Diagnoza i jej rodzaje

DIAGNOZA- z gr. diágnōsis rozpoznanie, rozróżnienie.

Zebranie potrzebnych danych i ich krytyczne opracowanie w drodze rozumowania

RODZAJE DIAGNOZY:

1. Identyfikacyjny (diagnoza przyporządkowująca/ klasyfikacyjna);

2. Genetyczny (określa, do jakiego typu należy badany stan rzeczy);

3. Celowościowy (pokazuje, jakie znaczenie ma badany element populacji dla spojrzenia całościowego);

4. Fazowy (wskazuje stopień zaawansowania badanego stanu rzeczy);

5. Rozwojowy in. prognostyczny (przypuszczenia dotyczące tego, jak dalej będzie rozwijać się nauka).

Aspekt klasyfikacyjny oraz genetyczny zawsze musi być zawarty w badaniach naukowych.

Diagnoza ma zastosowanie:

• bezpośrednio w procesie wychowania;

• w poradnictwie pedagogicznym;

• w działalności organizatorskiej.

Dodatkowo diagnozy możemy podzielić na:

• diagnozę jednostki (najczęściej stosowana metoda indywidualnych przypadków), grupy lub społeczności (metody socjometryczne);

• diagnozy poznawcze (bada cechy społeczno-demograficzne mieszkańców, funkcjonowanie instytucji);

• diagnozy decyzyjne (kiedy w badaniach stawiamy pytanie ułatwiające podjęcie decyzji lub kształtowanie postaw pedagogicznych).

Zakres diagnozy szkolnej

Postawienie dobrej diagnozy wymaga zatem uwzględnienia szeregu aspektów:

• aspekt medyczny – dotyczy rozwoju fizycznego i motoryki oraz stanu zdrowia,

• aspekt psychologiczny – dotyczy funkcji emocjonalno-motywacyjnych, osobowości, socjalizacji, funkcjonowania procesów poznawczych, lateralizacji, koordynacji różnych funkcji,

• aspekt społeczny – dotyczy środowiska rodzinnego i funkcjonowania w grupie przedszkolnej/szkolnej,

• aspekt pedagogiczny – obejmuje wiedzę i umiejętności odpowiednio do wieku dziecka i wymagań wynikających z podstawy programowej, a także rozpoznanie różnorodnych trudności i problemów.

Nauczycielskie rozpoznawanie dotyczy w szczególności aspektu pedagogicznego, ale należy też brać pod uwagę rolę pozostałych aspektów.

Kompetencje badacza i zasady etycznego postępowania

Kompetencje badacza:

• wiedza z zakresu metodologii (dokładny opis metod i technik badań)

• znajomość problemów badawczych i hipotez roboczych

• dobranie metody do problemu a nie odwrotnie

• udostępnienie narzędzi badań (testy, ankiety, wykresy itd.) i informowanie o ich niedomaganiach

• informowanie o niespełnionych oczekiwaniach co do wyników badań

• poufny i anonimowy charakter badań

• dobrowolność udziału w badaniach

• łączność badań z praktyką

Zasady etycznego postępowania:

• uniwersalizm (obiektywizm, bezstronność, niezależność)

• wspólna wartość dorobku naukowego (tzw. komunizm)

• bezinteresowność (uprawianie nauki nie dla zysku, ale dla zaspokojenia ciekawości)

• krytycyzm wobec dotychczasowych badań

• racjonalność (jasny, spójny, logiczny i ścisły wywód)

• neutralność emocjonalna (nieujawnianie osobistych preferencji)

Błędy etyczne popełniane w relacji diagnostycznej

• Błędna lub zbyt dowolna interpretacja tego, co składa się na zakres tajemnicy zawodowej w wychowaniu

• Wywoływanie stanów stresowych i zmęczenia u badanych przez zbieranie nadmiaru danych i danych niepotrzebnych

• Żądanie informacji w sytuacjach, w których badany ma poczucie zagrożenia (np. z powodu niewiedzy)

• Przeprowadzenie badań, w których badany czuje się w sytuacji przymusowej

• Stosowanie pozornej anonimowości badań

• Zbieranie danych wywołujące szkodliwe skutki uboczne (moralne lub zdrowotne)

• Całkowite nieużytkowanie materiałów diagnostycznych dla dobra badanych

• Uleganie sugestiom ocen z przeszłości w ocenach stanu „bieżącego” i etykietowanie osób badanych

Charakterystyka podstawowych metod technik i narzędzi w diagnostyce

Metoda sondażu diagnostycznego: ankieta, wywiad i rozmowa

• ankieta

  • pytania alternatywne (czy wszystkie słowa komentarza tej audycji telewizyjnej były dla ciebie zrozumiałe? tak/nie)

  • pytanie dysjunktywne (ile razy w miesiącu uczęszcza Pani do kina? wcale/jeden raz/dwa razy/ trzy razy/więcej)

  • pytanie koniunktywne – wybór więcej niż jednej odpowiedzi (z jakich źródeł dowiedziałeś się
    o szkodliwości narkotyków? od rodziców/z Internetu/z czasopism/od kolegów)

  • pytanie pół-otwarte – dodawanie własnych odpowiedzi do podanych (jaką formę spędzania wolnego czasu najczęściej wybierasz? czytanie książek/gry komputerowe/telewizja/sport/…)

  • pytanie filtrujące – wyłączające z badań osoby nie mające nic interesującego do powiedzenia (czy kiedykolwiek zdarzyło Ci się zażywać narkotyki? tak/nie, jeśli tak to odpowiedz na dalsze pytania)

