I. ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE

1. Przedmiot i pojęcie prawa karnego procesowego. Istota procesu jako zjawiska prawnego.

1. prawo karne procesowe – zbiór norm regulujących proces karny, płaszczyzna normatywna; nadaje kształt prawny procesowi karnemu

2. proces karny – zespół prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go za to przestępstwo i ewentualne wykonanie kary, środków karnych oraz środków zabezpieczających, płaszczyzna faktyczna; cała działalność zmierzająca do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego

Przedmiot postępowania karnego

1. Dawniej przedmiotem procesu był czyn

2. Obecnie teoria odpowiedzialności za popełniony czyn, okoliczności czynu, właściwości osoby, która go popełniła – odpowiedzialność za czyn

3. Roszczenia cywilne (czasami)

Prawne uregulowanie przebiegu postępowania karnego ma na celu przede wszystkim zapewnienie prawidłowych i skutecznych sposobów ścigania sprawców przestępstw, wyeliminowanie dowolności w działaniu organów procesowych oraz właściwe ustalenie pozycji procesowej osób biorących udział w postępowaniu.

2. Przedmiot procesu karnego w ujęciu historycznym i współczesnym.

Dawniej – przedmiotem procesu karnego był sam czyn przestępny

Obecnie – przedmiotem procesu karnego jest kwestia odpowiedzialności prawnej określonej osoby za określony czyn

• quaestio facti – należy poczynić ustalenia faktyczne

• quaestio iuris – później nadać im ocenę prawną

3. Związek prawa karnego procesowego z innymi naukami.

4. Źródła prawa karnego procesowego. Katalog źródeł. Znaczenie metody wykładni sądowej, zwyczaju w praktyce sądowej i prokuratorskiej, dorobek doktryny, pism okólnych, zaleceń i wytycznych działania w stosowaniu prawa.

Źródła prawa karnego procesowego:

1. Konstytucja

2. Ustawy w ścisłym znaczeniu, m.in.

   1. Kodeks postępowania karnego (6 czerwca 1997 r.)

   2. Przepisy wprowadzające k.p.k.

   3. K.k.

   4. Przepisy wprowadzające k.k.

   5. Kkw

   6. Ustawa o SN

   7. Prawo o ustroju sądów powszechnych

   8. Prawo o ustroju sądów wojskowych

   9. Ustawa o prokuraturze

   10. Ustawa o Policji

   11. Ustawa o ABW oraz AW

   12. Ustawa o CBA

   13. Prawo o adwokaturze

   14. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia

   15. Kks

   16. Przepisy wprowadzające kks

   17. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe, m.in.

   1. EKPCz

   2. MPPOiP

4. Rozporządzenia

Nie są źródłami prawa karnego procesowego:

1. Orzecznictwo sądów i wykładnia sądowa

2. Zwyczaj w praktyce sądowej i prokuratorskiej

3. Nauka (doktryna) procesu karnego

4. Pisma okólne, zalecenia, wytyczne

5. Akty prawa miejscowego

5. Cele i zadania prawa karnego procesowego. Dyrektywa trafnej reakcji karnej.

Cele postępowania karnego:

1. Art.2 kpk

2. Wykrycie sprawcy przestępstwa pociągnięcie go do odpowiedzialności

3. Aby osoba niewinna nie poniosła odpowiedzialności

4. Przez trafne zastosowanie środków prawa karnego oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego

5. Zwalczanie przestępstw, zapobieganie im, umacnianie poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego

6. Uwzględnienie prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego

7. Rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie. – odpowiednio do rodzaju i zawiłości sprawy oraz występujących w nim przeszkód.

Dyrektywa trafnej reakcji karnej – aby każdy winny, i tylko winny, poniósł odpowiedzialność, na jaką w świetle prawa zasłużył.

6. Miejsce prawa karnego procesowego w systemie prawa. Stosunek prawa karnego procesowego do prawa materialnego.

Prwo karne s. largo – prawo karne materialne, procesowe i wykonawcze

Prawo karne s. stricte – prawo karne materialne – określa czyny zabronione pod groźbą kary, stanowiące przestępstwa oraz skutki prawne w postaci kar i środków karnych, stosowanych w związku z naruszeniem prawa karnego, a także normuje zasady odpowiedzialności za ich popełnienie

Zastosowanie przewidzianych w prawie karnym materialnym kar, środków karnych oraz innych prawnych konsekwencji wobec osób pociągniętych do odpowiedzialności wymaga uprzedniego wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy, ustalenia rzeczywistego przebiegu zdarzeń, stwierdzenia czy popełniony został czyn zabroniony i czy osoba ścigana jest sprawcą zarzucanego jej czynu – dokonywane jest zaś przez powołane do tego organy państwowe

System Prawa Karnego:

1. Materialne

   1. KK + ustawy około-kodeksowe

   2. KW

   3. KKS

   4. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

   5. Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

2. procesowe

   1. KPK

   2. KPSpW

   3. KKS

3. Wykonawcze

   1. KKW

   2. KKS

7. Uniwersalizm przepisów procesu karnego. Stosowanie norm prawa karnego procesowego w innych postępowaniach.

Uniwersalizm

• Statyczny – zastosowanie przepisów KPK do ustaw, które nie dotyczą regulacji prawno karnych

• Dynamiczny – zastosowanie przepisów KPK do innych ustaw nawiązujących do regulacji prawno karnych

8. Podstawa faktyczna i prawna procesu karnego. Przedmiot procesu karnego.

teoria odpowiedzialności za popełniony czyn, okoliczności czynu, właściwości osoby, która go popełniła – odpowiedzialność za czyn

1. Podstawa faktyczna odpowiedzialności – zdarzenie, czyn, ujawnia się przy przedstawieniu zarzutów – zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa , wskazana w uzasadnieniu wyroku przy udowodnieniu winy; musi istniec tożsamość podstawy faktycznej we wszystkich fazach postępowania.

2. Podstawa normatywna odpowiedzialności - przepis, kwalifikacja prawna czynu; postanowienie o przedstawieniu zarzutów,

   1. Zmiana kwalifikacji prawnej – na typ kwalifikowany lub uprzywilejowany albo zupełnie zmiana podstawy, w formie następczej spowodowanej zmianą obrazu czynu i samoistną, czyli poprawa dotychczasowej kwalifikacji prawnej, można zmienić w trakcie postępowania przygotowawczego, w sądowym też, ale pod warunkiem, ze nie wyjdzie się poza granice oskarżenia (zasada skargowości)

3. Subsumcja – nałożenie przepisu prawnego na ustalenia faktyczne

Odpowiedzialność – powinność poniesienia przez konkretną osobę negatywnych konsekwencji swojego zachowania

9. Funkcje prawa karnego. (stabilizacyjna, dynamizacyjna, kontrolna, dystrybutywna, regulacyjna, ochronna, gwarancyjna, gwarancyjno-wychowawcza)

1. Gwarancyjna – spełniają te normy, które mają na celu ochronę praw i wolności człowieka np. godność człowieka, wiąże się z zasadą humanitaryzmu, realizowana jest przez gwarancje procesowe np. wyłączenie sędziego z urzędu lub na wniosek, dyrektywa obiektywizmu

2. Porządkująca (regulacyjna) – procedura karna ma charakter czynności chronologicznie uporządkowanych, przepisy wskazują na pewne prawa i obowiązki uczestników postępowania karnego; czynności procesowe mają odpowiednie formy np. postanowień, wyroków, zarządzeń, opinii

3. Sygnalizacyjna – ktoś przekroczył granice porządku publicznego i za to musi ponieść określoną karę (ius puniendi - prawo karania zarezerwowane dla państwa), po wydanym wyroku realizują się funkcje prawa karnego materialnego

4. Wychowawczo – prewencyjna – związana z resocjalizacją

5. Materialno-prawna - prawo karne procesowe wywiera wpływ na zakres uregulowania prawa karnego materialnego oraz realność stosowania tego prawa

10. Gwarancje procesowe. Gwarancje wymiaru sprawiedliwości. Gwarancje praw i interesów poszczególnych uczestników postępowania.

Gwarancje procesowe – przewidziane w prawie środki mające na celu ochronę określonych praw i interesów w postępowaniu karnym.

Gwarancje wymiaru sprawiedliwości – środki procesowe ustanowione w celu ochrony prawidłowej realizacji prawa karnego materialnego, powinny zapewniać skuteczność ścigania karnego oraz trafność orzekania o reakcji karnej

Gwarancje praw i interesów poszczególnych uczestników postępowania, w tym:

Gwarancje oskarżonego – mają chronić niewinnego przed odpowiedzialnością karną, winnego zaś przed skazaniem za przestępstwo cięższe niż to, które popełnił i przed zbyt surową karą

1. W związku z prawem do wolności i nietykalności osobistej

2. Gwarancje nietykalności osobistej i nienaruszalności mieszkania

3. Prawo do obrony materialnej i formalnej

4. Prawo odwołania się od wydanych w I instancji wyraków oraz niektórych postanowień i zarządzeń

Kolizja dóbr – ochrona dóbr wyższego rzędu, nawet ze szkodą dla wymiaru sprawiedliwości

11. Zakres obowiązywania prawa karnego procesowego (temporalny i terytorialny). Zasada lex retro non agit w procesie karnym. Przepisy wprowadzające kpk. Reguła terytorialności. Stosowanie polskiego prawa karnego procesowego za granicą i w stosunku do cudzoziemców.

