ab antiquo – od dawna
ab caricas Atticas – dla fig attyckich
ab extra – z zewnątrz
ab invicem – wzajemnie
abominationem naturalem – wrodzony wstręt
abrenuntiat – odmawia
absolute – kategorycznie, stanowczo, na pewno
absolutissime – najzupełniej
absolutum dominium – rządy absolutne
ab utrinque – przez obie strony; cokolwiek ab utrinque praetensionum wynikać mogło – jakiekolwiek pretensje mogłyby wynikać z obu stron.
ab utriuque – z obu stron
accelerare – przyśpieszyć
accesserunt – przystąpili
accessit – przystąpił
accessit crudelitas – przyłączyło się okrucieństwo
accessus – wstęp
accussat – obwinia
a consortio – od towarzystwa
actiones – uczynki
activitas – dzielność (activitatem – 4 przypadek)
actus meritorius – czyn chwalebny, zasługa
actulabantur – współzawodniczyli
a cunabulis – od kolebki
ad altiora – do wyższych spraw
adamantina corda – serca diamentowe
ad Carthaginem – do Kartaginy
ad communem societatem – do wspólnej społeczności
ad complementum – dla uzupełnienia
ad consilia – do rad
ad conferendum – na rozmowę
ad cras – do jutra
ad cras de mane – do jutra rana
ad cursum anno – do wydarzeń roku
ad debitam formam – do właściwego kształtu
ad decursum anni – do końca roku
ad dispositionem consiliorum – do kierownictwa rad
addo – dodaję
ad effectum – do skutku
adeo regum stipator inseparabilis amor est, cui stipendium clementia penditur – miłość jest nieodłącznym strażnikiem królów, której żołd wypłaca łaskawość
ad essentiam – do treści
ad eum finem, per quem – do tego końca, przez który by
ad eventum – do wypadku
ad feliciora tempora – do szczęśliwszych czasów
ad Galii cantum –– przy śpiewie koguta
ad gradum et perfectionem – do stopnia i doskonałości
ad gubernium – do kierowania
ad humilitatem et submissionem – do upokorzenia i poddania
ad hunc actum – na ten akt
ad instantiam – za wstawieniem się
ad invicem – nawzajem
ad iustum valorem – do słusznej wartości
adlaborabunt – będą dążyć
ad locum electionis – na miejsce elekcji
ad locum facti – na miejscu uczynku
ad manus – do rąk
ad meridiem – na południe
ad metam – do celu
ad minimum – najmniej
ad modernum statum – do obecnego stanu
ad munditiem – ku ochędóstwu
ad mutuum amplexum – dla wzajemnego powitania
ad oboedientiam – do posłuszeństwa
ad occidentem – na zachodzie
ad oppugnationem – do oblężenia
ad opus belli – na wojnę
ad personam: perditio tua ex te – do osoby: zguba twoja z ciebie
ad pinguem glaebam – do tłustej roli
ad praefixum locum – do naznaczonego miejsca
ad praesens – obecnie
ad praesens elucescunt – teraz wyjaśniają się
ad primam requisitionem – na pierwsze żądanie
ad primum –- po pierwsze
ad propria – do swoich
ad rationem – na rachunek
ad recognoscentiam – do rozpoznania
ad regnandum – do panowania
ad regressum – do powrotu
ad rem – do rzeczy
ad secundam illationem – co do drugiego wniosku
ad septembrem – do września
ad societatem – do towarzystwa
ad societatem belli – do uczestnictwa w wojnie
ad statum anni huius – do stanu tego roku
ad sufficientiam – w dostatecznej ilości
ad testimonium – do świadectwa
ad tot instantias – na tyle domagań
adulterium – cudzołóstwo
ad usum – do użytku
advena – przybysz
adversa – przeciwności
adversitas – przeciwność
adversitates – przeciwności
adversitates fortunae et iniurias caeli – przeciwności losu i srogość klimatu
adverso pectore – piersią naprzeciw
ad victum – do jedzenia, pożywienie
ad violentia media – do gwałtownych środków
ad vitae tempora proposueram – do końca życia zamierzałem
avocare et ad societatem – odwołać i do wspólnego
ad votum – do ślubu
ad votum in frequentia – do ślubu w obecności
aegrotus, quam diu animam habet, spem habet – chory dopóki ma duszę, ma nadzieję
affectus populi – uczucia ludu
afficiunt – dotyczą
afflictio – zmartwienie
afflictio afflictionem – utrapienie utrapionemu
afflictio supra afflictiones – zmartwienie nad zmartwieniami
a fine – od końca
agere – czynić
agitur – zapowiada się
aleam – kostkę
Alexander! aut mores, aut nomen muta – Aleksandrze, albo obyczaje, albo imię odmień
alias – czyli, albo
alias haeres – czyli dziedzic
alias in forma – raczej z postaci
alliciebat dulcedo – nęciła słodycz
a loci ordinario – u miejscowego biskupa
alterationes – zgryzoty, zmartwienia
alter rex – drugim królem
alterum – po wtóre
alterum tantum, altero tanto – drugie tyle
amplecti – ogarnąć
a natura crudeles – z natury okrutni
a natura locorum – w naturze miejsca
anni – roku
anno – w roku
annihilat – niweczy
annuebat – przystawał
annuere – potakiwać
anteacta – przeszłość
antecedenti saeculi – dawnego wieku
ante fores – przed drzwiami
antemurale Christianitatis – przedmurze chrześcijaństwa
ante omnia – przede wszystkim
ante saecula – przed wiekami
ante sessionem –– przed posiedzeniem
ante triduum – przed trzema dniami
antichristus – antychryst
anticipative prophetia – poprzednio proroctwo
antiquitates – starożytności
antiguo usu practicatum – dawnym zwyczajem przyjęte
antistes – biskup
a partibus nostris – po naszej stronie
apostrophe – odezwa, zwrot do kogoś
a potentioribus oppressu desiderat iustitiam – uciśniony przez możnych pragnie sprawiedliwości
apparet – widać
apponemus curam – dołożymy starania
apprecando felicem eventum – życzenie szczęśliwego skutku
aequaliter – równo
Arcades – Arkadowie
archiepiscopatu Ripensi – arcybiskupstwem rypeńskim
a Republica – od Rzeczpospolitej
argenti – srebra
arma – broń, oręż
armis experiri – bronią doświadczyć
artis amandi magister – mistrz sztuki kochania
a sacrificio missae – od ofiary mszy
a septentrione – od północy
aspirare – wzdychać
aspirat – dąży
assistere – towarzyszyć, asystować
assueverunt – przywykli
assumpsit similitudinem animalis – przybrało podobieństwo zwierzęcia
astra – gwiazdy
asylum – schronienie
attendentiam – strzeżenie, czuwanie
attendere – uważać, pilnować
auctores – sprawcy
auctor lamentorum, profusionum sanguinis et universae in regno miseriae – sprawca płaczu, rozlewu krwi i powszechnej nędzy w królestwie
16 Augusti – 16 sierpnia
auri – złota
autor mali – sprawca zła
aversionem – odwrócenie, coś przeciwnego
aversionem belli – odwrócenie wojny
a vindici manu Dei – mściwą ręką Boga
axioma – zdanie
B
barbarus – barbarzyńca
bellandi – wojowania
belli civilis – wojny domowej
belli vicissitudinem – niestateczność wojny
benae mentis – dobrej myśli
bene meritorum – dobrze zasłużonych
bene meritum – dobrze zasłużonego
blandientis fortunae ab ore populi – pochlebiającej fortuny z ust ludu
bonae spei – dobrej nadziei
bonae voluntatis – dobrej myśli, dobrej woli, radzi
bona licita – dobra dozwolone
bona regalia – dobra królewskie
bonarum partium – za dobrą stroną, dobrego sposobu myślenia
bonis modis – w dobry sposób
bonis regalibus – dobrami królewskimi
bono eventu – dobrym skutkiem
bonorum fortunae – majątki
bonum – dobre
bonum patriae – dobro ojczyzny
bonus animus in re mala dimidium est mali – dobra myśl w przeciwnościach to połowa zła
bonus interpres – dobry tłumacz
C
caeca – ślepa
caesariani – cesarscy
caetera fusius – o innych (dom. rzeczach) obszerniej
cancellariatus – kancelaryjny
capere – objąć
capita – głowy
capitale – zbrodnia gardłowa
captivare – schwytać
captivatio ex consilio – porwanie za radą
causavit – spowodowała, sprawiła
causis principalitatis in integrum restitutis – przy zupełnym przywróceniu spraw do pierwotnego stanu
cedant in commodum Reipublice – ustąpili na rzecz Rzeczpospolitej
cedere reputationi – przypaść dobremu imieniu
celeriorem cursum consultationum publicarum – o prędszym przebiegu narad publicznych
celeritas – szybkość
censuram grubianitatis – w naganę grubiaństwa
centimanos – sturękich
certa lege – pewnym prawem
charisma – daru
charitativum subsidium – dobrowolny zasiłek
cicatrices – blizny
cicatrices adverso pectore – blizny na piersiach
circa dispositionem – przygotowując się (na śmierć)
circa hoc spectaculum – koło tego widowiska
circa inaugurationem – co do ogłoszenia
circiter – około
circumcirca – wokoło, ze wszystkich stron
circumspecte – oględnie
circumvenire – okrążyć, otoczyć
circumventus multitudine – otoczony tłumem
cives – obywateli
civis oppressus – obywatel uciemiężony
dam vel aperte, directe vel indirecte – skrycie lub jawnie, wprost lub ubocznie
classica Gradivi – trąby Gradywa
clementiam – łaskę
clenodia regni cum scitu – klejnoty koronne z wiedzą
climacter – przypadek, fatalny czas
collaterales – krewni po kądzieli
colligati principes – książęta sprzymierzeni
collocare Rempublicam – postawić Rzeczpospolitą
combinatur – składa się
comestibilium – rzeczy do jedzenia
commilitiones meruerunt – towarzysze zasłużyli
communem iniuriam et commune bonum – wspólne krzywdy i wspólne dobro
communis regula – wspólne prawo
comparere – stanąć
comparuit – stanął
compellere – zmusić, wciągnąć
competens – odpowiednia
complices – wspólnicy
concernit notitiam – należy do wiadomości
concernunt notitiam – dochodzą wiedzy
concludetur – postanowi się
conclusum – wniosek, ostateczne postanowienie, także: postanowiono
condigne – godnie
conditionaliter – pod warunkiem
conferre in ulteriori tractu – pomówić o dalszym biegu
confessata authentica – autentyczne zeznania
confoederati – sprzymierzeni
conformiter – podobnie
coniunctio armorum – złączenie broni
conscientia mille testes – sumienie to tysiąc świadków
conscii – świadomi
conscios facti obstrinxerat iuramento – świadomych czynu zobowiązał przysięgą
consentire – przystać
consequenter – w następstwie, następnie, z kolei
consequi – nastąpić
conservare – zachować
conservatio – zachowanie
conservationem – zachowanie (4 przyp.)
