Ochrona przyrody - ogół dział zmierzających do zachowania w niezmienionym lub optymalnym stanie przyrody ożywionej i nieoż, a także krajobrazu. Gł cel utrzymanie stabilności ekosystemów i procesów ekologicznych, zachowanie różnorodności biologi
Główne zadania ekologii:
# sporz charakterystyki i opisu zesp org
# wytłumaczenie tego, co zostało opisane, w jaki sposób organizmy znalazły się razem i ich koegzystencja w spec war środowiska
# badanie układów naturalnych, środ antropog, wpływ dział człowieka na funkcjonowanie przyr
# badanie wzajemnych zależności między organizmami, pomiędzy organizmem, a jego środ życia
Formami ochrony przyr:
parki narodowe – obszar chroniący występującą tam przyrodę ożywioną, prawnie ograniczona możliwość prowadzenia dział gosp, osiedlania itp
rezerwaty przyrody - obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, roślin, zwierząt i grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajob; ochraniana może być całość przyrody na terenie rezerwatu lub szczególne jej składniki: fauna, flora, twory przyrody nieożywionej;
parki krajobrazowe - obszar chroni wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobr, w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju
obszary chronionego krajobrazu – obszar zajmujący większe tereny niż park krajobr; obejmują pełne jednostki środowiska naturalnego takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska; przeznaczone głównie na rekreację, a działalność gospodarcza podlega tylko niewielkim ograniczeniom (zakaz wznoszenia obiektów szkodliwych dla środowiska i niszczenia środowiska naturalnego).
obszary Natura 2000 - program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu (sieci) obszarów objętych ochroną przyrody. Dyrektywa Ptasia, Dyrektywa Siedliskowa (Habitatowa) inne rozporządzenia i dokumenty; Cel - zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy i wymienia w załącznikach Dyrektyw.
pomniki przyrody - poj krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieożywionej należą: największe głazy narzutowe, tzw. erratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi ;np. - źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp.
stanowisko dokumentacyjne - niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych."
użytki ekologiczne - są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania.
zespoły przyrodniczo-krajobrazowe - są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne."
ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
Konwencja sztokholmska Narodów Zjednoczonych nt. ,,Człowiek i jego środowisko” – czerwiec 1972r. 113 państw. Efekt- Deklaracja sztokholmska zawierająca: 26 zasad ochrony środowiska; międzynar plan dział 109 rekomendacji do dział na rzecz ochrony środowiska, -postanowienia instytucjonalne i finansowe, m.in. dot. Utworzenia organizacji międzynarodowej pod nazwą Program Narodów Zjednoczonych Ochrony Środowiska UNEP.
*Deklaracja uznaje, że podstawowym prawem człowieka jest prawo do życia w środowisku, które pozwala na życie godne w dobrobycie. Dała początek zintensyfikowanej i zorganizowanej współpracy państw w dziedzinie ochrony środowiska.
*Deklaracja z Rio (tzw, Karta Ziemi) w sprawie środowiska i rozwoju prezentująca 27 zasad ekorozwoju, przyszłych praw oraz obowiązków państw i obywateli wobec środowiska naturalnego;
*Globalny program działań, zwany AGENDĄ 21, zawierający plan rozwoju zrównoważonego w kategoriach gospodarczych, społecznych i ekologicznych;
*Konwencja w sprawie zmian klimatu, mająca na celu ustabilizowanie zawartości gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który nie doprowadzi do zachwiania światowego systemu klimatycznego;
*Konwencja o zachowaniu różnorodności biologicznej:
*Deklaracja wytyczająca kierunki zrównoważonego rozwoju lasów, ich ochrony i użytkowania.
Obowiązki
-podawanie informacji o ilości emitowanych gazów ciepl
-reg publ inf o obecnych osiągnięciach programów ograniczania emisji i adaptacji do zmian klim
-zachęcanie do właściwej gospodarki i zachowywania ekosystemów stanowiących odbiorniki gazów cieplarnianych, różnych formacji roślinnych, lasów i oceanów;
-współp w dziedzinie planowania działań zaradczych w odpowiedzi na wpływ zmian klimatycznych na strefę przybrzeżną, zasoby wodne i rolnictwo;
-współpraca w zakresie ochrony obszarów szczególnie podatnych na powodzie lub suszę;
-inform społeczeństw o zmianach klimatu i ich skutkach: popieranie i ułatwianie społecznego uczestnictwa w przygotowywaniu przeciwdziałań tym skutkom.
