Program adaptacyjny dla dzieci 3-4 letnich

Wstęp

Adaptacja polega na przystosowaniu się jednostki lub grupy do funkcjonowania w zmienionym środowisku społecznym.
Spośród wielu procesów adaptacyjnych, przez jakie przechodzi człowiek, jest niezwykle istotny proces przystosowania się dziecka do przedszkola.
Analizując okres wstępnej adaptacji dziecka nowo przyjętego do przedszkola na przełomie kilku lat wstecz można stwierdzić, iż u wielu dzieci ten czas jest okresem trudnym do przejścia, zarówno dla dziecka jak i jego rodziców. Jest źródłem wielu przykrych doznań emocjonalnych co w efekcie utrudnia przystosowanie się dziecka do przedszkola
Dla dziecka 3 – 4 letniego moment pójścia do przedszkola to istotny przełom, który odbija się na jego dalszym życiu. Gdy ten kilkulatek adaptuje się do roli przedszkolaka dobrze było by aby tak poważna zmiana w jego życiu dokonywała się w sposób łagodny i wynikała z reguł i potrzeby natury.
Przyczyny problemu przystosowania się dziecka do przedszkola tkwią w tym że:
• Jest to jedna z pierwszych krytycznych zmian nietypowych sytuacji w życiu dziecka.
• Nie zawsze nowe środowisko wydaje się dziecku bezpieczne i przyjazne.
• Psychika dziecka nie koniecznie jest gotowa na nowe doświadczenia.
• Brak przygotowania kadry i rodziców do procesu adaptacji dziecka w przedszkolu .

Adaptacja dziecka do przedszkola jest to sytuacja wzbudzająca silne emocje. Dziecko czuje się wyrwane z rodzinnego układu, który gwarantuje mu poczucie stabilności, bezpieczeństwa i rozumienie tego co się dzieje wokół niego. Z dnia na dzień zostaje wprowadzone w nieznane środowisko: nowe otoczenie, przestrzeń, osoby. A to jest konsekwencją tego, że dziecko nie jest w stanie kontrolować sytuacji i odczuwa ją jako zagrożenie. Dzieci na nowe sytuacje reagują: płaczem, wycofaniem, zaburzeniem funkcjonowania, które może prowadzić do lęku a nawet urazu. Dlatego też ważne jest by moment przekroczenia progu dom – przedszkole przebiegał najłagodniej w atmosferze bezpieczeństwa i otworzenia na potrzeby dziecka..
Żeby proces adaptacyjny dziecka do przedszkola przebiegał sprawnie musi zaistnieć ścisła współpraca pomiędzy rodzicami a pracownikami przedszkola. Ich wspólny wysiłek ułatwi dzieciom przystosowanie się do nowego środowiska.
Mając na uwadze dobro dziecka rozpoczynającego edukację przedszkolną postanowiłyśmy podjąć działania w tym zakresie opracowując program adaptacyjny dzieci nowoprzyjętych do przedszkola „ Wsparcie na starcie”.

Program opracowano zgodnie z Podstawią Programową Wychowania Przedszkolnego zawartą w Rozporządzeniu MENiS z dnia 26 02.2002 w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół ( Dz. U.nr 51, poz. 458).

Założenia ogólne niezbędne do realizacji programu.

1. Pojęcie przystosowania w naukach społecznych.

W naukach społecznych różne teorie nadawały pojęciu przystosowanie własne, zgodne z ich istotą, znaczenie. Wynikiem tego jest wielość definicji, najczęściej pogłębiających zakres semantyczny tego terminu.

Najogólniej rzecz ujmując, można powiedzieć, że adaptacja, jest to „zdolność organizmu do utrzymywania wewnętrznej równowagi (homeostazy) w środowisku zewnętrznym oraz dążenie podmiotu do układania zrównoważonych stosunków z otoczeniem” (Lubowiecka J., 2000 s. 16).

W literaturze pedagogiczno - psychologicznej można zetknąć się z poszerzeniem tej definicji. Na przykład Kondaš O. (za: Lubowiecka, 2000) tłumaczy adaptację jako formę interakcji jednostki ze środowiskiem oraz jej zdolność do uzyskiwania albo odnawiania wewnętrznej równowagi dynamicznej i zaspokajania potrzeb adekwatnie do możliwości tkwiących w danej rzeczywistości. Przystosowanie polega też na umiejętności panowania nad środowiskiem oraz na właściwej ocenie i rozwiązywaniu trudnych sytuacji. Proces ten powinien stwarzać jednostce możliwość samorealizacji w nowym środowisku i asymilację wartościowych faktów rzeczywistości.

