10.10.2011 - Wykład 2

Językoznawstwo - bada funkcje języka. Na świecie jest od 3,5 tys. do 6 tys. języków. Język Kaszubów jest od 6 lat uznany za język. Językoznawstwo jako nauka istnieje od XX wieku.

Strukturalizm to kierunek w lingwistyce rozwijający się od początku XX wieku. Twórca: Ferdynand de Saussure. Do podstawowych założeń strukturalistów należy odróżnianie języka jako tworu abstrakcyjnego i społecznego od mówienia, które jest procesem konkretnym i jednostronnym.

Kognitywizm (językoznawstwo kognitywne) - powstał w latach 80 i 90 XX wieku. W Polsce istnieje od lat 90. Według kognitywistów struktura języka pokrywa się ze strukturą ludzkiego poznania. Poznanie zaś opiera się na doświadczeniu. Jeżeli więc doświadczenia poszczególnych grup społecznych są różne to różnice te muszą się odbijać w językach, którymi te grupy się posługują.

Gramatyka transformacyjno-generatywna jest to teoria językoznawcza, której twórcą jest amerykański lingwista Noam Chomsky. Założenia: Dla Chomskiego obiektem badań był nie sam tekst, lecz człowiek mówiący i proces tworzenia przez niego wypowiedzi. Próbował on wyjaśnić jak to się dzieje, że każdy użytkownik języka jest w stanie tworzyć i rozumieć zdania z którymi nigdy dotąd się nie zetknął.

Podział językoznawstwa:

1.- szczegółowe (konkretne)

- ogólne

Językoznawstwo ogólne dzieli się na:

- ogólne właściwe (wszystkie języki)

- ogólne teoretyczne (sama teoria języka)

Językoznawstwo ogólne ma trzy działy:

- charakter i istota języka i jego organizacja

- relacje języka ze zjawiskami pozajęzykowymi

- metodologia językoznawstwa

2. - wewnętrzne (budowa języka, np. gramatyka)

- zewnętrzne (stosunek języka do innych dziedzin nauki, np. nauka języka polskiego jako obcego)

3. - teoretyczne (cała gramatyka, zasady)

- stosowane (zastosowanie teorii w praktyce)

Z językoznawstwa ogólnego się językoznawstwo typologiczne.

Typologia jest rodzajem językoznawstwa porównawczego o charakterze synchronicznym, które zajmuje się porównywaniem wszystkich języków, ustalaniem podobieństw i różnic między nimi. W językoznawstwie porównawczym wyróżnia się językoznawstwo historyczno-porównawcze i językoznawstwo funkcyjno-porównawcze (typologiczne). Językoznawstwo historyczno-porównawcze opiera się na diachronii, inaczej nazywane jest komparatystyka. Jest to metoda badania języka polegająca na analizie jego ewolucji przy równoczesnym porównywaniu jej z odnośnymi faktami języków pokrewnych.

Diachronia bada jak powstał język od początku, natomiast synchronia bada jedną polszczyznę, np. Kochanowskiego. Nie bierzemy pod uwagę tego co było wcześniej i później.

Językoznawstwo typologiczne jest językoznawstwem funkcyjnym, które nie ogranicza się do analizy synchronicznej jednego języka, lecz rozciąga swój zakres działania teoretycznie na wszystkie znane języki opisując je łącznie. Opis wszystkich języków umożliwiają dwie okoliczności:

1. wszystkie języki naturalne mają pewne cechy wspólne tzw. uniwersalia językowe.

Język sztuczny - esperanto, język programistów. Język naturalny to język polski.

Uniwersalia:

a) aprioryczne, inaczej niezależne od doświadczenia, np. samogłoski, spółgłoski

b) empiryczne - oparte na doświadczeniu, np. akcent.

Każdy język jest konwencjonalny.

2. na podstawie odpowiednio wybranych kryteriów można wszystkie języki klasyfikować na pewne typy.

Na bazie językoznawstwa typologicznego w połowie XX wieku ukształtowało się językoznawstwo kontrastywne inaczej konfrontatywne i jego zadaniem jest porównywanie kilku wybranych języków (najczęściej 2) w celu ustalenia ich podobieństw i różnic we wszystkich poziomach struktury języka. Przedmiotem badań językoznawczych może być ponadto rozwój języka lub jego stan w określonym momencie czasowym. Wyróżniamy językoznawstwo:

- diachroniczne - zajmuje się zagadnieniami rozwoju języka z punktu widzenia zmian, którym podlega w czasie. Diachronia w języku jest to wzajemny stosunek dwóch lub więcej stanów ewolucyjnych języka, z których jedne są wcześniejsze, a inne późniejsze.

- synchroniczne - bada stan języka w pewnym momencie czasowym w danym momencie jego rozwoju. Przedmiotem zainteresowania tego działu jest sposób funkcjonowania mechanizmu językowego niezależnie od pochodzenia jego poszczególnych elementów.

17.10.2011 - wykład 3

Język

1. wg strukturalistów

Język jest przede wszystkim systemem znaków wchodzących w skomplikowaną sieć wzajemnych powiązań. Jest systemem o pewnej strukturze i funkcjach.

2. dla pragmatyka język jest postrzegany jako zespół środków oddziaływania na drugiego człowieka i na grupę ludzi. Środkiem oddziaływania, a więc powodowania by ów człowiek czy grupa ludzi czuła, myślała i postępowała zgodnie z wolą nadawcy.

3. dla kognitywisty język jest przede wszystkim środkiem kumulacji międzypokoleniowej wiedzy o świecie i rzeczywistości wiedzy będącej skutkiem wielowiekowych obserwacji przyrody i relacji międzyludzkich oraz wynikających z nich systemów ważności ocen i wartości rzeczy i zjawisk.