Katastrofa przyrodnicza – to skoncentrowane w czasie i przestrzeni wydarzenia, podczas których giną ludzie (w skrajnych przypadkach nawet kilkaset tys osób), a straty materialne bywają ogromne.
Klasyfikacja katastrof przyrodniczych:
geologiczne – trzęsienia ziemi, erupcje wulkaniczne, ruchy masowe, tsunami, erozja;
hydrologiczne- powodzie, pustynnienie, lawiny śnieżne;
oceanograficzne – powodzie w strefie przybrzeżnej, zmiany poziomu morze, zanieczyszczenie akwenów;
meteorologiczne – sztormy, cyklony, tornada, huragany, zawieje śnieżne;
związane z pokrywą wegetacyjną – pożary, susze, szarańcze;
kosmiczne – kolizja z Ziemią meteoru, komety lub planetoidy.
Grupy zagrożeń przyrodniczych:
Zagrożenia naturalne:
trzęsienia ziemi;
huragany i wichury;
anomalie pogodowe;
epidemie i epizootie;
długotrwałe susze i pożary;
powodzie.
2) Zagrożenia cywilizacyjne – związane z działalnością człowieka; są następstwem niedoskonałości urządzeń technicznych, błędów człowieka, naruszaniem przez niego równowagi biologicznej, celowego działania na szkodę innych.
a) katastrofy w transporcie drogowym, kolejowym, morskim i lotniczym oraz katastrofy górnicze;
b) budowlane (zawalenia budowli);
c) awarie maszyn i urządzeń w zakładach oraz infrastruktury technicznej (instalacji wodociągowej, gazowej, elektrycznej, CO, kanalizacyjnej itp.);
d) awarie chemiczne instalacji w zakładach, także podczas magazynowania i transportu;
e) awarie i wypadki radiacyjne;
f) skażenia środowiska naturalnego środkami chemicznymi;
g) katastrofalne zatopienia spowodowane awariami obiektów hydrotechnicznych lub powodziami;
h) choroby cywilizacyjne;
i) akty terroru (celowe spowodowanie katastrofy technicznej, skażenia lub zakażenia, podłożenia ładunków wybuchowych)
a także:
j) zorganizowana przestępczość, wzrost narkomanii i aktów przemocy;
k) duże zapasy broni chemicznej i biologicznej, głównie w państwach o nieustabilizowanej sytuacji politycznej i gospodarczej;
l) duża liczba konfliktów lokalnych o zróżnicowanym podłożu;
m) duża wrażliwość na zniszczenie istotnych dla funkcjonowania państwa systemów i sieci teleinformatycznych;
n) starzejący się arsenał jądrowy;
o) zawodność systemów ostrzegania.
TRZĘSIENIA ZIEMII gwałtowne rozładowanie naprężeń nagromadzonych w skorupie ziemskiej, w wyniku przejściowego zablokowania ruchu warstw skalnych poruszających się wzdłuż linii uskoku.
Geneza: ze względu na genezę dzieli się na:
tektoniczne - (ok. 90%) wywołane nagłym rozładowaniem nagromadzonej w wyniku procesów tektonicznych (ruch płyt litosferycznych ) energii.
