Program terapii pedagogicznej - cz.II

Data dodania: 2004-11-25 10:05:34

Problem niepowodzeń szkolnych jest chyba najczęstszym przedmiotem badań i analiz

pedagogicznych, ponieważ przyciąga uwagę ogromnej rzeszy nauczycieli, którzy dbając

o skuteczność własnych oddziaływań dydaktycznych spotykają na swej drodze uczniów z

dużymi trudnościami w nauce. Oczywiście, przyczyną tego stanu rzeczy mogą być

nieprawidłowości w samym przebiegu procesu dydaktycznego, w wyniku błędów

nauczyciela lub ucznia.

1. ĆWICZENIA W ZAKRESIE MÓWIENIA, CZYTANIA I PISANIA:

Ćwiczenia i zabawy stymulujące językowy rozwój dziecka, ułatwiające

mówienie, czytanie i pisanie:

Zabawy fonologiczne:

Zabawy z rymem (wyszukiwanie rymujących się wyrazów; układanie

rymów do obrazków; szukanie rymów do słów; kończenie rymowanych

zdań; układanie rymowanych wierszyków i piosenek);

Zabawy ortofoniczne (odgadywanie, nazywanie i naśladowanie

odgłosów zwierząt);

Zabawy w środki lokomocji (odgadywanie, nazywanie i naśladowanie

odgłosów znanych człowiekowi z taśmy magnetofonowej;

wyszukiwanie i artykulacja werbalna wyrazów dźwiękonaśladowczych

w wierszach dla dzieci; wysłuchiwanie, nazywanie i naśladowanie

dźwięków w otoczeniu);

Zabawy z sylabami (wyklaskiwanie słów sylabami; przeliczanie i

układanie z patyczków lub klocków ilości sylab w wyrazie i w zdaniu;

śpiewanie zdań sylabami, układanie własnych śpiewanek;

wypowiadanie szeptem sylab zakończonych spółgłoską, np.: sen, wit,

mam, dar, rycz, tor; wypowiadanie głośno sylab zakończonych

samogłoską, np.: la, to, re, mu, sza, bo; kończenie wyrazów

2-sylabowych do obrazków; łączenie wyrazów z podanych sylab;

odgadywanie słów-czynności wymawianych sylabami toku tzw.

pantomimy zwerbalizowanej; wymyślanie słów do podanej liczby

sylab; układanie i odczytywanie słów i zdań z rozsypanek

wyrazowych; odgadywanie wymawianych sylabami słów przez

nauczyciela; rozcinanie kartoników z wyrazami według podziału na

sylaby);

Czytanie z przeciąganiem sylab;

Zabawy z głoskami (rozkładanie prostokątnych pasków papieru pod

wyrazami w ilości równej liczbie sylab w tym wyrazie; zapisywanie w

prostokątach ilości głosek w poszczególnej sylabie; zapisywanie za

pomocą prostokątów schematów sylabowych wyrazów z

wyszczególnieniem samogłosek; wypowiadanie powyższych wyrazów

tylko samogłoskami; zapisywanie ilości sylab w wyrazach;

wyodrębnianie pierwszego dźwięku w słowie zaczynającym się od

samogłoski, potem od spółgłoski, a na końcu od grupy spółgłoskowej;

wysłuchiwanie i liczenie samogłosek w wypowiadanych słowach;

zakreślanie w podanych wyrazach samogłosek; podział wyrazu na

głoski z uwzględnieniem graficznego zróżnicowania spółgłosek i

samogłosek i liczeniu głosek w tych wyrazach);

Ćwiczenia artykulacyjne z obserwacją narządów mowy (obserwowanie

i odgadywanie wymowy dźwięków dokonanych przez nauczyciela, np.