4. język jest przede wszystkim środkiem codziennego porozumiewania.

Język jest najbardziej złożonym i najszerszej stosowanym zorganizowanym systemem znaków służącym do porozumiewania się w obrębie danej grupy ludzi.

Znaki.

Znakami są wszystkie przedmioty wydarzenia, zachowania lub inaczej zjawiska fizyczne jeżeli na zasadzie reguł znanych tym, którzy się nimi posługują odsyłają do innych przedmiotów i zjawisk. Znakiem jest zatem postrzegany zmysłami element, wywołujący określone skojarzenia. Znak ma, więc dwie strony: oznaczającą, czyli formę i oznaczaną, czyli treść. Forma ma charakter materialny, poznawalny, zmysłowy. Związek między formą a treścią nie jest motywowany żadnym podobieństwem. Każdy znak ma zawsze odbiorcę, który umie odczytać jego znaczenie przez formę, lecz nie każdy znak ma świadomego nadawcę. Powiązane ze sobą i uporządkowane znaki tworzą system (tworzą kod). Kod z łac. oznacza księga, wykaz. Systemowość znaków należy rozumieć następująco znak uzyskuje swoje znaczenie w wyniku umownego włączenia go do pewnego systemu znaków. Wszystkie przedmioty, wydarzenia, zjawiska, które odbieramy jako znaki mają 4 cechy:

- są odbierane za pomocą zmysłów

- istnieje nadawca znaku, który celowo udostępnia ją komuś (odbiorcy). Nadawca nie zawsze jest świadomy.

- zamierzenia nadawcy sprowadzają się do tego, aby nasunęła się odbiorcy pewna myśl o ustalonej treści, która nie dotyczy formy samego znaku i wtedy treść tej myśli nazywa się znaczeniem.

- koniecznym warunkiem porozumiewania się nadawcy z odbiorcą jest to, aby obaj znali zasady używania owego znaku.

Znaczenie

Najogólniej znaczenie można określić jako stronę treściową znaku a zatem jest to właściwość znaku polegająca na tym, że swoją formą brzmieniową lub graficzną odsyła on do klasy innych niż on sam zjawisk zewnętrznych. (Grzegorczykowa)

Na poglądy językoznawców w zakresie zdefiniowania znaczenia wpływ wywarły przede wszystkim dwie teorie znaczenia.

1) Teoria asocjacjonistyczna (skojarzeniowa)

2) Teoria określająca znaczenie jako sposób użycia wyrażenia.

Wg 1. Znaczenie wyrazu jest określone jako przedstawienie połączone z brzmieniem wyrażenia językowego na zasadzie praw kojarzenia.

Wg 2. teorii zwanej znaczenie wyrażenie to wiedzieć jak tego wyrażenia używać. Można mówić o znaczeniu wyrazu jako jednostki słownikowej, czyli o znaczeniu leksykalnym wyznaczającym zbiór rzeczy, zjawisk, relacji. Zwraca się wtedy uwagę na cechy definicyjne, czyli istotne za pomocą których możemy wyrażać wspomniany zbiór.

Jeżeli chodzi o język gestów jest to jak gdyby przekształcenie systemu opartego na dźwiękach (artykulacji) przez inny system środki wizualne.

Pazimologia (język gestów)

Znak jest zawsze dwustopniowy, dwuelementowy znaczenie, czyli treść zna ku znak uzyskuje nie dzięki temu czym jest, ale dzięki umiejętności interpretowania go przez odbiorcę oraz przez zdolność przeciwstawiania się innym znakom.

Niektóre ze znaków są znakami naturalnymi (łza) w przypadku znaków naturalnych istnieje naturalny związek między zjawiskiem a symptomem, czyli treścią znaku, który nie został świadomie nadany w celu poinformowania jakiegoś odbiorcy, lecz odbiorca wiąże go z pewną treścią.

Ze względu na jednostronność znaków naturalnych można wyróżnić:

1. objawy jest to znak w którym związek między formą a treścią opiera się na relacji przyczynowo skutkowej inaczej symptomy.

2. obrazy inaczej ikony, Istota znaku obrazowego bądź ikonicznego wyraża się w podobieństwie formy i znaczenia. Związek między formą znaku a jego treścią opiera się na relacji podobieństwa, czyli znak pod jakimś względem naśladuje i przypomina to co oznacza.

Znaki konwencjonalne (umowne)

24.10.2011 - wykład 4

Znak językowy

Znaki konwencjonalne (umowne) zawsze są dwustronne. Warunkiem używania znaku konwencjonalnego jest to, że wszyscy użytkownicy znają tą konwencję. Raz przyjęta konwencja obejmuje każdego członka danej społeczności. Zmiana jest możliwa tylko pod warunkiem, że zostaną o tym powiadomieni wszyscy użytkownicy.

Sygnały, czyli znaki konwencjonalne mogą być podobne do rzeczy. Między sygnałami a oznaczonym przedmiotem może także nie istnieć żadne materialne podobieństwo. Taki znak nazywamy symbolem. Do symboli należą:

1. piktogramy znaki pisma obrazkowego a także napis wykonany tzw. pismem używany w miejscach publicznych a także w komputerach.

2. logo - znak rozpoznawalny firmy lub produktu rozpowszechniony za pomocą reklamy

3. ideogramy - są to znaki graficzne oznaczające rzeczy i pojęcia, np. pierwiastki skróty pierwiastków

4. emoticony

5. znaki, symbole charakterystyczne dla religii, nauki, sztuki ich treści są ukryte i aby je zrozumieć potrzebne jest określona wiedza.

