OGUN MIASTA POLSKIE W PÓŹNYM ŚREDNIWIECZU
Wykład I
MODEL MIASTA MAXA WEBERA:
miasto – skupisko ludności utrzymującej się z zajęć pozarolniczych
- obszar, gdzie stykają się różni ludzie: miejscowi – obcy; obcy – obcy
funkcje gospodarcze i społeczne + posiadanie autonomii administracyjnej i prawnej
Miasta polskie w późnym średniowieczu:
1. Civitates principal es: Kraków, Gdańsk, Toruń, Poznań, Elbląg, Lwów
2. Miasta segundi ordinis: 90 miast 1500-5000 mieszkańców: Lublin, Płock, Sandomierz,
Stara Warszawa, Wieliczka, Bohnia, Olkusz
3. III grupa: 100 miast po 1000 mieszkańców
4. IV grupa 500 miast: 300-800 mieszkańców
Wykład II
LOKACJE NA PRAWIE NIEMIECKIM I KSZTAŁTOWANIE SIĘ SIECI MIEJSKIEJ PÓŹNOŚREDNIWIECZNEJPOLSKI
Przywilej lokacyjny (funkcja i znaczenie):
· Nadawanie miastu osobności prawnej i samorządu
· Określenie praw i obowiązków jego mieszkańców
· Określenie terytorium miasta
· Plan rozwoju gospodarczego miasta
Chronologia pierwszych lokacji na prawie niemieckim
Śląsk, Kujawy, Wielkopolska:
· 1211r. – przywilej Henryka Brodatego dla osadników w Złotoryi
· Wrocław, Lwówek, Inowrocław, Gniezno, Poznań, Sandomierz
· 1257r. – dokument lokacyjny dla Krakowa
Mazowsze:
· 1237r. – Konrad Mazowiecki Płock
· 1300 r. – lokacja Warszawy
· 1233r. – Krzyżacy lokują na prawie niemieckim Chełmno i Toruń
Ruś:
· 1356r. – lokacja Lwowa
Wykład III
KSZTAŁTOWANIE SIĘ USTROJU MIEJSKIEGO W PÓŹNOŚREDNIWIECZNEJ POLSCE
Prawo magdeburskie:
Prawo średzkie
Prawo chełmińskie
Struktura władz miejskich:
I. Ława miejska, na czele której stroi wójt
a. Jurysdykcja karna
b. Jurysdykcja cywilna sporna i niesporna
II. Rada miejsca (rajcy, którym przewodniczy burmistrz)
a. Funkcje sądownicze i administracyjne
b. Reprezentowanie miasta na zewnątrz (wobec innego miasta, króla, biskupa itp.)
Pracownicy rady miejskiej: Pisarz miejski, woźny miejski, kat, strażnicy miejscy
Prawo miejskie magdeburskie (źródła normujące):
·Zwierciadło Saskie („Speculum Saxonum) – kodyfikacja zwyczajowego prawa saskiego powstała w I połowie XIII wieku
· Ortyl – orzeczenie wydane przez sąd wyższy prawa niemieckiego na prośbę sądu ławniczego
·Wilkierze – ustawy wydane przez radę miejską
· Dokumenty królewskie (lub właściciela miast)
Sądy ławnicze:
·Posiedzenia zwyczajne
o Sądy wielkie
oSądy zwykłe (powiatki)
· Posiedzenia nadzwyczajne
oSądy potrzebne
-Sądy gorącego prawa
- Sądy gościnne
o Sąd wykupiony
Wójt – dziedziczny (dziedziczny), sądowy (gdy dziedziczny został wykupiony)
Wykład IV 11.03.2014
PRZESTRZEŃ MIEJSKA
Funkcje przedmieść:
- Gospodarcza (np garbarze skór - śmierdzi), młyny, cegielnie, rzeźnie, rybacy
- zaplecze żywnościowe (ogrody, pola uprawne, winnice)
- religijna (kościoły i kaplice)
- miejsca kaźni
Przestrzeń miejska | \ Publiczna: prywatna - sakralna - miejsca władzy - szpitale - rynek |
Funkcje ratusza: - administracyjna - sądowa - handlowa - towarzyska - religijna - miejsce kaźni |
|---|
Im mieszka się bliżej rynku tym większy prestiż, pod murami to słabo, chlewy, domu publiczne, łaźnie publiczne (golasy i kradzieże).