U E S M R; obserwacja warg z lusterkiem przy wymawianiu p, b, m

oraz u-e, i-o; obserwacja z lusterkiem przy wymawianiu s, z, c, dz;

obserwacja z lusterkiem drogi wylatywania powietrza przy

wymawianiu p oraz m; obserwacja z lusterkiem szybkości

wylatywania powietrza przy wymawianiu s oraz p; obserwacja przy

lustrze dźwięczności wymawianych głosek z dotykaniem krtani i

policzka; ćwiczenie opozycji fonologicznych, głośno dźwięczne b, d, g,

z oraz szeptem bezdźwięczne p, t, k, s; zabawy mimiczne w

«uśmiech», «ryjek»; wypowiadanie «e» naprzemiennie z «u»;

wypowiadanie «e» z położeniem języka na dolnych zębach;

wypowiadanie «s» ze zbliżaniem zębów do siebie; wypowiadanie «u» z

podniesieniem języka za górne zęby; wypowiadanie «sz» pamiętając o

«ryjku» czyli zaokrągleniu warg; zabawa orientacyjno — ruchowa «a»

leżenie na podłodze, «l» szybkie podnoszenie się do stania;

artykułowanie dźwięków «a-l» przed lusterkiem i porównanie

położenia języka do uprzedniej zabawy ruchowej; zabawa

orientacyjno — ruchowa na «rrr» swobodne wirowanie, falowanie ze

wstążkami, a na «lll» przysiady w pozycji pionowej; artykułowanie

dźwięków «r-l» przed lusterkiem porównanie położenia języka do

uprzedniej zabawy ruchowej; rysowanie schematów słów z podziałem

na sylaby i graficznym uwzględnieniem obecności drżącego «r» falistą

linią oraz płynnego «l» pionowa strzałką; gimnastyka narządów mowy

poprzez szybkie pionowe poziome ruchy języka, naśladowanie «ssania

cukierka», «jazdy na koniku», «jazdy motorem rrrr.», wymawianie

zbitek spółgłoskowych np. dddttt, dtdtdt, detedetedete itp.

Zabawy z głoskami (wyodrębnianie głosek na końcu wypowiadanego

słowa zakończonego samogłoską i potem spółgłoską; wyodrębnianie

głosek na końcu wyrazu przedstawionego na obrazku bez

wypowiadania tego wyrazu; odgadywanie słownych zagadek «co

powstanie gdy do sylaby my- dodamy głoskę -sz ?»itp.; odgadywanie

słownych zagadek «co powstanie gdy od słowa kra(n) odetniemy

ostatnia głoskę?»; odgadywanie słownych zagadek «co powstanie gdy

od słowa (k)osa odetniemy pierwszą głoskę?»; synteza głoskowa

wypowiadanego przez nauczyciela słowa; wypowiadanie głoskami

słowa przedstawionego na obrazku; ćwiczenia analizy i syntezy

wykonywanie poleceń nauczyciela «jaki dźwięk jest po a w wyrazie

szafa?»; zagadki zadawane przez nauczyciela i przez ucznia «to

zaczyna się na m i warczy?» (motor) itp.; wyszukiwanie wyrazów

zaczynających się na daną głoskę; wyszukiwanie wyrazów

zawierających w nazwie daną głoskę; wyszukiwanie wyrazów

kończących się na daną głoskę; wymyślanie wyrazów zaczynających

się na tę głoskę na którą skończył się wyraz poprzedni; odgadywanie

zagadek «jaka to głoska którą słychać w środku słowa pompa, na

końcu słowa zrobiłem, na początku słowa motor?»(M) itp.; układaniez

klocków, skakanek, sznurków, sznurówek wymawianej przez

nauczyciela małej i wielkiej litery drukowanej i pisanej; układanie z

klocków literowych podanych przez nauczyciela wyrazów i zdań;

ćwiczenia w różnicowaniu dźwięków podobnych i-j, i-ł, u-ł poprzez

wybieranie obrazków spośród innych których nazwa rozpoczyna się

na dana głoskę.