wulkaniczne - (7%) poprzedzają wybuch wulkanu, spowodowane parciem magmy i przemieszczaniem się gazów wulkanicznych wewnątrz skorupy ziemskiej ; są mniej groźne
zapadowe = zapadliskowe = zawałowe - (3%) wywołane zapadaniem się pustek podziemnych różnego pochodzenia np. zapadanie się jaskiń na obszarach krasowych, lawiny skalne w górach, tąpnięcia związane z działalnością górniczą
Skutki: Trzęsienie ziemi może wywołać szereg skutków w otaczającym krajobrazie. Do najczęściej wymienianych i kojarzących się z tym zjawiskiem należą:
-rysy i spękania na powierzchni ziemi;
-szczeliny (niekiedy głębokością dochodzące do kilkunastu metrów);
-uskoki gruntu ("pocięcie" formy wzgórza na osunięte rzędami bloki skalne);
-przesunięcia poziomie wzdłuż uskoku
-obrywy (na obszarach górskich);
-zapadliska;
-podniesienie wybrzeża i utworzenie klifu
-odseparowanie części wybrzeża od stałego lądu i utworzenie płycizny;
-nieckowate jeziorka (powstałe na skutek zaburzeń wód podziemnych);
-wodospady (powstałe na skutek zatamowania osuwiskiem górnego biegu rzeki);
-jeziora/rozlewiska (na skutek zatamowania biegu rzeki przez osuwisko);
-wysychanie lub "przelanie się" części jeziora (na skutek uskoków gruntu);
-przerwanie biegu rzeki (na skutek powstania szczeliny prostopadłej do nurtu, w której ów rzeka "znika");
-tsunami;
Ocena: Skala Richtera - skala logarytmiczna określająca wielkość trzęsienia ziemi na podstawie amplitudy drgań wstrząsów sejsmicznych, wprowadzona w 1935 roku przez amerykańskich geofizyków Charlesa F. Richtera i Beno Gutenberga. Współcześnie magnituda, skalibrowana ze skalą Richtera
| < 2,0 | Najmniejsze wstrząsy, nieodczuwalne przez człowieka ani przez sejsmograf. | 2 920 000 (8000 dziennie) |
|---|---|---|
| 2,0-3,4 | Wstrząsy nieodczuwalne dla człowieka, lecz rejestrowane przez sejsmograf. | 800 000 |
| 3,5-4,2 | Bardzo małe wstrząsy, odczuwane tylko przez niektórych ludzi. | 30 000 |
| 4,3-4,8 | Odczuwane przez większość osób, nieszkodliwe. | 4 800 |
| 4,9-5,4 | Odczuwane przez wszystkich, powoduje bardzo niewielkie zniszczenia. | 1 400 |
| 5,5-6,1 | Średnie wstrząsy, powoduje mniejsze uszkodzenia budynków. | 500 |
| 6,2-6,9 | Duże wstrząsy, powodują znaczne zniszczenia. | 100 |
| 7,0-7,3 | Poważne zniszczenia. | 15 |
| 7,4-8,0 | Ogromne zniszczenia. | 4 |
| 8,0-8,9 | Ogromne zniszczenia, katastrofalne skutki dla wielu krajów. |
ERUPCJA WULKANICZNA
Produkty:
płynne
lawa kwaśna (bogate w krzemionke )
lawa zasadowa (bogate w połączenia żelaza i magnezu)
stałe
bomby (bryły)
scoria (małe kawałki lawy gąbczastej)
lapilli (mat gruboziarnisty)
piaski i popioły wulkaniczne (drobne cząst mat wulk)
gazowe
TSUNAMI
Przczyny powstawania:
podmorskie trzęsienia ziemi
erupcje wulkanów położonych zarówno pod, jak i na powierzchni wody,
podmorskie osunięcia ziemi,
uderzenie meteorytu,
(bardzo rzadkie zjawisko) duże osunięcie się brzegu morskiego,
ruchy płyt tektonicznych.
Rodzaje tsunami:
lokalne – miejsce wzbudzenia fali znajduje się blisko wybrzeża, a czas jej przybycia wynosi do pół godziny,
regionalne – fale mogą zagrozić większemu obszarowi przybrzeżnemu , czas przybycia do 5 godzin od wzbudzenia,
ponadregionalne (pacyficzne) – mogą objąć wiele obszarów po obu stronach Pacyfiku, czas przybycia fali od kilku do kilkunastu godzin w zależności od odległości wzbudzenia.
Występowanie fal tsunami na świecie:
Pacyfik, Wzdłuż wybrzeży Ameryki Południowej, Ameryki Środkowej, Kalifornii Alaski, Wysp Aleuckich, Kamczatki, Wysp Kurylskich, Japonii, Filipin i wysp Indonezji ;na Morzu Śródziemnym, przy wybrzeżach Północnej Afryki (Algeria, Marokko),
EL NINO
Jest to anomalia pogodowa, powstająca gdy pasaty wiejące nad równikiem zmieniają swój kierunek lub po prostu zanikają. Imieniem El Niño (po hiszpańsku chłopiec, dzieciątko)
Razem z wiatrami zmienia się układ prądów oceanicznych, a tym samym temperatury wód w określonych miejscach. Wiatry, które poprzednio pchały powstałe nad Pacyfikiem chmury burzowe w kierunku Australii i Indonezji, teraz spychają je na kontynent południowoamerykański, powodując tym samym intensywne opady w Andach. Powoduje to katastrofalne opady powodzie lawiny błota. Suche powietrze znajduje się nad Australią i powoduje susze.