6. znaki językowe najistotniejszym wyróżnikiem znaków systemu językowego jest fakt, że mogą się one między sobą łączyć zgodnie z ustalonymi i obowiązującymi regułami i tworzyć większe całości.

Inny podział ze względu na uczestniczące w ich odbiorze zmysły

1. znaki wzrokowe, np. flagi, dym, drogowe

2. znaki słuchowe, np. słowa, sygnał dźwiękowy, stanie na baczność, hejnał- południe

3. węchowe, np. restauracja, zapach metanu, dym, zapach alkoholu

4. dotykowe, np. uścisk dłoni, pocałunki, klepanie po plecach

5. smakowe, np. potrawy

Znaki wzrokowe i słuchowe dzielimy na:

- w zależności sposobu przetwarzania

a) wzrokowe ulotne (szybko przemijające), np. pismo migowe

b) wzrokowe trwałe, np. tekst, znaki drogowe

c) wokalno-słuchowe, np. mowa ustna

d) instrumentalno-słuchowe, np. bębenki

Formę w znaku językowym stanowi dźwięk lub zapis a treścią jest określone znaczenie. (Znaki językowe mogą być ulotne i pisane, a ważniejsze jest ustne.) Twórca strukturalizmu de Saussure podkreślał dwoistość znaku językowego według niego na płaszczyźnie systemu językowego znak językowy ma charakter abstrakcyjny i przedstawia się jako dwoisty byk polegający na ścisłym związku funkcjonalnym pomiędzy określonym przedstawieniem dźwiękowym lub graficznym a dźwiękowym pojęciem. Związek między stroną znaczącą a stroną oznaczoną ma charakter konwencjonalny.

Trójkąt Ogdena Richardsa

B (pojęcie) bezpośredni kontakt

A C

(forma) (element świata pojmowanego

i doświadczalnego)

Bezpośredni kontakt z otoczeniem ma pojęcie, a forma ma pośredni związek (trójkąt Ogdena). Każda komunikacja wymaga znaków i kodów. Kody to systemy, wewnątrz których znajduje się uporządkowane zbiory elementów i zależności pomiędzy tymi elementami. Język stanowi system składający się z wielu poziomów, z których każdy ma właściwą sobie strukturę.

Fonem nie ma treści, więc nie jest on znakiem.

Morfem ma już treść.

Uznaje się formę, ale z zastrzeżeniem, że nie jest on znakiem.

Morfem najważniejsza cząstka znacząca mająca znaczenie leksykalne lub gramatyczne.

Przedszkole

przed - szkol - e

końcówka fleksyjna

morfem fleksyjny

zrobiłam robić - rob’

z - rob - i - ł - a - m końcówka osobowa

morfem m. cz. m. rodz.

gramatyczny przeszłego żeńskiego

Wyraz

Zdanie

Wspólną podstawową rolą tych jednostek jest informowanie o treści danej formy językowej obu jednostek języka tworzy słowo, aby mógł być on wykorzystany muszą istnieć w systemie reguły warunkujące jego użycie, gramatykę.

Cechy systemu języka:

- struktura otwarta

- wykazuje znaczne niespotykane w innych językach bogactwo znaków

- jest wynikiem wielowiekowego procesu, ciągle się zmienia i rozwija, np. bielizna, miednica.

Warunki skutecznego porozumiewania się:

1. nadawca i odbiorca muszą mieć opanowany kod językowy

2. uczestnicy musza posiadać sprawność socjolingwistyczną polegającą na dostarczaniu norm w ??? do pełnionych przez nadawcę ról społecznych w danej wspólnocie językowej

3. sprawność sytuacyjna dopasowana do miejsca, czasu, tematu, rozmowy

4. sprawność pragmatyczna umiejętność osiągania zamierzonego celu komunikacyjnego za pomocą wybranych środków językowych.

Komunikacja interpersonalna - komunikacja w myślach.

Funkcje w komunikacie

Nadawca - f. ekspresywna

Odbiorca - f. impresywna

Kontekst - f. poetycka

Kontakt - f. fatyczna

Kod - f, metajęzykowa

Komunikat

Funkcja sprawcza - ja Ciebie chrzczę (dotyczy aktów prawnych)

Funkcja magiczna - chcemy uchronić się przed złem.

7.11.2011 - wykład 5

Użycie języka w pewnych sytuacjach ma na celu nie tylko przekazywanie informacji wymianę myśli wpływaniem na odbiorcę czy ujawnianie uczuć przez nadawcę. Język jest potrzebny do praktycznego działania bezpośredniego wpływania na rzeczywistość i stwarzania nowych stanów rzeczy.

Fros i Sowa - Encyklopedia- imiona

14.11.2011

Nie odbył się.

21.11.2011 - wykład 6

Tabu językowe- odwrotne od funkcji magicznej, obłaskawianie zjawisk. Dawniej nie używało się słowa diabeł, szatan, Lucyfer oraz nie wywołuj wilka z lasu.

Istnieje drugi rodzaj związany z elementem społecznym, związane z seksem. Dużo osób nie używa słowa toaleta, WC. W PRL-u nowomowa, związana z sytuacją polityczną.

Eufemizm - załagodzenie, np. pomoc domowa zamiast sprzątaczka, niania, iść tam gdzie król chodzi piechotą.

Język naturalny

Wyróżnia się:

1. Języki żywe

2. Języki martwe Języki etniczne

3. Języki pomocnicze

Ad. 1. Język, który jest używany na co dzień przez większość ludzi i którego dzieci uczą się od urodzenia.

