności,dziedziczenia,do zawarcia małżeństwa,wolności działalności gosp.); prawa proceduralne-określają pozycję jednostki w procedurach służących realizacji jej praw (pr.do sądu,do występowania ze skargą konstytucyjną,do odwołań decyjzji w I instancji.

6.Prawa i wolności osobiste.To prawa i wolności bezpośrednio dotyczące egzystencji człowieka w aspekcie fizycznym,psychicznym i prawnym,zapewniające mu warunki wszechstronnego rozwoju wolnego od ingerencji zew. Prawa osobiste:*prawo do życia-to prawo naturalne i pierwotne,najważniejsze prawo człowieka,a jego istnienie daje początek wszystkim prawom.Oznacza to,że nie można byc pozbawionym życia(nie jest prawem absolutnym).Odstępstwem jest:prawo kobiety do aborcji,prawo do eutanazji,prawo wyższej konieczności(gdy państwo stanie w obronie jednostki),*nietylaknośc osobista-to nakaz państwa od powstrzymania sie przed nieuzasadnionymi działaniami wkraczania w sferę wolności jednostki,*prawo do rzetelnej proceduru sądowej-każda osoba ma prawo do tego,aby sąd w sposób rzetelny rozstrzygał w jej sprawie,prawo do sądu,prawo do obrony;*zakaz tortur o okrutnego traktowania-każdu człowiek na prawo do poszanowania jego osoby fizycznej.Z prawa tego wynika zakaz niehumanitarnego traktowania Zakazane jest też przeprowadzanie eksperymantów medycznych i naukowych na ludziach bez wyrażania ich zgody, *prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego-prawo to ma chronic przed bezprawnym zatrzymaniem i aresztowaniem(wyjątek;gdy jednostka stanowi zagrożenie dla innch).Pozbawienie wolności musi miec podstawę w akcie prawnym; *prawo o prywatności-oznacza,że nikt nie oże byc poddany kontrolom i ingerencjom w życie prywatne,rodzinne,domowe.Każdy człowiek ma prawo do ochrony prawnej,prawo do własnego zakątka,Jest to prawo do nieskrępowanej miłości i życia seksualnego oraz rodzinnego.Prawo do własności-wg PDPC oznacza,że nie każdy człowiek zarówno sam,jak z innymi ma prawo do posiadania własności i nie można jej go samowolnie pozbawic. *wolnośc przemieszczania sie-swoboda przemieszczania się po terytorium RP,swoboda wyboru miejsca zamieszkania itrwałe zrzeszenie osób w celach nie zarobkowych pobytu,swoboda opuszczania terytotium RP ,prawo do paszportu; *wolnośc sumienia i religii tj wyznania- wolnośc wyznawania lub przyjmowania wg własnego wyboru,swoboda uzewnętrzniania religii-przez uprawianie kultu,modlitwę,uczestnicto w obrzędach,nauczanie i praktykowanie,swoboda posiadania świątyń i innych miejsc kultu,wolnosc sumienia odnosi się do swobody światopoglądowej; *wolnośc wyrażania poglądów i opinii,wolnośc wyrazania poglądów, pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

7.Prawa i wolności polityczne. Są to rawa gwarantujące jednostce możliwośc aktywnego udziału w rządzeniu państwem w kształtowaniu jego polityki.Prawa i wolności te są związane z demokratycznym ustrojem państwa.PRAWA POLITYCZNE *prawa wyborcze-czynne(zdolnośc do oddania głosu w wyborach-18 lat,obywatelstwo), bierne(jednostka ma prawo do kandydowania:zebranie odpowiedniej liczby podpisów,kryterium wieku: samorząd 18 lat,sejm 21,senat 30, Prezydent 35 lat),*prawo do udziału w referendum (co najmniej 500 000 podpisów do złożenia wiosku,wniosek nieobliguje do referendum,decyduje o tym sejm; na płaszczyźnie samorządowej-prawo do wiążącego inicjowania i przeprowadzania referendum). Prawo do inicjatywy ustawodawczej-prawo do wystąpienia z projektem ustawy,który musi stac się przedmiotem właściwego postępowania ustawodawczego-100 00 podpisów. *Prawo do informacji o działalności instytucji publicznych-to element państwa demokratycznego,umożliwiający obywatelom(na podstawie informacji)świadomie i racjonalnie podejmowac decyzje dotyczące ich udziału w sprawowaniu władzyw państwie. *Prawo odstępu do służby publicznej. *Prawo do składania petycji,wniosków,skarg. Wolności Polityczne: *Wolnośc zgromadzeń-swoboda organizowania zgromadzeń i swoboda uczestnictwa w nich,warunkiem jest pokojowy charakter zgromadzenia.*Wolnośc zrzeszania się-swoboda zakładania zrzeszeń(ustawa może określic wymóg sądowej rejestracji) i swoboda uczestnictwa w nich. 1.Związki zawodowe-dobrowolne,samorządne zrzeszenie,powołane w celu ochrony i reprezentacji określonej kategorii podmiotów; 2.Stowarzyszenia-dobrowolne,samorządne,trwałe zrzeszenie osób w celach nie zarobkowych. 3.Partie Polityczne-dobrowolne zrzeszenie osób,którego celem jest wpływanie na kształtowanie poltyki państwa.Wolnośc ta podlega ograniczeniom,bo cele lub działalnośc zrzeszenia nie mogą byc sprzeczne z Konstytucją lub ustawą,nie mogą też odwoływac sie do totalitarnych metod i praktyk. Wolnośc słowa--od niej wszystkie inne biorą początek.Pozwala krytykowac rząd,wymieniac informacje między jednostkami,całymi grupami społecznymi.*wolnośc prasy i informacji-ta wolnośc powoduje respektowanie innych prawa,jednak ogranicza ją-zakaz propagandy wojennej,popieranie nienawiści rasowej,narodowej,religijnej.*Wolnośc tworzenia związków zawodowych-pracowników,pracodawców,rolników.