Z adaptacją jednostki do nowych warunków wiąże się jej dobre samopoczucie, radość, satysfakcja życiowa, samorealizacja. Ponadto przystosowania nie należy postrzegać jedynie jako odczuwanie komfortu psychicznego. Warto pamiętać o innych wyznacznikach tego procesu, miedzy innymi o radzeniu sobie z trudnościami, umiejętności znoszenia ograniczeń, zmianach standardów, zaspokajaniu swoich potrzeb. Ważny jest, zatem, aktualny poziom rozwoju dziecka związany z jego wiekiem, indywidualnymi możliwościami, posiadanym zakresem kompetencji komunikacyjnych.

Nieprzystosowanie zaś przejawia się w złym samopoczuciu jednostki, niezadowoleniu z siebie, utrzymującym się przez dłuższy czas. W kontaktach społecznych najczęściej u tych osobników występuje brak współdziałania przy realizacji działań grupowych, osłabienie aktywności intelektualnej i społecznej, a pojawienie się w jej miejsce mechanizmów obronnych.

1. Właściwości rozwojowe dziecka 3- letniego i wpływ rodziny na mechanizmy adaptacyjne.

Wśród psychologów panuje zgodna opinia, że od trzeciego roku życia zaczyna się okres zwany przedszkolnym. Oznacza to, że trzylatek może już przez dłuższy czas przebywać poza domem pod opieką osób trzecich. G. Sochaczewska (1985) ustaliła czynniki warunkujące przystosowanie się dziecka trzyletniego do przedszkola. Są one następujące:

• Nie ma wyraźnego związku pomiędzy przystosowaniem, a wiekiem dziecka.5-6 latek idąc po raz pierwszy do przedszkola może podobnie rozpaczać jak trzylatek. Nawet pierwszoklasista ma spore kłopoty z przystosowaniem się do pobytu w szkole.

  • Dziewczynki lepiej przystosowują się do przedszkola niż chłopcy. Co więcej, u chłopców, którzy źle znoszą konieczność chodzenia do szkoły, częściej występują poważne zaburzenia na przykład w postaci nawrotu moczenia się.

  • Stwierdzono związek pomiędzy przystosowaniem się dziecka, a przebiegiem jego rozwoju. Jeżeli dziecko rozwija się normalnie i nie było komplikacji w chwili porodu, lepiej przystosowuje się do przedszkola. Dlatego tak ważne jest ustalenie psychologicznego życiorysu dziecka.

  • Brak wyraźnego związku pomiędzy poziomem rozwoju umysłowego dzieci, a ich przystosowaniem się do przedszkola. Dotyczy to oczywiście dzieci, których rozwój umysłowy mieści się w granicach normy. Wynika z tego, że kłopoty adaptacyjne może mieć dziecko błyskotliwe, o świetnych możliwościach intelektualnych, jak i przeciętnie rozwijające się.

  • Nie stwierdzono wyraźnego związku pomiędzy warunkami bytowymi rodziny, a przystosowaniem się dzieci do przedszkola. Autorka tych badań, pani Grażyna Sochaczewska wyjaśniła jednak, że wśród badanych dzieci nie było takich, które wychowały się w warunkach niedostatecznych.

  • Również status społeczny rodziny nie przesądza o przystosowaniu się dziecka do przedszkola. Badania sygnalizują tu jednak poważny problem: w miarę obniżania się statusu społecznego rodziny, wzrasta u dzieci skłonność do zaburzeń podstawowych funkcji społecznych.

  • Badania nie wykazują także związku pomiędzy przystosowaniem się dzieci, a formalną strukturą rodziny. Jednak wśród dzieci, które źle znosiły konieczność chodzenia do przedszkola, a wychowywały się w niepełnej rodzinie, częściej ujawniały się zaburzenia funkcji życiowych.

  • Wyniki cytowanych badań, nie potwierdzają powszechnego sądu, że jedynacy gorzej przystosowują się do przedszkola. Jednak wśród jedynaków z kłopotami w przystosowaniu się, nieco więcej dzieci wykazywało zaburzenia snu oraz apetytu. Natomiast u dzieci posiadających rodzeństwo częstsze były nawroty moczenia się, jako reakcja złego przystosowania się do przedszkola.