Obowiązywanie temporalne

• regułą obowiązywanie trwałe (możliwe okresowe – określenie terminu, do którego mają obowiązywać lub maksymalnego terminu obowiązywania

• lex retro non agit

• jeżeli zmiana ustawy następuje w momencie trwania procesu kontynuuje się wg ustawy nowej do rozpoznania przestępstwa, które zostało popełnione w czasie obowiązywania starej ustawy procesowej

• trzy możliwości prowadzenia procesu po wejściu nowej ustawy:

  1. kontynuuje się wg ustawy starej do prawomocności orzeczenia go kończącego

  2. proces powtarza się wg ustawy nowej, jeżeli wprowadziła odmienność w stosunku do uchylonej ustawy

  3. stadium, w którym dokonano zmiany ustawy, kontynuuje się i kończy wg starej ustawy, następne stadium rozpoczyna się wg nowej ustawy

ustawa na ogół sama przesądza wybór którejś z tych możliwości

Obowiązywanie miejscowe

• zasada terytorialności

• przepisy KPK obowiązują na terytorium RP (o terytorium rozstrzygają umowy graniczne)

• wyjątki od stosowania KPK na terytorium RP:

1. sąd i prokurator może na życzenie sądu lub prokuratora państwa obcego udzielając pomocy prawnej zastosować szczególny tryb postępowania lub formę przewidziane w obcym prawie, jeżeli nie jest to sprzeczne z zasadami porządku prawnego RP

2. możliwość odczytywania na rozprawie protokołów spisanych za granicą, na wniosek polskiego sądu lub prokuratora, jeżeli sposób prowadzenia czynności nie jest sprzeczny z zasadami porządku prawnego RP; uzasadnione odczytanie protokołu zagranicznego bez wniosku polskiego sądu lub protokołu pod warunkiem, że czynność nie byłą sprzeczna z polskim porządkiem prawnym; art. 391 KPK

3. polskie prawo procesowe stosowane jest za granicą przez polskich konsulów, jeśli przesłuchują polskich podejrzanych, świadków i biegłych lub doręczają im pisma procesowe

12. Rodzaje procesu karnego i tryby ścigania. Proces podstawowy, akcja cywilna w procesie karnym, postępowanie zwyczajne, postępowania szczególne, postępowania dodatkowe.

Rodzaje procesu karnego:

1. Proces zasadniczy – przedmiotem tego procesu jest kwestia odpowiedzialności, składa się z postępowania przygotowawczego, sądowego i wykonawczego

2. Postępowanie cywilne w ramach procesu karnego

   1. adhezyjne – możliwość dochodzenia pewnych roszczeń cywilnych wynikających z popełnienia przestępstwa

      1. Warunek formalny – wniesienie pozwu; roszczenie ma bezpośredni związek z okolicznościami popełnienia przestępstwa

      2. Nie ma opłaty

      3. Powinien być wniesiony przed otworzeniem przewodu sądowego na rozprawie głównej (termin nie przywracalny)

      4. Procedura dochodzenia roszczenia cywilnego nie może być zbyt skomplikowana

      5. Nie ma dwóch wyroków

      6. Czasami przepis szczególny wyłącza stosowanie akcji cywilnej np. wykroczenia

   2. Obowiązek naprawienia szkody

      1. Orzekane z urzędu, nie trzeba wnioskować, ale można, dotyczy szkody rzeczywistej

   3. Orzeczenie odszkodowania z urzędu

   4. Orzeczenie nawiązki

Tryby postępowania karnego – postępowania szczególne

1. Postępowanie uproszczone

2. Z oskarżenia prywatnego

3. Nakazowy

4. Doraźny

13. Tryb publiczno skargowy i przestępstwa wnioskowe, tryb prywatnoskargowy.

1. tryb ścigania z oskarżenia publicznego

   1. bezwarunkowy

   2. warunkowy (uzależniony od wniosku określonej osoby, instytucji lub zezwolenia właściwego organu – np. uchylenia immunitetu procesowego)

2. tryb ścigania z oskarżenia prywatnego – tylko na podstawie oskarżenia prywatnego wniesionego do sądu przez oskarżonego – oskarżyciel prywatny; od momentu złożenia wniosku postępowanie toczy się z urzędu

14. Wykładnia norm prawa karnego procesowego. (książka)

15. Historyczne konotacje procesu karnego.

II. ZASADY PROCESOWE

1. Pojęcie zasady procesowej. Naczelne zasady procesowe. Zasady prawnie zdefiniowane i zasady prawnie niezdefiniowane. Zasady procesowe In abstracto i In concreto. Odstępstwa i wyjątki od zasad procesowych.

ZASADY PROCESU KARNEGO – są to społecznie ważne ogólne dyrektywy (wskazówki) istotnych kwestii z zakresu procesu karnego. Wskazują one pewien kierunek postępowania, zalecają takie lub inne zachowanie się uczestników procesu.

Wyróżnia się podział tych zasad na:

I podział:

1. zasady abstrakcyjne – to ogólne idee rozstrzygnięcia kwestii prawnej w procesie. Nie jest związana z konkretnym ustawodawstwem. Nie ma też od niej wyjątków.

2. zasady konkretne – są to zasady abstrakcyjne wtłoczone w ramy obowiązującego prawa w celu dostosowania ich do konkretnych warunków w określonym miejscu i czasie. Od tych zasad są wyjątki.

II podział

1. zasady konstytucyjne – dyrektywy zawarte w Konstytucji (np. zasada obiektywizmu) – o ile zostały wyrażone w sposób umożliwiający ich stosowanie to wówczas regulują wprost określoną kwestię w procesie,

2. zasady pozakonstytucyjne – dyrektywy nie uregulowane w Konstytucji

III podział

1. prawnie zdefiniowane – wymienione i określone w kodeksie postępowania karnego,

2. prawnie niezdefiniowane – ich obowiązywanie wynika z kilku przepisów razem wziętych.

2. Klasyfikacja zasad procesowych. Kryteria klasyfikacji. Zasady ogólno prawne. Zasady organizacyjno- ustrojowe. Zasady dynamizmu akcji procesowej. Zasady poznania dowodowego. Zasady gwarancyjne.

1. Ogólnoprawne

2. Ustrojowo – organizacyjne

   1. Dot. wymiaru sprawiedliwości

   2. Dot. prokuratury

3. Procesowe

   1. Dynamiki i motoryki procesu

   2. Poznania dowodowego

   3. Gwarancyjne

3. Zasady ogólno prawne: praworządności, humanizmu, sprawiedliwości, prawa do sądu i rzetelnego procesu.

a) Zasada praworządności - Oznacza ona nakaz ścisłego przestrzegania przepisów obowiązującego prawa. Zasada ta obejmuje dyrektywę działania wyłącznie na podstawie przepisów prawa i dyrektywę ścisłego przestrzegania nakazów i zakazów ustanowionych przez prawo, skierowaną do obywateli, organów państwa oraz wszelkich instytucji życia społecznego

b) zasada humanizmu - normy nakazujące poszanowanie godności ludzkiej i osobowości skazanego, zakazujące stosowania tortur lub nieludzkiego czy poniżającego traktowania i karania skazanych. dolegliwość i przymus należy utrzymywać wyłącznie dla resocjalizacji i wychowania sprawcy. Kary natomiast nie powinny prowadzić do likwidacji osoby i godności ludzkiej tyljko stwarzać możliwość godziwego powrotu do struktur społecznych

• art. 171 § 4 k.p.k. zakaz wpływania na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej oraz zakaz stosowania hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych, wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem

• art. 208 k.p.k. oględzin lub badania ciała, które mogą wywołać uczucie wstydu, powinna dokonać osoba tej samej płci, chyba że łączą się z tym szczególne trudności, przy czym inne osoby przeciwnej płci mogą być obecne tylko w razie konieczności

• art. 221 § 1 k.p.k. zakaz dokonania przeszukania zamieszkałego pomieszczenia w porze nocnej z wyjątkiem wypadków nie cierpiących zwłoki

• art. 243 § 2 k.p.k. obowiązek niezwłocznego oddania osoby ujętej w ręce policji

• art. 259 §1 k.p.k. nakaz, jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, odstąpienia od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie wolności spowodowałoby dla życia lub zdrowia oskarżonego poważne niebezpieczeństwo albo pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla niego lub jego najbliższej rodziny

• art. 260 k.p.k. zezwolenie na umieszczenie aresztowanego w odpowiednim zakładzie leczniczym, jeżeli jest to uzasadnione jego stanem zdrowia

c) zasada sprawiedliwości - ma uniwersalne i ogólnoprawne znaczenie. Polega ona na nakazie równego traktowanie wszystkich i każdego i nakazie równego traktowania takich samych przypadków, każdy kto jest sprawcą przestępstwa, powinien ponieść odpowiedzialność karną, A odpowiedzialność może ponieść tylko ten, kto jest winny i może ją ponosić tylko w takim rodzaju i rozmiarze, na jaki zasłużył wedle prawa ZAWSZE ukarać winnego wedle prawa, a uniewinnić niewinnego wedle prawa !