8.Prawa i wolności ekonomiczne,socjalne i kulturalne. Prawa i wolności ekonomiczne-dotyczą materialnych warunków dla rozwoju jednostki.Prawa ekonomiczne: *Prawo do pracy-podstawowe prawo,nie ma charakteru roszczeniowego.Nowa Konstytucja RP nie przyznaje obywatelom tego prawa,wychodząc z założenia,że w nowych warunkach gosp. byłoby to nierealne. *Prawo do minimalnego wynagrodzenia. *Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.Prawo do wypoczynku-urlopy i dni wolne od pracy.Swoboda działalności gospodarczej. Prawo Własności-w dwojakim znaczeniu-w sensie cywilistycznym,gdy mówi się o ochronie własności,innych praw majątkowych,prawach dziedziczenia oraz w sensie ogólniejszym-gdy własnośc staje się zbiorczym określeniem wszystkich praw majątkowych. Wolności ekonomiczne- wolnośc tworzenia związków zawodowych i strajku,wolnośc wykonywania i wyboru zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Prawa i wolności socjalne-to uprawnienia jednostki,których celem jest stworzenie i zabezpieczenie podstawowych warunków egzystencji materialnych,gwarantujących jednostce życie na godnym poziomie.Podział: 1)Prawo do zabezpieczenia społecznego: na wypadek starości(świadczenia emerytalne),choroby i inwalidztwa(świadczenia chorobowe i renta), śmierci(odprawa pośmiertna,zasiłek pogrzebowy,renta rodzinna). 2)Prawo do ochrony rodziny i życia w rodzinie: prawo matki do urodzenia dziecka,prawo rodziny do wychowania dziecka zgodnie z własnymi przekonaniami,prawa dziecka. 3)Prawo do ochrony zdrowia: obowiązek ochrony środowiska,stworzenie odpowiednich warunków do urodzenia się dziecka,obowiązek państwa do zapewnienia opieki lekarskiej. 4) Prawo do odpowiedniego poziomu życia,prawo do godnej egzystencji: zapewnienie mieszkania(nabycie,wynajęcie), prawo do odzieży i wyżywienia,obowiązek państwa do prowadzenia polityki w celu polepszenia warunków bytowych. Prawa i wolności kulturalne-prawo do nauki-do 18 r.ż. jest połączone z obowiązkiem nauki,powszechny i równy dostęp do wykształcenia,prawo dostępu do dóbr kultury,wolnośc twórczości naukowej,artystycznej,wolnośc ogłaszania wyników twórczości,wolnośc wyboru szkoły publicznej lub innej,wolnośc tworzenia szkół niepublicznych różnych szczebli,wolnośc nauczania.

9. Prawa i wolności indywidualne oraz zbiorowe(kolektywne). Prawa indywidualne-są przyrodzone,nienaruszalne,niezbywalne,uniwersalne.W Między.Karcie Praw Czł. wiele praw sformułowanych jest w sposób,który każdego człowieka czyni głównym beneficjentem: "Każdy ma prawo..".Wśród nich istnieją prawa i wolności,które w żadnych okolicznościach nie mogą byc legalnie zawieszone.Są to: prawo do życia,prawo do wolności muśli sumienia i wyznania,prawo każdego człowieka do uznania wszędzie jego podmiotowości prawnej,zakaz stosowania tortur,nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karnia;zakaz trzymania człowieka w niewolnictwie lub poddaństwie;zakaz skazywania czł. za czyn który nie stanowi przestępstwa w chwili jego popełnienia,zakaz pozbawiania wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się z zobowiązań umownych.Prawa kolektywne:niektóre z praw indywidualnych,ze względu na ich naturę,są prawami większych zbiorowości.Za przykład może posłużyc prawo zrzeszania się i tworzenia związków zawodowych czy prawa osób należących do mniejszości.Podmiotem praw kolektywnych jest wspólnota ludzi, naród.Prawa kolektywne to:prawo do samostanowienia narodów,na mocy tego prawa określają według własnej woli swój status polityczny i swobodnie rozwijają swoje życie gospodarcze,społeczne i kulturalne,prawo do swobodnego (samodzielnego,pozbawionego ingerencji) decydowania i rozwoju,prawo do pokojowego współistnienia narodów,do swobodnego dysponowania bogactwami naturalnymi.Prawa kolektywne adresowane są do zrzeszeń.org.zawodowych,partii politycznych. Do mniejszych grup(prawo korporacji), np.samorząd terytorialny,korporacje zawodowe,samorządy gospodarcze,adresowane do rodzin,małżeństw.