  • Badania wskazują jednak na wyraźny związek pomiędzy przystosowaniem się małego dziecka do przedszkola, a środowiskiem, w którym było do tej pory wychowywane i systemem wychowawczym stosowanym przez rodziców. Jeżeli dzieci są wychowywane w sposób racjonalny, to zakres trudności w przystosowaniu się jest wyraźnie mniejszy, a zaburzenia w reakcjach emocjonalnych i funkcjach życiowych są zdecydowanie słabsze. Gorzej jest dzieciom wychowywanym zbyt liberalnie i mającym nadopiekuńczych rodziców. Przeżywają one trudności w przystosowaniu się i silniej reagują zaburzeniami zachowania.

Dziecko ma prawo do przeżywania swoich smutków, ponieważ w ten sposób przygotowuje się do życia w społeczeństwie dorosłych. Obecnie coraz częściej psychologowie i pedagodzy zwracają uwagę na inteligencję emocjonalną człowieka. Zdarza się, że rodzice skupiają się na rozwoju umysłowym swojego dziecka i lekceważą sferę emocjonalną. To duży błąd, który w przyszłości może zaowocować zaburzeniami osobowości, lękami nerwicowymi i skłonnością do uzależnień. Płacz towarzyszy dzieciom w ciężkich chwilach, pomaga odreagować stres. A na pewno pierwsze tygodnie dla trzyletniego przedszkolaka to okres intensywnych przeżyć. Dziecięca tęsknota za rodzicami szczególnie nasila się w momentach:

• rozstania;

• posiłków;

• odpoczynku .

Dzieci na nowe sytuacje reagują w różny sposób:

• płaczem - w ten sposób emocje znajdują ujście;

• wycofywaniem się - emocje nie znajdują ujścia, maluch staje się apatyczny, smutny;

• pozorną akceptacją - dziecko stosuje się do poleceń nauczyciela, jego zachowanie w przedszkolu nie budzi niepokoju, natomiast w domu staje się trudne (tzw. nie do wytrzymania);

• zaburzeniami funkcjonowania - objawem może być np. moczenie nocne, jąkanie. Taka sytuacja wymaga interwencji specjalisty (Wołoszynowa L., 1981).

Zaburzenia w funkcjonowaniu któregoś z obszarów prowadzi do powstania urazu. Dlatego tak ważne jest, by moment przekraczania progu dom - przedszkole przebiegł jak najłagodniej, w atmosferze bezpieczeństwa i otwarcia na potrzeby dziecka.

3.Przedszkole wobec problemu adaptacji 3- latka.

Przedszkole jest środowiskiem, w którym dziecko zdobywa niezależność, uspołecznia się. Kontakty z rówieśnikami uczą norm współżycia i respektowania grupy społecznej. Jako środowisko społeczne pełne różnorodnych bodźców będzie spełniało swoje funkcje dydaktyczne i wychowawcze tylko wówczas, gdy dziecko będzie je postrzegało jako bezpieczne i atrakcyjne dla siebie.

Przystosowanie ma ogromne znaczenie dla całego procesu socjalizacji dziecka, kształtowania jego motywacji do działania, nawiązywania kontaktów interpersonalnych, rozwijania jego otwartości. Dlatego ważne jest, aby zminimalizować negatywne przeżycia dziecka, związane z pierwszymi dniami pobytu w przedszkolu.

Cel główny programu

„Tworzenie dzieciom warunków do łatwej adaptacji w przedszkolu”

Cele szczegółowe programu :

• wzmacnianie więzi uczuciowej ze środowiskiem przedszkolnym ( nauczycielami , rówieśnikami )

• zmniejszenie u dzieci trudnych napięć emocjonalnych w pierwszych kontaktach z przedszkolem

• motywowanie dzieci do podejmowanie działań i zachowań sprzyjających w integrowaniu się z przedszkolem

• nawiązanie bliskiego, serdecznego kontaktu w relacjach:
  nauczyciel – dziecko, nauczyciel – rodzic,

• nabywanie prze dziecko poczucia własnej wartości,

• motywowanie rodziców oraz pracowników przedszkola do zapewnienia optymalnych warunków do łatwej adaptacji,

• zapoznanie rodziców z bazą i zasobami przedszkola , jego organizacją pracy,

• integracja rodziców z przedszkolem w calu ułatwienia lepszej współpracy,

• poznanie oczekiwań rodziców wobec przedszkola,

• pedagogizacja rodziców w zakresie zaspokajania potrzeb dziecka jako warunku prawidłowego jego rozwoju.