consilia – rady
consiliarii placentini – pochlebni doradcy
consiliarorum subiecta – doradców (dosł. – podmioty rad)
consilii generalis – rady głównej
consiliis – radom
consilio – radą
consilium – radę
consilium bellicum – rada wojenna
consilium malum consiliori pessimum – zła rada najgorsza dla doradcy
consilium salubre – rada zbawienna
conspirationes – związki
constantiam – stałość
constantissimum propositum – niezmienny zamiar
consternati – zatrwożeni
consternatus – strapiony, zmartwiony
constituemus – ustanowimy
constituere – postanowić
constitutum – postanowione
consulere – radzić, obmyśleć
consuluit – poradził
consultor – doradca
consurgunt – powstają
contemnebat – pogardziła
contemptor mortis – gardzący śmiercią
contemptum – obelgi
continuationem operis – kontynuowanie dzieła
continue – ustawicznie, bez przerwy
contra – przeciwnie
contra absentem – przeciw nieobecnemu
contra calumniatores – przeciw oszczercom
contra constitutum – wbrew postanowieniu
contra coronatum caput – przeciwko głowie koronowanej
contra fidem – przeciwko wierze
contrahentes etiam obligatorii – dzierżawcy nawet zastawni
contra hostem patriae procedemus – przeciw nieprzyjacielowi ojczyzny wystąpimy
contra iura gentium – wbrew prawu narodów
contra iura gentium, contra regulam iustitiae – wbrew prawu narodów, wbrew przepisom sprawiedliwości
contra maiestatem et matrem oboedientiam – przeciw majestatowi i matce
contra modernas inventiones oppugnationum – wobec teraźniejszych sposobów zdobywania
contra ordinem equestrem – przeciw stanowi rycerskiemu
contra patriam – przeciw ojczyźnie
contra rationem – sprzeczne z rozumem, wbrew rozumowi
contrarii – przeciwnicy
contrarium sentiebant – przeciwnie myślały
contra Rempublicam – przeciw Rzeczypospolitej
contra tot Varos – przeciwko tylu Warusom
contraxit – zawarł umowę
contumelia Harpagi consumpsit coronam Astyagis, contumelia Narsetis inundavit sanguine Italiam – krzywda Harpaga pozbawiła Astyagesa korony, krzywda Narsesa krwią zalała Italię
contumeliam – zniewagę
contumeliam et diminuationem – zniewagę i ujmę
contumeliis – zniewagami, obelgami
convalescere –– wracać do zdrowia
convaluit – wyzdrowiał
convicia – obelgi
convincere – przekonać
cooperabatur – współdziałała
coronationis – koronacyjny
correspondere – komunikować się
crescere disordo – zwiększać (dosł. wzrastać) nieporządek
crimen atro carbone notandum – zbrodnia, którą należy zapisać czarnym węglem
cruciatus – męki
crude – ostro, surowo
crudele – okrutnie
crudelissime – najokrutniej
cum aedificatione – ku zbudowaniu
cum approbatione – z potwierdzeniem
cum assecuratione – z zapewnieniem, z poręczeniem
cum assistentia – w obecności
cum attinentiis – z przyległościami
cum Caesarianis – z cesarskimi
cum consensu totius Reipublicae etiam non obstante lege de incompatibilibus quoad personam – za zgodą całej Rzpltej także bez względu na prawo o nieposiadanie (dom. – kilku urzędów), co do jego osoby
cum conservatione – z zachowaniem
cum detrimento Reipublicae sequuntur clades instabunt – gdy klęski następują ze szkodą Rzpltej, będą nalegać
cum facunda oratione – z piękną mową
cum gratulatione – z powinszowaniem
cum his et his qualitatibus – z takimi a takimi zaletami
cum inscriptionibus – z napisami
cum invocatione – z wzywaniem
cum plenitudine – w obfitości
cum potenti et victrici populo res est – z potężnym i zwycięskim ludem jest sprawa
cum regressu – zastrzegając powrót
cum regressum praecedentibus tot contestationibus et spe – z zapewnieniami przyjaźni przed odjazdem i z nadzieją
cum re parata – z rzeczą gotową
cum stupore – ze zdumieniem
cum sua non saeviat hostilitate – nie srożył się swą zawziętością
cum summo Reipublicae detrimento – z największą szkodą Rzpltej
cum suspiriis – z westchnieniem
cum tota argentea supellectili – z wszystkimi naczyniami srebrnymi
cum toto clero – z całym duchowieństwem
cum toto negotio – z całą sprawą
cumulabat – obsypywał
cunctando – zwlekając
curae erit – będzie troską
curae nostrae – naszą troską
curam – opiekę, troskę
curam boni publici – troskę o dobro publiczne
cura salutis – troska o zdrowie
curiosus – ciekawy
cursum – bieg
custodes – stróże, strażnicy
custodiae corporis – straży osoby
custos legum – stróż praw
D
damnificatio Reipublicae – szkoda Rzeczypospolitej
da pacem, Domine! – daj pokój, Panie!
dat pretium servata salus potiorque metallo est – ocalone zbawienie nadaje wartość i jest droższe niż kruszec
de anteactis – o dawnych sprawach
debetur – należy się
debiliores aemulos – słabszych nieprzyjaciół
debilitatem mentis – słabość umysłu
debitam gratificationem – należnej nagrody
debite – słusznie
1-ma Decembris – l grudnia
decet eos laudare defunctos qui res arduas praeclarasque fecerunt – przystoi chwalić po śmierci takich, którzy rzeczy trudnych i sławnych dokonali
de contrario rerum successu – o przeciwnym obrocie rzeczy
de crimine laesae maiestatis – o zbrodnię obrazy majestatu
de domo – z domu
deesse – opuścić
defensionis patriae – obrony ojczyzny
defensive – odpornie, obronnie
deformitatem – zniekształcenie
defraudator regum – zdrajca królów
Dei proprium est protegere quos dignos indicat – właściwością Boga jest popierać tych, których uzna za godnych
de iure debebatur – z prawa należało się
deliberatissime – najrozmyślniej
deliciae generis humani – rozkoszą rodzaju ludzkiego
de mane consilium – z rana rada (dom. będzie)
de methodo contribuendi – o sposobie zebrania pieniędzy
de necessitate – z konieczności, koniecznie
denegare – odmawiać
de nervo belli – o funduszu wojennym
denuntiando – oznajmiając
denuntiando imminentia pericula – z oznajmieniem o grożących niebezpieczeństwach
denuntio – oznajmiam
depauperatio – zubożenie
dependentias – zależność
de periculo dantis et accipientis – o niebezpieczeństwo dającego i przyjmującego
depopulatores totius mundi et possessores quadraquinta regnorum – łupieżcy całego świata i posiadacze czterdziestu królestw
de praeteritis – o sprawach przeszłych
deprecor primum – najpierw przepraszam
deputatos administratores – wybranych administratorów
derelicta vidua – pozostała wdowa
de sanguine gentis – z krwi narodu
desertor castrorum – zbiegiem z obozu
desiderabilem praesentiam – pożądanej obecności
desideriis – życzeniom, do życzeń
desideriis nostris – żądaniom naszym
desiderium – życzenie
de statu rerum – o stanie rzeczy
de super – z góry
de tempore – o czasie
de throno – z tronu
detrimenta – straty
detrimentum – szkoda
detulit – doniósł
deturbare – strącić
de tutela – z opieki
de ulterioribus – o dalszym
Deus avertat, ne nobis a sinistris appareat civitas, a dextris debet esse nostra civitas – uchowaj, Boże, nie na lewo od nas ukaże się miasto, ale na prawo powinno być nasze miasto
de vestra quidem laude melius est tacere, quam pauca loqui – o waszej sławie lepiej milczeć niż mało co powiedzieć
devotissime – najpobożniej
dextram porvigere – podać prawicę
dextre – zręcznie
dicas, quia sumus piscatores – powiedz, że jesteśmy rybakami
dictabat – dyktował
dicterium tritum – przysłowie pospolite
die XVI Augusti – dnia 16 sierpnia
V. die Januarii futuri – 5 dnia przyszłego stycznia
die 1-ma Februarii anno 1662 – dnia l lutego roku 1662
dies expirationis – dzień skończenia
difficile est ex animo resipiscere – trudno się szczerze opamiętać
diffidebant – nie ufali
diffidis et maiestatem laedis – nie dowierzasz i majestat obrażasz
dignitatem – godność
dignissima gesta – najgodniejsze czyny
diligenter – pilnie
diligentissime – najpilniej
dimittere – puścić
directe – wprost
director monoculus – jednooki dyrektor
discernere – rozróżniać
displicere – nie podobać się
dispositae – przygotowane
distulerunt – odłożyli
ditescant – wzbogacili się
ditiones imperii et consequenter – obszary cesarstwa, a w następstwie
diutius accusare fata possumus, mutare non possumus – możemy skarżyć się na srogi los, zmienić nie możemy
divertere – wstąpić
docebit – pouczy
docet – uczy
domicilium – siedziba
domi leones, foris vulpeculae – w domu lwy, za domem – liszki
dominari – panować
domini – panowie
dominium – panowanie
Dominus dedit, Dominus abstulit – Pan dał, Pan wziął
dubiae fidei – dowodem powątpiewania
dulcedine – słodyczą
dulcedo – słodycz
dulcem recordationem – miłe wspomnienie
dulcis locus patriae – słodkie miejsce ojczyste
dulcis recordatio – słodka pamięć
Dum annus ter sex numerabit, Marcus Alleluja cantabit, Joannes in corpore stabit – gdy rok policzy trzy szóstki, Marek zawoła Alleluja, Jan stanie w ciele (tzn. uroczystość Bożego Ciała przypadnie w dzień św. Jana)
Dum vitia prosunt, peccat qui recte facit – grzeszy, kto dobrze czyni, dopóki występki popłacają