10.Zasady i przesłanki ograniczeń wolności i praw jednostki. We współczesnym społeczeństwie nie mogą istniec prawa i wolności o charakterze absolutnym bo konieczności życia publicznego i wzgląd na prawa i wolności innych osób wymagają od każdego poddania się określonym ograniczeniom.Wyznaczenie ogólnych ram i zasad tych ograniczeń musi byc przeprowadzone w przepisach konstytucujnych,a ich konkretyzacja jest dokonana w ustawach oraz w orzecznictwie sądowym. Konstytucja z 1997 formułuje zasady ustanawiania ograiczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności w aspekcie: formalnym-ograniczenia te mogą byc ustanawiane tylko w ustawie;na płaszczyźnie prawnej gwarancja ta bezpośrednio łączy sie zasadą,iż tylko w drodze ustawy (lub jej upoważnienia) można ustanawiac przepisy prawa powszechnie obowiązującego i z zasadą tzw. wyłączności ustawy dla regulowania sytuacji prawnej jednostki w państwie: w płaszczyźnie politycznej oznacza to,że ograniczenia muszą byc ustanawiane przez parlament. W asp.materialnym-ograniczenia te mogą byc ustanowione tylko dla ochrony jednej z sześciu wartości: bezpieczeństwa państwa,porządku publicznego,środowiska,zdrowia publicznego,moralności publicznej,wolności i praw innych osób. Zasada proporcjonalności-idea zakazu nadmiernej ingerencji tzn.uznanie,że jeżeli muszą już byc ustanawiane ograniczenia praw i wolności,to mogą one występowac tylko w zakresie niezbędnym,a podstawową miarą ustalania,co jest niezbędne ,a co nadmierne jest porównanie rangi interesu publicznego i rangi prawa czy wolności indywidualnej,której ograniczenie to ma dotykac.

11.Środki ochrony wolności i praw jednostki.Występowanie praw jednostek pociąga za sobą ich ochronę.Ochrona to ogól środków oraz działalnośc mająca na celu zapewnienie i realizację praw jednostki.Formy ochrony:1)Represyjna-występuje wówczas,gdy nastąpiło naruszenie praw jednostki i jednostka wzywa odpowiedni organ do ochrony jej praw.Organ w ramach swoich kompetencji orzeka sankcję wobec tego,któ naruszył prawo jednostki(odszkodowanie,nakazanie przywrócenia stanu poprzedniego).Ta forma ochrony referowana jest przez systemy prawne państw demokratycznych. 2)Prewencyjna: występuje,jeśli jednostka wzywa odpowiedni organ,aby podjął on działania mające na celu zapobieżenie naruszeniu jej praw lub zmniejsza niebezpieczeństwo ich naruszenia. Ochrona wg Austriaka Ermacory- ochrona w wąskim tego słowa znaczeniu (sensu stricto)-to suma środków prawnych lub o charakterze quasi prawnym,które państwo stworzyło i stosuje,aby zapewnic realizację praw człowieka. Ochrona w szerokim tego słowa znaczeniu (sensu largo)-obejmuje każdy środek w danym systemie społecznym,który oddziałuje na system polityczny,aby zapewnic realizacje praw człowieka.

Zakres ochrony norm prawnych: Podmiotowy-określa,jakie osoby mogą powołac się na normy dotyczące praw człowieka dla ochrony swoich interesów. Przedmiotowy-określa jakie stosunki społeczne objęte są ochroną ze strony norm dotyczących praw człowieka. Czasowy-określa czas obowiązywania norm dotyczących praw człowieka. Przestrzenny-określa terytorium na którym obowiązuja normy dotyczące praw jednostki.