Pisanie liter po śladach, kreślenie liter na dużych płaszczyznach i w

ograniczonym polu.

Zabawy i ćwiczenia morfologiczne:

Liczenie cegiełek (wyrazów) w wypowiadanych przez nauczyciela

zdaniach; porównywanie zdań najdłuższych i zdań najkrótszych;

wymyślanie zdań na podstawie ilustracji i liczenie słów w tych

zdaniach; liczenie słów w zdaniach wypowiadanych przez nauczyciela

układanie z klocków schematów tych zdań, porównywanie długości

tych zdań co do ilości zawartych w nich słów; układanie zdań o

wylosowanym przedmiocie i przeliczanie wyrazów w tych zdaniach;

kończenie zdań rozpoczętych przez nauczyciela z liczeniem ilości słów

dodanych i ilości słów w całym zdaniu.

Tworzenie nowych słów przez dodanie fragmentu i odkrywanie

logicznego sensu lub jego braku w nowo powstałym wyrazie;

tworzenie nowych słów przez łączenie słów pasujących do siebie;

budowanie wyrazów zaczętych przez nauczyciela z obrazkiem i bez

obrazka; tworzenie nowych słów zaczynających się np. od sylaby pas-,

płacz-, wóz- itp.; wyszukiwanie wyrazów podobnie brzmiących

(paronimów) np. żebra — zebra, burza — buzia, kura — kula, puszka —

muszka itp.; tworzenie nowych wyrazów za pomocą substytucji głosek

np. szal — szał — wal — wał — dał — brał — brat itp.; odkrywanie

nowych słów ukrytych w innych wyrazach np. cz-kawka, w-akacje,

u-waga, d-rogi, o-statki, z-lew, b-osa, e-kran itp.; rebusy rysunkowe;

odkrywanie ukrytych słów przez wstawienie w puste miejsce głoski

«r» lub «l» albo «s» lub «sz»; tworzenie nowych wyrazów przez

dodanie nowych cząstek: w, na, pod, za, np. ła-(w)-ka, (na)-pra-wa,

s-(pod)-nie, po-(za)-mykać, (pod)-da-wać, po-(dom)-ka itp.; rebusy

sylabowo — obrazkowe.

Pisanie liter i ich połączeń ruchem ciągłym.

Ćwiczenia w przepisywaniu.

Ćwiczenia syntaktyczne:

Teatrzyk kukiełkowy, którym postacie mówią dziwnie, monotonnie,

bez płynności i bez intonacji, wypowiadając każde słowo oddzielnie.

Próby układania i wypowiadania w ten właśnie dziwny sposób

dialogów albo znanych wierszyków i piosenek;

Zabawa w kosmitów, w której improwizuje się spotkanie kosmity z

Ziemianinem. Nauczyciel rozpoczyna zdanie, dziecko je kończy

mówiąc dziwnym językiem kosmity.

Zabawa «słowa — rzeczy». Dziecko ogląda i nazywa obrazki na

których są różne rzeczy i postacie. Wyodrębnianie nazw rzeczy z

najbliższego otoczenia dziecka. Układanie i zapisanie zdania z nazwą

rzeczy przedstawioną na obrazku, podkreślenie w zapisanym zdaniu

«słowa — rzeczy». Wyszukiwanie «słów — rzeczy» w wierszu,

piosence, bajce.

Zabawa «słowa — czynności». Oglądanie ilustracji przedstawiających

różne sytuacje, nazywanie czynności na obrazkach, budowanie zdań

do obrazków i wskazywanie w nich «słów — czynności». Wyszukiwanie

«słów — czynności» w wierszu, piosence, bajce.

Wyszukiwanie w zdaniach «słów — rzeczy» i «słów — czynności».

Zapisywanie zdań (twórczych lub odtwórczych), wyszukiwanie w nich

i podkreślanie za pomocą dwóch kolorów «słów — rzeczy» i «słów —

czynności».