Ad. 2. łacina

Języki martwe podział

A. o tradycji ciągłej, wegetujące: łacina, starogrecki, staro-cerkiewno-słowiański; posługują się nim określone grupy, np., w kościele

B. odcyfrowane - nie ma znajomości tych języków, ale istnieją teksty w tym języku, np. egipski

C. zrekonstruowane - nie ma żadnych tekstów na potwierdzenie posługiwania się tymi językami, np. pie., psł.

Ad. 3. języki sztuczne - tworzone sztucznie na potrzeby czegoś, np. esperanto (jeden język dla całego świata), niekoniecznie musi występować w języku mówionym. Języki komputerowe: Cobol, C++. Zamenhoff stworzył esperanto. Adamiti, volapic, ido.

Pidżim (Pidgin) - zapoczątkowano w momencie kontaktów z języka angielskiego i chińskiego, od III w. p.n.e w języku handlowym. Znanym jest koine (odmiana języka greckiego; IV -III w. p.n.e.). Z tego może powstać język etniczny - język kreolski odmiana języka angielskiego na Jamajce. Sabir język mieszany, który powstał w wyniku kontaktów handlowych. Cechy:

- niewielki zasób słownictwa

- bardzo prosty, nie mający reguł gramatycznych

Przykład lingua franca mieszanina włoskiego, hiszpańskiego, francuskiego, arabskiego.

Każdy język jest systemem.

Definicja języka naturalnego zakłada, że jest to system znaków.

- Konwencjonalny - znaki odsyłają do treści oznaczonej na mocy umowy obowiązującej w pewnej wspólnocie ludzkiej

- Semantyczny - znaki odsyłają do pewnych wspólnych dla ludzi pojęć dzięki czemu zarówno dla nadawcy jak i odbiorcy danego sygnału semantycznego jest jasne o jakie pojęcie chodzi

- Dwuklasowy - mamy dwa rodzaje znaków proste i złożone należące do dwóch różnych klas. Znaki proste klasy pierwszej, np. wyrazy odpowiadają pewnym klasom zjawisk otaczającego świata a z drugiej strony mogą być kombinowane według pewnych zasad w rozmaite znaki złożone klasy drugiej.

Właściwościom języka odpowiadają trzy funkcje jego znaków

1. diakrytyczna - odróżnianie od siebie formy znaków przy pomocy jej cech konwencjonalnych

Podsystem fonologiczny

2. semantyczna - oznaczanie zjawisk otaczającego świata

Podsystem semantyczny

3. składniowa - włączanie znaków prostych w znaki złożone

Podsystem składniowy

Systemy te są hierarchiczne

- fonologiczny

- semantyczny

- składniowy

Podsystemy językowe to z jednej strony zbiór wyrazów słownikowych danego języka z drugiej strony zbiór właściwych danym językom reguł łączenie jednostek językowych. Podsystem leksykalny i podsystem gramatyczny

Podział systemu językowego

System

Forma treść

System fonologiczny

Kategorialna jednostkowa

(złożona w kategorie) (słownictwo)

System gramatyczny system leksykalny

Morfologiczny składniowy

Słowotwórstwo fleksja

Z systemem językowym wiąże się pojęcie jednostki języka pod którym rozumiemy stały funkcjonalnie wyodrębniający się i regularnie odtwarzany w tekstach element języka. Nierozkładalny w danej płaszczyźnie językowej.

Szkoła kazańska- Jan Baudouin de Courtenay, Mikołaj Kruszewski

Fonem - wartości głosek bywają wykorzystywane do rozróżniania znaczeń. Dom - tom.

Kruszewski M. - fonemy to jednostki fonetyczne o szczególnej funkcji w porozumiewaniu się ludzi.

Psychiczne wyobrażenie dźwięku, które jako kategoria inwariantna ( kategoria niezmienna) przeciwstawienie się zmiennej konkretnej realizacji wyobrażenia psychicznego, czyli konkretnemu dźwiękowi.

W latach 20. szkoła petersburska włączyła się w dyskusję o fonemie. Przedstawiciele: Lew Szczerba, Jakubiński i Paliwanov.

Szkoła leningradzka - Matusewicz, nie wprowadzili innowacji.

Szkoła fortunatowa w Moskwie. Zbiór cech dyferencjalnych (cechy, które się różnią).

Szkoła praska - Nikołaj Trubieński wydzielił fonologię.

Jakobson Roman - Fonologia. Fonem wiązka cech dystynktywnych (charakterystycznych dla danego dźwięku) w zależności jak będą badane wyodrębniają się poszczególne cechy. Binarność (dychotomia) zasada polegająca na podziale dwuczłonowym na dwie części kategorii klasy. Ważne, żeby ten podział dotyczył tego, co jest różne.

28.11.2011 - Wykład 7

System gramatyczny.

• Gramatyczny system jest uporządkowanym i wewnętrznie powiązanym ściśle określonymi stosunkami hierarchii zespołem morfemów i reguł gramatycznych danego języka.

• Jest to zbiór zasad inaczej reguł danego języka określający sposoby kombinacji występujących w tym języku elementów językowych w wyższe całości i jest on najbardziej trwałą i odporną na wpływy zewnętrzne częścią każdego języka.

Zakres zjawisk językowych wchodzących w skład gramatyki jest różnie traktowany przez poszczególnych językoznawców. Współcześnie terminem gramatyka (w węższym znaczeniu) określa się zazwyczaj naukę o ośrodkach morfologicznych (i wtedy wyróżniana jest gramatyka wyrazu) i składniowych (gramatyka zdania). Zwolennicy szkoły praskiej strukturalistycznej włączają do gramatyki wszystkie zjawiska językowe oprócz fonologicznego. Najważniejszym i wyjściowym dla gramatyki jest pojęcie znaczenia gramatycznego pod którym w językoznawstwie tradycyjnym rozumie się funkcję znaczeniową określonej formy wyrazu wyrażoną morfemem gramatycznym lub wynikającą z szyku.