d) zasada prawa do sądu - jest to podmiotowe uprawnienie każdej osoby, fizycznej lub prawnej, którego treścią jest prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, ustanowiony przez ustawę. Ograniczenie prawa do sądu mogą zostać ustanowione tylko w ustawie, tylko w określonych przypadkach i nie mogą naruszać istoty prawa, które ograniczają

art. 77 ust.2 KRP określa zkres dopuszczalności ograniczeń prawa do sądu zakaz zamykania drogi sądowej do dochodzenia naruszonych wolności lub praw

prawo do sądu oznacza również że każdy podmiot praw i wolności ma nieskrępowany dostęp do procedur pozwalających zaskarżyć każde ostateczne rozstrzygnięcie organu państwowego, ze względu na niezgodność tego orzeczenia z ustanowionymi w KRP prawami i wolnościami

e) prawo do rzetelnego procesu - obejmuje praworządne, jawne i sprawiedliwe rozpoznanie sprawy przy poszanowaniu elementarnych zasad procesowych

Konstytucja ustanawia w tym wymiarze fundamentalne zasady postępowania karnego przed sądem :

art. 45 KRP zasada jawności proces jest jawny wobec wszystkich, niezależnie od stosunku do sprawy

istnieje możliwość ograniczenia jawności ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny, ochronę życia prywatnego stron oraz ze względu na inny, ważny interes prywatny

zawsze jednak w rozprawie mogą uczestniczyć strony, ich przedstawiciele oraz po 2 osoby przez nich wskazane. Ogłoszenie wyroku ma również zawsze charakter publiczny

art. 42 ust. 1 KRP zasada nullum crimen sine lege – nulla poena sine lege odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Oznacza to, że każde przestępstwo i każda kara powinny być przewidziane i dokładnie opisane w ustawie, która weszła w życie przed popełnieniem danego przestępstwa

art. 42 ust. 2 KRP zasada prawa do obrony każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania (może on w szczególności wybrać sobie obrońcę lub korzystać na zasadach określonych w ustawie z obrońcy z urzędu)

art. 42 ust. 3 KRP zasada domniemania niewinności każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu

4. Zasady organizacyjno-ustrojowe: sądowego wymiaru sprawiedliwości, niezawisłości sądów, kolegialności orzeczniczej, socjalizacji procesu karnego, urzędniczej organizacji prokuratury, procesowego podporządkowania organów ścigania prokuratorowi.

a) zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości - wymiar sprawiedliwości jest publiczną działalnością, polegającą na wiążącym rozstrzyganiu konfliktów prawnych lub wymierzaniu kar i jest sprawowany przez sądy

wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują : SN (sprawuje nadzór nad sądownictwem powszechnym i szczególnym), sądy powszechne (apelacyjne, okręgowe i rejonowe) i sądy szczególne (w sprawach karnych – sądy wojskowe)

b) zasada niezależności sądów i niezawisłości sędziów

Wg. KRP sądy są władzą odrębną i niezależną od innych władz

1. zasada niezwisłości sędziów (art. 178 ust. 1 KRP) "sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezwiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom". TK wskazuje, iż "niezawisłość musi oznaczać niezależność sędziego zarówno od stron sporu, jak i od organów państwa. Korelatem zasady niezwisłości po stronie sędziego jest obowiązek bezstronności"

niezwisłość oznacza więc stworzenie sędziemu pozycji umożliwiającej sprawowanie urzędu (czyli orzekanie) w sposób zgodny z własnym sumieniem, w sposób wolny od jakichkolwiek możliwości bezpośrednich i pośrednich nacisków zewnętrznych. Jednocześnie niezawisłość jest ograniczona przez podporządkowanie sędziego przepisom Konstytucji i ustaw, w ramach i na podstawie których winien on dokonywać wszystkich czynności

gwarancja niezwisłości sędziowskiej :

• w aspekcie personalnym odnosi się on do praw i obowiązków sędziego :

• stabilizacja urzędu sędziego sędzia jest powoływany na czas nieoznaczony oznacza to powołanie na stałe do osiągnięcia określonego wieku emerytalnego, po czym sędzia przechodzi w stan spoczynku, zachowując niektóre prawa i obowiązki sędziego

odchodzenie sędziego sądu powszechnego w stan spoczynku z urzędu po ukończeniu 65 lat, z możliwością przedłużenia do 70 roku życia (za zgodą KRS)

odchodzenie sędziego sądu powszechnego w stan spoczynku na wniosek po ukończenu 55 lat i po przepracowaniu w zawodzie 25 lat (kobieta), po ukończeniu 60 lat i po przepracowaniu w zawodzie 30 lat (mężczyzna)

odchodzenie w stan spoczynku sędziów SN i NSA po ukończeniu 70 lat

• nieusuwalność sędziego sędzia może zostać wbrew swojej woli złożony z urzędu lub zawieszony w urzędowaniu jedynie w sytuacjach wyjątkowych określonych w ustawie, na mocy orzeczenia sądu

sędzia może też zostać przeniesiony w stan spoczynku ze względu na stan zdrowia lub w razie zmian w organizacji sądowej

• nieprzenaszalność sędziego sędzia może zostać wbrew swojej woli przeniesiony do innego sądu lub na inne stanowisko jedynie w sytuacjach wyjątkowych określonych w ustawie, na mocy orzeczenia sądu

• immunitet sędziowski sędzia może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej lub pozbawiony wolności tylko za uprzednią zgodą sądu określonego w ustawie. Nie może być też zatrzymany lub aresztowany, chyba że zostanie ujęty na gorącym uczynku przestępstwa, przy którym jest to niezbędne

• odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego za naruszenie obowiązków sędziowskich ponoszona jest odpowiedzialność wylącznie przed sądami dyscyplinarnymi, złożonymi z sędziów i wyłanianymi przez organy samorządu sędziowskiego. Sędzia również za wykroczenia odpowiada wyłącznie w drodze dyscyplinarnej

• niepołączalność sędzia nie może zajmować innych urzędów i funkcji państwowych, nie może podejmować zajęć, które przeszkadzałyby w pełnieniu obowiązków i mogłyby uchybiać godności sędziego, lub zachwiać zaufanie do jego bezstronności

• apolityczność sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów

• status materialny i zasady wynagradzania sędziego KRP nakazuje zapewnienie sędziemu warunków pracy i wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu oraz zakresowi obowiązków

• w aspekcie merytorycznym

• sędzia poza podległością prawu może być w rozstrzyganiu sprawy poddany wyłącznie wskazówkom sformułowanym w orzeczeniu sądu wyższego, zgodnie z przepisami obowiązujących procedur niedopuszczalne są jakiekolwiek wskazania, czy sugestie płynące z innej strony czy formułowane w inny sposób

• podległość sędziego prawu ma ograniczony zakres :

sędziowie podlegają wyłącznie KRP oraz ustawom. Tym samym sędzia nie może odmawiać stosowania ustaw w oparciu o zarzut ich niekonstytucyjności może jedynie uruchamiać stosowną procedurę przed TK, kierując do niego tzw. pytanie prawne

sędzia nie jest natomiast związany aktami podustawymi (zwłaszcza rozporządzeniami) i może przy rozpatrywaniu poszczególnych spraw samodzielnie oceniać zgodność tych aktów z ustawami i KRP, a w razie stwierdzenia niezgodności - odmawiać ich stosowania

c) zasada kolegialności orzeczniczej - wyraża dyrektywę kolegialnego wydawania rozstrzygnięć. W postępowaniu sądowym kolegialność jest formą wyższą od jednoosobowości, bo lepiej zabezpiecza cele procesu i prawa uczestników. Kolegialność może być zbudowana na obsadzie czysto zawodowej (urzędniczej) [ lub niezawodowej (obywatelskiej), możliwy jest także skład mieszany [występuje w zasadzie w kształcie : 1 sędzia zawodowy + 2 ławnikow (I instancja) lub 2 sędziów + 3 ławników (przy szczególnie ciężkich zbrodnich)]

obowiązujące prawo przyjmuje zasadę, że w sądach rejonowych i okręgowych na rozprawie głównej orzeka sąd mieszany

sąd orzeka w obsadzie czysto zawodowej w szczególności w wyższych instancjach - odwoławczych i kasacyjnej

d) zasada socjalizacji procesu karnego - udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości (art. 182 KRP) w Polsce stosuje się od kilku dziesięcioleci system sądu ławniczego, tzn. sądu o mieszanym składzie obejmującym zawodowego sędziego i ławników. Sąd taki działa w sposób jednolity sędzia wraz z ławnikami rozstrzygają wszystkie kwestie i większością głosów wydają orzeczenie. Ławnik jest wyznaczany przez prezesa sądu do udziału w rozprawach, w zasadzie na czas nie przekraczający 12 dni w roku. W zakresie orzekania ławnicy są niezawiśli. Udział ławników w postępowaniu sądowym był zawsze ograniczony do postępowania w I instancji