Słowo ulica pochodzi od słowa ul.
Wykład V 18.03.2014
Mieszkańcy miast późnośredniowiecznej Polski:
-mieszczanie posiadający miejskie obywatelstwo
-pracownicy najemni (czeladnicy, służba domowa)
-duchowni
-szlachta
-żydzi
-margines społeczny
Nabywanie prawa miejskiego:
1. poprzez urodzenie z legalnego małżeństwa posiadających obywatelstwo
2. poprzez nadanie przez radę miejską
nabycie w mieście nieruchomości
posiadanie żony
przedstawienie listu urodzajnego
poręczenie przez obywateli miasta
uiszczenie opłaty
List urodzajny (littera boni originis) - dokument poświadczający pochodzenie z legalnego związku osoby aspirującej do otrzymania praw miejskich, wystawiony przez władze miejskie rodzimego kręgu
Źródła utrzmania mieszkańców miasta: -rzemiosło –handel -uprawa roli
Handel w mieście średniowiecznym:
-kupcy zajmujący się handlem dalekosiężnym, hurtownicy, właściciele i udziałowcy spółek handlowych
-komisanci handlowi
-kupcy zaangażowani w handel regionalny i lokalny
-kramarze
Statyfikacja mieszkańców miast wg Jacka Wiesiołowskiego:
-grupa wyższa wyższa- kupcy zajmujący się handlem dalekosiężnym, aptekarze
-grupa wyższa niższa - kupcy, ludzie wiedzy, aptekarze, przedstawiciele rzemiosł luksusowych (złotnicy, kuśnierze)
-grupa średnia wyższa- zamożni rzemieślnicy, piwowarzy, krawcy, kuśnierze
-grupa średnia niższa- kramarze, rzemieślnicy(sukiennicy, rymarze, kołodzieje)
-grupa niższa wyższa- rzemieślnicy i przekupnie( piekarze, stolarze, szewcy, garncarze), sługa miejski
-grupa niższa niższa- ubodzy rzemieślnicy ( rybacy, brukarze, tragarze), biedni muzycy
Wykład VI
HANDEL I KUPCY W PÓŹNOŚREDNIOWIECZNEJ POLSCE
Ludzie zajmujący się zawodowo handlem:
kupcy zajmujący się handlem dalekosiężnym, hurtownicy, właściciele i udziałowcy
spółek handlowych i ich pracownicy
komisanci handlowi
kupcy zaangażowani w handel regionalny i lokalny
kramarze, budnicy, handlarze obnośni
Zasięg kontaktów handlowych kupców polskich:
strefa hanzeatycka -> Flandria -> Wybrzeże Atkantyckie
Śląsk
Południowe Niemcy (Norymberga) -> Północne Włochy (Wenecja)
Węgry
Kaffa
Najważniejsze towary w handlu ponadregionalnym XV w.:
przyprawy (pieprz, imbir, cynamon, goździki) -> Tana nam Morzem Azowskim, Kaffa
na Krymie, Kilia i Białogród w Mołdawii (przez Lwów, Wenecję i Genuę) -> Toskania
sukna i płótna -> Czechy, Niderlandia, Flandria, Anglia, Płn. Włochy;
jedwabie -> Daleki Wschód, Włochy
miedź -> Węgry
ołów -> Małopolska
Wyroby metalowe > Norymberga
futra -> Nowogródek, Smoleńsk
drewno -> Litwa, Inflanty, Mazowsze
wosk -> Kijów, Lwów
śledzie -> Gdańsk
bydło (wołowina) -> Ruś (Lwów, Kijów)
piwo -> Śląsk, Gdańsk
wino > Węgry, Austria, Frankonia, Włochy, Bordeaux
sól -> Kraków, La Rochelle (przez Gdańsk)
zboże -> Królestwo Polskie
Handel regionalny:
kupcy zawodowi
kupcy okazjonalni
rzemieślnicy
Prasoł - kupiec handlujący solą
Handel detaliczny:
kramarze i budnicy