Janek kocha Basię.

Basia kocha Janka.

inne znaczenie gramatyczne przy zmianie szyku wyrazów.

Dowolne znaczenie gramatyczne posiada swoje zewnętrzne wyrażenie materialne inaczej formę gramatyczną.

1. zewnętrzne znaczenie - dźwiękowa lub graficzna strona znaków językowych

2. rozumna - forma wyrazu słownikowego występująca w tekście ma ona znaczenie słownikowe i określone cechy gramatyczne

Formy gramatyczne wynikają zawsze określone kategorie gramatyczne (przez co się odmienia?). Forma gramatyczna to postać wyrazu odmiennego użytego w tekście. Forma gramatyczna może być:

• syntetyczna (reprezentowana przez jeden wyraz)

• analityczna (reprezentowana przez kilka wyrazów, ciąg wyrazowy) widoczna w orzeczeniu imiennym, czasownik posiłkowy

Formy syntetyczne dzieli się na:

1. fleksyjne -znaczenie gramatyczne przekazywane jest przez formy fleksyjne tworzone za pomocą specjalnych cząstek (końcówek, przyrostków) dodawanych do najważniejszych części wyrazu, czuli tematu fleksyjnego

2. aglutynacyjne

1. Fleksja afiksalna wymiana głosek alternacja - fleksja zewnętrzna. Fleksja wewnętrzna- języki semickie.

2. Może występować kilka morfemów gramatycznych, ponieważ afiksy aglutynacyjne nie mają zdolności kumulowania funkcji, np. język turecki, angielski. Forma gramatyczna jest związana z paradygmatem (wzór odmiany).

Sposoby wyrażania znaczenia gramatycznego:

1. afiksacja

2. alternacja

3. akcent

4. supletywizm (całkowicie zmienia się temat)

5. reduplikacja (podwojenie rdzenia wyrazu) język onkocki itemeński kǎs (ciężki) kǎs kǎs (ciężar)

6. intonacja

7. wyrazy posiłkowe

8. szyk wyrazów

Kategoria gramatyczna

- podstawa do wyrażania form gramatycznych słownikowych odwołująca się do cech funkcjonalnych.

- klasa wyrazów wyodrębniona na podstawie kryterium form.

Płaszczyzna morfologiczna jest to zbiór mechanizmów językowych, które zapewniają tworzenie form wyrazowych i ich rozumienie.

Płaszczyzna składniowa jest to system mechanizmów językowych, które zapewniają tworzenie jednostek komunikacyjnych, czyli wypowiedzenia.

1. składnia części mowy

2. składnia wypowiedzenia

Ad. 1 opisuje możliwości wyrazów w zakresie ich łączliwości i selekcji (Walencja składniowa) sposoby realizacji tych możliwości oraz wyrażane przez ich relacje (predykacji. orzekanie) zw. składnią syntagmatyczną.

Ad. 2 opisuje wewnętrzną strukturę komunikatywne typy zdań ich semantykę i transformacje synonimiczne. Co jest jednostką składni? Częściowo jest mowa, że jest to zdanie, a

Fortunat stwierdził, że jednostką składni jest grupa wyrazu a zdanie to odmiana grupy wyrazów.

De Saussure mawiał, że podstawową jednostką składni jest tzw. syntagma (dwa wyrazy połączone ze sobą związkiem podrzędnym). W języku polskim jest zdanie jednowyrazowe.

Emil Benrenitse zauważył, że liczba znaków wchodzących w skład zdania nie odgrywa żadnej roli wystarczy jeden znak, żeby wyrazić predykatywność (orzekanie).

Garina A. Zołotowa w charakterze podstawowej jednostki składniowej zaproponowała syntakten przez który rozumie się formę wyrazową biorącą udział w organizacji zdań.

Inni językoznawcy uważają, iż podstawową jednostką składni jest konstrukcja tym bardziej, że można ją zastosować do składni syntagmatycznej jak i składni zdania. Wszystkie konstrukcje są przedmiotem składni, lecz strukturą wyjściową jest zdanie proste lub pojedyncza jedyna uniwersalna jednostka.

Zdanie ma około 200 definicji. Wszystkie dzielimy na trzy grupy:

1. strukturalne definicje, które

- określają zdanie jako wyrażenia nie mających żadnych racji wewnętrznych - gramatycznych, czyli jako jednostkę autonomiczną

- wyznaczają zdania poprzez jego właściwości kompozycyjne

- wyznaczają zdania poprzez intonację zdaniową i pauzę będące wykładnikiem jego odrębności i samodzielności

2. mieszane strukturalno-semantyczne z różnym rozkładem akcentów na cechach strukturalnych i semantycznych. Definicja Klemensiewicza: zdanie ma osobową formę czasownika.

3. semantyczne zgodnie z którymi zdanie jest wyznaczane przez sens a nie przez strukturę formalną. Za cechę istotną zdania uznaje się jego komunikatywną zupełność semantyczną niezależności od kontekstu inaczej zdaniem jest wyrażenie, które stwierdza coś określonym fragmencie rzeczywistości.

Pojęcia:

- temat (to o czym się mówi w zdaniu)

- remat (to co się stwierdza o temacie).

Ala ma kota.

temat remat

W świadomości językowej zdanie zachowane jest jako model według którego może być zbudowana nieskończona liczba różnorodnych wypowiedzi.