Zabawa «słowa wskazujące». Dziecko ogląda plansze z brakującymi

elementami i na pytanie nauczyciela gdzie czegoś brakuje odpowiada

używając słów: w, pod, nad, na, przed, za. Nauczyciel pyta o

położenie przedmiotów w najbliższym otoczeniu — dziecko odpowiada

stosując poznane przyimki. Następnie dziecko uzupełnia ilustracje

brakującymi elementami, dorysowując je według instrukcji i

opowiadając o tym co robi.

Dobieranie podpisów do obrazków.

Ćwiczenia uświadamiające poprawną kolejność wyrazów w zdaniu.

Dziecko buduje zdanie z podanymi słowami, zapisuje każdy wyraz na

osobnej karteczce, układając karteczki w różnej kolejności odczytuje

powstałe zdanie i przekonuje się o dobrym lub złym brzmieniu

ułożonego zdania. Wybiera to zdanie, które najładniej brzmiało i

zapisuje je w zeszycie z zachowaniem wielkiej litery na początku i

kropki na końcu zdania.

Układanie zdań z rozsypanek wyrazowych.

Ćwiczenia w czytaniu ze zrozumieniem.

Zabawy i ćwiczenia pragmatyczne:

Opowiadanie wesołych historyjek obrazkowych,

wprowadzających humor i żart do myślenia przyczynowo —

skutkowego dziecka;

Ćwiczenia w pisaniu z pamięci i próby pisania prostych wyrazów

ze słuchu.

Opis dwóch obrazków różniących się tylko kilkoma szczegółami,

co dodatkowo stymuluje percepcję wzrokową dziecka;

Kończenie zdań pobudza wyobraźnię i wzbogaca słownictwo;

Wymyślanie opowiadania do wylosowanego obrazka lub

przedmiotu;

Układanie opowiadania do wylosowanych kolejno obrazków (w

grupie można narysować poszczególne zdarzenia — kadry i

poprzez sklejenie kartek utworzyć cały film, który jest

opowiadany ponownie podczas jego projekcji

Opowieści pantomimiczne — jedno dziecko pokazuje ruchem ciała

jakąś opowieść, a drugie opowiada o tym co robi pierwsze;

Zabawa w festiwal — prezentowanie wierszy, piosenek, bajek,

żartów oraz ciekawego zapowiadania przewidzianych występów;

Wymyślanie zagadek na temat zwierząt, zabawek, bajek,

piosenek itp.;

Zabawa — instruktaż. Jeden uczestnik zabawy jest instruktorem i

wydaje polecenia wykonawcy (drugiemu uczestnikowi zabawy),

który te polecenia wykonuje. Powinna nastąpić zmiana ról;

Rozmowy pacynek — dzieci kształcą umiejętność dialogowania

poprzez tworzenie przedstawień teatralnych;

Swobodne wypowiedzi dzieci na różne tematy, rozmowy z

kolegami, dzielenie się wrażeniami z wycieczki lub

przedstawienia teatralnego, opisy obrazków lub przeżytych

sytuacji, słuchanie bajek, piosenek, opowiadań z płyt lub

czytanych przez nauczyciela.

Podsumowanie — efekty oddziaływań reedukacyjnych.«Jeżeli

planujesz na rok — sadź ryż;

Jeżeli planujesz na 10 lat — sadź drzewa;

Jeżeli planujesz na setki lat — kształć swoje dzieci.»przysłowie

chińskie

Przedstawiony program pracy terapeutycznej został zrealizowany

w prawie 100% — tach, podczas jednego roku szkolnego w

ramach 2 godzin (tygodniowo) pozalekcyjnych zajęć korekcyjno —

kompensacyjnych. Kontynuacja indywidualnego programu

terapeutycznego odbywała się również w czasie szkolnych zajęć

dydaktycznych (gdyż terapeuta był równocześnie wychowawcą

chłopca i niektóre zadania można było przenieść na grunt zajęć

szkolnych), zajęć logoterapii w Poradni Psychologiczno —

Pedagogicznej oraz zajęć domowych z rodzicami. Tylko takie

poszerzenie kręgu oddziaływań terapeutycznych pozwoliło na

zrealizowanie tak obszernego programu, a przede wszystkim

pomogło uniknąć powierzchowność wprowadzanych zagadnień

dzięki systematycznemu powtarzaniu ćwiczeń i utrwalaniu

nabytych umiejętności przez chłopca.

