ZESTAW DEFINICJI NA TEORIĘ LITERATURY

WIERSZ [DŁUSKA] – jest to utwór o swoistej językowej kompozycji, zdeterminowany przez nadawcę pewnym językowym elementem, który poza funkcją ogólnojęzykową posiada także funkcję wierszotwórczą.

FUNKCJA WIERSZOTWÓRCZA [DŁUSKA] – jest to rozczłonkowanie wiersza na kształtowane wersy.

WERS [DŁUSKA] – jest to wynik funkcji wierszotwórczej, podstawowy składnik utworu lirycznego, który jest istotny dla językowej kompozycji utworu. Wersy są wobec siebie ekwiwalentne [odpowiadające]. Otwiera miejsce jednostce ekwiwalentnej, tzn. takiej, która jest jej równoważna i mają taką samą budowę.

WIERSZ [SAWICKI] – jest to wypowiedź skrępowana, związana specjalnymi wymogami nie liczącymi się w wymową semantyczną tekstu, która jest obecna w prozie. Jest to odcinek mowy, w którym pod względem pewnych cech wraca budowa odcinka poprzedniego [ekwiwalencja wersów].

ALUZJA LITERACKA [GÓRSKI] – nawiązanie do utworu bądź utworów innego autora w celu poszerzenia semantyki dzieła oraz jego artystycznego wyrazu; jest to środek artystyczny wyrastający na podłożu relacji twórczości indywidualnej i całościowego dorobku kultury literackiej, który tenże autor zastał. To świadome wyzyskiwanie cudzego dzieła nie przynosi żadnych szkód ani dziełu „wyzyskiwanemu”, ani jego twórcy.

GATUNEK LITERACKI [SKWARCZYŃSKA] – jego istotą jest wytyczenie granic między tym co indywidualne a tym, co jednostkowe w konkretnym dziele literackim.

STYL HOMERYCKI [AUERBACH] – charakteryzuje się tym, że unaocznia się wszystkie zjawiska i czyni się je dotykalnymi, widzialnymi we wszystkich częściach i określa się je dokładnie we wszystkich ich związkach czasowych i przestrzennych. Styl ten ma wyłącznie jeden plan – teraźniejszość równomiernie oświetloną i równomiernie zobiektywizowaną.

STYL PIERWSZEGO PLANU [AUERBACH] – to, co dzieje się w dziele aktualnie, jest jedyną teraźniejszością, która nie wyznacza żadnej perspektywy. Przykładem są mity.

STYL DALSZEGO PLANU [AUERBACH] – to, co się aktualnie dzieje w utworze nie jest jedyną teraźniejszością, wyznacza przez to perspektywę. Ważne jest to, że w stylu dalszego planu postaci drugo, a nawet dalszoplanowe mogą spełniać kluczową rolę [w Biblii taką postacią jest Bóg].

WYTWÓR CZYNNOŚCI NARRATORA [JASIŃSKA] – składają się na to: narrator i jego opowiadanie, słuchacz lub czytelnik oraz proces percepcji.

NARRACJA JEDNOPŁASZCZYZNOWA [JASIŃSKA] – występuje wówczas, gdy narrator jest tak pochłonięty światem przedstawionym, że nie ujawnia bezpośrednio swojej obecności [brak płaszczyzny narracyjnej, tylko płaszczyzna rzeczywistości przedstawionej].

NARRACJA WIELOPŁASZCZYZNOWA [JASIŃSKA] – sytuacja narracyjna ujawnia się poprzez płaszczyznę rzeczywistości.

WZMIANKA NARRACYJNA [JASIŃSKA] – akcentowanie samej czynności opowiadania [[narracji].

MIASTO [STOFF] – jest to obszar wyróżniony z przestrzeni, który powstał w w wyniku celowego trudu i pracy ludzi ze względu na czynniki cywilizacyjne.

WYZNACZANIE PRZESTRZENI [STOFF] – jest to określanie horyzontu działań i istnienia postaci literackich i przedmiotów przedstawionych. Jest to pierwsza ze szczegółowych kwestii analizy, interpretacji i opisu.

KREOWANIE PRZESTRZENI [STOFF] – jest to proces ukonkretniania wyznaczonej przestrzeni oraz nadawania jej waloru niepowtarzalności. W tej kwestii zapełnia się wyznaczoną przestrzeń mniej lub bardziej uszczegółowionymi przedmiotami. Jest to druga ze szczegółowych kwestii analizy, opisu i interpretacji.