PUSTYNNIENIE
Jest procesem degradacji środowiska w klimacie suchym, przy rocznej sumie opadów od 100-300mm., zwłaszcza na obrzeżach istniejących pustyń.
Czynniki wpływające na proces pustynnienia
Naturalne
- klimat zwrotnikowy suchy
- zimny prąd morski
- bariera gór (przyczyna orograficzna)
Antropologiczne
- niszczenie roślinności, wycinanie lasów
- nadmierny wypas zwierząt
- rolnictwo: zmiana suchych łąk w pola uprawne lub uprawa zbyt nachylonych stoków
- porzucanie tradycyjnych technik uprawy na rzecz rolnictwa towarowego
- złe melioracje powodują zasolenie terenów nawadnianych
- działalność górnicza
- nadmierne nawożenie
OZON Ozon to (O3), nietrwała odmiana alotropowa tlenu, rozkłada się samorzutnie w temperaturze pokojowej do O2 i ozonu.
Ozon stratosferyczny (warstwa ozonowa) powstaje w wyniku oddziaływania promieniowania ultrafioletowego Słońca na cząsteczki atmosferycznego tlenu. Jest też wytwarzany przez wyładowania elektryczne w powietrzu lub tlenie w tzw. ozonizatorach. Tworzenie się i rozpad pozostają w równowadze i ostatecznie wyniki reakcji nawzajem się równoważą:
3 O2 -> 2 O3 oraz 2 O3 -> 3 O2 Tlen jest przekształcany w ozon i odwrotnie.
Ozon troposferyczny (smog fotochemiczny)
Został przemieszczony nad powierzchnię Ziemi, np. w trakcie burzy, lub powstał w dolnych warstwach atmosfery w wyniku reakcji chemicznych. Spowodowany jest obecnością tlenków azotu, węglowodorów i innych substancji pochodzących przede wszystkim ze spalin samochodowych, które ulegają przemianom fotochemicznym. Ozon troposferyczny powstaje w wyniku reakcji chemicznej tlenu atomowego O• (powstałym na przykład na skutek rozkładu fotochemicznego NO2) z tlenem cząsteczkowym (O2). Ozon ma gęstość większą od atmosfery ziemskiej. Gaz cieplarniany
FREONY HALONY
(CFC's - ang. chlorofluorocarbons) CCl2F2, zwanego freonem 12 oraz innych fluoropochodnych metanu i etanu. Nie wchodza w reakcje z innymi subst, nie rozpadają się w troposferze. Utrzymują się ponad 100lat w atmosferze. W ozonosferze rozpadaja się pod wpł prom UV na pierw C, F, Cl. Chlor jest katalizatorem rozkuł ozonu na zwykły tlen dwuatomowy
Halony- fluorowcopochodne metanu i etanu, w których cząsteczkach wszystkie atomy wodoru są zastąpione atomami fluoru, chloru lub/i bromu. Niepalne gazy lub ciecze, nie przewodzą prądu elektrycznego, nie powodują korozji. Stosowane jako środki gaśnicze.
Skutki oddziaływania promieniowania ultrafioletowego na człowieka, wegetacje roślin oraz środowisko.
Uszkodzenia popromienne ze względu na rodzaj ich następstw dzielimy na uszkodzenia somatyczne tzn. wpływające na procesy odpowiedzialne za utrzymanie organizmu przy życiu oraz genetyczne tzn. naruszające zdolność organizmu do prawidłowego przekazywania cech potomstwu.
choroba popromienna: mdłości, bóle i zawroty głowy, ogólne osłabienie organizmu, zmiany we krwi, biegunki, niedokrwistość, obniżenie odporności i wypadanie włosów.
mutacje, w efekcie których wśród napromieniowanych roślin lub zwierząt mogą pojawiać się mutanty, tzn. osobniki różniące się szeregiem cech od organizmów macierzystych.
nowotwory: białaczka, rak tarczycy i rak piersi.
choroba oczu – katarakta, która nie leczona powoduje zanik widzenia.
uran i tor: schorzenia układu krwionośnego, nowotwory płuc i schorzenia nerek.
pluton: nowotwory kości.