• tryb wyboru ławnicy sądów powszechnych wybierani są przez rady gmin z obszaru działania danego sądu

pewne grupy zawodowe nie mogą być ławnikami, a w szczególności : osoby zatrudnione w sądach i prokuraturach, policjanci, adwokaci, radcy prawni, duchowni i funkcjonariusze Służby Więziennej

ławnicy występują wyłącznie w sądach powszechnych i wojskowych

wg. kpk udział ławników jest wymagany w każdej sprawie

oprócz ławników udział mogą brać organizacje społeczne oraz poręczyciel społeczny

e)zasada urzędniczej organizacji prokuratury

f) zasada procesowego podporządkowania organów ścigania prokuratorowi

5. Zasady dynamizmu akcji procesowej: oficjalności, legalizmu, skargowości, kontradyktoryjności.

a) zasada oficjalności - zasada ta obowiązuje w postępowaniu przygotowawczym (chyba, że ustawa uzależnia to od określonego zezwolenia) i w postępowaniu wykonawczym (postępowanie wszczyna się natychmiast po tym jak stanie się ono wykonalne). Zgodnie z nią organ wszczyna i kontynuuje postępowanie bez względu na jakikolwiek wniosek

Ograniczenia:

• Przestępstwa wnioskowe mogą być ścigane tylko w razie złożenia stosownego żądania – art. 12§2 kpk

• Obowiązek uzyskania zezwolenia na ściganie osób korzystających z immunitetów formalnych

• Przestępstwa prywatnoskargowe

• Możliwość wniesienia aktu oskarżenia gdy prokurator odmówił wszczęcia lub umorzył postępowanie art. 55

• postępowanie zażaleniowe

b) zasada legalizmu ścigania karnego odnosi się ona do ścigania przestępstw publicznoskargowych i mówi, że powołany przez ustawę do działania z urzędu organ procesowy jest zobowiązany do wszczęcia i do kontynuowania wszczętego ścigania karnego przestępstwa przy założeniu, że ściganie z urzędu jest prawnie dozwolone i merytorycznie zasadne

k.p.k. przyjmuje, że istnieje obowiązek podjęcia ściagania bez względu na to, kto jest sprawcą przestępstwa. Wyjątek : ustwodawca wprowadz pewne immunitety (art. 13 k.p.k.)

uprawdopodobnienie faktu popełnienia przestępswta zobowiązuje organ ściagania do podjęcia i prowadzenia (kontynuowania) akcji ścigania karnego

zasada legalizmu wiąże wszystkie organy ścigania, przede wszystkim prokuratora, Policję, a także organy Straży Granicznej, UOP, kontroli finansowej oraz inne wyjątkowo uprawnione organy (np. strażnicy leśni - gdy przedmiotem przestępstwa jest drewno pochodzące z lasów będących własnością SP)

zasada legalizmu nakłada obowiązek ścigania z chwilą powzięcia wiadomości o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu

Wyjątki od zasady legalizmu:
a) umorzenie absorpcyjne – postępowanie można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo
b) świadek koronny – podejrzany, któremu nadano pozycję świadka koronnego, co do którego postępowanie ulega umorzeniu, jeżeli złożył przed sądem wyczerpujące zeznania dotyczące osób uczestniczących w przestępstwie popełnionym w zorganizowanej grupie lub w związku mającym na celu popełnienie przestępstw
c) umorzenia postępowania przeciwko nieletniemu, jeżeli orzeczenie środków wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe ze względu na orzeczone w innej sprawie środki
d) postępowanie rejestrowe
Składniki oportunizmu są dostrzegalne także w instytucji małego świadka koronnego

c)zasada skargowości - zasada ta obowiązuje w postępowaniu głównym, apelacyjnym i kasacyjnym. Zgodnie z nią organ wszczyna i prowadzi postępowanie, ale wyłącznie w wyniku wniesienia skargi przez pokrzywdzonego

Ograniczenia:

1. w postępowaniu w sprawach nieletnich czynności przygotowawcze prowadzone są przez sędziego rodzinnego

2.W przypadku spraw majątkowych sąd może z urzędu zasądzić odszkodowanie na rzecz pokrzywdzonego

3.art. 14§2 – odstąpienie oskarżyciela od wniosku nie wiąże sądu bo zasada dotyczy tylko momentu wszczęcia postępowania

d) zasada kontradyktoryjności - spór równouprawnionych stron przed bezstronnym organem. Typowym procesem o charakterze kontradyktoryjnym jest proces cywilny. Rozprawa główna ma taki charakter

główną cechą kontradyktoryjności jest udział stron i jawność rozprawy

inne cechy :

1. możliwość składania wniosków

2. możliwość składania oświadczeń

3. możliwość składania pytań do świadków

4. możliwość udziału w czynnościach dowodowych

5. możliwość składania odwołań

Ograniczenie zasady kontradyktoryjności 

-inkwizycyjność
-- skazanie bez rozprawy (art.335) 
--dobrowolne poddanie się karze(art. 387) 

6. Zasady poznania dowodowego: prawdy, bezpośredniości, swobodnej oceny dowodów, ciężaru dowodowego.

a)zasada prawdy - Nie jest to zasada konstytucyjna, lecz jest ona wskazana w art. 2 § 2 k.p.k. – prawnie zdefiniowana. Zgodnie z tą zasadą organy procesowe są zobowiązane do czynienia wszystkiego, co jest w ich mocy w celu dotarcia do prawdy materialnej i wyciągnięcia odpowiednich wniosków.

Organy procesowe dążą do ustaleń faktycznych, które mogą mieć formę:

1. procesową – stwierdzenie faktów, do których dochodzi organ w wyniku czynności procesowych,

2. pozaprocesową – stwierdzenie faktów następuje w czasie postępowania sprawdzającego lub czynności operacyjno – rozpoznawczych. nie maja one na ogół bezpośredniego wpływu na decyzje procesowe.

Poznanie faktów w procesie ma cechy:

1. probabilistyczne – ustala się prawdopodobieństwo a nie obiektywną pewność,

2. materialne – o tym czy dochodzi do poznania decyduje udowodnienie, spełnione, gdy zachodzą warunki:

   • warunek obiektywny – dowody muszą mieć siłę przekonania, bez wątpliwości,

   • warunek subiektywny – dowody wg osoby decydującej muszą dać pewność, że nie ma innej ewentualności.

3. ma ono sens, gdy jest prawnie relewantne – do prawdy dochodzi się w granicach i dokładności wyznaczonych przez podmiot danego procesu.

Jednakże zasada ta ulega ograniczeniu ze względu na konieczność uwzględnienia interesów zasługujących na ochronę. Dotyczy to:

1. prawomocności orzeczenia – sprawa uzyskuje wówczas walor powagi rzeczy osądzonej i nie przysługuje zwyczajny środek zaskarżenia (tzw. res iudicata).

W tej sytuacji obowiązuje zasada „ne bis in idem” – niedopuszczone jest ponowne prowadzenie postępowania w sprawie prawomocnie zakończonej.

1. humanitaryzm procesu – nie dochodzi się prawdy za cenę podstawowych praw osobistych jednostki.

2. immunitety procesowe – pozbawiające organy procesowe możliwości wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy,

3. ograniczenia faktyczne – dotyczące zbierającego dowody (staranność, czas zebrania dowodów, wyposażenie techniczne).

4. Mimo braku ustaleń faktycznych w związku zasadą domniemania niewinności i In dubio pro Reo trzeba wydać wyrok uniewinniający, bezspornie wskazujący niewinność oskarżonego

5. Zakazy dowodowe (art.178-186)(?)

6. Do wszczęcia postępowania wystarczy tylko podejrzenie popełnienia przestępstwa, a do zatrzymania uzasadnione podejrzenie

7. Reformationis In Pius

8. Postępowanie mediacyjne, wniosek o skazanie bez rozprawy, wnioske oskarżonego o wydanie wyroku skazującego – rezygnacja z ustaleń,

b)zasada bezpośredniości - dyrektywa dokonywania ustaleń faktycznych na podstawie dowodów oryginalnych i pierwotnych - pochodzących z pierwszego źródła

zasada ta składa się z 3 węższych dyrektyw :

1. dyrektywa bezpośredniości w znaczeniu formalnym wszyscy sędziowie powinni bezpośrednio i osobiście zetknąć się ze źródłami i środkami dowodowymi, które mają stanowić podstawę orzekania organ procesowy musi osobiście wysłuchać oskarżonego, świadków, biegłych, ponadto powinien zapoznać się z dowodami rzeczowymi, odczytać treść dokumentu

2. dyrektywa bezpośredniości w znaczeniu materialnym sąd powinien opierać swoje ustalenia faktyczne wyłącznie na dowodach pierwotnych

dowód pierwotny źródło dowodowe, które miało bezpośredni kontakt z faktem o znaczeniu dowodowym, np. zeznania naocznego świadka lub oryginał dokumentu

dowód pochodny jest przeciwieństwem dowodu pierwotnego, np. świadek ze słyszenia, który nie był obecny przy zdarzeniu. Dowody pochodne są dopuszczalne w dwóch sytuacjach : 1). Gdy dowód pierwotny jest nieosiągalny lub zbyt trudny do przeprowadzenia oraz 2.) Gdy zachodzi potrzeba sprawdzenia dowodu pierwotnego za pomocą dowodu pochodnego

