T: Renesans i humanizm w Europie i związane z tym Publicystyka.

Pojęcie renesansu wiaże się z odrodzeniem w sztuce i po raz pierwszy go użył włoski myśliciel i estetyk Georgio Vasarii w 1550r. Określił on w ten sposób cały nurt kulturalny i światopoglądowy, który wiązał się z humanizmem i reformacją.

Początki odejścia od średniowiecza wiązały się w sztuce z malarstwem Giotta. Dziełami literackimi Petrarki ( sonety do Laury i Dantego ( Boska Komedia [ postać ukochanej Beatryce ]) i z Dedekkomeronem Bocciacio. Wpłyneło to na odejściu od teocentryzmu człowieka i powrotu do idei związanej z antykiem. Jednym z piewców humanizmu, który głosił ze człowiek jest cudem był wloski filozof Pico Della Mirandolla ( do 1494) glosił iż: „ człowiek jest kowalem własnego szczęścia, czym zrywał z tezą iż człowiek jest poddany wyłącznie woli Boga. Wpłynął on na rozwój nowej koncepcji człowieka i społeczeństwa w XVI w. w którym działalnością publicystyczną zajmowali się: Razma z Noterdamu „ Pochwała Głupoty”, Tomas Mur „ Utopia”, Nicollo Maciavelli „ Książę”.

W okresie renesansu w Europie uznanie zdobyła sentencja Sterencjusza „ Człowiekiem jestem, nic co ludzkie nie jest mi obce”. W zwiazku z tym w publicystyce pojawiaja się idee, które wynoszą na piedestał człowieka.

Wśród myślicieli i twórców renesansu sławę zyskują Erazm z Roterdamu autor „ Pochwały Głupoty”, który wpłynie na dzieła Tomasza Morusa.

Tomasz Morus w 1516r ogłosi „ Utopie”: Żeglarz Rafael dociera do wyspy Utopii na której nie ma własności prywatnych a wszyscy jego mieszkańcy pracują 6h dziennie. Nie istnieja pieniądze i gwarantowana jest równość wszystkich a także wolność religijna.

Wolny czas mieszkańcy Utopii przeznaczaja na … naukę.

Koncepcja Morusa zakłada więc tworzenie społeczeństwa egalitarnego ( wszyscy równi) w którym gwarantowane sa wszystkie wolności jednostki obojetnie od płci, wyznania czy stanu pochodzenia.

W ówczesnym świecie idee Murosa wydawały się niemożliwe w realizacji i w związku z tym jego poglądy nazwano „ utopijnymi”.

Tomasz Morus ybitny humanista i kanclerz Anglii zginie w 1535 gdy przeciwstawi się aktowi o Suprymacji, który ogłosił król Henryk VIII ( 2002r został ogłoszony rokiem Tomasz Morusa).

Morus dał początek w literaturze powieści utopijnej a jego naśladowcami będą Tomasa Canpanella wydał powiesc „ Miasto Słonca” w 1602r i za swoje poglądy został spalony na stosie. Nastepnie Franccis Becon w 1627r ogłośił „ Nową Atlantyde” ( wizje idealnego panstwa nawiązującego do mitycznej Atlantydy napisania przez Platona. W literaturze polskiej pierwszą utopijną powieść napisał Ignacy Krasicki „ Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”.

Zupelnie inna koncepcje człowieka i spoleczenstwa przedstawi Nicollo Machiavelli pisarz i dworzanin ksiecia Cezarego Borghii we Florencji. Ogłosił on księcia, który wyszedł w formie książkowej 3 lata już po jego śmierci (1532r). Z jego teoria wiaże się pojecie Makiawelizmu.

Maciavelli w „Ksieciu” wnioskuje ze ludzie z naturysta Zli i egoistycznii. Uwaza iż o zyiciu człowieka decyduje fortuna i Virtu( czynniki zależne od człowieka).

„… Jeżeli większość ludzi jest egoistyczna i zła to nie można być dobrym, gdyż szybko poniesie się klęskę”.

Głównym celem człowieka winno być : skuteczność i osiąganie sukcesów ( szczęście).

„… Lepiej być gwałtownym niż dobrym, gdyż ze szczęściem jest jak z kobietą, którą koniecznie trzeba bić i męczyć by ją dosiąść…”

W zyciu człowiek nie może przestrzegac zatem zasad dobra, bo jest to równoznaczne z przegraną. Pisarz ten uznawał jednakże iż w idealnym ustrojem jest republika i jednocześnie opisał technikę rządzenia, m.in. posługiwania się terrorem .