Wykorzystanie właściwości ozonu w leczeniu ludzi i zwierząt.
wyjaławiania wody pitnej (ozonowanie) i pomieszczeń (szczególnie w szpitalach: lampa ozonowa),
w leczeniu zapaleń układu oddechowego , moczowego , rozrodczego, pokarmowego
w dermatologii np. ropne głębokie zapalenie skóry, alergie
w okulistyce
w laryngologii
w stomatologii
coraz więcej jest doniesień wykorzystania tej terapii w onkologii.
Pałeczka okrężnicy (łac. Escherichia coli) – Gram-ujemna bakteria należąca do rodziny Enterobacteriaceae. We florze bakt jelita grubego człowieka i zw stałocieplnych. Uczestniczy w rozkładzie pokarmu przyczynia się do prod witamin z gr B i K
* mogą powodować schorzenia innych układów: Gdy dostaną się do układu moczowego, powodują zakażenia układu moczowego. Są najczęstszą przyczyną zakażeń (60-80%) dróg moczowych. Czynnikiem sprzyjającym jest cewnikowanie - około 80% cewnikowanych mężczyzn i 30% kobiet ma bakteriurię.
Ropnie narządowe - poprzez uszkodzenie ściany przewodu pokarmowego do jamy brzusznej (spowodowane np. nadżerkami, radioterapią lub chemioterapią). Rozwój bakterii E. coli powoduje ciężkie schorzenie zapalenie otrzewnej (łac. peritonitis). Często powikłaniem zapalenia otrzewnej może być posocznica i wstrząs endotoksyczny (sepsa).
Zakażenia pooperacyjne.
Szpitalne zapalenia płuc.
Sepsa – E.coli jest najczęstszą pałeczką Gramm (-) powodującą sepsę.
Miano coli zwane też mianem pałeczek okrężnicy to najmniejsza objętość wody (w cm3), z której w hodowli powstanie przynajmniej jedna kolonia Escherichia coli, bakterii z rodzaju Enterobacter, Citrobacter, lub Klebsiella. Określanie miana coli jest podstawową metodą oceny, czy woda lub żywność miały kontakt z odchodami
0,1 - woda jest niezdrowa
1,0 - woda jest zanieczyszczona (niepewna)
10 - woda jest stosunkowo czysta (możliwa do użycia)
100 - woda jest dostatecznie czysta
Sinice to bakterie, które wykazują zdolność do fotosyntezy W warunkach zanieczyszczenia środowiska wodnego związkami fosforu i azotu sinice pojawiają się masowo, prowadząc do degradacji zbiornika i ograniczający rozwój turystyczny regionu.
*Wytwarzają toksyny. Toksyny sinicowe można podzielić ze względu na sposób działania na: hepatotoksyczne – uszkadzające wątrobę, neurotoksyczne – podrażniające lub uszkadzające układ nerwowy, onkogenne – powodujące powstawanie zmian nowotworowych i dermatotoksyczne – działające drażniąco na skórę i błony śluzowe.
Protekozy- glony z rodzaju prototheca pozbawione chlorofilu
Prototekoza (łac. protothecosis) - to choroba wywołana przez pozbawione chlorofilu glony należące do rodzaju Prototheca.
Infekcja wskutek wniknięcia do skóry; umiejscowione zakażenia w obrębie skóry, tkanki podskórnej lub tkankach głębiej leżących (pochewki ścięgien, tkanka mięśniowa).
Do chorób zakaźnych człowieka, czyli takich, które wywołane są przez chorobotwórcze drobnoustroje i wytwarzane przez nie biologiczne czynniki, zalicza się między innymi:
śpiączka afrykańska
Estrogeny
-pochodzenia zwierzęcego oraz roślinnego - jego źródła to soja oraz odchody zwierzęce, stosowane jako nawóz.
Fitoestrogeny to stosunkowo liczna (prawie 400 substancji) grupa związków chemicznych stanowiących metabolity wtórne roślin wyższych, uczestniczących w fotosyntezie (absorpcja promieniowania UV) oraz w procesach odpornościowych. Produkty rozpadu żeńskich hormonów płciowych, jak też różnorodnych chemicznych substancji o działaniu zbliżonym do działania estrogenów, wywiera negatywny wpływ na organizmy mężczyzn oraz zwierząt. Prowadzi do niepłodności i wywołuje powstanie złośliwych guzów męskich i żeńskich narządów płciowych.