Różnice między zdaniem a wypowiedzeniem w sensie ściśle gramatycznych polegają na tym, że zdanie stanowi abstrakcyjny model składni, czyli konstrukcję wypowiedzenie jest tym samym modelem, lecz wypełnionym określonymi wyrazami.

Fraza. We frazie każde wypowiedzenie otrzymuje swoją realizację fonetyczną uzależnioną od intonacji akcentu logicznego, tempa mówienia, bazy wypowiedzenia.

Cechy zdania:

1. charakter komunikatywny

2. predykatywność

3. intonacja (każdy wyraz może być zdaniem)

Klasyfikacja

- kryterium strukturalne (struktura, zdanie pojedyncze lub złożone, rozwinięte, nierozwinięte)

- kryterium modalności (oznajmujące lub orzekające, rozkazujące, pytające, przeczące, apelujące)

5.12.2011 - Wykład 8

Zadania typologii lingwistycznej odnośnie podziału języków zostały nakreślone. Należą do nich porównywanie języków w celu ustalenia podobieństw i różnic struktury językowej. Wyróżniono wzorce typów języka. Szukano języków idealnych, aby opracować typologię. Początkowo za takie uznano grekę, łacinę i sanskrypt. Cechy uznano za najwyższe typem gramatycznym. Najważniejszy był fleksyjny. Jeżeli nie posiadały języki tych cech wyróżniono typ aglutynacyjny, izolujący, inkorporujący. Badanie rozpoczęli Niemcy dwóch braci: Augustyn Wilhelm von Schleger, Fryderyk von Schleger. Wyróżnili trzy języki:

1. języki bez struktury gramatycznej - izolujący.

2. afiksalne - aglutynacyjne.

3. fleksyjne

Czwarty typ pojawił się później wymyślony przez Humboldta.

Typologia fonologiczna:

- języki samogłoskowe i spółgłoskowe (j. polski)

- prozodyczne i nieprozodyczne (bez akcentu)

Typologia morfologiczna:

- aglutynacyjne

- afiksalne

- fleksyjne

- alternacyjne

- izolujące

Typologia syntaktyczna:

- koncentryczne

- ekscentryczne (przypadkowe i pozycyjne (o budowie zdania decyduje szyk zdania))

- subiektywne i obiektywne (ergatywne, genetywne i gatywne); (zdania przechodnie i nieprzechodnie + stosunek)

Typologia leksykalna - próbowano dzielić języki ze względu na pochodzenie słów to jak się dzielą wyrazy.

Typ morfologiczny:

Języki fleksyjne to morfologiczny podtyp języków afiksalnych, który podstawowym środkiem tworzenia form gramatycznych są afiksy fleksyjne (koncówki). Od sufiksów różnią się końcówki tym, że są regularne i przedstawiają znak dla kilku kategorii gramatycznych równocześnie. (są synkretyczne), np. idę.

Cechy:

1. Wyrazy składają się z małej lub bardziej wyraźnie odgraniczonego tematu oraz końcówki wyrażającej różne kategorie gramatyczne równocześnie.

2. Podczas odmiany temat wyrazu może podlegać nieuwarunkowanym fonetycznie zmianom.

3. Typy odmian są liczne i mało regularne.

4. Ta sama końcówka może pełnić różne funkcje w różnych wyrazach (końcówki współfunkcyjne i wielofunkcyjne).

5. Obecność końcówek gramatycznych pozwala na stosunkowo dowolny język w zdaniu.

Do języków fleksyjnych należy większość języków słowiańskich oprócz bułgarskiego, także litewski, łacina, greka,a w przeszłości języki indoeuropejskie.

Języki aglutynacyjne: węgierski, języki ugrofińskie, turecki i japoński. Głównym środkiem tworzenia form gramatycznych w tych językach jest aglutynacja. Polega ona na kolejnym dołączeniu do rdzenia afiksów z których każdy pełni tylko jedną funkcję. Np. lecke (lekcja), leckek - lekcje, na lekcji - leckenen, na lekcjach - leckeken.

Cechy:

1. Wyrazy składają się z wielu ściśle oddzielonych od siebie morfemów ułożonych w określonej kolejności i przy zachowaniu pewnych reguł.

2. Jeden afiks nosi jedno znaczenie.

3. Afiksy typu aglutynacyjnego mogą występować w prepozycji (przed rdzeniem) lub postpozycji (po rdzeniu).

Języki izolujące (pierwiastkowe, amorficzne, atoniczne). Jest to typ języków, w których wytępują morfemy semantyczne pełne inaczej wyrazy pierwiastki i morfemy syntaktyczne inaczej wyrazy puste, wyrażające obok szyku stosunku między morfemami.

Cechy:

1. Każdy wyraz składa się z jednego morfemu.

2. Zdanie składa się z oddzielnych morfemów ułożonych w określonej kolejności, np. język chiński

čung kuo państwo środka

kuo čung środek państwa

3. Języki izolujące charakteryzują się brakiem odmiany. Znaczenie gramatyczne jest wyrażane przy pomocy wyrazów pomocniczych, szyku wyrazów, akcentu totalnego i intonacji.

Do języków izolujących należą: wietnamski i język Sudanu.

Języki inkorporacyjne (inkorporujące) są to języki, których jedną z cech charakterystycznych pod względem typologicznym jest inkorporacyjna budowa orzeczenia. Zjawisko to polega na włączeniu do orzeczenia dopełnień (zaimkowe i rzeczownikowe), przez co mieści się w nim gramatyczny schemat całego zdania.

Język nahua ni-nako-qwo (ja jem mięso).
Na końcu jest orzeczenie przed nim dopełnienie a „ni” to je. Języki kaukazkie, język Indian północno amerykańskich, języki paleoazjatyckie.