FUNKCJONALIZOWANIE PRZESTRZENI [STOFF] – jest to Porecem nadawania sensu wykreowanej przestrzeni. Obecność przedmiotów jest sensowna tylko wówczas, gdy spełniają jakąś funkcję [są po coś]. Jest to trzecia ze szczegółowych kwestii analizy, interpretacji i opisu.

WARTOŚCIOWANIE PRZESTRZENI [STOFF] – dzięki tej szczegółowej kwestii przestrzeń ukazuje się jako coś ludzkiego. Przestrzeń, która jest nośnikiem wartości, spełnia swoją funkcję artystyczną. Wartościowanie przestrzeni ma związek z zapleczem aksjologicznym dzieła literackiego. Jest to czwarta ze szczegółowych kwestii opisu, analizy i interpretacji.

ŚWIAT PRZEDSTAWIONY [STOFF] – jest to iluzja stworzona na fundamencie językowym i będąca wynikiem wiedzy, wyobraźni i umiejętności indywidualnych autora.

STRUMIEŃ ŚWIADOMOŚCI [HUMPHREY] – jest to technika powieściowa służąca do obrazowania treści i stanów psychicznych postaci. Autor wszechwiedzący przedstawia strumień świadomości za pomocą opisu i narracji. Strumień świadomości jest techniką konwencjonalną.

MONTAŻ CZASOWY ŚWIADOMOŚCI [HUMPHREY] – wynika z czynnej właściwości świadomości i polega na nakładaniu się na siebie obrazów, myśli pochodzących z różnych odcinków czasu.

MONTAŻ PRZESTRZENNY ŚWIADOMOŚCI [HUMPHREY] – wynika z czynnej właściwości świadomości i polega na tym, że obrazuje się stany, myśli i obrazy z tego samego odcinku czasu.

EPICKA PRZESZŁOSĆ/PRZESZŁOŚĆ ABSOLUTNA [BACHTIN] – właściwość charakterystyczna dla eposu; jest koniecznie odseparowana od innych epok, zwłaszcza od tej, w której żyje śpiewak i słuchacz. Epicka przeszłość uobecnia się wyłącznie za pomocą jakiejś legendy, mitu, itp.

ABSOLUTNY POCZĄTEK I ABSOLUTNY KONIEC – dwa fragmenty w eposie które są zawsze nacechowane aksjologicznie. Polega to na tym, że absolutny początek jest zawsze idealizowany, a absolutny koniec - to zawsze katastrofa.

JEDNOLITOŚĆ NOWELI/JEDNOLITOŚĆ PRZEŻYCIA – związana z jednym z kompozycyjnych rozwiązań noweli polegającym na skupieniu się na jednym przeżyciu bohatera. Jest to kategoria najbliższa noweli psychologicznej, w której cechami podstawowymi jest bodziec i reakcja na ten bodziec.

NOWELA NOWOŻYTNA [TURASIEWICZ, STABRYŁA] – zwięzły gatunek epicki charakteryzujący się: jednowątkową fabułą [dominanta kompozycyjna], wokół której skoncentrowane są pozostałe motywy; prymatem wydarzeń, a nie postaci; przejrzystością akcji [od np. zawiązania intrygi po jej ukończenie]; elementy dramatyczne w warstwie kompozycyjnej [jedność miejsca, czasu, akcji]. Wymienione elementy odnoszą się do funkcji strukturalno-morfologicznych, więc jest to definicja poprawna.

LIRYKA [ORTWIN] – jest to obiektywizacja subiektywnych przeżyć autora, lub inaczej: uprzedmiotowienie jednostkowych przeżyć poety.

OBIEKTYWIZACJA UTWORU LIRYCZNEGO [ORTWIN] - warunek niezbędny, aby jednostkowe przeżycia autora stały się dostępne dla wszystkich, czyli intersubiektywne. Obiektywizacja utworu lirycznego wg Ortwina polega na zdystansowaniu się autora wobec własnego utworu oraz uogólnieniu przeżyć tegoż poety oraz samoograniczenie.

OBIEKTYWIZM [ORTWIN] – powinno to być kryterium, na podstawie którego można by dzielić lirykę.

PODMIOT LIRYCZNY [ORTWIN] – ucieleśniona w utworze idealna, fikcyjna i wyimaginowana istota mówiąca. Ortwin jako pierwszy w krytyce polskiej sformułował koncepcję podmiotu lirycznego. Jest ucieleśnieniem stanów wyrażonych w utworze.