duorum cognominum – dwóch nazwisk
duplici lingua praeditus, mel et victus uno spirans ore et halitu – dwoisty język mający i miód, i truciznę, ziejący jedną paszczą
durum contra durum – upór na upór
dux Parmensis contra Belgos foederatos – książę parmeński przeciw stanom belgijskim
E
ea intentione – w tym zamiarze
ecce ibi videtis, quia ibi est Harusen, ubi iaculantur – oto tam widzicie, gdzie strzelają, to jest Aarhusen
ecce in sinistris apparet forte civitas – oto na lewo widać właśnie miasto
e contra – przeciwnie
e converso – a przeciwnie
effecerunt – wymogli
effectum – skutek
effeminarunt – zniewieściały
effeminati illa diuturna pace, molles et imbelles facti – zniewieściawszy owym długim pokojem, stali się miękkimi i niewojowniczymi
ego saluto Dominationem Vestram – witam Waszmość Pana
eiusdem – tegoż
eiusdem sensus – tego samego zdania
eiusdem spiritus – tegoż ducha
eius saeculi – tego wieku, także przenośnie – tego czasu
electionis – wyborczym
elicuit – wyjaśnił
elucescet – wyjaśni się
elucescet et interim – wyjaśni się, a tymczasem
encomia – pochwały
eminentiam – wyższość
emolumentum – korzyść, zysk
eodem anno – tego roku
eo fine – w tym celu
eo ipso – tym samym
erat – było
erudite – uczenie
essentiam – treść, istotę
et ad ultimam egestatem – i do ostatniej nędzy
et alacritate – i z ochotą
et auctoritati – i powadze
et certitudine – i zapewnieniem
et civibus – a obywatelom
et connectiones – i związki
et consensit – i przystał
et consequenter – a zatem
et crimen laesae maiestatis – i zbrodnia obrazy majestatu
et cum summo periculo – iż największym niebezpieczeństwem
et felices rerum successum – i szczęśliwego powodzenia spraw
et felices successus – i szczęśliwego powodzenia
et in opere belli – i w działaniu wojennym
etiam – także, nawet
et instabimus – i będziemy nalegać
et interim – a w międzyczasie
et mens et gens – i umysł, i ród
et multis curis – i wieloma troskami
et nonnis urgebant – i niezbyt przyśpieszali
et non revelationem – i niewyjawianie
et nullo clementiae loco relicto – i nie zostawiając żadnego miejsca łaskawości
et post impletas condiciones – i po wypełnieniu warunków
et potissimus – a nade wszystko
et praecipue – a osobliwie
et prodesse et obesse – i pomóc, i zaszkodzić
et securitatis ab impetitione et insldiis malecontentorum – i zabezpieczenie od napaści i zasadzek malkontentów
et si caelum ruet, impavidum ferient ruinae – choćby niebo runęło, ruiny przywalą nieulękłego
et similia – i podobnie
et sine consensu ordinum – i bez pozwolenia stanów
et specialiter – a szczególnie, a specjalnie
et sufficientem expeditionem – i wystarczającą ekspedycję
et supellectili per subordinatos – i ruchomości przez nasłanych ludzi
et toties exprobrabant – i tylekroć wyrzucali
et totius christianitatis – i całego chrześcijaństwa
et usus cohabitandi – i nawyknienie pożycia
et varia – i różne rzeczy
evasimus de manibus unius hostis, alter imininet eroceor, nempe tempestas. Orandum et laborandum est – umknęliśmy z rąk jednego nieprzyjaciela, grozi nam drugi sroższy, mianowicie burza. Trzeba się modlić i pracować
eventus acta probat – wynik chwali czyny
evictiones in fundo – zabezpieczenie na majątku
evidenter – widocznie
ex albo – z księgi
exarsit – uniósł się
ex asse satisfacti – gotówką zaspokojeni
ex abundantia malitiae – z wygórowanej złości
ex bene placito – samowolnie
ex carceribus – z więzienia
excelsum vitium – górującą wadę
excepto casu urgentis necessitatis – z wyjątkiem wypadku nagłej potrzeby
excessivos – wykraczających, dopuszczających się wykroczeń
exclamavit – wykrzyknął
excludit – rozłącza
exclusis nonullis – z nielicznymi wyjątkami
ex commiseratione – ze współczucia, z ubolewania
ex consilio generali – na wspólnej naradzie
excusat – uniewinnia
exequi mandata – wykonać rozkazy
ex equo Troiano – z konia trojańskiego
ex faucibus – z paszczy
ex gremio – z grona
ex his qualitatibus – z tych przymiotów
exilium – wygnanie
exilium, luctus, dolor tributa sunt ista vivendi – wygnanie, płacz, ból są obowiązkami życia
ex invidia – z nienawiści
ex magistratu – z urzędu miejskiego
ex magnatibus – z magnatów, wielmożów
ex mare Baltico – z Morza Bałtyckiego
ex mente – po myśli
ex nativo sanguine – z rodowitej krwi
ex necessitate – z konieczności
ex nunc – natychmiast
ex oboedientia – z posłuszeństwa
ex occasione – z przypadku, przy sposobności, z powodu
ex occasione regnandi – ze sposobności panowania
ex ore Apollinis – z ust Apollina
ex officio suae eminentis dignitatis – z urzędu swojej wysokiej godności
expedit – przystoi, wypada
cxpeditis – układacie
experientia – doświadczenie
experiri – mierzyć się
exprimere – wyrażać
exprimere de verbo ad verbum – wyrazić słowo w słowo
ex privatis – z prywatnych (dom.: obywateli)
exprobrationem – wymówki
exprobrationis competentem – zarzutów odpowiednią
ex profundo – z głębiny
ex ratione – z powodu, z przyczyny
ex ratione duplici – z podwójnej przyczyny
ex re – z rzeczy
ex regno Daniae – z królestwa duńskiego
ex semine viri cum ursa – z nasienia człowieka i niedźwiedzicy
extemporaneos discursus – nieprzygotowanych rozmów
ex tempore – natychmiast
extra orbitam ordinationis – poza obrąb ordynacji
extremis laborans – robiąca ostatkami (sił)
extremis laborantem – ostatecznie ginącą
exuere – zdjąć
ex voto promissi – z uczynionej obietnicy
F
facile credo – łatwo wierzę
facilius est consolari afflictum, quam sustinere – łatwiej jest pocieszać strapionego niż cierpieć
factiosus – intrygujący
facultatem – wolność, swobodę
facultates – zasoby
facunde – wymownie
facundia – wymowa
facundissima oratione – wytworną mową
fama – wieść, pogłoska
fata simul et semel – losy razem i naraz
7 Februarii – 7 lutego
feliciori tempore – w szczęśliwszych czasach
ferreus Mars, aureos calcat contemnitque fastus – Żelazny Mars depce i lekceważy złote przepychy
fide, honorem et conscientia – wiarą, honorem i sumieniem
fidem Reipublicae – kredyt, zaufanie Rzpltej
figuraliter – przenośnie
filialem amorem – miłość synowską
filiis – synami
firmare tirannidem – wzmacniać tyranię
firmissime negat – najmocniej zaprzecza
firmiter – mocno
flectere persuasionibus – skłonić namową, perswazją
jlexibilis – ulegający
florem – kwiat
florem aetatis – kwiat wieku
florem aetatis cum dispendio – kwiat wieku z utratą
floruit – kwitła
foederati – sprzymierzeni
fomes – zarzewie, tu podżegacz
formastis – złożyliście
formidine poenae – z obawy kary
forsan abeundum est in civitatem – może należy wam wrócić do miasta
fortes creantur fortibus et bonis, est in iurencis, est in equis patrum virtus neque imbellem feroces progenerant aquilae columbam – silni rodzą silnych i dobrych, dzielność ojców jest w byczkach i źrebcach, dzikie orły nie urodzą niewalecznego (łagodnego) gołębia
fortitudo – odwaga
fortitudo bellica – odwaga wojenna
fortuna – szczęście, los
fortunae – majątku
fraterne – po bratersku
fremebat popularitas – sarkał ogół
fremitus – hałas, krzyk
frequentia – napływ, udział
fretum navigabile – cieśnina żeglowna
fretus integritate conscientiae suae – ufny w nieskalaność swego sumienia
Fridericus Daniae rex – Fryderyk, król Danii
fructifera – drzewa owocowe
fructum – owoc, także korzyść
frustra Pygmaeus in Gigantem pugnat – próżno miałby walczyć karzeł z olbrzymem
fugientes – uciekający
fugiendo pugnat, fugiendo vincit – uciekając walczy, uciekając zwycięża
fui in Galia, vidi milites – byłem we Francji, widziałem rycerzy
fui in Germania, vidi principes – byłem w Niemczech, widziałem książąt
fui in Italia, vidi praesules – byłem we Włoszech, widziałem biskupów
fui in Polonia, vidi nobiles – byłem w Polsce, widziałem szlachtę
fundit vota – składa śluby
fuse – obszernie
fusius – obszerniej
Galii cantum non timet iste leo – ten lew nie boi się piania koguta (dwuznaczność wyrazu – kogut i Francuz)
genem – rodzaje, gatunki
generaliter – ogólnie
generatio – wylęg
generosae aquilae pulli – pisklęta szlachetnego orła
generositas – zacność, szlachetność
generoso pectori – szlachetnemu sercu
gloriabantur – chwalili się
gloriatur – chwali się
gloriosa Domina – chwalebna Pani
gloriose – chwalebnie, sławnie
gloriosissime – najchwalebniej
gloriosius occumbere in opere – chwalebniej polec w walce
gloriosum opus – chwalebne dzieło
gratiarum actiones – modły dziękczynne
gratulationes – życzenia, powinszowania
gratulor – winszuję
gravatam – obrażoną
gubernia – rządy
gubernium – rząd
H
habetis legem et prophetas – macie prawo i proroków
haeredissam – dziedziczkę
haeret – tkwi
haeret in pectore – tkwi w piersiach, w sercu
hanc ideam – tego sposobu
hanc suscipere pronunciam – podjąć się tego obowiązku
