WYKŁAD 2

POJĘCIE ZNAKU JAKO PODSTAWOWE POJĘCIE SEMIOTYKI

Znakiem w ścisłym tego słowa znaczeniu nazywamy układ rzeczy bądź zjawisko spowodowane przez kogoś po to, aby ze względu na istniejące reguły znaczeniowe wywołać u odbiorcy znaku myśli określonego typu.

Można więc powiedzieć, że aby coś było znakiem musi spełniać kilka warunków.

1. Musi to być dostrzegalny układ rzeczy bądź zjawisko; należy jednak pamiętać o tym, że nie chodzi tu tylko o takie układy rzeczy lub zjawisko dostrzegalne tylko i wyłącznie za pomocą zmysłów, mogą to być również takie układy rzeczy lub zjawiska, które są dostrzegalne przy użyciu odpowiednich urządzeń np. fale radiowe

2. Musi to być układ rzeczy lub zjawisko spowodowane przez kogoś (człowieka)

3. Musi być ono spowodowane przez kogoś w określonym celu, a nie na przykład przez przypadek

4. Z tym układem rzeczy lub zjawiskiem powiązane muszą być jakieś reguły znaczeniowe, które nakazują wiązać z określonym stanem rzeczy lub zjawiskiem myśli określonego typu. Mogą być to reguły zwyczajowo ukształtowane lub też wyraźnie ustanowione. Nie jest tu również istotne to, czy są to reguły znaczeniowe powszechnie znane, czy może znane jedynie określonej grupie osób czy też tylko jednej osobie, która ustanowiła je sama dla siebie
   (np. ktoś wiąże supeł na chustce, żeby o czymś nie zapomnieć). Wskazane reguły znaczeniowe mają charakter konwencjonalny, w tym sensie, że nie są zdeterminowane przez określone prawidłowości w świecie przyrodniczym.

Od pojęcia znaku należy odróżniać pojęcie oznaki. Oznaka jakiegoś stanu rzeczy czy zdarzenia
to wszystko to, co współwystępując z tym stanem rzeczy czy zdarzeniem powoduje skierowanie
na czyjeś myśli, choć nie istnieją reguły znaczeniowe, które by takie skierowanie myśli nakazywały.
W przypadku oznaki podstawą powiązania myśli określonego typu z określonym stanem rzeczy bądź zdarzeniem są określone prawidłowości o charakterze przyczynowym.

ZADANIA

• Czy leżące w magazynie Zarządu Drogowego blaszane i żółte trójkąty są znakami drogowymi?

Odp. Nie będą one znakami, ponieważ nie są to reguły znaczeniowe nakazujące wiązać myśli określonego typu z blaszanymi i żółtymi trójkątami leżącymi w magazynach.

• Spiskowcy umówili się, że zaćmienie Słońca będzie sygnałem do ataku na pałac faraona. Czy zaćmienie jest w tej sytuacji znakiem?

Odp. Zaćmienie nie jest znakiem, ponieważ nie jest zjawiskiem spowodowanym przez kogoś (człowieka).

• Czy ultradźwięki wydawane przez nietoperze są znakami?

Odp. Nie jest to znak, ponieważ nie jest to zjawisko spowodowane przez człowieka, lecz przez zwierzęta.

• Czy gorączka jest znakiem choroby?

Odp. Gorączka nie jest znakiem choroby, ponieważ jest jej oznaką.

ODRÓŻNIENIE NA JĘZYK I METAJĘZYK

Językiem nazywamy system, na który składają się reguły dotyczące posługiwania się znakami słownymi. Reguły te obejmują zarówno sposoby poprawnego wiązania znaków słownych w znaki bardziej złożone (reguły syntaktyczne), jak również reguły wiążące z określonymi typami znaków słownych w określone znaczenie. Tradycyjnie odróżnia się języki naturalne, czyli takie, których reguły zostały ukształtowane znaczeniowo, a dopiero później zostały odtworzone na podstawie obserwacji posługiwania się danym językiem, od języków sztucznych, których reguły zostały przez kogoś z góry zaprojektowane.

W logice posługujemy się również pojęciem metajęzyka, czyli takiego języka, w którym formułuje się wypowiedzi o wypowiedziach sformułowanych w innym języku (języku niższego stopnia). W takim przypadku mówi się, że ten język, w którym formułuje się wypowiedzi o wypowiedziach wyrażonych w innym języku jest dla niego metajęzykiem, a odpowiednio ten inny język określany jest mianem języka niższego stopnia w stosunku do metajęzyka. (Jakież to logiczne!)

ROLE SEMIOTYCZNE WYPOWIEDZI JĘZYKOWYCH

Wyróżnia się cztery podstawowe role, które mogą być spełnione przez wypowiedzi językowe.

• Rola opisowa polegająca na tym, że określona wypowiedź językowa służy do stwierdzenia,
  że tak a tak jest, bądź też tak a tak nie jest. W szczególności logika formalna interesuje
  się wyrażeniami spełniającymi rolę opisową.

• Rola ekspresywna polegająca na wyrażaniu przez użycie określonych wypowiedzi językowych naszych przeżyć różnego rodzaju.

• Rola sugestywna; jakaś wypowiedź pełni rolę sugestywną wtedy, gdy oddziałuje na odbiorcę tej wypowiedzi jako swoisty bodziec do określonego postępowania. Przede wszystkim rolę
  tą będą spełniały nakazy określonego postępowania.

• Rola performatywna polega na tym, że przez ich nadużycie w określonych okolicznościach, dokonuje się określonych aktów o umownym konwencjonalnym charakterze (np. użycie słowa „tak” w określonej sytuacji przez określone osoby powoduje zawarcie małżeństwa).

LOGICZNA PROBLEMATYKA NAZWY

Nazwą jest wyraz bądź wyrażenie rozumiane jednoznacznie, które nadaje się na podmiot
albo orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu (orzeczenie imienne to orzeczenie stwierdzające
o podmiocie, że jest on taki a taki). Można skrótowo powiedzieć, że nazwą jest taki wyraz bądź wyrażenie, które nadaje się do podstawienia za s bądź też p w formule s jest p.

ZADANIE

Czy słowo „zamek” jest nazwą?

Odp. Nie jest nazwą, ponieważ nie może być rozumiane jednoznacznie.