1. sąd powinien opierać swoje ustalenia faktyczne wyłącznie na dowodach przeprowadzonych na rozprawie art. 410 k.p.k. podstawę wyroku może stanowić wyłącznie całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej (sąd może dokonywać ustaleń tylko na podstawie dowodów przeprowadzonych na tym etapie postępowania, do którego dostęp mają strony postępowania)

ograniczenia:

• dopuszczenie dowodów wtórnych gdy dowody pierwotne są nieosiągalne lub gdy zachodzi potrzeba sprawdzenia za pomocą dowodu pochodnego wiarygodności i wartości dowodu pierwotnego

• jeżeli oskarżony odmawia wyjaśnień, wyjaśnia odmiennie niż poprzednio, oświadcza że pewnych okoliczności nie pamięta to wolno na rozprawie odczytać protokoły jego wyjaśnień

• art. 391 – można odczytywać zeznania świadków w konkretnych przypadkach

• art. 392-możliwość odstąpienia od przesłuchań i przeczytanie protokołów gdy bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest niezbędne i brak jest sprzeciwu stron

• rezygnacja z przeprowadzenia dowodów na rozprawie

• sędziemu nie wolno orzekać co do czynu, którego sam był świadkiem

• postępowanie skrócone – nie przeprowadza się rozprawy i postępowania dowodowego

• dobrowolne poddanie się karze – nie ma postępowania dowodowego

• w postępowaniu apelacyjnym nie ma nowego postępowania dowodowego

• pomoc prawna

c) zasada swobodnej oceny dowodów - jest dyrektywą dokonywania oceny dowodów bez jakiegokolwiek skrępowania i rygorów ustawowych art. 7 k.p.k. organy postępowania karnego kształtują swoje przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego poza tym sędzia nie jest krępowany żadnymi regułami dowodowymi

jest to uzasadniona swobodna ocena dowodów nie ma tutaj nieograniczonej swobody sędziego sądzia musi wyjaśnić, w jaki sposób oceniał dowody, dlaczego oparł się na jednych, odrzucając inne oraz dlaczego wyciągnął z nich określone wnioski to wszystko czyni poprzez uzasadnianie wszystkich orzeczeń i aktów, które powodują przejście do następnego etapu procesu (chyba że ustawa wyraźnie go z tego zwalnia). W szczególności musi uzasadnić :

• postanowienie o wszczęciu / odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego

• postanowienie o umorzeniu, warunkowym umorzeniu lub zawieszeniu postępowania

• postanowienie o przedstawieniu zarzutów (na żądanie podejrzanego)

• akt oskarżenia (w postępowaniu uproszczonym – nie musi)

• wyrok sądu (na wniosek stron – poza kilkoma wyjątkami)

• sąd I instancji musi w uzasadnieniu wyjaśnić art. 424 k.p.k. dlaczego oparł się na tych, a nie innych dowodach, i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych, a także dlaczego uznał fakt za udowodniony lub za nieudowodniony oraz dlaczego uznał fakt za istotny lub za nieistotny

• konieczna jest ocena każdego dowodu na tle pozostałych dowodów sąd nie może ustalać faktów sprzecznie z dowodami, którym dał wiarę i zarazem zgodnie z dowodami, którym jej nie dał

jest to kontrolowana swobodna ocena dowodów swobodna ocena dowodów jest kontrolowana przez sąd, który rozpoznaje środek odwoławczy art. 438 k.p.k. zaskarżone orzeczenie ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia błędu w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli błąd ten mógł mieć wpływ na treść tego orzeczenia

sąd ocenia dowody po ich przeprowadzeniu, dokonując nie tylko oceny każdego dowodu z osobna, lecz także oceny kompleksowej oceny aposteriorycznej. Oprócz tego sąd ocenia przydatność zawnioskowanego dowodu lub ewentualność dopuszczenia dowodu z urzędu do udowodnienia danej kwestii ocena aprioryczna

oceną aprioryczną jest uznanie sądu :

1. że okoliczność nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia

2. że okoliczność została już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy

3. o nieprzydatności dowodu do ustalenia danej okoliczności

4. o tym, że dowodu nie da się przeprowadzić, gdy np. świadek zmarł

zakaz antycypacji dowodowej nie można z góry przesądzać o tym, że dany dowód jest nieprawidłowy

d)zasada ciężaru dowodowego – to powinność udowodnienia ze względu na własny interes prawny – oskarżyciel prywatny, posiłkowy lub powód cywilny o ile nie będą zainteresowani dowodzeniem zasadności swoich twierdzeń, własnych żądań to wówczas proces skończy się dla nich niepomyślnie. Z ciężaru dowodzenia może uwolnić każdy przejmując na siebie ten ciężar – nawet sąd.

Ograniczenia: Oskarżony nie musi udowadniać swojej niewinności, Ciężar dowodu przychodzi na oskarżonego w sprawach o zniesławienie – musi udowodnić że zarzut był prawdziwy i uczyniony niepublicznie

7.Zasady gwarancyjne: prawa do obrony, domniemania niewinności, In dubio pro Reo, lojalności procesowej, upublicznienia procesu karnego, obiektywizmu, reformationis In peius, Ne bis In idem.

a) zasada prawa do obrony - oskarżony ma prawo bronić swych interesów, tzn., że oskarżonemu przysługuje prawo do obrony oraz prawo do korzystania z pomocy obrońcy (art. 6 k.p.k.)

w sensie materialnym wyraża się we wszystkich czynnościach podejmowanych przez oskarżonego i przez inne organy w celu obrony interesów oskarżonego

PROCES KARNY oskarżony w szczególności :

• art. 175 § 1 k.p.k. ma prawo składać wyjaśnienia, nie ma obowiązku składania wyjaśnień, może taż bez podania powodów odmówić odpowiedzi na pytania lub w ogóle odmówić składania wyjaśnień

• art. 300, 386, 175 k.p.k. ma prawo odmowy zeznań

• art. 316 k.p.k. ma prawo być obecnym przy czynnościach dowodowych niepowtarzalnych, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu w razie zwłoki

• art. 156 i 157 k.p.k. ma prawo do udostępnienia mu akt sprawy sądowej i sporządzenia odpisów orzeczeń

• art. 321 k.p.k. ma prawo do ostatecznego zaznajomienia się z materiałami postępowania przygotowawczego

• ma prawo swobodnego rozporządzania swoim ciałem

w sensie formalnym oskarżony ma prawo do korzystania z pomocy obrońcy jako osoby ustawowo upoważnionej do udzielania pomocy w sprawach karnych (obrońca może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego). Obrona :

1. w sensie procesowym z urzędu

2. w sensie cywilnoprawnym z wyboru

PROCES KARNY :

• art. 79 i 80 k.p.k. obrona obligatoryjna :

• nieletni

• głuchy, niemy lub niewidomy

• zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności

jeżeli w toku postępowania biegli stwierdzą jednak poczytalność obrońca może zostać zwolniony

• gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę

• jeżeli oskarżonemu zarzucono zbrodnię lub gdy jest pozbawiony wolności (w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem I instancji)

osoba uprawniona obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury

liczba obrońców 1 oskarżony może posiadać jednocześnie nie więcej niż 3 obrońców

liczba oskarżonych obrońca może bronić kilku oskarżonych jeżeli nie pozostają w sprzeczności ich interesy

b)zasada domniemania niewinności zasada wynikająca z konstytucji i z prawa międzynarodowego, zawarta w art. 5 k.p.k., która mówi, że oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem

wyrok prawomocny wyrok jest prawomocny gdy :

1. albo wyczerpany został tok odwoławczy

2. albo ktoś się po prostu nie odwołał

w związku z czym postępowanie się zakończyło i nie ma już możliwości odwołania się, zaskarżenia

oskarżonego chronią :

1. KK art. 212 pomównienie (prywatnoskargowe)

2. KC art. 23 – 24 ochrona dóbr osobistych

ciężar dowodu nie spoczywa na oskarżonym nie musi on nic udowadniać, tylko muszą udowodnić jemu

c)zasada In dubio pro Reo – zgodnie z tą zasadą wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego. Jednocześnie zakazuje ona ustaleń alternatywnych

ustalenia alternatywne np. przyjmuje się, że ktoś ukradł albo 1 albo 2 rzecz lub, że ukradł coś tej osobie albo innej ! TAK BYĆ NIE MOŻE ! z ustaleń musi to jasno wynikać

d) zasada lojalności procesowej - zachowania lojalności organów procesowych wobec uczestnika postępowania karnego, w tym także oskarżonego (zakaz wprowadzania w błąd w jakikolwiek sposób uczestnika procesu, nakaz udzielania mu informacji w sytuacjach gdy sąd jest do tego zobowiązany przepisami (np. 100 kpk, 300 kpk) ale także gdy ma to dla uczestnika procesu znaczenie procesowe dyrektywa udzielania informacji uczestnikom postępowania art. 300 kpk przed pierwszym przesłuchaniem podejrzany powinien być pouczony o przysługujących mu uprawnieniach oraz o obowiązkach i konsekwencjach określonych wymienionymi przepisami, reguła ta nie tylko oznacza obowiązek informowania ale także skutki nie wypełnienia takiego obowiązku, nieudzielenie lub mylne udzielenie informacji przez organ kierujący postępowaniem nie wywołuje ujemnych następstw w stosunku do osoby, której dotyczy )

e)zasada upublicznienia procesu karnego zasada kodeksowa i konstytucyjna, jest ona wyrazem prawa każdego do świadomości o przebiegu procesu i wyroku

rola i skutki upublicznienia :