Hectorem quis nosset, felix si Troia fuisset – któż by znał Hektora, gdyby Troja była szczęśliwa
Helsonoriam et Cronoburgum – Helsingor i Kronburg
hibernorum – żołdu zimowego
hic est piscis, quem sua Dominatio diabolum nominavit – oto jest ryba, którą Waszmość nazwał diabłem
hilari fronte – z pogodnym czołem, pogodnie
hoc bonuni – to dobro
hoc mihi pietas, hoc pia lingua odit – tego mi cnota, tego wzdraga się uczciwy język
hominem iniuratum – człowieka skrzywdzonego
homo est imbecilitalis exemplum temporis spolium, fortunae lusus, inconstantiae imago, invidiae et calamitatis trutina – człowiek jest wzorem bezsilności, łupem czasu, igraszką losu, obrazem niestałości, szalą zawiści i niedoli
homo proponit, Deus disponit – człowiek projektuje, Bóg decyduje
honoraria – wynagrodzenie
honorifice – chlubnie, uroczyście
honoris palmam – palmę chwały, zaszczytu
hostiliter – po nieprzyjacielsku
hostis patriae et reus criminis laesae maiestatis – wrogiem ojczyzny i winnym zbrodni obrazy majestatu
hucusque – dotąd
hunc operi humilime – najuniżeniej
hunc et non alium – tego a nie innego
iactantia – chełpliwość
iactura – strata
ideam – wzór
idiota – głupiec
ille enim magnus et nobilis est, qui more magnae ferae scit latratus canum securus exaudire – ten bowiem wielki i szlachetny, kto zwyczajem wielkiego zwierza umie spokojnie słuchać szczekania psów
illi vere sunt nobiles, qui non soluni genere, sed etiam virtute aunt nobiles – owi są prawdziwymi szlachcicami, którzy są szlachetni nie tylko urodzeniem, lecz także cnotą
imbelles – niewojowniczy
imbibere – nasiąknąć, przen. skorzystać
immarcescibilem – niezwiędłe
immediate – bezpośrednio
impedimenta – przeszkody
imperiose – hardo
imperiosus mulier – popędliwa niewiasta
imperium – cesarstwo
imperium potissimum floret – państwo najbardziej kwitnie
imponere – wmówić
in absentia – podczas nieobecności
in accessu – w przystępie
in adversis et prosperis cum conservatione – w okazjach złych i dobrych z zachowaniem
in aemulam – w wrogą
in aequa lance – na równej szali, na równi
in aleam – na szaniec
in aleam fortunae – na los szczęścia
in anno – w roku
in anno 1662 et tertio in obsequio – w roku 1662 i trzecim w posłuszeństwie
in anno praetorito – w przeszłym roku
in armis – pod bronią
in armis existit – jest pod bronią
in armis pro parte – pod bronią po stronie
inaudito exemplo – niesłychanym przykładem
inauguratus – obwołany
in Augusto – w sierpniu
in bivio – na rozdrożu
in capita – na głowy
in casu saevientis fortunae – na wypadek srożącego się losu
in censuram – w podejrzenie
in collatcralitate – w sąsiedztwie, blisko
in commissis – z polecenia
in confuso – w zamieszaniu
incolae – mieszkańcy
incolas – mieszkańców
incolis – mieszkańcom
in consiliis proponendis – w przedkładaniu rad
in consilio – w radzie
in consilio generali constituerc – na walnej naradzie postanowić
in consilio impiorum – w radzie bezbożnych
in consilium – w radę
in contignitate – w zetknięciu
in continuo belli opere; verbo dicam – w ciągłej sprawie wojny; słowem
in contrarium – przeciwnie
inconvenientia – nieprawidłowości
in criminae laesae maiestatis – co do zbrodni obrazy majestatu
in cubiculo – w komnacie
in cuius sinu – na której łonie
inculpare – winić, obwiniać
incumbit – należy, trzeba
incuriam – niedbałość
incusando – oskarżając
in debita methodo – w najlepszym porządku
in decursu Augusti – w końcu sierpnia
in departitionem – na spłacenie
indicant – wskazują
indicat vestis quales intrinsecus estis – szata wskazuje jakimi jesteście wewnątrz
indigne – niegodnie
indignitatem – niegodność
in disciplina militari – w karności wojskowej
in discrimen vitae – na niebezpieczeństwo życia
indolem – naturę
in domum luctus – w domu żałoby
inducere gallicismum – wprowadzać francuski – dom.: zwyczaj (francuską formę rządu)
in dulci recordatione – we wdzięcznym wspomnieniu
in duplo – podwójnie
in eiudem qualilate – w tym stanie
in electione – w wyborze
in eo passu – w tym stanie
in eundem sensum – w tej samej myśli
in facie publica – na zebraniu publicznym
infallibiliter – niewątpliwie, niechybnie
infamia, exilium, privatio – niesława, wygnanie, pozbawienie
in Filtru ario – w lutym
infelicitati temporis – nieszczęśliwym czasom
inferius – niżej
in fidem Reipublicae – na wierność Rzpltej
in forma – w kształcie
in forma amplissima – w najszerszej formie
in frequentia – w obecności
in fructum Reipublicae – na korzyść Rzpltej
in fuga – w ucieczce
in functione – w urzędzie, służbowo
in genere – w ogóle
in gradu absoluto – w najwyższym stopniu
in gratiam – dzięki
ingratitudinem – niewdzięczność
in habitu Minori Sancti Francisci – w habicie braci mniejszych św. Franciszka
in hac palaestra – w tej szkole
in haec verba – w te słowa, tymi słowy
in hostico – w kraju nieprzyjacielskim
in hostico ostentari – u nieprzyjaciela (na ziemi nieprzyjaciebkiej) okazać
inhumaniter – nieludzko
inibunt operam – dołożą starania
in Ianuario – w styczniu
in illo fervore – w owym zapale
inimicus homo – człowiek wrogi
initia – zaczątki
iniunctum – polecone
iniungimus – powierzamy
in Iunio id est – w czerwcu to jest
iniuriam – krzywdę
iniurias – krzywd
iniustitium – niesprawiedliwość
in integro – w całości
in lancem considerationis – na szalę rozwagi
in laudem Dominicae nativitatis – na chwałę narodzenia Bożego
in legem perpetuam et irrevocabilem – za prawo wieczne i nieodwołalne
in Maio – w maju
in maiori – w większym
in malam partem – na złą stronę
in manibus bene meritorum – w rękach dobrze zasłużonych
in mari Baltico – na Morzu Bałtyckim
in memoriam – na pamiątkę
in mente Reipublicae – po myśli, z woli Rzpltej
innatus – wrodzony
in necessitate – w potrzebie
innocentiae – niewinności
innocuus – niewinny
innocuus lapidor – niewinny jestem kamienowany
innotescet – będzie wiadomo
innotuit – wiadomo
innovare – wznawiać
in Novembre – w listopadzie
in oboedientia – w posłuszeństwie
in omni foro – w każdym sądzie
in opere belli – w działaniu wojennym
in oppigneratione – w zastaw, tutaj – jako zakładników
in opprobrium – w pośmiewisko
in ordine equestri – w stanie rycerskim
in parte – w części
in partem – na stronę, na część
in partes – na części
in perpetuum silentium – na wieczne milczenie
in persona – w osobie
in persona sua – we własnej osobie, osobiście
in partes – na równinie
in pleno – zupełnie
in plurali – w liczbie mnogiej
in posterum – na przyszłość
in postscripta in haec verba – w dopisku w te słowa
in praedam – jako łup
in praesentia – w obecności
in praesenti termino – w obecnych okolicznościach
in procinctu – w gotowości
in profundo – w głębinie
in promotione – w popieraniu
in prospectu - w obliczu
in publico foro – na placu publicznym
in publicum – na jaw
in pugna – w bitwie
in pugna stataria – we wstępnym boju
in quantum – jeśli, o ile
in quo gradu – w jakim stopniu
in quorum manibus arma sunt, in eorum potestate est conservare et perdere Republicam – w czyich rękach jest broń, w tych mocy jest ocalić lub zgubić Rzeczpospolitą
in recenti – za świeża
in recompensam – dla odwzajemnienia, odwdzięczenia
in regno – w królestwie
in regno Galliae – w królestwie francuskim
in rem – na korzyść, na rzecz
in reprobum sensum – w złe rozumienie
in Republica meretur – w Rzpltej zasługuje
inscriptionem – napis
in scripto in quantum – na piśmie, o ile
in servitio – w służbie
insignia – oznaki
in signis Zodiaci – w znakach Zodiaku
in singulari – w liczbie pojedynczej
in sinum – na łono, do serca
insolescit – rozzuchwala się
in spe – w nadziei
instabunt – będą nastawać
instantanee – nagle
in statera iudicii – na szali sądu, rozsądku
in statu moderno – w obecnym stanie
in status – o polityce
instrumenta – narzędzia
insultum populi – napaść ludu
insultus – napaści
in superlativo publicissime – w najwyższym stopniu, najbardziej publicznie
in suum caput – na swoją głowę
intaminata fides – nieskalana wiara
in tanto Reipublicae passu – w takim położeniu Rzpltej
intendebant – zamyślali
intendis – zamyślasz
intendit – zamyśla
intendo – zamyślam
intentionaliter – w zamiarze
integritas conscientiae – nieskazitelność sumienia
intentio pro facta – zamiar za uczynek
inter confinia – w granice
inter domesticas parietes – między domowymi ścianami
inter gentes – między narodami
interim – tymczasem
interim consilia – tymczasem narady
inter incudem et malleum – między młotem a kowadłem
inter moenia – w murach
inter octavas Corpori Christi – podczas oktawy Bożego Ciała
inter patres patriae – między ojcami ojczyzny
interponitur – zachodzi
interpres – tłumacz
interpretes – tłumaczami
interregnum – bezkrólewie
inter rudera – w ruinach