W zajęciach korekcyjno — kompensacyjnych Grzegorz

uczestniczył razem z dwoma kolegami, wykazując duże chęci i

zaangażowanie. Na początku pracy ogromnym utrudnieniem było

słowne porozumiewanie się, które zostało szybko usprawnione

przez wprowadzenie prostych zasad kontaktowania się i

wykorzystania w tym celu niewerbalnych środków wyrazu.

Żmudne ćwiczenia przeplatały chwile radości z każdego

poprawnie wyartykułowanego lub nieoczekiwanie

wypowiedzianego słowa. Ćwiczenia logopedyczne przeplatały

ćwiczenia percepcji słuchowej i wzrokowej, koordynacji wzrokowo

— ruchowej i orientacji przestrzennej. Systematyczne

realizowanie tych ćwiczeń ułatwiało Grzesiowi wykonywanie z

kolei zadań w czytaniu, pisaniu, liczeniu i rozumowaniu

Aby nie doprowadzać do znużenia, chłopcy bawili się w zabawy

ruchowe, relaksacyjne, plastyczne, twórcze, wykonywali

ćwiczenia Dennisona itp.

Ćwiczenia były tak dobierane, aby nie kojarzyły się chłopcu z

codziennymi zajęciami szkolnymi i nie wywoływały dodatkowych

nieprzyjemnych napięć, czy lęków. Zadania przygotowywano tak,

aby dziecko nie miało z nimi żadnych problemów, czasem nawet

poniżej Jego możliwości. Praca została ukierunkowana głównie na

zapewnienie chłopcu poczucia bezpieczeństwa, umożliwienie

osiągania sukcesów i podnoszenia samooceny.

Poczynione starania po roku pracy przyniosły wymierne rezultaty

przerastając oczekiwania wszystkich zainteresowanych. Sukces

ten jest dziełem zespołu ludzi pełniących opiekę nad dzieckiem i

rozkłada się na: rodziców, specjalistę — logopedę z Poradni

Psychologiczno — Pedagogicznej oraz nauczyciela wychowawcę i

reedukatora w jednej osobie.

W chwili obecnej Grzegorz chętnie podejmuje pracę oraz

współpracuje z rówieśnikami, opracowuje w domu wyznaczone

ćwiczenia, znikło napięcie emocjonalne występujące na zajęciach

szkolnych. Często opowiada o sobie i swojej rodzinie, chociaż

jeszcze jego wypowiedzi nie zawsze są poprawne fonetycznie, ale

już zrozumiałe dla innych osób. Na zajęciach jest aktywny,

dobrze rozumie wydawane polecenia, wykazuje duże postępy.

Otrzymuje wiele pochwał za wkład pracy i na forum klasy jest

często nagradzany za odnoszone sukcesy. Lepiej radzi sobie z

zadaniami wymagającymi od niego wytężonego wysiłku

umysłowego, jest uważny i potrafi skoncentrować się na

wykonywanym zadaniu przez dłuższy czas. Lubi uczestniczyć w

zajęciach ruchowych dając sobie doskonale radę w czasie

wykonywania ćwiczeń gimnastycznych, a nawet zabaw

zręcznościowych z piłką. Z dużą ochotą rysuje, maluje, lepi,

konstruuje, a jego prace plastyczne przedstawiają wysoki poziom

artystyczny.