rzemieślnicy handlujący swoimi towarami
handlarze obnośni
Formy pracy kupca:
- targi tygodniowe (h. detaliczny, lokalny), - jarmarki (targi doroczne) (h. kurt i detal, ponadregionalny, regionalny, lokalny)
Prawo składu - konieczność wystawienia towaru na sprzedaż w mieście posiadającym prawo składu
przymus drogowy - kupcy mieli obowiązek poruszania się po określonych drogach
Ryzyko działalności kupieckiej: napady i kradzieże, rozbójnicy, uwięzienie, celnicy, nieuczciwi kontrahenci
Kobiety w handlu - bardzo duża rola
WYKŁAD VII
1.04. RZEMIOSŁO W MIASTACH POŹNOŚREDNIOWIECZNEJ POLSKI
ORGANJZACJA CECHOWA
Hierarchia cechowa:
- Mistrz
- Czeladnik
- Uczeń
Cechy rzemieślnicze - cele działalności
- Zwalczanie konkurencji
- Organizacja produkcji
- Samopomoc
- Organizacja życia religijnego
- Organizacja życia towarzyskiego
- Pomoc w obronie miasta
Wykład VIII
MARGINES SPOŁECZNY I PRZESTĘPCZOŚĆ
Przestępczość w miastach średniowiecznych w świetle miejskiego prawa karnego:
Przestępstwa przeciw mieniu
Kradzież
Przestępstwa przeciw życiu i nienaruszalności ciała
Pobicia (różne rodzaje ran, np. rana kłuta, sina itd.)
Przestępstwa przeciw obyczajowości publicznej
Cudzołóstwo
Bigamia
Przestępstwa przeciw Bogu i religii
Raczej brak; w późniejszym średniowieczu oskarżenie o uprawianie czarów
Przestępstwa przeciwko władzy i zaufaniu publicznemu
Fałszerstwo i oszustwo
Przestępstwa przeciw miejskiej racji stanu
Krzywoprzysięstwo
Margines społeczny:
Ludzie zajmujący się pracami dorywczymi, niewykwalifikowani pracownicy najemni, służba domowa, wędrowni muzycy
Żebracy i podopieczni szpitali
Prostytutki
Kat i jego pracownicy (grabarze, strażnicy miejscy)
6 maja 2014 kultura miejska w późnośredniowiecznej polsce
Kultura miejska
- przejawy produkcji konsumpcji i wymiany dóbr
- sposoby i instrumenty rozpowszechniania wiedzy, informacji i fabuł (język, przekaz
ustny, wizualny i pisemny)- normy postępowania, reguły określające sposób życia i hierarchie wartości
Ujmowanie w ramy organizacyjne form życia wspólnot sąsiedzkich czy zawodowych
- tworzenie się cechówNarodziny miejskiej biurokracji
Rosnąca rola jednostki - szacunek do własnej pracy i dokonań
IDEOLOGIA MIESZCZAŃSKA:
- świadomość przynależności do stanu mieszczańskiego
- poczucie wspólnoty wewnątrzmiejskiej
- wspólne symbole
- kult patrona miasta
- kształtowanie wspólnej pamięci
- obrona przywilejów
Wykład IX 13.05
Piśmienność mieszczańska
piśmienność pragmatyczna- pismo jako narzędzie zamierzonych działań i praktyki życiowej człowieka
1257r - przywilej lokacyjny dla Krakowa
1264r - pierwsza wzmianka o funkcjonowaniu Rady Miejskiej
1280r - pierwsza wzmianka o pieczęci miejskiej
1289r - pierwsza wzmianka o pisarzu miejskim
1289/1290r - data najstarszej zapiski w księdze miejskiej
1301r - założenie najstarszej zachowanej Księgi Miejskiej
Koniec XIII, początek XIV w - najstarsze zachowane miejskie dokumenty i księgi polskich miast!