interrumpit – przerwał
inter spem et metum – między nadzieją a trwogą
inter sympatriotas – między współkrajowców
inter tot anfractus – w tylu okolicznościach
inter tot moderni collegii sinistras opiniones – spośród tylu wrogich opinii obecnego zgromadzenia
inter viscera – dosł. we wnętrzu, tutaj – w granicach
inter viscera motus – rozruchy wewnątrz kraju
in triduo – w trzy dni
in testimoniis – w świadectwach
intestina – wnętrzności
in theatro publico – na widoku publicznym
in toga et sago – w pokoju i wojnie
in toto – w zupełności, w całości
in toto satisfactus – zupełnie zadowolony
in tractu – w drodze
intulerunt – wnieśli
intuli – wypowiedziałem
intulit – wniósł
in turbido – w zamęcie, zamieszaniu
intus – wewnątrz
in ulteriori tractu – w przyszłości
in unum – w jedno
in utramque aurem – na oba uszy
in usum – w zwyczaj
invasor a se ipso occiditur – napastnik zabity przez siebie samego
invehebant – oburzano się
invehere – przymawiać
in veste peregrina – w odzieży cudzoziemskiej
investigarunt – doszli
in vicinitate inimicitias nactus occasionem – między sąsiadami waśnie korzystając z okazji
in victoria – w zwycięstwie
in victualibus – dosł. w żywności, tutaj – pod względem żywności
invidii – zazdrośni, nienawistni
in viscera Reipublicae – w głąb Rzpltej
invita Republica – wbrew woli Rzpltej
in vita – za życia
in volumen legum – w księgę praw
ipso die festi Beatissimae Mariae Virginis – w sam dzień święta Najświętszej Marii Panny
irritari – gniewać, drażnić
iste est interpres meorum et vestrorum desideriorum – oto jest tłumacz moich i waszych życzeń
isti duo nobis prandium non impedient – te dwa nie przeszkodzą nam w obiedzie
ita semper illustribus viris animo vivere longe antiquius fuit, quam corpore – przeto zawsze sławni mężowie woleli żyć duchem nie ciałem
iteratis – powtórnie
iterum – znów
iudicia – sądy
iudicium – sąd
iugia arma – ustawiczna broń
iugulatur virtus – ginie cnota
iugum servitutis – jarzmo niewoli
iunctis viribus – połączonymi siłami
iura caduca auctoritate publica – prawa na dobra, które do nas wróciły powagą sejmową (dosł. publiczną)
iure ecclesiastico gaudere, intestabunt – prawem kościelnym wyzyskać, będą nalegać
iussit delatores fustibus et flagellis caeses deportari per castra et plateas – donosicieli kazał ćwiczyć kijami i biczami i oprowadzać po obozach i ulicach
iustam calculationem et relalionem, in quantum – słuszną liczbą i sprawę, o ile
iustum dolorem – słuszny żal
J
24 Januarii – 24 stycznia
Joannes Casimirus regnabit – Jan Kazimierz będzie panował
Joannes Tertius – Jan Trzeci
7 Julii – 7 lipca
labefactari – słabnąć
labefactata – osłabiona
Lacaenae – Spartanki
laconice – krótko, zwięźle
laborant – pracują
laesio – ujma, obraza
laesionem – obrazę
lapis Lydius – kamień lidyjski, probierczy
Lares – bogi domowe, czczone przez Rzymian
largitionibus, officiis – szczodrobliwością, przysługami
laudabatur ab illo, qui erat militum doctissimus et rotundo ore – był chwalony przez tego, kto był w wojsku najbardziej wykształcony i wymowny
lege non retitum – nie wbrew prawu
lege publica – prawem publicznym
leges lego, reges rego, iudices iudico – ustanawiam prawa, władam królami, sądzę sędziów
legitima haeredissa – prawa dziedziczka
legitimo tutori – prawnemu opiekunowi
libere – dobrowolnie
liberum accessum – wolny dostęp
liberum aditum – wolny dostęp
liberius – otwarciej
licentia – swoboda, swawola
licentia a loci ordinario – pozwolenie od biskupa
licentiose – ostrzej
licita defensio – wolna obrona
limites iustitiae – granic sprawiedliwości
lineam – linię
lingua nativa – językiem ojczystym
lingua usilata – język dobrze znany, zwyczajny
litigia – kłótnie, spory
locus fatalis – miejsce nieszczęśliwe, fatalne
longe lateque – długo i szeroko
luctam – walkę
luminare minus – mniejsze światło
M
magis in elucidationem – raczej na uświetnienie
magis inviti quam invitati – raczej zmuszani niż zaproszeni
magnae mentes in ardua quaeque obstinatius – wielkie dusze tym bardziej zaciekłe, im większe trudności
magnam partem – wielką część
magnam popularitatem – wielką popularność, wziętość
magnis itineribus – szybkimi pochodami
magno motu – z wielkim poruszeniem
magno motu et deliberatione cum imperia et Republica Veneta contra potentiam Ottomanicam – po wielkich zgiełkach i naradach z cesarstwem i rzeczpospolitą wenecką przeciw potędze tureckiej
magno praesuli – wielkiemu biskupowi
magnorum nominum – wielkich imion
magnorum non est laus sed admiratio – wielkich ludzi należy podziwiać, nie chwalić
maiestas – powaga
maiestatem – majestat
malaciam in malitiam – łagodność w złość
mala consilia ordinis intermedii – złe rady stanu pośredniego (tj. senatu)
male olentem – źle pachnące, cuchnące
malevolentia – nieżyczliwość
malevoli – źli
malevolis consiliis – złymi radami
malevolorum conatus – usiłowanie źle myślących
malo eventu – ze złym skutkiem
malum supra omne malum – zło ponad wszystkie zła
maneant posteritati pro testimoniis vitae meae – zostały dla potomności jako świadectwa mego życia
manebimus adhuc – zostaniemy jeszcze
manu, consilio, opere et oratione – ręką, radą, czynem i modlitwą
15 Martii – 15 marca
Martis arenam – Pole Marsowe, pole walki
massam – masę
materias consultationis – tematy obrad
matrimonii – małżeństwa
maximum solatium est vacare culpa – największą pociechą jest być wolnym od winy
me inscio – bez mojej wiedzy
melius est praevenire quam praeveniri – lepiej uprzedzić niż być uprzedzonym
melius in semente quam in segete bella excindere – łatwiej tłumić wojny w nasieniu niż w rozkwicie (dosł. w zbożu)
memor es – pamiętasz
memoria actionum nostrarum bene a nobis gestarum – pamięć naszych czynów dobrze przez nas spełnionych
mens – myśl
mens et gloria non queunt humari – duch i sława nie zstępują do grobu
merentur perennitatem – zasługują na trwałość
meretur – zasługuje
merita – zasługi
merito debetur saluis tamen iuribus – słusznie należy jednak z zachowaniem praw
meruit – zasłużył
meruit gratitudinis – zasłużył na wdzięczność
metas – cele
metenda est seges, sic iubet necessitas – trzeba żąć żniwo, tak każe konieczność
methodum – sposób
meum est – do mnie należy
militabat pro nobis – walczyła za nas
militans – walcząca
minatur bellum et non fert: sic gens tota Polona facit – grozi wojną, lecz jej nie prowadzi, tak czyni cały naród polski
ministri status – ministrowie państwa
minutissima quaeque arcana – najmniejsze nawet tajemnice
minutissima stipula – drobnym źdźbłem
mirabile – dziwnie
mirabilia – cudów
mirabiliter – przedziwnie
mitius – łagodniej
modeste – skromnie
modestia – skromność
modestissime – najskromniej
modestius – skromniej
modo obligatorio – prawem zastawnym
modulamina suspecta – podejrzana melodia
modum concludendi – sposób zawierania
molem – ciężar
molestum – uciążliwe, przykre
moliri – wyrządzić
mollities – miękkość
monoculari – jednooki
mora nova – nowa zwłoka
morsum conscientiae – wyrzuty sumienia
morte renasci – odrodzić przez śmierć
muneris de lege – obowiązkiem według prawa
munus – urząd
murmur – szmer, szemranie
murmurabant – szemrali
mutilatio – okaleczenie, uszkodzenie
N
natione – rodem
natura jormavit – przyroda utworzyła
naturalem defensionem – naturalną obronę
naturaliter – z przyrodzenia, naturalnie
necessaria – rzeczy niezbędne
necessitas – konieczność
necessitas acuit ingenium – potrzeba zaostrza rozum
necessitas misera, cum vel civi ob patriam, vel patriae a cive mors inferenda est – smutna to konieczność, gdy albo ojczyzna obywatelowi, albo obywatel ojczyźnie winien zadawać śmierć
necessitatem ferre quam flere decet – konieczność przystoi znosić, nie opłakiwać
nec nuntius cladis – ani zwiastun klęski
negabat – przeczył
negat, contradicit – przeczy, sprzeciwia się
negotiurn – zajęcie, tu – sprawa
neminem civium laesit – żadnego obywatela nie skrzywdził
nemine reclamante – bez żadnego oporu, bez sprzeciwu
nemo est condemnendus, in quo aliqua virtutis significatio apparet – nikogo nie należy lekceważyć w kim objawia się jakiś ślad cnoty
nemo sapiens, nisi patiens – ten mądry, kto cierpliwy
nescit vox missa reverti – nie można cofnąć słowa wypowiedzianego
ne sis rex super Israel – nie bądź królem nad Izraela
Nicolae, aut mores, aut locus muta – Mikołaju, albo obyczaje zmień, albo miejsce
nihil adeo malum est, qui boni mixturam habeat – nie ma tego złego, co by nie miało przymieszki dobra
nihilominus – wszakże, jednakże
nihil interest utrum ferro, an verbo, occidas – nie ma różnicy, czy zabijasz żelazem, czy słowem
nil restat – nic nie pozostaje
nobile – szlachetne
nobili – szlachcicowi
nobilitas – szlachta
nobilitas duplicata – podwójne szlachectwo.