KONTEMPLACJA ESTETYCZNA [ORTWIN] – jest to proces powrotnej konkretyzacji uczuć i jest to czynny, obiektywny akt wyobraźni, przeciwstawny wobec wzruszeń zachodzących w sferze emocjonalnej.

STYL [ORTWIN] – jest to ogół środków i sposobów, za pomocą których poeta rozwiązuje zagadnienie ponadindywidualnej obiektywizacji stanów swej duszy. Styl jest wynikiem wyboru, przejawia się w języku i jest wyrazem indywidualności twórcy.

GATUNEK [BALCERZAN] – jest znakiem literackości utworu. Granice norm gatunkowych to granice autonomii tekstu.

ORYGINALNOŚC [BALCERZAN] – jest to odkrywcze użycie języka genologii w granicach jednego z trzech wariantów stanowiska wobec gatunkowości: klasycystycznego, postromantycznego lub awangardowego.

JAKOŚCI METAFIZYCZNE [INGARDEN] – nie są dane apriorycznie i przez sensy słów, zdań. Objawiają się w złożonych, często bardzo różnych sytuacjach życiowych lub międzyludzkich zdarzeniach.

IDEA DZIEŁA [INGARDEN] – polega na ujawnieniu związku między określoną sytuacją życiową a jakością metafizyczną. Ta określona sytuacja życiowa rozpatrywana jest przez Ingardena jako moment kulminacyjny, tuż przed rozwojem jakiś wypadków.

TRADYCJA LITERACKA [GŁOWIŃSKI] – jest to pewna aktywna forma uczestnictwa elementów przeszłości literackiej we współczesności.

ZASADA ANALOGII [WYKŁAD U STOFFA] – to mechanizm personalistycznego widzenia świata, tj. przekonanie, że w literaturze jest wszystko, co może znajdować się w życiu rzeczywistym. W tym aspekcie w literaturze nie ma nic „oryginalnego”. Analogia żelazuje się w utworze dzięki kompozycji.

KOMPOZYCJA [WYKŁAD U STOFFA] – jest zapewnieniem dziełu ontologicznej tożsamości, artystycznej niepowtarzalności oraz komunikacyjnej funkcjonalności.

ARTYSTYCZNA NIEPOWTARZALNOŚĆ [WYKŁAD U STOFFA] – polega na tym, że z elementów standardowych powstaje coś niestandardowego, coś, czego nie sposób powtórzyć [chodzi o dzieło literackie].

KOMUNIKACYJNA FUNKCJONALNOŚĆ [WYKŁAD U STOFFA] – zasadza się na podtrzymaniu uwagi czytelnika, względnie przykuci jego uwagi, oraz na doprowadzeniu odbiorcy do celu zaprojektowanego przez autora.

ZESTROJE JAKOŚCI [WYKŁADY U STOFFA] – jest to zespół jakości danego utworu, które są w tym zespole ze względu na wspólny cel. Hierarchia zestrojów jakości pokrywa się z porządkiem fazowym dzieła literackiego [propozycja R. Ingardena].

KONWENCJA [OKOPIEŃ-SŁAWIŃSKA] – jest to ponadindywidualny zwyczaj lub norma określająca sposób wykorzystania każdego elementu dzieła literackiego.

FUNKCJA DZIEŁA LITERACKIEGO [STOFF] – jest to treściowo skonkretyzowana relacja między dziełem literackim a odbiorcą, która pojawia się w momencie odbioru i trwa w jego konsekwencjach. Wyróżnia się cztery funkcje dzieła literackiego: afirmowania istnienia, uobecniania wartości, poznawczą oraz integracyjną.

GNOMA/SENTENCJA [STOFF] – występując w dramacie, może pełnić rozmaite funkcje uwznioślające, dydaktyczne. Istnieją dwa rodzaje gnom w dramacie: erystyczna [służy to charakterystyki postaci] oraz dogmatyczna [ma a celu wyrażeniu sądu samego autora].

MOWA NA STRONIE [STOFF] – rodzaj technik dramatycznej polegającej na zawieszeniu na pewien czas naturalnych reguł dialogu. W pewnym sensie jest mowa na stronie niezbędna do tego, aby uzupełnić niezbędne informacje, ważne dla dramatu.