Osiągnięcie celu głównego wiąże się z uzyskaniem określonych korzyści dla wszystkich stron procesu.

Korzyści dla dzieci:

• szybkie przystosowanie się do nowego środowiska

• poznanie pracowników i pomieszczeń przedszkola

• uczestniczenie w nowych sytuacjach

• przezwyciężenie lęku i obaw przed zmianą środowiska

• ukształtowanie sobie pozytywnego wizerunku przedszkola

• kojarzenie pobytu przedszkola z radosnym działaniem, ciekawą i wesołą zabawą

Korzyści dla rodziców:

• poznanie pracowników, warunków i bazy przedszkola

• poznanie wymagań stawianych dzieciom przez przedszkole

• zdobycie zaufania do pracowników przedszkola

• przezwyciężenie obaw przed zmianą środowiska swojego dziecka

• możliwość obserwacji zachowań dziecka na tle rówieśników

• zrozumienie znaczenia samoobsługi i samodzielności dziecka jako warunków lepszej adaptacji w środowisku przedszkolnym

• nawiązywanie aktywnej współpracy z przedszkolem

Korzyści dla nauczyciela:

• lepsze poznanie dzieci

• poznanie środowiska domowego dzieci

• planowanie pracy w oparciu o obserwację zachowań dziecka

• poznanie oczekiwań rodziców w stosunku do przedszkola

Termin realizacji: Czerwiec2007- Czerwiec 2008

Treści programowe :

Przedszkole w stosunku do rodziny (opiekunów ) pełni funkcję doradczą i wspierającą oddziaływania wychowawcze. Koncentruje się na problemach związanych z :

I. Poznaniem i rozumieniem siebie ( własnym dziecka ) i świata.

II. Nabywaniem umiejętności w toku działalności praktycznej.

III. Odnajdywaniem miejsca w grupie .

IV. Budowaniem systemu wartości

To wszystko jest możliwe do zrealizowania w solidnej , systematycznej pracy nauczycieli z dziećmi wspieranej pełną akceptacją i wsparciem rodziców ( opiekunów ) dzieci.

Procedura osiągania celów – formy , cele działań adaptacyjnych:

L.p	Forma działań	Cele:	Termin	Monitorowanie i ewaluacja
1.	Zorganizowanie „Dnia otwartego”: -Konkurs recytatorski -Przedszkolny turniej zabaw i gier sportowych -Wystawa prac dzieci „Nasz bajkowy przyjaciel”	- integracja przedszkola z lokalnym środowiskiem -wdrażanie dzieci do występów przed zapraszanymi gośćmi, rówieśnikami -rozwijanie zainteresowań aktywnym sposobem spędzania wolnego czasu - zainteresowanie dzieci przedszkolem, poznanie sal, ogrodu przedszkolnego	15 czerwiec 2007	Scenariusz turnieju zabaw i gier sportowych
2.	Umieszczenie na stronie internetowej przedszkola informacji dla rodziców dzieci nowo przyjętych do przedszkola.	-stworzenie optymalnych warunków do szybkiego zaadoptowania dzieci w przedszkolu -uzyskiwanie przez rodziców pomocy w przezwyciężaniu trudnego okresu jakim jest adaptacja ich dzieci do przedszkola	sierpień	Informacja na stronie internetowej przedszkola
3.	Analiza kart zgłoszeń dzieci do przedszkola.	- lepsze poznanie przez nauczycielki środowiska, zdrowia i warunków bytowych dzieci	sierpień	Karty zgłoszeń dzieci do przedszkola
4.	Wywieszenie na” Tablicy dla rodziców” charakterystyki dziecka 3-4 letniego i porad dotyczących lepszej adaptacji dziecka w przedszkolu.	-poznanie przez rodziców sylwetki 3-4 latka -przezwyciężenie obaw przed zmianą środowiska swojego dziecka -wskazanie rozwiązań pozytywnego nastawienia dziecka do przedszkola	sierpień	Informacja na „ Tablicy dla rodziców”
5.	Zagospodarowanie sali i zorganizowanie ciekawych kącików zabaw.	- stworzenie otoczenia przyjaznego dzieciom - dostosowanie do potrzeb i możliwości dzieci	sierpień	Ciekawe kąciki zabaw: Kącik plastyczny Kącik konstrukcyjny Kącik logopedyczny Kącik matematyczny Kącik urodzinowy
6.	Spotkanie nauczycielek z dziećmi i ich rodzicami w ramach „Dnia integracyjnego”.	-stworzenie atmosfery serdeczności, otwartości -zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa w nowym środowisku -niwelowanie lęków, oporów -rozwijanie autonomii i tożsamości w grupie -integracja dzieci-rodziców i nauczycielek -budowanie wzajemnego zaufania	wrzesień	Scenariusz „Dnia integracyjnego”
7.	Przeprowadzenie ankiety wśród rodziców. „Jestem przedszkolakiem”	-zebranie informacji o dziecku, jego przyzwyczajeniach, upodobaniach -oczekiwaniach dzieci i rodziców w stosunku do nauczycieli	wrzesień	ankieta
8.	Stopniowe włączanie dzieci do wspólnych działań grupowych.	-integracja w grupie -przystosowanie do określonego rytmu dnia	wrzesień	Obserwacje dzieci
9.	Wykorzystywanie w pracy wychowawczo- dydaktycznej zabaw integracyjnych ułatwiających adaptację dzieci.	-kształtowanie poczucia przynależności do grupy - kojarzenie pobytu przedszkola z radosnym działaniem, ciekawą i wesołą zabawą -integracja dzieci w grupie	Wrzesień- październik	Zabawy z pozycji: Centrum Szkoleniowe KLANZA Metody integracyjne w pracy z grupą. Wprowadzenie do pedagogiki zabawy. Gry i zabawy integracyjnedla dzieci młodzieży Vopel Klaus W.
10.	Ustalenie i wprowadzenie zasad , norm „Kodeksu Przedszkolaka” .	- przestrzeganie przez dzieci zasad, norm i reguł funkcjonowania w grupie	wrzesień	Kącik umów grupowych
11.	Obserwowanie zachowań dzieci i notowanie spostrzeżeń w „Arkuszu obserwacji adaptacji dziecka do przedszkola”.	-zbieranie informacji o dziecku w celu lepszego jego poznania	Wrzesień- październik	„Arkusz obserwacji adaptacji dziecka do przedszkola”
12.	Opracowanie i wydanie gazetki „Trzylatek przedszkolakiem”.	-nawiązanie współpracy przedszkola z rodzicami -pogłębianie wiedzy pedagogicznej rodziców	Wrzesień	Gazetka” Trzylatek przedszkolakiem”
13.	Zebranie z rodzicami o charakterze informacyjno- edukacyjnym.	-przedstawienie Statutu przedszkola, programów pracy, ramowego rozkładu dnia, programu adaptacyjnego” Wsparcie na starcie” - współtworzenie z rodzicami programu wychowawczego - zachęcanie rodziców do współdziałania z przedszkolem w celu lepszej adaptacji dzieci	wrzesień	Protokół z zebrania Lista obecności
14.	Uroczyste obchodzenie urodzin dzieci.	-integracja dzieci w grupie -wdrażanie do pełnienia ról społecznych	Cały rok	Kącik urodzinowy
15.	Pół godzinki dla rodzinki-czytanie dzieciom bajek w ramach akcji „Cała Polska czyta dzieciom”.	-nawiązywanie kontaktów z osobami dorosłymi i innymi dziećmi -wdrażanie dzieci do aktywnego i chętnego słuchania bajek	Cały rok	Obserwacje dzieci Harmonogram spotkań z rodzicami
16.	Pogłębianie wiedzy pedagogicznej rodziców.	-poszerzenie wiedzy psychologicznej i pedagogicznej koniecznej do lepszej adaptacji dzieci w przedszkolu	Cały rok	Książki czasopisma
17.	Prowadzenie w pracy elementów odimiennej metody nauki czytania I. Majchrzak „Wprowadzenie dziecka w świat pisma”.	Stwarzanie sytuacji edukacyjnych sprzyjających nabywaniu i rozwijaniu umiejętności czytania w przedszkolu od 4 roku życia. Niwelowanie stresu związanego z wchodzeniem dzieci w świat pisma w grupie 6-latków poprzez rozpoczęcie nauki czytania i pisania z chwilą przybycia dziecka do przedszkola. Akceptacja indywidualnych możliwości dzieci w opanowaniu nauki czytania i pisania - dostosowanie tempa nauki do indywidualnych potrzeb i możliwości.	Cały rok	Kącik „Ściana pełna liter”, wizytówki
18.	Wprowadzenie poobiedniego leżakowania „Odpoczywankowo w krainie bajkolandii”	ustalenia dziecku regularnego trybu życia i rytmu dnia uczenia dziecka samodzielności w ubieraniu i rozbieraniu wdrażanie do odpoczynku przy muzyce relaksacyjnej, słuchaniu bajek i opowiadań,	październik	Obserwacja dzieci
19.	Zajęcie otwarte dla Rodziców.	-obserwacje zachowania dziecka na tle grupy -uświadomienie rodzicom że pobyt w przedszkolu może być formą radosnego działania	październik	Scenariusz zajęcia otwartego
20.	Rozmowy i konsultacje indywidualne z nauczycielkami.	-ustalanie wspólnych działań ułatwiających adaptację dzieci w przedszkolu	Cały rok	Zeszyt konsultacji
21.	Zorganizowanie uroczystości grupowej ”Jestem już przedszkolakiem”- wręczenie odznak Żaczka-przedszkolaczka.	-pełnienie przez dzieci roli gospodarzy -współorganizowanie i uczestniczenie rodziców w uroczystości -promocja osiągnięć dzieci	październik	Scenariusz uroczystości
22.	Ankieta ewaluacyjna dla rodziców.	-uzyskanie opinii rodziców na temat celowości działań adaptacyjnych podjętych przez nauczycielki	październik	ankieta