nobilitas, non certus numerus personarum – szlachta, nie pewna liczba osób
nobilitatem – szlachtę
nobilitati – szlachcie
nobilitatis – szlachty
nocturnum imperium – nocne panowanie
nodus gordius – węzeł gordyjski
nomina – imiona
nomina, cognomina – imiona, nazwiska
nomen coronati capitis – imienia głowy koronowanej
nomine – w imieniu
nomine omnium –– w imieniu wszystkich
nominis recordatio – wspomnienie imienia
non ab intra – nie z wewnątrz
non abiuravi – nie wyrzekłem się (nie wyprzysiągłem się)
non abiurando – nie sprzysięgając się
non alia methodo – nie inaczej
non capiat – nie brał
non desinam – nie przestanę
non erubescam – nie zarumienię się
non expedit – nie wypada
non gens sed mens – nie ród, lecz rozum
non genus, non genius, non gens, si credere fas est, sed mens nobilitat nobilitata virum – nie pochodzenie, nie geniusz, nie ród, jeśli należy wierzyć, lecz umysł szlachetny uszlachetnia męża
non in opressionem libertatum – nie na ucisk swobód
non in tanta paucitate – nie w tak małej liczbie
non in toto – niezupełnie
non irritare crabrones – nie drażnić szerszeni
non item – nie tak
non minus pungit – niemniej przeszywa
non neglexi – nie zaniedbałem
non obstante legalitate – bez względu na prawomocność
non oppressa – nie zgnieciona, nie ujarzmiona
non per intervalla – nie dorywczo
non peto vindictam, supponendo – nie żądam zadośćuczynienia, przypuszczając
non praeclusa via – nie wyłączając drogi
non regulatur error – nie odnosi się błąd
non reprobo – nie ganię
non resipiscet – nie opamięta się
non sine suspicione veneni – nie bez podejrzenia otrucia
non sub regimine – nie pod rozkazami
non substitam – nie wydołam
non supererant – nie pozostały
non tam numerose – nie tak licznie
non totus moriar, multaque pars mei vitabit Libitinam – nie cały umrę, większa część moja uniknie Libitiny (cytat z Horacego niedokładnie powtórzony, bo zaczyna się od słów „non omnis moriar”)
non urgebat – nie nalegał
non urget proper bonum pacis – nie naciska dla miłego pokoju
non vi sed formidine – nie siłą, lecz postrachem
nos numerus sumus et fruges consumere nati – jesteśmy stworzeni dla liczby i zjadania chleba
10 Novembris – 10 listopada
noviciam et perniciosam non arripio – szkodliwej i zgubnej nie chwytam się
novitatem – nowości
noviter – świeżo
nugator – plotkarz, łgarz
nullum dominium nisi benevolentia tutum esset – każde panowanie jest bezpieczne tylko przez łaskawość
numero – który z rzędu
numerosissime – jak najliczniej
nummosus – pieniężny, zasobny w pieniądze
nutare coepit – zaczyna się chwiać
O
ob metum – dla strachu
oboedientia – oboedientiam (4 przyp.) – posłuszeństwo
ob rationes – z przyczyn
obstaculum – przeszkoda
observatis conditionibus his – pod tymi warunkami
obviam – naprzeciw
occasionaliter – przypadkiem
occasionem – przyczynę
occidit angeum, e cuius collo guttae cadentes innumeros gennere colubros – zabił węża, z którego szyi spadające krople zrodziły niezliczone mnóstwo wężów
occurent – zabiegną
9 Octobris – 9 października
o desiderabilis – o upragniony
o devotionem supra devotiones alter orat, alter forat – o pobożność nad pobożności, jeden się modli, drugi kradnie
o dii mediocre aliquod infortunium tot tantisque meis felicitatibus apponatis oro – o, bogowie, modlę się, abyście dali jakieś mierne niepowodzenie tylu i tak wielkim moim pomyślnościom
odium – nienawiść
odoratus – wonie
offensa maiestatis – obraza majestatu
omen victoris – hasło zwycięzcy
omnibus modis – wszelkimi sposobami
omnibus modis proponendo utilitatem – wszelkimi sposobami przedkładając pożytek
omnibus persuasionibus – wszelkimi namawianiami
omni cura et opera providebunt – najmocniej będę się starać
omni destituta succursu – pozbawiona wszelkiej pomocy
omni destitutus succursu – pozbawiony wszelkiej pomocy
omni necessitate – w każdej potrzebie
omnis generis – wszelkiego rodzaju
omnis mercenarius sua dignus mercede – każdy najemnik godzien swej zapłaty
omni spe et consilio destitutum – pozbawionych wszelkiej rady i nadziei
omnium animi sunt immortales, sed bonorum fortiumque divini – dusze wszystkich są nieśmiertelne, ale dobrych i walecznych boskie
omnium malorum medicus – lekarz wszystkiego złego
onus – ciężar
o, per Deum! non Harusen sed Kopenhagen est, circa obsidionem iaculantur – o, na Boga! to nie jest Aarhusen, ale Kopenhaga, przy oblężeniu strzelają
oppignorando – dając w zastaw
opponere – przeciwstawić
opponere offensive – stawić zaczepnie
opponunt – przeciwstawiają
opposito radio – przeciwnym promieniem
oppressa gloriosior – sławniejsza uciśniona
oppressit – przycisnął
oppressor nobilitatis et raptor substantiarum – ciemiężycielem szlachty i wydziercą majątków
opprimere et bene meritos – uciskać i na dobrze zasłużonych
oppugnationem – zdobywanie
optandum – należy życzyć
optimum est memorabilem mori alique opere virtutis – najlepiej jest, gdy sławny mąż umiera po jakimś czynie męstwa
oratione – modlitwą
orator – mówca
orbare omni praesidio et custodia corporis – pozbawić wszelkiej obrony i straży osobistej
ordines Reipublicae – stany Rzeczypospolitej
ore omnium – w imieniu wszystkich
ore proprio – własnymi ustami
origine et meritis – urodzeniem i zasługami
originem praetensionis – powód urazy
oris confessionem – ustne zeznanie
os de ossibus – kość z kości
os de ossibus nostris – kość z kości naszych
o virtus, ego te dominant putabat et tu es serva fortunae – o, cnoto, ja uważałem cię za panią losu, a ty jesteś służebnicą
P
pacta – układy
pacifice – spokojnie
pactum – pakt, przymierze, umowa
palam – jawnie
palestram – szkołę
palmam – palmę (dom. pierwszeństwa)
Parcam falcitenentem minaci manu superbam – wyniosłą Parkę trzymającą kosę w groźnej ręce
parere - być posłusznym
pari passu ambulat – równym krokiem chodzi
pars regalis – stronnik królewski
partem – część
partes secuti – stron chwycili
partinuculam in oboedientia – cząstkę w posłuszeństwie
partus – owoc
pater patriae – ojciec ojczyzny
paucis complecti – krótko zawrzeć
per absentiam – przez nieobecność
per amorem gentis nostrae – przez miłość do naszego narodu
per appellationem – przez apelację
per ardua – przez trudy
per arendam – dzierżawą
per bellum intestinum – przez wojnę wewnętrzną
per cerani erasam – przez zeskrobanie wosku
per certum numerum personarum – przez pewną liczbę osób
per curiositatem – przez ciekawość
per deputatos – przez deputatów
perditionis – zguby
peregrinationis – podróżowanie
per exdivisionem – przez podział
perfectionem – zupełnego
pericutanti patriae – zagrożonej ojczyźnie
periculose – niebezpiecznie
periculosissime – najniebezpieczniej
periculosissima incendia – najniebezpieczniejsze pożary
periculum libertatis – niebezpieczeństwo wolności
per importunas instantias – przez natrętne prośby
per instrumenta – przez narzędzia
per litteras brevibus denuntiare – zawiadomić krótkim listem
per modum – na sposób, w postaci
per modum humanitatis – przez grzeczność
per necessitatem – przez konieczność
per nexum sanguinis – dla związków krwi
per nimiam mollitiem et voluptatem – przez zbytnią miękkość i rozkosz
per nuntios terrestres – przez posłów ziemskich
per parabolas – przez podobieństwa
perpetuitas – na zawsze
perpetuitati recordationem – potomności wspomnienie
perpetuum silentium – wieczne milczenie
perpetuum silentium sub poenis criminalibus – wieczne milczenie pod karą gardła
per portiones –– częściowo
per promotionem – za sprawą
per rationem – dlatego, z powodu
per regulam – dla zasady
per respectum – przez wzgląd
persistit – trwa
personaliter – osobiście
persuasiones – namowy
persuasiones continuae – ciągłe namowy
perversa capita – przewrotne głowy
perversis delatorum consiliis – przewrotnymi radami donosicieli
perversionem status Reipublicae, fabricationem malitiosam iudiciorum – odmianę ustroju Rzpltej, złośliwą wytwórnię świadectw
per vim – siłą
pestilentiam – powietrze morowe
petit consilium – prosi rady
physim – twarz
pia vota nostra – pobożne głosy nasze
pie defunctis – pobożnie zmarłym
pignora – skarby, kosztowności
piscari in turbido – łowić ryby w mętnej wodzie
plane – zupełnie
planetae eo tardius moventur, quo sunt in sublimiori sphaera, ita quanto maior est principum auctoritas, tanto magis suos affectus moderare eosque temperare debent – planety tym wolniej poruszają się, im są wyżej, przetoim większą powagę posiadają panujący, tym bardziej powinni hamować i łagodzić swoje wzruszenia
plebeiorum – plebejuszów
plenarie – zupełnie
plenis buccis – wyraźnie, także – całą gębą
pleno numero – w pełnej liczbie
plenus dierum placida morte – pełen dni (w późnym wieku) łagodną śmiercią
plus quam satis – więcej niż trzeba
poenam – karę
poenam colli – karę gardła
pollicitationes – obietnice
pollicitationibus – obietnicami
Polonia vae! vae! ingeminabit – Polska wyrzekać będzie biada! biada!