1. pozytywne :

• upublicznie będzie ułatwiało prowadzenie procesu może prowdzić do tego, że ktoś kto był świadkiem dowie się o procesie i zgłosi się

• upublicznienie może ułatwiś rehabilitacje uniewinnionego oskarżonego w świetle publicznym

• upublicznienie może zwiększać rzetelność w pracy organów prowdzących proces

1. negatywne np. przedwczesne osądzenie przez społeczeństwo jeszcze nie skazanego oskarżonego

jawność rozprawy z reguły rozprawa jest jawna ALE zakaz wstępu na sale rozpraw mają osoby nieletnie i uzbrojone (chyba, że sąd zezwoli małoletniemu lub osobie obowiązanej do noszenia broni na udział) oraz osoby znajdujące się w stanie nie licującym z powagą sądu

wyłączenie jawności :

1. obligatoryjne niejawna jest rozprawa :

• która dotyczy wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środka zabezpieczającego

• która dotyczy sprawy o pomówienie lub znieważenie (na wniosek pokrzywdzonego może być jawna)

• w części lub w całości jeżeli jawność mogłaby wywołać zakłócenie spokoju publicznego

• w części lub w całości jeżeli jawność mogłaby obrażać dobre obyczaje

• w części lub w całości jeżeli jawność mogłaby ujawnić okoliczności, które powinny stanowić tajemnicę państwową

• w części lub w całości jeżeli jawność mogłaby naruszyć ważny interes prywatny

1. na wniosek w części lub w całości na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściaganie

2. fakultatywne może wyłączyć w części lub w całości, jeżeli choćby 1 z oskarżonych jest nieletni lub na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat

osoby zaufania w razie wyłączenia jawności, mogą być obecne na rozprawie, oprócz osób biorących udział w postępowaniu – po dwie osoby wskazane przez oskarżyciela publicznego, posiłkowego, prywatnego i oskarżonego (jeżeli jest kilku oskarżonych lub oskarżycieli – każdy z nich może żądać po 1 osobie

ogłoszenie wyroku odbywa się jawnie (w przypadku wyłączenia jawności uzasadnienie wyroku może również nastąpić z wyłączeniem jawności)

f) zasada kontroli procesu karnego zasada ta mówi, że wszystkie czynności procesowe i decyzje podlegają kontroli prawnej

kontrola prawna jest to (I) badanie zgodności z prawem czynności procesowych i podejmowanie przewidzianych przez prawo działań korygujących oraz (II) badanie zasadności merytorycznej rozstrzygnięć

3 rodzaje kontroli :

1. judykacyjna :

1. instancyjna (odwołanie się)

• środki zaskarżenia zwyczajne :

• środki odwoławcze apelacja i zażalenie

• sprzeciwy od wyroku zaocznego i od nakazu karnego

• quasi sprzeciwy np. odwołanie od decyzji przewodniczącego do składu orzekającego w każdym razie nigdy nie przenoszą do drugiej instancji

• środki zaskarżenia nadzwyczajne :

• kasacja i wniosek o wznowienie postępowania

1. nadzór prokuratora nad prowadzeniem postępowania

1. społeczna

2. administracyjna (nadzór służbowy)

g) zasada obiektywizmu - Zgodnie z tą zasadą organ procesowy powinien ustosunkowywać się w sposób bezstronny do stron i uczestników procesu oraz nie powinien nastawiać się kierunkowo do danej sprawy.

Jest tu konieczne spełnienie trzech warunków:

1. niezawisłość – niezależność organu procesowego – brak układów międzypersonalnych,

Środkiem ochrony przed naruszeniem zasady niezawisłości jest instytucja wyłączenia sędziego. Sędzia może zostać wyłączony i wówczas:

1. jest w ogóle niezdatny do orzekania – index inhabilis – zgodnie z art. 40 § 1 k.p.k. sędzia jest wyłączony z mocy prawa, gdy:

1) sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,

2) jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,

3) jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,

4) był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły,

5) brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze,

6) brał udział w niższej instancji w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,

7) brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone lub stwierdzono jego nieważność,

8) brał udział w wydaniu postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania,

9) brał udział w wydaniu orzeczenia, co, do którego wniesiono sprzeciw.

Nie trzeba wykazać, że udział sędziego w sprawie mógł wywrzeć jakiś wpływ na wynik procesu.

1. sędzia staje się osobą podejrzana o stronniczość – index suspectus – na mocy art. 41 § 1 k.p.k. Wyłącza się sędziego jeśli istnieje uzasadniona wątpliwość co do jego bezstronności w określonej sprawie. Następuje to na podstawie wniosku. Brak wyłączenia może być przyczyną uchylenia orzeczenia w postępowaniu odwoławczym, jeśli okaże się, że mógł on mieć na jego treść.

   1. przestrzeganie reguły audiatur et altera pars (należy wysłuchać także drugiej strony- przed wydaniem orzeczenia) – sąd powinien wziąć pod uwagę cały materiał dowodowy i wysłuchać argumentów obu stron procesu.

   2. minimalne działanie czynników irracjonalnych (nielogicznych, sprzeczne z rozumem) wpływających na podejmowanie decyzji – chodzi o to by ich oddziaływanie (uprzedzeni, gniew, niechęć) sprowadzić do minimum.

h)zasada reformationis In peius - Zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego w procesie, gdy orzeczenie zostało zaskarżone tylko na korzyść oskarżonego, w razie wniesienia środka na korzyść i na niekorzyść działa w razie uwzględnienia przez sąd odwoławczy środka na korzyść

ograniczenie: Zakaz nie działa gdy środek wniesiono wyłącznie na niekorzyść lub w razie wniesienia obu sąd uwzględnił tylko środek na niekorzyść.

i)zasada Ne bis In idem – zasada niewzruszalności rozstrzygnięć

III. WARUNKI DOPUSZCZALNOŚCI (PRZESŁANKI) POSTĘPOWANIA KARNEGO

1. Istota i pojęcie warunków dopuszczalności procesu karnego (przesłanek procesowych).

Aby mogło nastąpić orzekanie w przedmiocie procesu, muszą być spełnione pewne warunki procesowe pozwalające na przeprowadzenie postępowania karnego. Te stany (sytuacje), z którymi prawo karne procesowe łączy dopuszczalność albo niedopuszczalność postępowania karnego, zwykło nazywać się przesłankami procesowymi.

2. Klasyfikacja przesłanek procesowych. Przesłanki pozytywne i przesłanki negatywne. Przesłanki ogólne i przesłanki szczególne. Przesłanki bezwzględne i przesłanki względne. Przesłanki o charakterze materialnym, formalnym i mieszanym.

Przesłanki procesowe dzieli się na:

1)przesłanki dodatnie (pozytywne), które muszą zaistnieć, aby postępowanie było dopuszczalne,

2)przesłanki ujemne (negatywne), które nie mogą zaistnieć, aby postępowanie było prawnie dopuszczalne.

3)przesłanki materialne - są to stany warunkujące samą odpowiedzialność karną, a tym samym dopuszczalność postępowania, np. kontratypy, obrona konieczna - art. 25 § 1 k.k.,

4) przesłanki formalne - to stany, które nie przesądzają kwestii odpowiedzialności karnej, lecz warunkują jedynie sam proces karny, np. immunitety procesowe,

5) przesłanki bezwzględne - stany, które warunkują proces w każdym układzie procesowym, np. res iudicata,

6) przesłanki względne - stany prawne warunkujące proces w określonym układzie procesowym, np. brak wniosku o ściganie; jest to przeszkoda procesowa usuwalna, gdyż w razie złożenia wniosku postępowanie może toczyć się przeciwko temu samemu oskarżonemu o ten sam czyn,

7) przesłanki ogólne - stany prawne warunkujące proces w trybie zwyczajnym,

8) przesłanki szczególne - stany warunkujące tryb szczególny procesu, np. art. 500 § 1.