S - V - O

podmiot orzeczenie dopełnienie

P - O - D

Język angielski, rosyjski, chiński.

SOV - język koreański, japoński, Indii.

VSO - język arabski, walijski

VOS - język malgaski,

OSV - język kabardyjski (Kaukaz)

OVS - język hiskariana (Indian)

Klasyfikacja Sapira

Powstała na początku XX wieku, podział języków według techniki gramatycznej. Nie wyróżnił języka inkorporującego. Języki fleksyjne podzielił na dwa:

1. symboliczny - posiadał fleksję wewnętrzną (j. semicki)

2. fuzyjny - posiadający pozostałe właściwości języków fleksyjnych. Przez fuzję Sapir rozumiał ściślejsze zespolenie między morfemami składającymi się na formę wyrazu, która przejawia się w różnego rodzaju zmianach fonologicznych w miejscu zetknięcia się morfemów w obrębie morfemów. Zmiany takie mogą prowadzić do zatarcia granicy morfologicznej.

męski mąż męż+ski

Podział ze względu na syntezę (liczenie morfemów w wyrazie)
- słaby stopień syntezy (1 lub 2 morfemy), np. wietnamski, chiński, angielski (języki analityczne).

- języki syntetyczne (więcej niż dwa morfemy i zwiększa się, rosyjski, fiński, turecki, polski

- więcej niż 7 morfemów - języki polisyntetyczne.

12.12.2011 - Wykład 9

System leksykalno-gramatyczny:

Leksykologia to dział nauki o języku, który zajmuje się opisem i klasyfikacją zasobu jednostek leksykalnych danego języka. W opisie leksykologicznym zasób leksykalny można traktować dwojako

1. jako słownictwo - przypadkowy, nieuporządkowany zbiór jednostek leksykalnych. Dokonuje się ich opisu w płaszczyźnie mówienia w odniesieniu do rzeczywistości pozajęzykowej (jeden wyraz drzewo)

2. jak o leksykę - zbiór uporządkowany, którego elementy pozostają w określonych relacjach znaczeniowych i formalnych. Leksyka jest traktowana jako system, którego elementy rozpatrujemy w odniesieniu do ich desygnatów do innych jednostek leksykalnych (czym różni się brzoza od topoli?)

W językoznawstwie polskim aż do połowy lat 60 XX w. dominował pogląd, że słownictwo nie stanowi uporządkowanego zbioru.

Pojęcie systemowości wprowadził strukturalizm, który podkreślał podobieństwo lub tożsamość faktów gramatycznych i leksykalnych pod względem ich funkcji w systemie językowym i przekazach.

- możliwość wyprowadzenia jednych jednostek z innych jednostek tego samego języka. Możliwość objaśnienia dowolnego wyrazu innymi wyrazami tegoż języka.

- możliwość opisania semantyki wyrazu przy pomocy ograniczonej liczby elementów najważniejszych z punktu widzenia wyrazów tzw. składników semantycznych.

iść - przemieszczać się (po ziemi/nogami/przed siebie)

chodzić - przemieszczać się (po ziemi/do sklepu, do lekarza)

biegnąć - przemieszczać się (po ziemi/w jednym kierunku)

- jest to systemowość i uporządkowanie świata obiektywnego, które znajduje swoje odzwierciedlenie w leksyce

kobieta (cechy: piękno, płciowość)

System leksykalno-semantyczny obejmuje dwa ściśle powiązane ze sobą działy językoznawstwa:

1. leksykologia

2. semazjologia

W zależności od rozpatrywanego materiału rozróżnia się leksykologię szczegółową danego języka i leksykologię ogólną (wszystkie języki).

leksykologia porównawcza i kontrastowa

leksykologia porównawcza - bada cechy podobieństwa w językach pokrewnych zajmuje się opisem systemów leksykalnych grupy języków w aspekcie diachronicznym (zmiany językowej).

Leksykologia kontrastowa - ustala podobieństwa i różnice nie tylko w językach pokrewnych zajmuje się opisem systemów leksykalnych grupy języków w aspekcie synchronicznym (stanów językowych).

Językoznawstwo współczesne stoi na stanowisku, że słownictwo każdego języka tworzy system złożony z elementów zwanych leksemami. Funkcja leksemów jest określona przez szereg związków łączących dany leksem z innymi elementami systemu słownikowego danego języka. Język polski i język angielski (jechać).

Przedmiotem leksykologii jest także analiza statystycznych właściwości słownictwa, funkcjonalne rozwarstwienie słownictwa, a także budowa wyrazów. Słownictwo jest otwarte, nieregularne i mało stabilne. Słownictwo posiada wewnętrzną strukturę, którą tworzy skomplikowana sieć opozycji funkcjonalnych, w jakie ten leksem wchodzi. Zmiana sieci tych opozycji pociąga za sobą zmianę funkcji poszczególnych leksemów. Termin znaczenie w językoznawstwie określa najczęściej treść przedstawiającą zawartą w znaku językowym

1) desygnacja (oznaczanie)

2) (znaczenie)

3) wartość znaczeniowa lub leksykalna (znaczenie konkretne)

4) znaczenie leksykalne i gramatyczne

Z semantyką ściśle wiąże się onomazjologia (początkowo nazwa leksykologii porównawczej)

Onomazjologia zajmuje się analizą semantyczną od znaczenia do formy. Natomiast semazjologia od formy do znaczenia. Obecnie terminu onomazjologia używa się na oznaczenie teorii nominacji głównie uwagę skupiając na mechanizmach tworzenia pojęć i nazw. Nominacja tworzenie jednostek językowych. Wyróżnia się nominację bezpośrednią i wtórną.

bezpośrednia - polega na tworzeniu wyrazów całkowicie nowych takich, które nie są zbudowane z istniejących elementów leksykalnych.

wtórna - jest realizowana za pomocą mechanizmów słowotwórczych lub przez zapożyczanie wyrazów z innych języków.

chaos (nieład) i radar (radio detecting and ranging - n. bezpośrednia)

psycholożka, wieżowiec (wieża), spychacz (spychać), bud- związane w budową, med - z medycznymi.