Po realizacji programu adaptacyjnego dziecko:

•  spokojnie rozstaje się z rodzicami w szatni,

• uczestniczy w życiu grupy

• ma koleżanki i kolegów, z którymi lubi się bawić,

• ma zaufanie do nauczycieli i pracowników przedszkola,

• wie, że może zwracać się do wszystkich o pomoc,

• wie, że może współdecydować o tym co będzie robić, w co się bawić,

• zna podstawowe zasady współżycia w grupie,

• rozumie, że pobyt w przedszkolu jest czasowy i zawsze kończy się powrotem do domu pod opiekę rodziców,

• intuicyjnie wie jak przebiega rozkład dnia w przedszkolu, co po czym następuje /np. posiłek, zabawy, posiłek, leżakowanie, posiłek, zabawy, powrót do domu/,

• wie, że jest ważne, każdy się z nim liczy,

• wie, że musi zachowywać się tak, by było bezpieczne i inni w jego otoczeniu byli bezpieczni,

• zna zasadę zakazu samodzielnego oddalania się od grupy.

Ewaluacja programu „Wsparcie na starcie”.

1. Ankieta informacyjna „Jestem przedszkolakiem”.

2. „Arkusz obserwacji adaptacji dziecka do przedszkola”.

3. Ankieta ewaluacyjna dla rodziców.

Wykaz literatury:

• Łada Grodzicka „Program wychowania przedszkolnego XXI wieku”

• Bogdanowicz M.: „Metody Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka"

• Nastowska H.: „Różnice indywidualne czy zaburzenia rozwoju dziecka przedszkolnego"

• Faber A. i Mazlish E.: „Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały-jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły"

• Gruszczyk-Kolczyńska E. i Zielińska E.: „Wspomaganie rozwoju umysłowego trzylatków i dzieci wolniej rozwijających się"

• Vopel K. W „Dzieci bez Stresu" tom I i II

• M. Bogdanowicz  w artykule pt. „Długi proces adaptacji” „ Wychowanie w Przedszkolu” 6/2004.

• J. Lubowiecka- „Przystosowanie psychospołeczne dziecka do przedszkola”

• D. Krawczyk „Żegnaj smutku maluszków” - "Wychowanie w Przedszkolu" 7/2001

• Sochaczewska „Czynniki warunkujące przystosowanie dziecka do przedszkola”.

• Wołoszynowa L. „Psychologiczne i pedagogiczne uwarunkowania przystosowania się dzieci do warunków instytucji zbiorowego wychowania” „Wychowanie w Przedszkolu” 1, 2/81

• Szulska- Wyrwa E- Długi proces adaptacji. „Wychowanie w Przedszkolu” 6/2004

• Pawlukiewicz „Kontakty z rówieśnikami” „Wychowanie w Przedszkolu” 3/2004

• Niewiarowska K. „Pierwsze kontakty” „Wychowanie w Przedszkolu” 7/2004

• Kubik A. „Spotkania adaptacyjne” „Wychowanie w Przedszkolu” 7/2004

• I. Majchrzak „Nazywanie świata-odimienna metoda nauki czytania”