12.Prawo do sądu i rola sądów w ochronie praw jednostki. Standardowym środkiem ochrony wolności i praw jedostki jest istnienie prawa do sądu,przed którym domagac się można zapewnienia ochrony przed ewentualnymi naruszeniami gwarantowanych praw i wolności lub naprawienia już wyrządzonej szkody lub krzywdy. W celu zapewnienia realizacji prawa do sądu na państwie spoczywa obowiązek jasnego i czytelnego wyodrębnienia organizacyjnego sądów.W sytuacji,w której można by mówic o istnieniu rzeczywistego prawa do sądu,niezbędne jest przestrzeganie reguł rzetelnego procesu,które gwarantowac będą:

legalizm działania(właściwośc sądu,prawa i kompetencji),dostępnośc do sądu,jawnośc postępowania sądowego,bezstronnośc sądu,równośc w traktowaniu i równośc broni procesowej, prawo do należytej informacji w sferze faktu i prawa, wolnośc orzekania od jakichkolwiek wpływów zew. i podległośc tylko ustawom,domniemanie niewinności. W przeważającej częsci państw sądy powszechne chronią prawa jednostki przed naruszeniami w ramach rozstrzygania konkretnej sprawy i z wynikającym dla niej skutkiem.Obok sądów powszechnych działac mogą sądy szczególne, do których zalicza się przede wszystim sądy administracyjne.Przedmiotem postępowań,które prowadzone są przez sądy administracyjne,jest rozpatrywanie skarg(odwałań) uprawnionych podmiotów (jednostek lub innych osób prawnych) od nielegalnych decyzji administracyjnych,milczenia administracji,czyli uchalania się od podjęcia wymaganych przez prawo działań,a także w niektórych systemach, badanie zgodności przepisów prawa miejscowego z ustawą.

13. Ombudsman i inne pokrewne środki ochrony.RPO organ ten został wyodrębniony w celu zapewnienia jednostce ochrony przed naruszeniami ze strony organów państwa.(powolany w celu ochrony praw i wolności).Celem jego ustrojowego wyodrębnienia było stworzenie organu zajmijącego się analizą przejawów działalności instytucji publicznych mających władztwo,które prowadziły lub mogły prowadzic do powstania naruszen wolności i praw jednostki. Sprawuje kontrolę nad działalnościuą wszystkich istniejących instytucji państwowych,czyli ustala czy w jej ramach nie doszło do naruszeń uprwanień gwarantowanych konstytucyjnie.W tym zakresie bada stan rzeczywisty w porównaniu ze stanem modelowym i w przypadku stwierdzenia naruszeń może zainicjowac wszczęcie postępowania(przed właściwym organem),które prowadzi do przywrócenia stanu zgodnego z prawem.Pełni funkcje sygnalizacyjne-współdziałając z innymi organami przekazuje im informacje dotyczące zauważonych uchybień.Przypisuje mu się rolę strażnika,którego podstawowym zadaniem jest czywanie nad przestrzeganiem konstytucyjnie gwarantowanych uprawnień. Cechy RPO: samodzielnośc(oddzielony od innych organów państwowych);niezależnośc(RPO nie podlega organizacyjnie i funkcjonalnie żadnym organom,wyznacznikiem jego działania jest treśc konstytucji,przed ingerencją innych władz chronią go przywileje np.immunitet,określona kadencja);kompleksowośc ochrony polegająca na badaniu indywidualnych przypadków naruszeń prawa i wolności jednostki spowodowanych działaniem sprzecznym z treścią gwarantowanych uprawnień lub zaniechaniem organów władzy publicznej.Może byc inicjatorem postępowań, które mają na celu stwierdzic niekonstytucyjnośc aktów normatywnych,które są podstawą wydawania rozstrzynięc; powszechnośc-każdy podmiot ma możliwośc zwrócenia się z prośbą do RPO o rozpatrzenie,czy nie stał się ofiarą naruszeń; pomocniczośc-wyraża się w przeprowadzeniu postępowania,które ma ustalic czy doszło do popełnienia naruszeń; bezpłatnośc pomocy udzielanej poszkodowanym;bezinstancyjnośc-RPO jest irganem monokratycznym(Polska) i kolegialnym(Austria),uniwersalny,właściwy do rozpatrzenia każdej sprawy indywidualnej obejmującej również możliwośc zainicjowania procedury badania zgodności aktu z konstytucją; wybierany przez organy władzy ustawodawczej (Polska) lub powołany przez organ egzekutywny (Francja); organ bezpośrednio dostepny-każdy zainteresowany może zwrócic sie do RPO z prośbą o ewentualne podjęcie jego sprawy.POKREWNE Środki Ochrony: wniosek indywidualny,skarga sądowa,amparo sądowe (tutaj ochronie podlegają prawa zasadnicze), środki odwoławcze służą ochronie wolności i praw jednostki gwarantowanych w konstytucji i ustawach.