MOWA [STOFF] – w dramacie jest to wypowiedź publiczna, dokonująca się wobec audytorium, a często przy jego bezpośrednim lub pośrednim uczestnictwie. Ma określony temat i cel, dominuje w niej funkcja perswazyjna.

CHÓR [STOFF] – jest to odpowiednik idealnego odbiorcy, który spełnia funkcję pośrednika między dramatem a audytorium.

MONOLOG [STOFF] – jest to wypowiedź jednej osoby w warunkach nieskrępowanych obecnością innej osoby. Cechy monologu to jednopodmiotowość, całościowość i autonomiczność [może istnieć samodzielnie]. Monolog jest środkiem dyskursywnego ukazywania przemyśleń.

MONOLOGIZACJA DIALOGU [STOFF] – jest to moment w dialogu, w którym jeden z partnerów wymiany replik góruje nad rozmówcą intelektualnie, społecznie lub w inny sposób i prezentuje to za pomocą słów.

DIALOG TRZECH OSÓB [STOFF] – jest to najprostsza i podstawowa forma dialogu zbiorowego. Najczęściej osoba trzecia jest tematem rozmowy, ale może być też tak, że wszyscy uczestnicy dialogu są powiązaniu odgórnym tematem niezwiązanym z żadnych z uczestniczących. Wyróżnia się trzy układy dialogu zbiorowego: hierarchiczny [uprzywilejowanie jednej postaci względem drugiej], symetryczny [wszystkie postaci są traktowane na równi dzięki równorzędności ich replik] i kalejdoskopowy [osoby są kojarzone w dialogu przypadkowo, na chwilę].

STYCHOMYTIA [STOFF] – następstwo jednowersowych replik o identycznym układzie wersyfikacyjnym, często analogicznych składniowo.

DIALOG SYTUACYJNY [STOFF] – jest to odmiana dialogu w którym słowo jest względnie niesamodzielnie i uzyskuje swoją samodzielność dopiero we właściwym odniesieniu do określonej sytuacji, działalności postaci. Formą dialogu sytuacyjnego jest rozmowa robocza.

REPLIKA [STOFF] – w dramacie jest to nieprzerwana wypowiedź jednej postaci, pozostająca w związku logicznym i sytuacyjnym z poprzedzającymi ją i następującymi po niej wypowiedziami innych postaci.

UTWÓR LITERACKI [SŁAWIŃSKI] – w perspektywie analizy jest to niestandardowa całość złożona ze standardowych elementów. Utwór literacki składa się ze składników oraz powiązań między tymi składnikami.

TEKST UTWORU LITERACKIEGO [SŁAWIŃSKI] – składa się ze stypizowanych jednostek leksykalnych.

ANALIZA [SŁAWIŃSKI] – jest to rozłożenie niestandardowej całości na standardowe elementy. Analizie nie podlegają słowa, zdania, ale szczególnie relacje między nimi, ukryte w głębokiej strukturze. Analiza nie wnika w strukturę dzieła, ale w sposób jego istnienia. Celem analizy jest pozbawienie go niepodobieństwa do innych utworów, podprowadzenie do kontekstu oraz przysposobienie utworu do tego, by włączyć go w jakąś całość od niego rozleglejszą.

POZIOM ANALIZY [SŁAWIŃSKI] – to sekwencja działań badawczych na odpowiedni poziom organiczny przekazu literackiego.

INTERPRETACJA [SŁAWIŃSKI] – jest to dwufazowy proces, w którym dochodzi do takiego uchwycenia dzieła, które pozwala na umiejscowienie go w systemowym porządku procesu historycznoliterackiego. Dwie fazy procesu to: nawarstwianie się nad analizą oraz próba odnowy i zdefiniowania sensu dzieła.

WARTOŚCIOWANIE [INGARDEN/SŁAWIŃSKI] – jest to odpowiedź na obecność w dziele wartości. Wartościowanie może obejmować cały utwór, ale może także obejmować jego części. Aby móc wyodrębniać wartości naczelne i im podległe, by potem móc je hierarchizować – należy posługiwać się językiem wartości.

JĘZYK WARTOŚCI [SŁAWIŃSKI] – to jeden z dających się wyodrębnić w utworze kontekstów.