3. Charakterystyka poszczególnych przesłanek procesowych.

a) brak faktycznych podstaw oskarżenia i skazania

W art. 17 § 1 pkt 1 ujęta została przesłanka materialnoprawna. Użyty w pkt 1 zwrot "czynu nie popełniono" należy rozumieć zarówno w tym sensie, że dane zdarzenie w ogóle nie miało miejsca, jak i że czynu nie popełniła dana osoba. Jeżeli zajdzie ta ostatnia sytuacja, a jednocześnie nie wykryto faktycznego sprawcy, prokurator umarza postępowanie przygotowawcze w stosunku do danego podejrzanego wobec niepopełnienia czynu przestępnego, zaś w sprawie - wobec niewykrycia sprawcy. W literaturze podnosi się nadto, że wyrażenie normatywne "czynu nie popełniono" obejmuje także zdarzenie, które nie ma cech czynu w rozumieniu prawa karnego materialnego, np. sprawca działał pod wpływem przymusu bezwzględnego (vis absoluta) lub w wyniku odruchu bezwarunkowego

b) brak przestępności czynu

Unormowanie z art. 17 § 1 pkt 2 to kolejne przesłanki o charakterze materialnym. Brak w czynie ustawowych znamion przestępstwa obejmuje sytuacje, gdy czyn wprawdzie miał miejsce, jednak nie zawiera on wszystkich znamion określonego przestępstwa, np. znamienia "uporczywości" przy występku niealimentacji z art. 209 § 1 k.k. Ustawowe uznanie, że "sprawca nie popełnia przestępstwa", wynika m.in. z wymienionych w kodeksie karnym okoliczności wyłączających przestępność czynu zabronionego zarówno o charakterze przedmiotowym (tzw. kontratypy), jak i wiążących się z problematyką winy. Por. przykładowo: obrona konieczna - art. 25, stan wyższej konieczności - art. 26, błąd - art. 28, niepoczytalność sprawcy - art. 31. Do okoliczności powyższych zalicza się także pozaustawowe kontratypy, np. zgodę pokrzywdzonego przy zarzucie kradzieży. Także w części szczególnej kodeksu karnego ustawodawca precyzuje sytuacje, w których określone zachowanie nie jest uznane za przestępstwo, np. art. 240 § 2, art. 213. Należy jeszcze wspomnieć, że zgodnie z przepisem § 3 art. 17 niemożność przypisania winy sprawcy czynu nie wyłącza postępowania sądowego dotyczącego zastosowania środków zabezpieczających.

c) znikomy stopień społecznej szkodliwości

Zgodnie z pkt 3 § 1 art. 17 znikomość społecznej szkodliwości czynu jest podstawą zaniechania ścigania karnego, ponieważ w myśl art. 1 § 2 k.k. nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. Kryteria ustawowe ustalania stopnia tej szkodliwości ujęte zostały w § 2 art. 115 k.k.

d) brak karalności czynu

Ustawa przewiduje także wiele sytuacji, które zgodnie z pkt 4 § 1 art. 17 powodują, że sprawca nie podlega karze. W kodeksie karnym stypizowane są one zarówno w części ogólnej, jak i szczególnej, np.art. 15 § 1 - dobrowolne odstąpienie od dokonania czynu zabronionego lub zapobiegnięcie skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego i art. 17 § 1 - dobrowolne odstąpienie od przygotowania. Przepis art. 131 § 1 k.k. stanowi, że nie podlega karze za usiłowanie przestępstwa określonego w art. 127 § 1, art. 128 § 1 lub w art. 130 § 1 lub 2, kto dobrowolnie poniechał dalszej działalności i ujawnił wobec organu powołanego do ścigania przestępstw wszystkie istotne okoliczności popełnionego czynu.

e) istnienie stron procesowych

Śmierć oskarżonego art. 17 § 1 pkt 5 jest bezwzględną przeszkodą dla prowadzenia postępowania karnego. Śmierć prawomocnie skazanego powoduje także umorzenie postępowania wykonawczego (art. 15 § 1 k.k.w.). Dopuszczalne są natomiast niektóre postępowania inicjowane na korzyść oskarżonego. I tak, śmierć oskarżonego nie stoi na przeszkodzie wniesieniu i rozpoznaniu kasacji (art. 529) oraz wznowieniu postępowania na korzyść zmarłego (art. 545 § 1). Nadto, zgodnie z przepisem art. 556 § 1, osobom wymienionym w tym przepisie przysługuje w razie śmierci oskarżonego odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub tymczasowe aresztowanie. Specjalną regulację zawiera art. 45 ust. 4 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z 18 grudnia 1998 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424 z późn. zm.), w świetle którego okoliczność, o której mowa w art. 17 § 1 pkt 5 k.p.k., nie może stanowić przeszkody dla wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy prowadzonej o zbrodnie wymienione wart. 1 pkt 1 lit. a ustawy, a zwłaszcza ustalenia osób pokrzywdzonych. Po zrealizowaniu tego celu postępowanie umarza się.

f) przedawnienie karalności

Przedawnienie karalności - art. 17 § 1 pkt 6 jest bezwzględną przeszkodą dla prowadzenia postępowania karnego. Przedawnienie jest instytucją prawa materialnego. Określa ono konsekwencje upływu czasu dla kwestii odpowiedzialności karnej. Terminy przedawnienia mają charakter materialnoprawny i z tego względu do ich obliczania nie stosuje się przepisów prawa karnego procesowego z rozdziału 14 k.p.k. Kodeks odrębnie uregulował przedawnienie przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego (art. 101 § 1 k.k.) oraz przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego (art. 101 § 2 k.k.). W ramach przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego ustawa wprowadziła różne terminy przedawnienia, przyjmując jako kryterium wagę przestępstw (art. 101 § 1 pkt 1-4 k.k.). I tak przykładowo, karalność przestępstwa ustaje, gdy od jego popełnienia upłynęło 30 lat - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa (art. 101 § 1 pkt 1 k.k.), a 10 lat - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata (art. 101 § 1 pkt 3 k.k.). Terminy te liczą się od popełnienia przestępstwa. Odmienna jest regulacja terminu przedawnienia przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego. Karalność tych przestępstw ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jego popełnienia (art. 101 § 2 k.k.).

Kwestię przerwy biegu terminu przedawnienia karalności reguluje art. 102 k.k. Istotna jest także regulacja zawarta w art. 104 § 1 k.k., w myśl którego przedawnienie nie biegnie, jeżeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania karnego; nie dotyczy to jednak braku wniosku o ściganie albo oskarżenia prywatnego. Przedawnienie więc nie biegnie, jeżeli np. sprawca korzysta z immunitetu procesowego (parlamentarnego).

Jeżeli sąd w toku postępowania stwierdza, że nastąpiło przedawnienie ścigania oskarżonego, to nie wolno mu wydać ani wyroku skazującego, ani też wyroku uniewinniającego. Przedawnienie ścigania jest bowiem przesłanką procesową bezwzględnie ujemną i wystąpienie takiej przesłanki powoduje konieczność wydania orzeczenia umarzającego postępowanie

g) zawisłość sporu i powaga rzeczy osądzonej

Artykuł 17 § 1 pkt 7 precyzuje dwie przesłanki: powagę rzeczy osądzonej (res iudicata) oraz zawisłość sprawy (lis pendens).

Stan rzeczy osądzonej zachodzi wówczas, gdy orzeczeniem merytorycznym rozstrzygnięta została kwestia odpowiedzialności karnej. Zachodzić musi tożsamość podmiotowo-przedmiotowa ("co do tego samego czynu tej samej osoby"). Przyjęcie odmiennej kwalifikacji prawnej czynu nie otwiera możliwości ponownego postępowania. Nowe postępowanie nie jest także dopuszczalne w razie uprzedniego niepełnego rozpoznania sprawy i niezastosowania bądź niewłaściwego zastosowania kumulatywnego zbiegu przepisów ustawy (art. 11 § 2 i3 k.k). Zakaz sformułowany w art. 17 § 1 pkt 7, mający postać rei iudicatae, zachodzi wówczas, gdy uprzednio zakończone zostało prawomocnie postępowanie co do tego samego czynu tej samej osoby, zaś nowe postępowanie pokrywa się z przedmiotem postępowania w sprawie już zakończonej, a także gdy jego przedmiot jest częścią przedmiotu osądzonego w sprawie już zakończonej

Zawisłość sprawy oznacza, że nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, jeżeli wcześniej wszczęte toczy się co do tego samego czynu tej samej osoby, a więc gdy zachodzi tożsamość podmiotowo-przedmiotowa. Przepis statuujący tę przesłankę nie czyni żadnej różnicy między postępowaniem sądowym a postępowaniem je poprzedzającym. Zawisłość sprawy powstaje z momentem przekształcenia się postępowania in rem w postępowanie in personam w związku z pojawieniem się podejrzanego w rozumieniu art. 71 § 1.

h) podsądność sądom karnym

Przeszkodą dla prowadzenia postępowania karnego jest brak podsądności polskim sądom karnym - art. 17 § 1 pkt 8. Przesłanka ta związana jest z immunitetami materialnymi, które uchylają karalność przestępstwa. W piśmiennictwie podnosi się, że w ramach tej przesłanki nie należy rozpatrywać podległości danej sprawy sądom powszechnym lub wojskowym, gdyż jest to jedynie sprawa właściwości sądów w ramach ich jurysdykcji.

Do omawianej kategorii wyłączeń spod orzecznictwa sądowego zaliczyć należy te osoby, które korzystają z:

1) materialnego immunitetu parlamentarnego;

2) Wąskim zakresem immunitetu materialnego objęci są:

- adwokaci (art. 8 ust. 2 pr. adw.),

- radcowie prawni (art. 11 ust. 2 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, tekst jedn

- radcowie i starsi radcowie Prokuratorii Generalnej Skarbu

- prokuratorzy (art. 66 ust. 2 u. prok.).