Uczeń zna większość liter, myli jeszcze jednak litery o podobnym

kształcie. Wyróżnia sylaby i głoski w prostych wyrazach,

dokonuje syntezy wyrazów. Poprawnie układa podpisy do

obrazków i czyta łatwe wyrazy. Wyszukuje wyrazy w tekście,

stara się zrozumieć to co czyta, chętnie o tym opowiada.

Powinien dbać bardziej o poprawność językową wypowiedzi

ustnych. Potrafi bezbłędnie przepisać tekst, nie robiąc błędów

kaligraficznych i dbając o estetykę pisma. Popełnia jeszcze dużo

błędów fonetycznych i ortograficznych podczas pisania ze słuchu.

W zakresie dziecięcego liczenia Grzegorz przelicza liczby do 10,

ma jednak kłopoty z liczeniem w zakresie 10 potrzebując prawie

zawsze konkretu. Potrafi wskazać zbiór z większą liczbą

elementów. Myli jeszcze cyfry o podobnym kształcie oraz

dodawanie z odejmowaniem, a podczas rozwiązywania nawet

łatwych zadań tekstowych oczekuje pomocy osoby dorosłej.

Korygowanie deficytów rozwojowych to proces wieloletni —

rozpoczęty wcześnie daje szansę na wyrównanie zaburzeń. Aby

zapewnić ciągłość reedukacji, która jest podstawowym

warunkiem jej skuteczności, należy zorganizować pracę

terapeutyczną na następne lata nauki w szkole.

W przypadku Grzegorza należy kontynuować ćwiczenia

logopedyczne oraz ćwiczenia percepcji słuchowej, gdyż są to

sfery rozwojowe, które nie zostały jeszcze do końca usprawnione

z powodu intensywności i rozległości zaburzeń. Ćwiczenia

percepcji wzrokowej, koordynacji wzrokowo — ruchowej i

orientacji przestrzennej mogą w najbliższej przyszłości stanowić

zestaw zadań służący do kompensacji, ponieważ usprawnienie

tych funkcji zostało zakończone. Grzegorz bardzo dobrze radzi

sobie z rozróżnianiem znaków graficznych za pomocą wzroku,

będących w stanie spoczynku lub w ruchu oraz określaniem ich

położenia na płaszczyźnie i w przestrzeni. Prawidłowo

odwzorowuje litery, wyrazy i zdania w czasie ćwiczeń w

przepisywaniu. Dokładnie umieszcza pismo w liniaturze,

zachowując kierunek z lewej strony do prawej. Nie popełnia

błędów co do kształtu liter i ich połączeń.

Dużego nakładu pracy wymagają jeszcze kompetencje

matematyczne Grzegorza dotyczące liczenia i rozumowania oraz

umiejętności poprawnego

i płynnego czytania i pisania. Dalsza praca terapeutyczna z

Grzegorzem nie będzie łatwa, ale na pewno zaowocuje bardzo

dobrymi wynikami, a mojej skromnej osobie dostarczy dużą

porcję radości i satysfakcji.

1. Bibliografia:

1. I. Czajkowska, K.Herda — «Zajęcia

korekcyjno-kompensacyjne w szkole» WSiP 1989r.

2. H. Skibińska — «Praca korekcyjno- kompensacyjna z

dziećmi dziećmi trudnościami w pisaniu i czytaniu»

BYDGOSZCZ 2001r.

3. M. Micorek — «Materiały pomocnicze do zajęć

korekcyjno-kompensacyjnych z dziećmi sześcioletnimi i

siedmioletnimi» RODN «WOM» w Bielsku-Białej 2003r.

4. E. Chmielewska — «Zabawy logopedyczne i nie tylko —

poradnik dla nauczycieli i rodziców» «MAC»S.A. Kielce

2001r.

5. G. Demelowa — «Elementy logopedii» WSiP W-wa 1979r