Produkcja piśmienna kancelarii miejskiej:
- Listy i dokumenty *Księga miejska
-księgi radzieckie
-księgi ławnicze i wójtowskie
Serie ksiąg radzieckich: -protokolarze -rachunkowe -przyjęć do prawa miejskiego -proskrypcji -testamentów |
-wystawianie dokumentów -prowadzenie korespondencji -protokołowanie czynności urzędowych -prowadzenie rachunkowości -urząd wiary publicznej- uwierzytelnianie dokumentów -archiwum i biblioteka |
|---|
Profesjonaliści słowa pisanego: -łączenie różnych źródeł dochodu -mobilność -dążenie do poprawy sytuacji życiowej -poczucie wspólnoty -troska o wykształcenie synów lub krewnych |
Zasięg mieszczańskiej piśmienności: -zaangażowanie w handel dalekosiężny -elity urzędnicze -ludzie wiedzy w mieście: pisarze zatrudnieni w |
|---|
Czas i jego rachuba 20 maja
Czas w badaniach historycznych:
- zjawiska zachodzące w środowisku naturalnym (pory roku, pory dnia)
- praktyka życia codziennego
- techniczne wynalazki pozwalające mierzyć czas
- stosunek człowieka do przeszłości i do przyszłości
- rachuba czasu
- rytm życia i formy użytkowania czasu
- wyobraźnia czasowa
Początek roku kalendarzowego:
- styl bożonarodzeniowy
- styl obrzezania
Rok i jego podziały:
- pory roku
- suche dni - trzydniowe (środa, piątek, sobota) posty obowiązujące cztery razy w roku
- miesiąc
- tydzień
- dzień
Kalendarz kościelny - dni wolne od pracy:
- niedziele
- święta, które należało uroczyście obchodzić (około 49 w roku)
- święto patrona diecezji
- święto patrona parafii
zdarzeniowe miary czasu - wydarzenia ważne z punktu widzenia zbiorowości (wojna, pożar, epidemia chorób zakaźnych, przyjazd króla) lub jednostki (osiągnięcie lat sprawnych czyli pełnoletność, śmierć)
Zdarzeniowe miary czasu w źródłach miejskich:
- terminy związane z działalnością handlową (jarmarki)
- terminy sądów
- wydarzenia wpływające na rytm pracy kupca
- działania związane z pracą na roli
Terminy posiedzeń sądów ławniczych według przepisów prawa magdeburskiego:
- sądy wielki (3 razy w roku)
- sądy wyłożone (co dwa tygodnie z wyjątkiem wielkiego postu i adwentu)
- sądy nadzwyczajne (konieczne, gościnne, gorącego prawa)
Źródła wiedzy o czasie:
- kazania i ogłoszenia w czasie niedzielnej mszy
- ogłoszenia władz miejskich
- pomoce ułatwiające rachubę czasu
Godziny kanoniczne - godziny modlitw, dzielące dobę na 8 części
Wykład XI
RELIGIJNOŚĆ MIESZKAŃCÓW MIAST PÓŹNOŚREDNIOWIECZNEJ POLSKI
Motywy testamentów:
· odkupienie grzechów
· uregulowanie długów, odebranie wierzytelności
· uniknięcie sporów między spadkobiercami
· zachowanie wpływu na życie rodziny
· zachowanie pamięci o sobie
Przestrzeń sakralna miast późnośredniowiecznych:
· kościoły parafialne (kościół parafialny)
· kościoły filialne
· kościoły klasztorne (klasztory)
· szpitale
· k
religijność mieszczańska:
· możliwość wyboru miejsca kultu
· udział w bractwach religijnych
· kupiecki stosunek do boga
· udział władz miasta w kształtowaniu życia religijnego
kształtowanie religijności poprzez udział w kulcie pisma