Jego poglądy od początku budziły kontrowersje a „Książe”- uznany za dzieło cyniczne i niebezpieczne w 1551r znalazł się na Indeksie Ksiąg Zakazanych.

W związku z tym do tej pory termin makiawelizm określa działania bez skrupułów i cynicznych.

Macciavelli był całkowicie różny od Morusa. Włoch uważał ze człowiek jest z natury zły, zaś Morus iż jest z natury dobry.

Śladami Macciaveliego pójdzie filozof i pisarz Tomasz Hobbes autor autor „Lewiatana” z 1651r.

Z koncepcja Hobbesa pojawiło się stwierdzenie iż u źródeł powstania panstwa było okiełznanie zła istniejącego w człowieku poprzez narzucenie mu norm i stworzenie aparatu przymusu.

Poglądy Morusa miały natomiast wpływ na włoskiego myśliciela i humaniste Jordano Bruno, który stwierdzał iż człowiek jest z natury dobry a nierówności społeczne wpływają na jego postępowanie związane m.in. z egoizmem, chciwością i skłonnościami do przemocy.

Bruno twierdził że „ człowiek jest wytworem przyrody a nie Boga”. Prezentował ateizm a w sferze koncepcji politycznych opowiadał się za republiką. Został uwięziony prze inkwizycję i spłonął na stosie w 1600r.

Inny włoski humanista i astronom Galileusz poparł teorie kopernikanską: został uwięziony przez Inkwizycje i torturowany: podczas procesu w latach 1632-1633 Galileusz odwołał swoje poglądy i nie doszło do jego spalenia na stosie.

Francuski humanista Jan Bodin w 1576r ogłosił dzieło „ 6 Ksiąg o Rzeczpospolitej”. Bodin jest zwolennikiem monarchii absolutnej, gdyz tylko taka forma ustrojowa zapobiega anarchii i chaosowi w życiu społecznym. Przy okazji Bodin uważa iż przeciwstawić się zbsolutyzmomi jednosta i społeczeństwo mogą wtedy gdy monarcha stanie się tyranem. Popiera monarchie także z tego względu iż król może natychmiast reagować na zmieniającą się sytuacje w zyciu społeczno-politycznym panstwa ( Decyzje parlamentu zapadają miesiącami ).

Jeśli chodzi o humanistów polskich największe znaczenie mialy dzieła Andrzeja Frycze Modrzewskiego „ o poprawie Rzeczpospolitej” z 1551r. Odrzucał tezę o boskim pochodzeniu władzy i był zwolennikiem poglądów o potrzebie tworzenia kościoła narodowego, popierał idee reformacji. Modrzewski potępiał też wojny agresywne m.in. z przyczyn religijnych.

Zupełnie inne poglądy miał Stanisław Orzechowski, który w 1566r opublikował dzieło „ Policja Królestwa Polskiego” – proponował w nim stworzenia w przyszłości ustroju mieszanego Rzeczpospolitej ( tzw. Politei) w której państwem rządzą szlachta i król i przedstawiciele pospólstwa a nad nimi stoi duchowieństwo.

Dzieła publicystów i humanistów renesansu ujawniaja następujące systemy światopoglądowe odnoszące się do jednostki i społeczeństwa:

Czlowiek jest z natury zły w związku z tym swoje postepowanie powinien oprzec na kryterium skuteczności – Macciavelli

Był zwolennikiem republiki. Taki sam poglad o naturze człowieka miał Hobbes, ale był zwolennikiem monarchii absolutnej.

Człowiek jest z natury dobry i trzeba dać mu możliwość realizacji jego naturalnych skłonności i cech – Tomasz Morus (Moor). Utopia zwolennik republiki.

Jan Bodin- „ 6 Ksiąg o Rzeczpospolitej” – człowiek jest dobry z natury i może realizować swoja wolność w warunkach monarchii absolutnej.

Andrzej Frycz Modrzewski – „ O poprawie Rzeczpospolitej”- człowiek jest z natury dobry i winien realizowac swoja wolność w ramach ustroju zwanego demokracją szlachecką, w której istnieje tolerancja religijna.

Tematy do matury:

Hegemonia Habsburgów w Europie XVI-XVIIw, Wojny religijne i ich konsekwencje dla Europy w XVI i XVIIw, Reformacja w Niemczech i Europy Zachodniej.