PRZESTRZEŃ DRAMATU [BŁOŃSKI] – jest to przestrzeń niedookreślona bardziej niż epice, jednak zawsze tożsama sama z sobą. Ośrodkiem orientacji przestrzeni dramatycznej jest każdy widz. Przestrzeń dramatu jest to przestrzeń dla czytelnika/widza przeznaczona do jednorazowego zobaczenia i całościowego garnięcia.

PRZESTRZEŃ SCENCZNA [BŁOŃSKI] – jest to miejsce spotkania działań postaci. Działań, które mogły zacząć się gdzieś indziej i kiedy indziej.

PRZESTRZEŃ ZOBIEKTYWIZOWANA [BŁOŃSKI] – jest to wynik konieczności uszczegółowiania przestrzeni dramatycznej w XX wieku. Polega na tym, że zdarzenia przedstawione w dramacie obserwowane są tak, jak je widzi bohater. Przestrzeń zsubiektywizowana jest nieskończenie otwarta, ale ograniczenie wiarygodna.

PRZESTRZEŃ MODELOWA [BŁOŃSKI] – przestrzeń naturalistyczna, jednorodna i podobna do przestrzeni codziennego doświadczenia publiczności, która zostaje rozbita poprzez schematy zaczerpnięte z teorii dramatu, która ma to doświadczenie porządkować i wyjaśniać.

CZAS [STOFF] – jest utrwalonym w sposób właściwy literaturze czasem egzystencjalnego doświadczenia człowieka. Jest fikcyjnym analogatem czasu realnego, więc nie można go konstruować [istnieje immanentnie]. Czas jest w pewnym sensie tematem każdej sztuki.

EKSPOZYCJA [STOFF] – jest konwencjonalnym sposobem poznawania przeszłości w utworze dramatycznym. Zazwyczaj zajmuje początkową część I aktu, ale może być też realizowana przez postaci.

PROLOG [STOFF] – silnie skonwencjonalizowany element meta dramatyczny, który ukazuje znaczenie przyszłości jako wzmianki [przeszłość nie ma konsekwencji w dalszych częściach dramatu].

CZASOPRZESTRZEŃ [MINKOWSKI] – jest to odrębny dla każdego utworu środowisko wszelkich opisanych w nim zdarzeń. W poetyce jest to kategoria bezcelowa, bo nigdy nie zajmuje się pojmowaniem całościowym.

JEDNOŚĆ INTEGRALNEJ CAŁOŚCI [SŁAWIŃSKA] – chodzi o to, że wszystkie elementy dramatu zmierzają ku jednemu celowi i związane są wzajemną zależnością i współpracą.

POSTAĆ [SŁAWIŃSKA] – jest strukturą, ma charakter syntetyczny i symboliczny. Istnienie postaci możliwe jest dzięki współpracy autora, aktora i czytelnika/widza. Wiedza o postaci jest zawsze z konieczności niepełna i ograniczone do tego, co niezbędne i charakterystyczne.

MODUS STRUKTURALNY [SŁAWIŃSKA] – wiąże się ściśle z funkcją, jaką danej postaci przeznacza autor dzieła dramatycznego [inną funkcję spełnia postać jako reprezentant społeczeństwa, inną – jako porte-parole autora].

MODUS EGYSTENCJI [SŁAWIŃSKA] – dzięki niemu można funkcjonalnie odróżnić postaci ważne od np. chóru, który nie jest podmiotem syntetycznym [nie przeżywa rozterek, nie zmienia się].

MIKROKOSMOS SCENICZNY [SŁAWIŃSKA] – jest to wycinek świata poetyckiego przedstawiony na scenie.

MAKROKOSMOS TEATRALNY [SŁAWIŃSKA] – obejmuje pełną rzeczywistość, postaci, zdarzenia i miejsca w dramacie jedynie zasygnalizowane, a które nie musiał być ukazane naocznie.

MOTYWACJA [SŁAWIŃSKA] – jest to system powiązań i uzasadnień, który dociera do wszystkich elementów dramatu. Wyróżnia się motywację naturalną i nadnaturalną. Ze względu na skrótowość, eliptyczność i syntezę wszystkich elementów w dramacie motywacja jawi się jako obnażona i natychmiastowa.

DIALOG [SZONDI] – medium językowe, dzięki któremu dramat może się ukonstytuować. Był niemal jednym tworzywem materii dramatycznej. Prymat dialogu dowodzi, że dramat odrodził się w renesansie dzięki odtworzeniu relacji międzyludzkich.

DRAMAT [SZONDI] – jest zamkniętą w sobie dialektyką.