Chlor
1).negatywne skutki chlorowania wody
-wystepowanie licznych schorzen: # rak pęcherza moczowego i prostnicy,# podrażnienie, suchość i pękanie skóry,# obniżenie odporności skóry na zakażenie grzybicami i drożdżami,# marskość wątroby,# rak wątroby i nerek,# białaczka, # guzy chłoniakowe
Chlor spożywany z wodą zabija bakterie mające pozytywny wpływ na funkcjonowanie organizmu, jest mutagenny, osłabia odporność immunologiczną, powoduje nawroty chorób
2).pozytywne skutki
-zapobieganie epidemiom chorob wywolywanych przez bakterie
Parabeny (nipaginy, estry kwasu p-hydroksybenzoesowego)
Są to związki toksyczne stosowane są powszechnie jako konserwanty kosmetyków oraz leków. wlasciwosci estrogenne. Wywołują raka piersi, alergie, zapalenie skóry, pokrzywki, wypryski, rumienie, świąd, uszkadzają florę bakteryjną skóry, rozsz naczynia krwionośne powodują wysięki ZWIĄZKI PYŁOWE
Pył respirabilny - zbiór cząstek przechodzących przez selektor wstępny o charakterystyce przepuszczalności według wymiarów cząstek opisanej logarytmiczno-normalną funkcją prawdopodobieństwa ze średnią wartością średnicy aerodynamicznej 3,5ą0,3ľm i z geometrycznym odchyleniem standardowym 1,5ą0,1. ; powoduje choroby dróg oddechowych, alergie, astme, osiadaja na ściankach pęch płucnych co utrudnia wym gazową, pograżniaja naskórek i śluzówki, nasila choroby alergiczne
Azbest
azbestami są włókniste odmiany minerałów występujące w przyrodzie w postaci wiązek włókien cechujących się dużą wytrzymałością na rozciąganie, elastycznością i odpornością na działanie czynników chemicznych i fizycznych. (głównie budownictwo, energety-ka, transport, przemysł chemiczny, hutnictwo, metalurgia i przemysł ceramiczny), przy czym naj-częściej wykorzystywany jest chryzotyl (azbest biały), rzadziej krokidolit (azbest niebieski) i amozyt (azbest brązowy), a w najmniejszych ilościach antofilit.
*jest przyczyną pylicy azbestowej i międzybłoniaka opłucnej.
MMT ((CH3C5H4)Mn(CO)3, trikarbonylek (metylocyklopentadieno)manganowy – metaloorganiczny związek chemiczny z grupy kompleksów karbonylkowo-cyklopentadienylowych manganu, stosowany głównie jako środek przeciwstukowy do benzyny zamiast tetraetyloołowiu.
silnie lipofilowy, może kumulować się w tkance tłuszczowej organizmów żywych.
Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, Policykliczne węglowodory aromatyczne (w skrócie WWA od Wielopierścieniowe Węglowodory Aromatyczne lub PAH z angielskiego Polycyclic Aromatic Hydrocarbons) - policykliczne węglowodory zawierające skondensowane pierścienie aromatyczne bez podstawników. Kancerogenne. Powstają podczas niecałkowitego spalania wszystkich węglowodorów z wyjątkiem metanu. Wydzielają się także w trakcie spalania drewna iglastego, palenia papierosów, produkcji asfaltu, pracy pieców koksowniczych, są obecne w spalinach samochodowych i smole pogazowej. stosowane są do produkcji leków, farb, pestycydów i tworzyw sztucznych. Ponad 200 związków, m.in. fenantren, antracen, piren, fluoranten, chryzen, benzo-α-piren, benzo-α-antracen.. niską toksyczność ostrą, wyraźna toksyczność przewlekłą. Organizm ludzki z żywnością przyjmuje 3 – 4 mg WWA, a dopuszczalne stężenie w wodzie wynosi 0,2 mg/dm3
Skutki hałasu:
- zakłóca wiele funkcji i procesy psychospołeczne,
- jest żródłem uciążliwości, dolegliwości,
- przyczynia się do niepokoju i poczucia zagrożenia,
- niszczy narząd słuchu (uszkadza bębenek),
- prowadzi do natychmiastowej i trwałej głuchoty,
- jest szkodliwy dla zdrowia,
- wpływa niekorzystnie na sprawność człowieka i jego sferę psychiczną,
- nasila stany irytacji, napięć emocjonalnych, spowalnia reakcje psychomotoryczne, obniża zdolność koordynacji, zakłóca koncentrację uwagi,