14.Pojęcie międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka. System ochrony praw człowieka funkcjonujący w ramach ONZ określany jest mianem powszechnego lub uniwarsalnego.Uniwersalnośc odnosi się do zasięgu terytorialnego tego systemu i oznacza że obejmuje on swoim zakresem cały świat. Powszechnośc oznacza pewnien wspólny system wartości,który obejmuje swoim zakresem wszystkie podstawowe kategorie praw człowieka(aspek przedmiotowy) oraz wszystkie państwa członkowskie(aspekt podmiotowy).Koncepcję uniwersalizmu praw człowieka krytykuje się zwłaszcza za to,że jest ona wytworem jednej kultury(Zachodu) i nie ma należytej legitymacji w społeczeństwach zachodnich.Jednakże różnorodnośc kulturalnai religijna społeczności a także różny poziom rozwoj gosp. nie zaprzeczają istnieniu pewnych podstawowych standardów,jednakowych w każdym miejscu i czasie.System ochrony praw człowieka funkcjonujący w ramach ONZ oparty jest na dwóch filarach.Pierwszy z nich,zwany systemem politycznym oparty został pierwotnie na Karcie NZ PDPCz, a głównym organem promocji i ochrony praw człowieka w tym systemie jest Komisja Praw Człowieka i jej wyspecjalizowane organy.Drugi filar określa się mianem systemu traktatowego,opraty jest on bowiem na wielostronnych umowach międzynarodowych,powołujących do życia osobne komitety nadzorujące realizację Międzyn.Paktów Praw Człowieka oraz innych konwencji praw człowieka.Odrębny filar systemu ochrony onz tworzą wyspecjalizowane agendy onz, w tym np. Wysoki Komisarz ds.Uchodźców oraz organizacje wyspecjalizowane(UNESCO,WHO,FAO,Unicef).

15.Zakres obowiązywania prawnomiędzynarodowych norm dotyczących praw człowieka. Pojęcie zakresu obowiązywania norm o prawach jednostki odnosi się do kwestii granic ich obowiązywania w ujęciu podmiotowym,przedmiotowym.czasowym i terytorialnym.Zakres podmiotowy określa krąg podmiotów,które mogą powoływac się na normy dotyczące praw jednoski,a więc korzystac z ochrony gwarantowanej przez te normy.Zasadniczo naturalnym podmiotem praw jednostki są osoby fizyczne.Ze względu na charakter niektórych praw i wymogi obrotu gospodarczego,zarówno na gruncie prawa wew. jak i międzynarodowego,ochroną obejmuje się także podmioty zbiorowe(osoby prawne oraz jedn. organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.Zakres przedmiotowy określa rodzaj stosunków społecznych objętych ochroną nom o prawach jednostki.Zakres tych stosunków manifestuje się w przyjętym katalogu praw i wolności (zakres gwarantowanych praw i wolności).Zakres czasowy określa czas obowiązywania norm o prawach jednostki ,a zakres terytorialny odnosi się do terytorium,na którym te normy obowiązują(np. państwa danego regionu), W prawie międzyn. zakres obowiązywania norm o prawach człowieka odnosic należy odrębnie do norm o charakterze uniwersalnym oraz regionalnym.Odrębnie należy też potraktowac normy prawa obowiązujące w ramach Unii Europejskiej.

16.Pojęcie uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka. Ochrona praw człowieka-pod tym pojęciem należy rozumiec ogół środków oraz działalnośc mającą na celu zapewnienie i realizację praw człowieka.Termin ten po raz pierwszy użył Bill of Rights. Różne formy działalności podejmowanej w ramach ochrony praw jednostki są ze sobą wzajemnie połączone i posiadają równocześnie pewien zakres autonomii.Można je łączyc w układy podporządkowane według określonych kryteriów,które określa się mianem systemów.Kryterium pomocnym przy wyodrębnieniu poszczególnych systemów moż byc płaszczyzna terytorialna,na jakiej podejmowana jest działalnośc mająca na celu zapewnienie i realizację praw jednostki oraz związany z nią porządek prawny.Można więc w oparciu o to kryterium mówic o nastepujących systemach ochrony praw jednostki: wewnątrzpaństwowym, ponadnarodowym,międzynarodowym-w jego ramach można wyróżnic systemy-uniwersalne,regionalne. Systemy te wzajemnie na siebie oddziałują, wpływając na powstanie nowych regulacji prawnych oraz ewolucję orzecznictwa sądowego itp.