CZYN [STOFF] – jest to wolne, świadome i odpowiedzialne włączenie się osoby w procesy zachodzące w świecie.

DEGRADACJA POSTACI [STOFF] – jest to pozbawienie postaci jej centralnej pozycji w utworze.

RELATYWIZACJA [STOFF] – jest wynikiem niezdecydowania autora, brakiem konkretnych poglądów na człowieka.

WYPOWIEDZI POSTACI [STOFF] – to wyglądy językowe postaci oraz zdolność słowa do aspektowego uobecniania postaci.

STYLIZACJA [GŁOWIŃSKI] - stylizację należy rozumieć jako wykorzystanie, czy tylko przywołanie tych elementów, których historyczność jest widoczna i odczuwalna i które pełnią określone funkcje właśnie przez to, że dają się odnieść do historii.

STYLIZACJA HISTORYCZNA [GŁOWIŃSKI] – istnieje wówczas, gdy odwołujemy się w swojej wypowiedzi do stylów, które współcześnie wydają się historyczne.

MODERNIZACJA [GŁOWIŃSKI] - wypowiedź historyczną modeluje się w ten sposób, by odpowiadała wymaganiom stylu współczesnego, czyli usiłuje się redukować do minimum lub całkiem przezwyciężyć jej historyczność (np. przeróbki powieści na scenariusze filmowe).

KONTYNUACJA [GŁOWIŃSKI] - to ciągłe pozostawanie przy pewnym ukształtowanym w historii stylu, mimo ciągłym przekształceniom, a niekiedy daleko idącym zmianom. Ma charakter instytucjonalny (przykład rozwój religii chrześcijańskiej).

PASTISZ [GŁOWIŃSKI] – odmiana stylizacji, w której utwór naśladuje istotne cechy jakiegoś dzieła lub stylu, widocznie uwydatniając jego cechy.

INTERPRETACJA [STOFF] – jest zawsze spełnieniem sensu obecności dzieła w społeczeństwie. Jest nieostateczna i nie jest w stanie odpowiedzieć na wszystkie pytania.

PREDYKAT METATEKSTOWY/METATEKTOWY [WIERZBICKA] – jest to w jej koncepcji niezbędny element w dwutematowej budowie metafory [np. „ocean stepu” – „rzekłbyś, że to nie ocean, a step”. Schemat ogólny: „Rzekłbyś, że A to nie A, lecz B”.

POEZJA [SŁAWIŃSKI] – gatunek mowy, którego żywiołem jest nadmiar uporządkowania wysuwający na plan pierwszy dośrodkowe nastawienie przekazu słownego. Stanem naturalnym poezji jest ciągłe napicie wynikające z funkcji poetyckiej.

JĘZYK POETYCKI [SŁAWIŃSKI] – ujmuje się go jako jedną z funkcjonalnych odmian praktyki językowej, w której dominuje funkcja estetyczna. Każdorazowo układem odniesienia dla funkcji poetyckiej są wzory i normy tradycji literackiej, z której można korzystać lub się jej przeciwstawiać.

NADAWCA UTWORU/PODMIOT CZYNNOŚCI TWÓRCZYCH/PODMIOT LITERACKI [SAWICKI] – to instancja nadawca zewnątrz tekstowa, wywiedziona z tekstu, lecz stworzona intencjonalnie przez odbiorcę.

TEMAT [STOFF] – jest zawsze faktem językowym, jest to najczęściej jednozdaniowa wypowiedź odnosząca się do obiektu innego rodzaju – utworu literackiego. Temat jest wypowiedzią o utworze, nie jest składnikiem dzieła literackiego. Temat zawsze jest jednością, odpowiadająca jedności dzieła literackiego, do którego się odnosi.

FILOLGIA [SKWARCZYŃSKA] – najstarsza dziedzina badawcza literatury. Od strony zadań naukowych filologia jest „poznaniem poznanego”, aby w całej swojej prawdzie historycznej poznać coś nowego, nieodkrytego, ale także by usunąć to, co nieprawdziwe, przestarzałe, niefunkcjonalne.

HISORIA LITERATURY [SKWARCZYŃSKA] – suma pojedynczych dzieł literackich uporządkowanych chronologicznie, co ułatwia ich badanie. Często filolodzy nie kierują się przy badaniu dzieł zasadą chronologii, lecz zasadą rodzajowości. To suma pomników piśmienniczych w jednym języku.