  • pytania kontrolne – wykluczające osoby odpowiadające w sposób zwodniczy (pytania skonstruowane
    w różny sposób a dotyczące tej samej odpowiedzi, zamieszczone w różnych miejscach ankiety)

Forma i treść ankiety:

• pytania dotyczą wyłącznie spraw istotnych z punktu widzenia problemów badawczych

• jednakowe rozumienie pytań przez ankietowanych

• pytania niezbyt trudne, bez nadmiernej sugestii

• zastosowana forma grzecznościowa

• logiczna kolejność pytań (od prostych do trudnych/od ogólnych do szczegółowych/od niekrępujących
  do drażliwych)

• wywiad

  • koncentracja na odpowiedziach osoby badanej

  • poszanowanie jej osoby, akceptacja wewnętrzna

  • umożliwienie samodzielnego i samorzutnego wypowiadania się

Metoda indywidualnych przypadków (inaczej studium indywidualnych przypadków, studium przypadku, analiza przypadku, metoda kliniczna)

• indywidualna holistyczna charakterystyka osobowościowa;

• nakierowana na działania terapeutyczne – badacz jest zainteresowany losem osób o zaburzonym rozwoju i niepoddających się zwykłym oddziaływaniom wychowawczym;

• służy do diagnozy zaburzenia, ich przyczyn i kontekstu środowiskowego czy kulturowego;

• skupia się na personalnych informacjach badanych, ich historii życia, funkcjonowania w rodzinie,
  w szkole, wśród rówieśników, rozwoju umysłowym, społecznym i fizycznym oraz postawach, zainteresowaniach; może rozpoczynać się od życia prenatalnego (pytania dotyczące planowości ciąży, stylu życia matki w czasie ciąży, komplikacji podczas porodu itp.)

• metodzie pomocą służą rozmowa, wywiad, analiza dokumentów osobistych i wytworów (np. opinie
  i orzeczenia poradni pedagogiczno-psychologicznej, pamiętniki, rysunki, prace plastyczno-techniczne itp.), analiza uczestnicząca, testy psychologiczne, techniki projekcyjne.

Obserwacja

CECHY OBSERWACJI:

• obiektywna – niezależna od subiektywnych nastawień emocjonalnych

• wierna – nie zniekształcona w skutek obecności obserwatora

• wyczerpująca – obejmująca wszystkie możliwe dane dotyczące przedmiotu badań

• wnikliwa – objęta wąskim i szerokim kontekstem

• celowa – nastawiona na jasno i wyraźnie sprecyzowany cel

• planowa – prowadzona w sposób zorganizowany

RODZAJE OBSERWACJI:

• podział ze względu na czas obserwacji:

  • ciągła (np. obserwacja ucznia przez cały rok szkolny)

  • próbek czasowych (np. obserwacja ucznia na początku i końcu semestru/ roku szkolnego, w wybrane dni tygodnia/ na wybranych przedmiotach szkolnych)

• podział ze względu na treść:

  • całościowa (np. zachowanie ucznia na lekcji we wszystkich aspektach: dyscyplina, uwaga, aktywność umysłowa i praktyczna)

  • częściowa (np. jedna z form zachowania na lekcji)

• podział ze względu na zakres treściowy:

  • jednostkowa (indywidualna)

  • kompleksowa (grupowa)

Techniki socjometrii i ich zastosowanie w pracy pedagoga

• Klasyczna technika Moreno: zadawanie członkom grupy jednakowych pytań pozytywnych (np. z kim najbardziej chciałbyś jechać na wycieczkę?/ siedzieć w ławce w klasie?/…) lub negatywnych¹ (np. z kim najmniej chętnie pojechałbyś na wycieczkę?/ siedziałbyś w ławce?/…). Odpowiedzi dostarczają informacji
  z kim osoba pytana chciałaby wejść w kontakt w sprecyzowanej sytuacji.

• Technika „zgadnij kto?”: zadawanie dzieciom pytań dotyczących cech lub zachowań osób w grupie, dzieci wskazują kogo dotyczy pytanie (np. Napisz kto jest najczęściej uśmiechnięty/ jest bardzo dobrym uczniem/ kto jest zawsze przygotowany do zajęć/ kto dokucza innym/ kto jest niemiły/ na kim nie można polegać itd.) w tej technice można wskazać na siebie. Badanie dostarcza informacji dotyczących postrzegania siebie nawzajem.

• Szeregowanie rangowe: polega na szeregowaniu wszystkich członków klasy wg nasilenia konkretnej cechy. Technika niepolecana dla młodszych uczniów i dużych grup.

• Porównywanie parami: porównujemy każdą parę z grupy pod kątem konkretnej cechy, badanie bardzo dokładne, jednak nie nadaje się dla klasy szkolnej (dla klasy 25-osobowej mamy 300 par, bo $\frac{n\left( n - 1 \right)}{2}$

• Skale oszacowań: wskazanie wśród uczniów klasy osób o interesującym nas stopniu natężenia cechy (np. kto uczy się najlepiej i najgorzej). Technika dosyć skomplikowana dla młodszych klas.

• Plebiscyt życzliwości i niechęci: łatwa w zastosowaniu, zrozumiała dla młodszych dzieci, prosta
  w opracowaniu, dostarcza opinii w kategorii sympatii i antypatii wszystkich osób w grupie (każdy członek grupy ocenia swój stosunek do innych osób w skali lubię, raczej lubię, jest mi obojętny, raczej nie lubię,
  nie lubię).

---

1. ważne jest by zadawać pytania okrężne, nie wprost (NIE: z kim nie chciałbyś…/ z kim nie chcesz…)↩