Nadawanie przedmiotom nazwy, czyli oznaczanie związane jest z procesem selektywności lub selekcji, która funkcjonuje na zasadzie filtru poznawczego i jest jednym z podstawowych czynników tworzenia struktury dowolnego języka, np. góra, Berg - wysokość.

Etymologia - dział językoznawstwa traktujący o pochodzeniu i pierwotnym znaczeniu wyrazu (powstała w XIX - XX wieku) z czego początkowo budowano tylko rdzeń.

Kognitywizm - jak człowiek działa na wyraz.

okno- od oka

obfity - od opłwity, powiecie (opływać)

przerazić - prze-raz-ić - uderzono kogoś i ktoś podskoczył

niewiasta - nie-wiasta - nie będąca z wioski, synowa

naparstek - na palcu

grzeczny - k’rzeczy - odpowiedni do danej rzeczy

ciekawy - szybko biegnący, skłonny do biegania

skot - Skotniki -od bydło

Łagiweniki - łagiew - naczynie na płyny

etymologia ludowa

Częstochowa - i. Częstoch; często chować (et. lud.)

Poznań - poznawanie - miejsce poznania Lecha, Czecha i Rusa, i. Poznan

19.12.2011 - wykład 10

Neologia jest to subdyscyplina leksykografii, której przedmiotem analizy i opisu są mechanizmy i zasady tworzenia nowych elementów leksyki i nowych znaczeń elementów leksyki. Statystyka leksykalna - zajmuje się frekwencją jednostek leksykalnych w tekstach jak i w leksykalnym systemie. Podstawową jednostką leksykalną jest leksem (wyraz słownikowy) przez który zazwyczaj rozumie się abstrakcyjną jednostkę języka, zbiór różnych pod względem fleksyjnym form wyrazowych mających to samo znaczenie leksykalne. Jedna z tych form zwyczajowo traktowana jest jako forma podstawowa inaczej reprezentatywna służąca do nazywania danego wyrazu słownikowego.

będę pisać

w słowniku

leksem

Termin leksem bywa rozumiany także nieco inaczej jako część wspólna wszystkich form fleksyjnych (temat fleksyjny) wyrazy słownikowe nie występują bezpośrednio w tekście. W tekstach występują ich poszczególne formy, które określa się jako formy wyrazowe.

Ręka rękę myje. (3 wyrazy i 2 leksemy)

Poznanie przez słownictwo rozumieć należy zarówno wyrazy jak i ich połączenia oraz związki o charakterze ustabilizowanym (frazeologizmy) to w wypadku leksykologii jednostki leksykalne stanowią przede wszystkim leksem i frazę a jednostki tekstowe wyraz i frazeologizm. Frazemami (związki łączliwe) nazywane są związki tworzone według modelu realizowanego w seriach ograniczonych, ale nie w pełni wyliczalnych.

Frazeologizmy (związki frazeologiczne; idiomy) związek kilku wyrazów, którego znaczenia nie da się wyprowadzić z poszczególnych wyrazów. Drzeć koty (kłócić się).

Wyraz to jednostka tekstu natomiast w aspekcie systemowym to leskem, który należy rozumieć jako zbiór wszystkich istotnych (relewantnych) cech semantycznych i gramatycznych wyrazów tekstowych, czyli jego konkretyzacji w przekazach.

Znaczenie leksemu:

ze względu na rozumienie uwarunkowania wyróżnia się następujące typy znaczeń leksemów:

1. aktualne znaczenie

2. leksykalne

3. etymologiczne

4. realne
5. gramatyczne

Ad. 1. inaczej tekstowe lub kontekstowe to znaczenie w jakim wyraz zostaje użyty w akcie komunikacji językowej. Znaczenie aktualne w sposób konkretny bezpośrednio wiąże się z danym przekazem językowym i sytuacją w której ten przekaz został sformułowany. Znaczenie aktualne przeciwstawia się znaczeniu leksykalnemu (inaczej systemowe albo potencjalne) jest to suma wszystkich możliwych zarówno dosłownych jak i przenośnych kontekstowych znaczeń leksemów, a więc znaczenie rozpatrywane w planie związków paradygmatycznych.

niski (wzrost, wiedza, bateria, ceny, charakter (niegodziwy charakter)) a to pochodzi z matematyki -coś jest bliżej podstawy.

Znaczenie etymologiczne wyrazu to znaczenie jakie dla danego wyrazu można zrekonstruować na podstawie znajomości jego etymologii i pierwotnej budowy słowotwórczej.

brona (siatka nabita kolcami; od bramy obronnej)

strzelba (strzelać)

wiatrak (ten, co jest napędzany siłą wiatru)

księżyc (syn księcia) dawniej miesiąc

książę (od ksiądz)

piwo (wszystko, co się pije)

żyto (coś, co jest potrzebne do życia)

miednica (miska z miedzi)

przytomny (być przy czymś obecnym)

Znaczenie realne - jest to znaczenie aktualnych danego leksemu w określonym przekazie synchronicznym, czyli w określeniu stadium ewolucji znaczeniowej leksemu; jest to znaczenie, z którym możemy sobie dany leksem