17.Akty stanowiące podwaliny ONZ-owskiego systemu ochrony praw człowieka. 1)Karta Narodów Zjednoczonych: 26.06.1945 r. utworzono ONZ,zapoczątkowało to proces internacjonalizacji praw czł.Karta Narodów Zjednoczonych,której stronami są państwa członkowskie ONZ stanowiła wyrażenie zgody społeczności międzyn. na przyjęcie odpowiedzialności za przestrzeganie podstawowych praw człowieka.Odmienna praktyka państw w zakresie praw czł oraz interesy poszczególnych państw spowodowały jednak,że ich przyjęcie okazało się w praktyce niemożliwe.Karta stanowiła zatem punkt wyjścia do dalszej międzyn. ochrony praw czł. Ze wzgl. na problemy związane z uzyskaniem zgody wszystkich stron karta nie zawiera katalogu praw czł. Zobowiązuje jednak członków ONZ do współpracy z Organizacją indywidualnie i zbiorowo nad osiągnięciem celów,do których należy także ochrona praw czł. Karta odwołuje się do podstaw.praw czł.-godności,wolności jednostki,równości kobiet i mężczyzn,narodów,postępu społ.,poprawy warunków życia.Popiera i zachęca do poszanowania praw czł. i podstaw. wolności dla wszystkich,bez wzg. na rasę,płec,język czy wyznanie. Za jej sprawą ochrona praw czł. przestała należec wyłącznie do kompetencji wew.poszczególnych państw. 2)Powszechna Deklaracja Praw Człowieka: uchwalona 10.12.1948 była pierwszym aktem ujmującym prawa jednostki w systemie ONZ.W założeniach miala ona stymulowac dalsze prace ONZ w dziedzinie praw jednostki,nakładając na państwa zobowiązania moralno-polityczne.Miała byc dyrektywą do działalności prawotwórczej poszczególnych państw.Jej postanowienia wywarły wpływ na treśc konstytucji wielu państw,akty prawa międzyn. dotyczące praw jednostki,Normy te mają obowiązywac erga omnes-nie tylko między państwami lecz w społecznościach,powinny byc przestrzegane na wszelkich terytoriach,bez wzg. na status prawny, a także dotyczyc każdego.Zakres przedmiotowy deklaracji: prawa i wolności osobiste-jako prawa fundamentalne, polityczne-jako prawa obywatelskie, ekonomiczne,socjalne,kulturalne. Wśród praw i wolności osobistych należy wymienic: prawo do życia,wolności,bezpieczeństwa,zakaz niewolnoctwa,tortur,okrutnego,nieludzkiego,poniżającego traktowania,prawo do uznania osobowości prawnej,równośc wobec prawa i prawo do jednakowej ochrony prawnej,prawo do ochrony sądowej w razie pogwałcenia podstaw. praw przyznanych przez prawo wew.,zakaz arbitralnego pozbawiania wolności,wygnania z kraju,prawo do rzetelnego sądu,zasada domniemania niewinności,prawo do publicznej rozprawy,prawo do obrony,prywatności,poszanowania życia rodzinnego,tajemnicy korespondencji,honoru i dobrego imienia,swobodnego poruszania się,zamieszkania,opuszczania państwa i powrotu,prawo do ubiegania się o azyl,do małżeństwa,własności,wolności myśli, sumienia,wyznania.

Grupa praw i wolności politycznych obejmuje: prawo do obywatelstwa,wolnośc słowa,wolnośc zgromadzeń i stowarzyszeń,prawo do udziału w rządzeniu rajem oraz dostępu do funkcji pub i demokratycznych wyborów.Katalog praw ekonomicznych obejmuje: prawo do pracy,słusznego wynagrodzenia za prace,ochrony przed bezrobociem,tworzenia i przystępywania do związ.zawodowych,prawo do urlopu,wypoczynku,godziwego poziomu życia,opieki lekarskiej,zabezpieczenia społecznego,prawa matki i dziecka do opieki i pomocy,prawo do nauki.Organy kontroli i przestrzegania postanowień Deklaracji: 1)Zgromadzenie Ogólne NZ odgrywa główną rolę w zakresie ochrony praw człowieka,gdyż może zajmowac się każdą sprawą objętą postanowieniami Karty ONZ(art.10),a więc kwestiami związanymi z urzeczywistnianiem praw i wolności człowieka,Zadania realizuje przy pomocy Komiteu ds.Społecznych,Humanit i Kultur. który zajmuje się problematyką praw czł.oraz organów pomocniczych-Komisji Prawa Międzyn., uczestniczącej w opracowaniu projektów umów międzyn.dotyczących praw czł. 2)Rada Społeczno-Gospodarcza;podejmuje prace związane z opracowaniem traktatów dotyczących praw jednostki,zwołanie konferencji,koordynowanie działalności wyspecjalizowanych agend ONZ.Rada na podstawie informacji przedstawianych jej przez organy pomocnicze,opracowuje zlecenia,sprawozdania,rezolucje dot. stanu przestrzegania praw jednostki.Njaważniekszym organem pomocniczym jest Komisja Praw Człowieka. Rada Społ.Gosp. przyjmuje także skargi osób fizycznych ,orgaznizacji społecznych na naruszenia praw jednostki w poszczególnym kraju(nie rozstrzyga w sprawach indywid.); 3)Komisja Praw Człowieka:główny organ ONZ w dziedzinie promocji i ochrony praw czł. Obecnie należą do niej przedstawiciele 53 państw.Jej członków wybiera Rada Społ.Gosp. na 3 lata. Do zadań Komisji należy: opracowanie i przedkładanie Radzie zaleceń oraz sprawozdań dotyczących deklaracji i konwencji mających za przedmiot prawa człowieka,zapobieganie dyskryminacji ze wzg. na płec,rasę,język,religię,udzielanie pomocy Radzie w koordynowaniu działań ONZ w dziedzinie praw człowieka,badanie sytuacji trwałego i masowego naruszenia praw człowieka.Komisja może tworzyc podkomisje i grupy robocze do wykonywania określonych zadań.Podstawowym organem pomocniczym jest Podkomisja ds,Promocji i Ochrony Praw Człowieka. 4)Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka: urząd ustanowiony na mocy rezolucji ZO ONZ dn.20.12.93r. Odpowiada za swoją działalnośc jedynie przed ZO i Sekretarzem Generalnym ONZ,jest najwyższym rangą urzędnikiem ONZ,odpowiedzialnym za jej działalnośc w zakresie ochrony praw człowieka.Do jego zadań należy: koordynowanie i racjonalizowanie działalności ONZ dotyczącej praw jednostki,reagowanie na zagrozenia tych praw i podejmowanie inicjatyw mających przeciwdziałac ewentualnym zagrożenio,zapewnienie środków finansowych i technicznych na pomoc w realizacji programów służących rozwojowi praw czło.koordynowanie programów oświatowych w zakresie praw jednostki,prowadzenie dialogu ze wszystkimi krajami świata celem zapewnienia realizacji praw wszystkich ludzi.