Poloni sunt genitores Germaniae – Polacy są rodzicami Niemiec
politius – przyzwoiciej, polityczniej, grzeczniej
popularitatem – popularność
portionem – część
portorium – opłatę portową
post absoluta vota – po oddaniu głosów
post bellum auxilium – pomoc po wojnie
posteritatem – potomstwo
posteritati – potomności
posteritatis – potomstwa
post fata – po śmierci
post fata deplorata – po zgonie opłakanym
post fata regnantis – po śmierci panującego
post fundatam ordinationem – po ustanowieniu ordynacji
post multas deliberationes – po wielu namysłach
postremitatem – ostateczność
post sterilem decessum – po bezpotomnej śmierci
postulata et desideria – żądania i pragnienia
potens mann et consilio – możny ręką i radą
potentia – potęga
potentiores – możniejsi
potentissime – potężnie, mocno
potentissimos impetus – najpotężniejsze natarcie
potioritas – lepsza część
practicatum axioma – doświadczone zdanie, wypróbowane, pewnik
practicatum axioma: rex erat Helizabeth rerum, regina Jacobus, imperiosus mulier – powtarzane zdanie: królem wszystkiego była Elżbieta, chciwa niewiasta, królową Jakub
praecedentia saecula patres calumniarum – dawne wieki ojcami oszczerstw
praecipue – zwłaszcza
praeconceptum odium – powziętą nienawiść
praecursores – straż przednią
praecustodio – przeczuwam
praefixionem – oznaczenie
praeiudicata – przykłady
praeiudicata antecedentia – poprzednie przykłady
praeiudicatum – przykład
prae oculis – przed oczami
prae oculis timorem Dei – przed oczami bojaźń Bożą
praepostere – za późno
praesagia – wróżby, przepowiednie
praesens – obecny
praesentes in publicis – obecni na sejmie
praesentis contractus – obecnego układu
praesentit – przeczuwa
praesidia – załogi
praesidiarii – członkowie załogi, obrońcy
praesidium – załoga
praetensionem – pretensję
praetensiones – żądania
praevalui – przemogłem
praevenire – uprzedzić
pretia – ceny
pretia rerum – ceny towarów
pressa – ściśniona
prima fronte – na czele
prima Martii – pierwszego marca
primis diebus Iulii – w pierwszych dniach lipca
primo congressu – w pierwszym zetknięciu
primo instanti – w pierwszej chwili
primo vere – na początku wiosny
primum caput – pierwsza głowa
primum vacans – za pierwszym wakansem
princeps Auriacus – książę Oranii
principes Imperii – książęta cesarstwa
principio genus acre leonum saevaque saecula tutata est virtus – na początku zażarty rodzaj lwów i srogie wieki broniły się męstwem
privato – prywatnemu
privatus – prywatny
pro aequitate – ze słusznością
pro basi et angulari lapide – za podstawę i kamień węgielny
probationes – dowody
probitas – zacność, cnota
probitatem – cnoty
pro bono omine – za dobrą wróżbę
processionaliter – w procesji
pro custodia corporis – dla straży ciała
proditorem patriae – zdrajcą ojczyzny
pro et contra – za i przeciw
pro exemplari speculo (non sine invidia) – za wzorowe zwierciadło (nie bez zazdrości)
pro exemplo boni amici – za przykład dobrego przyjaciela
profes – nauczyciel
profunditates – głębie, głębokości
pro gloria gentis – dla chwały narodu
progredi – postąpić, iść naprzód
proice lapidem – niech rzuci kamieniem
proiecisti sermonem Dei, proiecit te Dominus – wzgardziłeś słowem Bożym, wzgardził tobą Pan
pro innocentia iudicium – zdanie za niewinnością
pro memento – dla przestrogi
pro me militat – za mnie walczy
promotiones – poparcie
promotionibus – popieraniem
promotores abdicationis – sprawcy abdykacji
promovebunt – będą popierać
pro parte mea militantes – za moją stroną walczące
pro patria – dla ojczyzny
prophetico spiritu – duchem proroczym
propinat – przepija
proponendo – przedkładając, wystawiając
proponendo laesionem maiestatis – wystawiając obrazę majestatu
proponendo novam electionem stante vita – proponując nowy wybór za życia
proponent – proponują
propositum – zamiar
proposui – postanowiłem
proposuimus explere votum – postanowiliśmy wypełnić ślub
proposuit benevolam regni abdicationem – postanowił dobrowolnie złożyć koronę
pro posse meo – według możności mojej
pro posse meo cum conditione – według moich możliwości pod warunkiem
propria virtute – własnym męstwem
propria virtute et consilio – własnym męstwem i radą
proprietatem – własność
propter bonum Reipublicae – dla dobra Rzeczypospolitej
propter casum – na wypadek
propter cras – z powodu jutra
propter meliorem certitudinem – dla lepszej pewności
propter meliorem ordinem – dla lepszego porządku
propter meliorem ordinem et disciplinam solidam – dla lepszego porządku i dobrej karności
propter offensam – dla obrazy
propter visibilem desolationem – dla widomego spustoszenia
propugnaculum – tarczą
pro Republica – dla Rzeczypospolitej
pro serio – poważnie, usilnie
prospera – pomyślności
prospiciendo – zaradzając, zabiegając
protegere – osłaniać
pro tempore – na czas
protestor – protestuję
protractione litigiorum – przeciąganie procesów
protulit – napisał
protunc – wówczas, wtedy
protunc temerario ausu – wówczas z płochej nierozwagi
pro ultima siti – na ostateczną
provisionis – procentowe
provocatus – prowokowany, tu – wzywany
publica persona – osoba publiczna
publice – publicznie
publiciter bonum – publicznym dobrem
pugna stataria – we wstępnym boju
pusillus grex – małe stado
quaedam secretiora – co bardziej sekretna
quae sunt mei muneris – które należą do mego urzędu
quo intentione – w jakim zamiarze
qualitatem – własność
qualitates – przymioty
quam felicissime, diutissime regnet – oby jak najszczęśliwiej i najdłużej panował
quantum potui – co mogłem
quantum privato licuit – jak wiele godziło się prywatnemu
quantum satis – dość
quarta Februarii – 4 lutego
quasi – jakoby
quasi supremum caput – niejako wódz naczelny
quem amo, castigo – kogo kocham, chłoszczę
quia incertum est, quo loco te mors expectet, tu eam omni loco expecta – ponieważ nie wiadomo w jakim miejscu śmierć cię czeka, ty jej czekaj wszędzie
qui cito dat, bis dat – dwa razy daje, kto prędko daje
quidem – niby
quidem incarcerata – niby uwięziona
qui Deum colat, qui hominem laedit –- kto Boga czci, kto krzywdzi bliźniego?
quid mali feci – co złego uczyniłem
quidquid non discutitur iustitia non putatur – nie może być sprawiedliwe, co nie było roztrząsane (dyskutowane)
qui facile credit, facile decipitur – kto łatwo wierzy, łatwo bywa oszukany
qui facit foveam incidit in eam – kto dół kopie, sam weń wpada
qui manum opponat – kto by się oparł
quis nescit longas regibus esse manus – któż nie wie, że królowie mają długie ręce
qui nescit orare, discedat in mare – kto nie umie się modlić, niech wyruszy na morze
qui sapis, ad vitam sapias; gere conscia recti. Pectora nec strepitu commoveare levi – kto mądry używaj mądrości na życie, zachowaj serce wierne prawości i nie wzruszaj się lada hałasem
quis est, qui de manibus meis eripere possit populum hunc – kto jest, kto mógłby wydrzeć ten lud z moich rąk
quisque suae fortunae faber – każdy jest sprawcą swojego losu
quisquis ad vitam editur ad mortem destinatur – ktokolwiek przychodzi na świat, jest przeznaczony na śmierć
quis scit – kto wie
qui vult amari, languida reget manu – kto chce być kochany, niech rządzi łagodnie (dosł. – łagodną ręką)
quo animo – z jakim umysłem
quocumque praetextu – pod jakimkolwiek pretekstem
quocumque praetextu et titulo – z jakiegokolwiek powodu i tytułu
quocumque titulo – pod jakimkolwiek tytułem
quod peto, da Cai non peto consilium – daj Kajusie, czego żądam, o radę nie proszę
quo fine – jakim końcem
quo motivo – dlatego
quoquo modo – żadnym sposobem
quorum iniuriis in profundissimo Democriti puteo – przez których krzywdząco w najgłębszej Demokryta studni
quorum machinationibus – których knowaniu
quot capita, tot sensus – ile głów, tyle zdań.
quotquot sunt inimici vestri, cum omnibus in hac arena certabit – soluta sessio ad cras – ilukolwiek macie nieprzyjaciół, ze wszystkimi będzie walczył na tym polu – odroczono posiedzenie do jutra
quot verba, tot miseriae – ile słów, tyle pogróżek
quovis praetextu – z jakiegokolwiek powodu
R
raritas – rzadkość
rationaliter – dowodnie
ratione – z przyczyny
ratione iuris bonorum terrestrium – na podstawie prawa dóbr ziemskich
rationem – sprawę
rationes – powody, przyczyny
rationes competentes – słuszne dowody
rationes cum Republica inibit – z sejmem (dosł. z Rzpltą) obmyśli sposoby
rationibus – dowodami
recentem iniuriam – świeżo doznaną krzywdę
recesserunt ab anteriori intentione et conformiter – odstąpiły od poprzedniej myśli i zgodnie
recognoverunt – zeznali
recompensa – nagroda
recordationem – pamiątkę
recordationem passionis Domini – pamiątkę męki Pańskiej
recurro suplex – udaję się proszący
reddant rationem – zdadzą sprawę, wyliczą się
redde – oddaj
reddet rationem – zda sprawę
reddite rationem – zdajcie sprawę
reducere in memoriam – przypomnieć
redundat – spływa
refugium – ucieczka
regna – państwa
regnante Galio – przy panującym Francuzie
regnum – państwo
regnum amplissimum – największe królestwo
regnum Moreae – królestwo morejskie (Grecja południowa)
regnum Sueticum – królestwo szwedzkie
regulam vitae – na prawidło życia
regulantur qualitates – stosują się przymioty
Republicae emolumentum – korzyść Rzeczypospolitej
reliquias – szczątki
rem – rzecz
renovo propositum – wznawiam postanowienie
requisitus – wezwany
res non patiebatur moram – rzecz nie cierpiała zwłoki
res non patitur moram – rzecz nie cierpi zwłoki
resistendi modum – sposobu oporu
respectum – wzgląd, przychylność
respectu machinationis – z powodu knowań
respirium – wytchnienie
resurrectionis Domini – zmartwychwstanie Pana
S
sacerdos de una missa – kapłan jednej mszy tzn. taki, który tylko mszę umie odprawić
sacrilegam manum – świętokradzką rękę
sacrilegum iudicium – świętokradzki sąd
saevientis fortunae ferocitas – dzikość srogiej fortuny
saevit atrox Volscens – sroży się waleczny Wolski
saevire – godzić
saevire fortuna et cuncta miscere coepit – los zaczął się srożyć i mieszać wszystko
sagina – sytość
salve – witaj
sane non multum poterit obesse fortuna, qui sibi firmius in virtute quam in casu, praesidium collocavit – zaprawdę los niewiele zaszkodzić może temu, który mocniejszą zasłonę uczynił sobie z cnoty niż z przypadku (cytat z Cycerona)
sanus mente et corpore – zdrów na umyśle i na ciele
sapiens et circumspectus animus etiam minutissimos praevidet cuniculos, incantus etiam in visibilem incidit Charybdium – umysł mądry i przezorny najdrobniejsze nawet postrzega dołki, niebaczny w widoczną nawet runie przepaść
satisfactus – zadowolony
satis superque – dosyć, nadto
scandala – zgorszenia
scandalum – bluźnierstwo
scaturiat – wypływa
scelera – zbrodnie
scientiam – wiedzę, naukę
scientibus loquor – mówię do świadomych
scripta – pisma
scripta lauda – pisma sejmikowe
secretarius legationis – sekretarz poselstwa
secretiora – rzeczy bardziej tajemne
secunda Decembris devotissime – 2 grudnia najpobożniej
secure – bezpiecznie
securitas – pewność
securus – pewny
sedem – siedzibę, rezydencję
sedem belli – siedlisko wojny
senatus consulta – uchwały senatu
sensim – nieznacznie
sentiebat – myślał
sentiunt – czują
17 Septembris – 17 września
septima Septembris – 7 września
sequela – następstwo
sequentia – kolej
serio – poważnie, naprawdę
serio promoveram in hosticum – serio wytoczyłem przeciw nieprzyjacielowi
sero molunt deorum molae – późno mielą bogów młyny
serpens, occulte mordens – wąż skrycie kąsający
servire Deo regnare est – służyć Bogu jest to królować
servire ob [panem] domini – służyć dla chleba pańskiego
si – jeżeli
significant – oznaczają
significat – znaczy
signum – znak
simpliciter – po prostu
simulacrum – tablice, na których malowano podbite miasta i narody
simul et semel – naraz i jednocześnie
simultates, reconciliabitur – waśnie, nastąpi zgoda
sine activitate – bez czynności
sine bannis – bez zapowiedzi
sine comprobatione iuratoria – bez potwierdzenia przysięgą
sine contradictione – bez sprzeciwu
sine effectu – bez skutku
sine fuco adulationis – bez barwy pochlebstwa
sine legali impedimento – bez przeszkody prawnej
sine maiori motu – bez większego zamętu
sine misteria – bez ukrytej przyczyny
sine ramis et remis – bez drągów i wioseł
sine sodo doloris – bez towarzysza smutku
sine successione – bez następstwa
sine successore – bez następcy
singillatim – szczegółowo
si potest fieri – jeśli być może
sive – czyli
si veritatem loquor, cur me caedis – jeżeli prawdę mówię, dlaczego mnie bijesz
si virtus profligatur, omnia pereunt – jeśli prześladuje się cnotę, wszystka ginie
socia – pomoc
solenniter – najmocniej, gorąco
solenniter super Romanorum pernidem – uroczyście na zgubę Rzymian
soluta sessione – po zamknięciu sesji
sors – los
sortem – cząstkę
sparsim – osobno
specialiter – szczególnie
species – kształty
spectaculum – widowisko
spoliare – pozbawić
spiritus familiares – duchami rodzinnymi
spiritu prophetico – duchem proroczym
spiritus ubi vult, spirat – duch tchnie, gdzie chce
stabiliendo ulteriorem cursum – ustalając dalszy bieg
stanie abdicatione – na wypadek abdykacji
statuitis – nakładacie
statum vitae meae non statum Reipublicae – bieg życia mego, nie sprawy Rzeczypospolitej
status – polityka
status minister – minister stanu
status caelestis terrenos status – rząd niebieski ziemskie rządy
status imperii Ottomanici – stan państwa otomańskiego
stilum – stylu
stricte – dokładnie
strictus – dokładny
studere – starać się
studium – staranie
stupebant – dziwili się
suae religionis – swojej religii
subiectum – podmiot, tu człowieka, osobę
subit – powstaje
subiungam – załączę
subordinatas personas – podporządkowanych ludzi
sub poenas criminales – pod kary gardłowe
sub praetexto sub praetextu – pod pozorem
sub regimine – pod dowództwem, pod rozkazami
subsecutum – nastąpiło
subsequentur – nastąpią
subsequetur – nastąpi
subsequi – nastąpić
subsequi in silentio – nastąpić w milczeniu
subsetlia – dostojeństwa, ale i: sądy
sub sigillo confessionis - pod tajemnicą spowiedzi
subsistere – wytrwać
subsit – niech podlega
subsolanea – świat podsłoneczny
sub specie – pod pozorem
subterfugiebam – wymigiwałem się
sub titulo – pod tytułem
sub umbra – pod pozorem
subvenire oppresso – pomóc uciśnionemu
succedaneus – następca
successores – spadkobiercy
succubam – ulegnę
sufficere – wystarczyć, wydołać
sufficit – dość
suffragia – pomoc
suffragari – dopomóc
suggessit – namawiał
summa levitas – największa lekkomyślność
summa proveniens – suma należna
super fidelitatem – na wierność
super fidelitionem – na wierność
superioris et inferioris Hungariae – górnych i dolnych Węgier
super nonrerelationem – na niewyjawianie
superstites – pozostali przy życiu
supplices – prośby
supponebam – przypuszczałem
supponebant – przypuszczali
supponebat – przypuszczał
supponendo – przypuszczając.
suppono – przypuszczam
supra usum – nad zwyczaj
supremi et directi domini et ultimae instantiae iudicit – najwyższego i pośredniego pana i sędziego ostatniej instancji
surdis fabula narratus – do głuchych się mówi
suspicio veneni – podejrzenie trucizny
suspitionis – podejrzenia
suum effectum sortiri – swój skutek wziąć
symbola amititiae – znaki przyjaźni
symbolum – godło
tacite – milcząco
taediosum – nieprzyjemnie
tam in prosperis quam in adversis – tak w pomyślnych, jak i niepomyślnych (dom. okolicznościach)
tam vile sanguinis pretium – tak błaha cena krwi
tantae activitatis – tak wielkiej działalności
tandem – na koniec
tandem aliquando – nareszcie
tandem effecerunt – na koniec osiągnęli
tanta aemulatione – przy takim współzawodnictwie
tanta festinatione – z tak wielkim pośpiechem
tantummodo – tylko
tela – pociski
tela ore intrepido – pociski nieustraszoną twarzą
tertium non datur – trzeciej możliwości nie ma
testantur – świadczą
testimonia vitae – świadectwa życia
testimonium – świadectwo
testimonium recedendo a sacrificio missae – świadectwo po odprawieniu mszy św.
tibi vindictam [relinquo] – tobie zemstę poruczam
tiro – uczeń
titulum – tytuł
totaliter – zupełnie, całkowicie
tota Respublica – cała Rzeczpospolita
tot conflictus – tyle utarczek
toties – tyle razy
totissimum – całkowicie
totius nobilitatis – całej szlachty
tot saecula – tyle wieków
tot scomata – tyle drwin
tumulandi – schodzący do grobu
tuum tam spectatum exemplum, tenaci saeculorum memoriae traditum, in ipsa astra sublime, pennata fama fert – twój tak zdumiewający przykład, podany trwałej pamięci wieków, skrzydlata sława uniosła wysoko między gwiazdy
tyrannidem inducere in Rempublicam – tyranię wprowadzić do Rzpltej
tyrannis – tyrania
Tyriis in locis – w miejscach niebezpiecznych (wyrażenie przysłowiowe)
U
ubera suxit – pierś ssało
ubi miles contemptor opum et divitiarum, bella gerit disciplina et paupertate magistra; fatigato humus cubile, cibus quem occupat satiat, tempora somni arctiora quam totius noctis – gdzie żołnierz gardząc bogactwem i dostatkiem walczy w karności i ubóstwie, znużonemu ziemia jest łożem, pokarmem to, co ma, a sen trwa krócej nic noc
ullatenus – pod żadnym pozorem
ultimarie – ostatecznie
ultimum in linea domus regiae, domus Jagiellonicae – ostatniego w linii domu królewskiego, domu Jagiellońskiego
ultimus diebus Octobris excepto legali impedimento – w ostatnich dniach października, z wyjątkiem prawnej przeszkody
ultimus domus Jagiellonicus pullus – ostatnie pisklę domu Jagiellonów
ultro – sam, z własnej woli
unanimi voto – jednomyślnie
unanimi voce – jednomyślnie
unus homo nobis cunctando restituit rem – jeden człowiek zwlekaniem ocalił sprawę
urgeant – mają przynaglić
urgebat abdicationem – nalegał na zrzeczenie się
usi omnibus populi commenti – powołując się na wszystkie plotki ogółu
usum – według zwyczaju
uterque – obie strony
utinam diutissime regnet pro gloria Dei et utilitate Reipublicae Christianae – oby jak najdłużej panował na chwałę Boga i pożytek Rzeczypospolitej chrześcijańskiej
utinam feliciter – oby szczęśliwie
utinam in sancta pace requiescat – oby spoczywała w świętym pokoju
utinam sim falsus vates – obym był fałszywym prorokiem
utraque civis – podwójniem obywatel
utrumque – jedno i drugie
utrunique necessarium – jedno i drugie konieczne
uva acerba – cierpka jagoda
V
vacuus – pozbawiony, próżen
vale! – żegnaj!
Vare, legiones redde – Warusie, oddaj legiony
vectigal constitutum – ustanowione cło
vel peccantibus virtutis species prima iucunda est – nawet grzeszącym pozór cnoty jest miły
venerabunt – złożą hołd
veniam – przebaczenie
veniet iterum, qui nos reponat in lucern, dies – nadejdzie znowu dzień, który nas powróci na światło
veni, vidi, sed non vici – przybyłem, zobaczyłem, lecz nie zwyciężyłem
verba pro verbis – słowa za słowa
vere nobilis – prawdziwy szlachcic
vergit ad latus Oceani versus Fioniam – od strony oceanu, który oblewa bok Fionii
verius – prawdziwie
verius dicam – prawdę mówiąc
verius dicendo: potui sed nolui – prawdę mówiąc: mogłem, lecz nie chciałem
restigia – ślady
vestimenta – ubrania
vestimentorum – odzież
vice-regem – wicekrólem
vicinarum gentium – sąsiednich narodów
vicissim – wzajemnie
vicissitudinem – przemianę
vicissitudines adverso pectore – odmiany śmiałym sercem
vicissitudo – odmiana
victima – ofiara
victimam, non indago – ofiarę, nie badam
victoria uti – wykorzystać zwycięstwo
victor triumphator – zwycięzca tryumfator
victualia – żywność
videre faciem domini – widzieć oblicze pana (tj. króla)
videtur – zda się, wydaje
vigilantia – czujność
vigor – siła
vincere – zwyciężyć
vincere et victoria uti non idem est – zwyciężyć a wykorzystać zwycięstwo nie jest to samo
vindica honorem Filii Tui – broń czci Syna Twego
vindices scelerum poenas – karę za zbrodnię
vinctas manus – związane ręce
violentia – gwałt
vir activus – mąż dzielny
virescit vulnere virtus – męstwo hartuje się ranami
viri namque prudentes statuunt victoriam de civibus reportatam silentio obrui, non triumpho decorari debere; quae enim gloria fratricidis coniuncta esse possit? – bo mężowie rozumni uważają, że zwycięstwo odniesione nad obywatelami należy pokryć milczeniem a nie ozdabiać tryumfem; jakaż bowiem może być chwała z bratobójstwa?
viri proprium est maxime fortitudo; eius munera duo potissimum sunt: mortis dolorisque contemptus – waleczność najbardziej cechuje męża; ona obdarza go dwoma darami: pogardą śmierci i cierpienia
virtute – cnotą
virum fortem, virum bellicosum – męża dzielnego, męża walecznego
visibiliter – widocznie
vitae innocentia certissimum est corporis praesidium – najpewniejszą obroną jest niewinność życia
vitia et praecipue – wady a szczególnie
vitium – błąd, wada
vitulum – cielątko, byczek
vivat Piast! – niech żyje Piast!
vivat rex – niech żyje król!
vivat rex Daniae! – niech żyje król Danii!
vivat rex Michael! – niech żyje król Michał!
vive et responde – żyj i odpowiadaj
vivite fortes fortiaque adversis opponite pectora rebus – żyjcie silni i mężnie nadstawiajcie piersi przeciwnościom
vix, vix spirabat – ledwie, ledwie dyszał
vocatio – powołanie
volui, sed non potui – chciałem, ale nie mogłem
vota – śluby, głosy
votum – ślub
votum solenni – uroczysty ślub
vulnera dum sanas dolor est medicina doloris – gdy rany leczysz, ból jest lekarstwem bólu
Z
zelabant pro parte coronati capitis – opowiadali że przy głowie koronowanej
zelando in rem – gardłując na rzecz
zelose – gorliwie
zelose pro patria et maiestate – gorliwie za ojczyzną i majestatem.