18.Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i POdstawowych Wolności.EKPC została otwarta do podpisu 4.11.1950 a weszła w życie 8.09.1953. Podpisanie jej było związane z tworzeniem RE a inpirowana była PDPC ONZ z 10.12.1948 r. Miała byc traktatem,którego obowiązywanie potęgowałoby znaczenie RE i jednocześnie zapobiegałoby marginalizacji zagadnienia praw człowieka oraz znaczenia RE po ustaniu powojennej euforii towarzyszącej dyskusjom o prawach człowieka.Stała się normatywnym wyrazem poglądu, wg którego prawa człowieka nie powinny stanowic wyłącznie domeny państwa i że w ym obszarze jego tradycyjnie pojmowana suwerennośc musi doznac ograniczenia. Tym samym pewne podstawowe prawa i wolności jednostki nie mogą byc podporządkowane władzy lub wręcz wygodzie wąskich kół politycznych danego państwa.EKPC pełniła i nadal spełnia założony cel,pozostając najskuteczniejszym instrumentem ochrony praw i wolności jednostki w płaszczyźnie prawno-międzynarodowej.Katalog chronionych przez nią praw i wolności jednostki ulega rozszerzeniu w drodze przyjmowania kolejnych protokołów.Prawa i wolności chronione przez EKPC zasadniczo są wyrażone w formie pozytywnej,ale w kilku wypadkach są zredagowane w sposób negatywny, tj.w formie zakazu określonych działań państwa.EKPC i ptotokoły do niej chronią następujące prawa i wolności: prawo do życia,zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania oraz karania,zakaz niewolnoctwa,poddaństwa i pracy przymusowej,prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego,prawo do rzetelnego procesu sądowego,zakaz karania bez podstawy prawnej,prawo do poszanowania życia prywatnego,rodzinnego.wlasnego mieszkania i własnej korespondencji,wolnośc myśli,sumienia,wyznania,wyrażania opinii,wolnośc zgromadzeń i stowarzyszania się,prawo do zawarcia małżeństwa,prawo do skutecznego środka odwoławczego,zakaz dyskryminacji,prawo do poszanowania własnego mienia,prawo do nauki,prawo do wolnych wyborów, zakaz pozbawiania wolności za długo cywilne,prawo do swobodnego poruszania się i swobodnego wyboru miejsca zamieszkania, zakaz wydalania obywateli,zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców ,zniesienie kary śmierci,ograniczenia kary śmierci w czasie wojny, gwarancje proceduralne dotyczące wydalania cudzoziemców,prawo do odwołania w sprawach karnych,odszkodowanie za bezprawne skazanie,zakaz ponownego sądzenia lub karania,równośc małżónków.

19.Skarga indywidualna do ETPCz. ETPCz jest międzynarodowym sądem,obejmującym swą jurysdykcją 44 państwa i rozstrzygającym skargi na naruszenie przez państwo praw i wolności jednostki chronionych przez EKPC.Wpływające sprawy są rozpatrywane na rozprawach,które są jawne.Narady zaś są tajne a ich przebieg pozostaje w tajemnicy.Siedzibą ETPCz jest Strasburg.LIczba sędziów jest równa liczbie państw-stron Konwencji.Skargę do ETPCz może wnieśc każde państwo-strona EKPC,jeżeli w jej przekonaniu inne państwo-strona naruszyło postanowienia. Co się zaś tyczy skarg indywiualnych,mogą one byc wnoszone przez każdą osobę,organizację pozarządową lub grupę jednostek,które uznały,że stały sie ofiarą naruszenia przez państwo-stronę EKPC praw chronionych przez nią lub protokoły dodatkowe do niej.Skarga indywidualna jest składana na standardowym formularzu i powinna zawierac następujące elementy: nazwisko,datę urodzenia,obywatelstwo,płec,adres skarżącego,nazwisko,zawód i adres pełnomocnika,jeśli został ustanowiony,nazwę państwa-strony EKPC,przeciwo której skarga jest skierowana,wyczerpujące stwierdzenie faktów,oświadczenie dotyczące zarzutu naruszenia bądź naruszeń EKPC oraz związane z tym argumenty,oświadczenie o spełnieniu przez skarżącego warunków dopuszczalności skargi (chodzi tu głównie o wyczerpanie krajowych środków odwoławczych oraz dochowanie 6-miesięcznego terminu),określenie przedmiotu skargi oraz sygnalizacja roszczenia o słuszne zadoścuczynienie,kopie dokumentów istotnych dla sprawy,a zwłaszcza świadczących już o przebytym postępowaniu krajowym,jak np.orzeczeń sądowych,oświadczenie o niepoddaniu zarzutów innej międzynarodowej procedurze w celu ich zbadania lub rozstrzygnięcia.

Konsekwencją stwierdzenia przez kancelarię ETPC spełnienia przez skargę powyższych wymogów formalnych jest ich rejestracja,Następnie badane są przesłanki dopuszczalności skargi,czego dokonuje sam ETPC. Mogą one dotyczyc podmiotu,przedmiotu oraz terminu wniesienia skargi. Decyzja o dopuszczalności skargi skutkuje podjęciem przez ETPC działań na rzecz polubownego załatwienia sprawy na zasadach poszanowania praw człowieka. Brak polubownego załatwienia sprawy rodzi skutek w postaci przejścia przez ETPC do merytorycznego rozpoznania skargi.Sprawa jest rozpatrywana z udzialem stron reprezentowanych przez przedstwicieli. Izba gromadzi materiał dowodowy.Strony mogą składac swoje stanowiska na piśmie.Rozprawa ma charakter jawny,a jej zasadniczym elementem jest zadawanie pytań zmierzające do ustalenia stanu faktycznego oraz jego oceny.Postępowanie kończy się wydaniem orzeczenia przez Izbę,które z kolei otwiera przed stronami postępowania możliwośc wnioskowania w ciągu trzech miesięcy od daty wydania tego orzeczenia o ponowne rozpatrzenie sprawy przez Wielką Izbę.Orzeczenia Izby i Wielkiej Izby podlegają publikacji,są ostateczne i nie przysługuje od nich żaden środek prawny.

20.Sądowa ochrona praw podstawowych w Unii Europejskiej. Niezależnie od różnicy zdań,co do zakresu kompetecji Wspólnot w odniesieniu do praw człowieka,nie ulega wątpliwości,że Unia/Wspólnoty zobowiązane są do respektowania tych praw pod kontrolą TS.Zgodnie z art.46 TUE w związku z art.6 ust.2 TUE Tryb.Spraw. sprauje taką kontrolę w odniesieniu do działań instytucji,jeżeli posiada jursydykcję na podstawie odpowiednich traktatów konstytucyjnych wspólnot Wspólnot i Unii.W odniesieniu do postanowień Tytułu VI TUE dotyczących współpracy policyjneji sądowej w sprawach karnych,kontrola TS jest sprawowana z zachowaniem warunków określonch w art.35 TUE,zaś w odniesieniu do postaniowień zawartych w tytule VII dotyczącej ściślejszej wspólpracy z zachowaniem warunków określonych w art.11 TWE i art.40 TUE.Tryb. Spraw. nie tylko kontroluje zgodnośc aktów prawa wspólnotowego z prawami podstawowymi,lecz bada w tym zakresie akty prawne wydane przez państwa członkowskie w celu wykonywania przepisów wspólnotowych ,zarówno traktatowych jak i przepisów prawa pochodnego,przede wszystkim dyrektyw. Uzadadnione jest to tym,że państwa człon.działając w oparciu o przepisy prawa wspólnotowego,muszą przestrzegac tych samych zasad,które odnoszą się do prawodawcy współnotowego.Niezwykle ważna rola przypada sądom krajowym,gdyż to one w pierwszym rzędzie kontrolują przepisy krajowe pod kątem zgodności z prawami podstawowymi,zwracając się w razie potrzeby o orzeczenie wstępne do TS.Zadanie to spoczywa na nich bez względu na to,czy prawo krajowe przyznaje im taką kompetencję,czy nie. TS odmawia kontrolowania krajowych aktów prawnych z prawami podst.,jeżeli akty te sytuują się poza zakresem prawa wspólnotowego.W katalogu działalności orzeczeń TS znajdują się prawo do efektywnej kontroli sądowej,prawo do rzetelnego procesu sądowego w rozsądnym terminie, swoboda wypowiedzi,zasada nie działania wstecz przepisów karnych,prawo własności,swoboda prowadzenia działalności gosp. i zawodowej,prawo do nietykalności mieszkania,prawo do wyrażania przekonań religijnych.