Immunitet materialny powyższych osób ograniczony jest do nadużycia wolności słowa w procesie, stanowiącego ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę (zniesławienie) strony, jej przedstawiciela, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza.

i) skarga uprawnionego oskarżyciela

Brak skargi uprawnionego oskarżyciela jest przeszkodą procesową w sądowym postępowaniu pierwszoinstancyjnym (art. 17 § 1 pkt 9). Przesłanka ta jest ściśle związana z zasadą skargowości, która dla wszczęcia postępowania sądowego wymaga impulsu uprawnionego oskarżyciela lub innego podmiotu (art. 14 § 1).

Uprawnionym oskarżycielem w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu jest oskarżyciel publiczny (art. 10 § 1), którym przede wszystkim jest prokurator (art. 45 § 1). Inne organy państwowe mogą być oskarżycielem publicznym jedynie z mocy szczególnych przepisów ustawy określających zakres tego uprawnienia.

Uprawnienia nieprokuratorskiego oskarżyciela publicznego przewidują:

- art. 47 i 48 ustawy z 28 września 1991 r. o lasach

- art. 39 ustawy z 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie

- art. 17-18 k.p.w.

Nadto w sprawach karnych skarbowych uprawnione do wniesienia oskarżenia są podmioty wymienione w art. 155 i 121 k.k.s.

Na podstawie delegacji ustawowej z art. 325d Minister Sprawiedliwości wydał rozporządzenie z 13 czerwca 2003 r. (Dz. U. Nr 108, poz. 1019 z późn. zm.), na mocy którego organy Inspekcji Handlowej, Państwowej Inspekcji Sanitarnej, urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej oraz Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty uzyskały prawo do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w postępowaniu uproszczonym. Uprawnienia do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji przysługują również Straży Granicznej w sprawach określonych w § 2 ust. 2cytowanego rozporządzenia.

Uprawnionym oskarżycielem jest także subsydiarny oskarżyciel posiłkowy, który w warunkach określonych w art. 55 wnosi akt oskarżenia w sprawie z oskarżenia publicznego. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie (art. 59 § 1). Prokurator jest jednak uprawnionym oskarżycielem w sprawach z oskarżenia prywatnego, jeżeli wszczął postępowanie ze względu na interes społeczny (art. 60 § 1). Ingerencja ta powoduje, że przestępstwo ścigane jest w trybie publicznoskargowym (art. 60 § 2).

j) zezwolenie lub wniosek o ściganie

Negatywną przesłanką procesową jest, zgodnie z art. 17 § 1 pkt 10, brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej. Jest on konsekwencją trybów warunkowych ścigania z oskarżenia publicznego, a więc zależnych od spełnienia przez określony podmiot warunku statuowanego w ustawie. Brak spełnienia tego warunku nie pozwala na wszczęcie postępowania karnego, a ujawnienie tego braku w toku postępowania obliguje do umorzenia procesu (art. 9 § 1in fine w zw. z art. 17 § 1 pkt 10).

Problematykę procesową ścigania na wniosek reguluje art. 12. Por. w tym zakresie tezy do art. 12. W tym miejscu należy jedynie wspomnieć, że instytucja ścigania na wniosek w naszym ustawodawstwie obejmuje zarówno ściganie na wniosek pokrzywdzonego (ewentualnie innego podmiotu), jak i ściganie na wniosek dowódcy jednostki wojskowej (art. 658). Oczywiście nie oznacza to identyczności założeń i szczegółowych uregulowań obu odmian tego trybu warunkowego.

Odstępstwem od zasady postępowania z urzędu jest uzależnienie możliwości ścigania karnego od zezwolenia władzy. Ustawodawca objął pewne kategorie osób tzw. immunitetem procesowym, który - w przeciwieństwie do immunitetu materialnego - jako immunitet formalno-prawny nie uchyla karalności określonego czynu, natomiast zapewnia jedynie niedopuszczalność wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego przeciwko sprawcy bez zgody określonej władzy. Immunitet procesowy może być uchylony przez właściwy, ustawowo do tego uprawniony organ.

Z faktu, że § 2 art. 17 pozwala na dokonanie czynności niecierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, nie wynika, by do chwili otrzymania zezwolenia władzy w stosunku do osoby korzystającej z immunitetu mogły być stosowane środki przymusu. Wyjątki w tym zakresie muszą wynikać z wyraźnego przepisu ustawy. I tak przykładowo, zgodnie z art. 105 ust. 5 w zw. z art. 108 Konstytucji RP poseł i senator nie mogą być zatrzymani lub aresztowani bez zgody izby, której są członkami, z wyjątkiem ujęcia ich na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa i jeżeli zatrzymanie parlamentarzysty jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Nietykalność parlamentarna polskiego deputowanego oznacza zatem zakaz zatrzymywania, aresztowania lub pozbawienia wolności w jakikolwiek inny sposób, poza sytuacjami, w których przepisy Konstytucji RP wyraźnie dopuszczają wyjątki.

W pkt 10 § 1 art. 17 kodeks przewiduje jednak wyjątki od obowiązku uzyskania wniosku lub zezwolenia, jeżeli ustawa stanowi inaczej. Takim przykładem jest niewątpliwie art. 105 ust. 4 w zw. z art. 108 Konstytucji RP. Poseł lub senator może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej, co powoduje brak potrzeby uzyskania przez oskarżyciela zgody określonej izby parlamentu na ściganie.

k) inne przesłanki

Jak już wyżej zaznaczono, przepis art. 17 nie wylicza w sposób taksatywny istniejących przesłanek procesowych. Ujmuje natomiast w pkt 11 § 1 zbiorczo inne okoliczności wyłączające ściganie. Do takich okoliczności niewątpliwie należy abolicja (generalny akt łaski), czyli zakaz wszczynania lub nakaz umorzenia postępowania w sprawach przedmiotowo lub podmiotowo określanych w ustawach amnestyjnych.

Negatywną przesłankę procesową ścigania wojskowego przestępstwa wnioskowego stanowi fakt zastosowania wobec sprawcy środków przewidzianych w wojskowych przepisach dyscyplinarnych. W takiej sytuacji przepis art. 658 § 1 nakazuje prokuratorowi wojskowemu odmówić wszczęcia postępowania.

W wypadku wniesienia przez prokuratora aktu oskarżenia, mimo że - ze względu na zakaz reformationis in peius - dochodzenie lub śledztwo powinno być umorzone, postępowanie sądowe ulega umorzeniu na podstawie art. 17 § 1 pkt 11 

4. Skutki prawne wystąpienia ujemnych przesłanek procesowych.

Nie wszczyna się postępowania a wszczęte umarza.

5. Zbieg przesłanek procesowych. Reguły procesowej akcji.

- wszystkie zbiegające się przesłanki mogą stanowić wspólną podstawę prawną decyzji kończącej postępowanie, jeżeli każda z nich pociąga za sobą identyczne następstwa prawne;

- w razie zbiegu przesłanki uniewinnienia z inną przesłanką (powodującą umorzenie) należy umorzyć postępowanie, gdyż winę wolno rozstrzygać tylko w procesie dopuszczalnym; ta reguła jest jednak wiążąca do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego (art. 414 § 1-2); jeśli sąd nabierze przekonania, że nie doszło do obalenia domniemania niewinności, to wyda wyrok uniewinniający; stanie się to jednak dopiero po przeprowadzeniu co najmniej wszystkich dowodów, które sąd dopuścił na wniosek oskarżyciela; uniewinnienie bardziej liczy się w opinii społecznej niż umorzenie;

- zbieg negatywnych przesłanek względnych i bezwzględnych powoduje zawsze umorzenie procesu na podstawie przesłanek bezwzględnych, gdyż dotyczą one dopuszczalności procesu w każdym układzie procesowym; niemniej warto w uzasadnieniu powołać też przesłankę względną, bowiem wyszczególnienie wszystkich ułatwia kontrolę decyzji procesowej.

IV. ORGANY PROCESOWE (KIEROWNICZE I PROWADZĄCE)

1. Pojęcie i rodzaje organów procesu karnego. Organ kierowniczy i organ prowadzący.

Organy procesowe - organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach procesu, niezależnie od innych uprawnień

organy prowadzące- są to organy państwowe, które same przeprowadzają czynności dowodowe w postępowaniu przygotowawczym, choćby zakres tych czynności był ściśle ograniczony

organy nadzorujące- organ, który w zasadzie ni przeprowadza postępowania bezpośrednio, lecz czuwa nad zgodnością postępowania z prawem i dba o jego sprawności

Organy procesowe w poszczególnych stadiach procesu

1. organy postępowania przygotowawczego

2. organy postępowania głównego i postępowania odwoławczego

3. organy postępowania wykonawczego

ad. 1. organy postępowania przygotowawczego

1. śledztwo

   • prowadzi je Policja, jeśli nie prowadzi go prokurator

   • wyłącznie prokurator, jeśli osobą podejrzana jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW lub Agencji Wywiadu, gdy osoba podejrzana jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowych organów dochodzenia lub organów nadrzędnych nad tymi organami, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w zawiązku z wykonywaniem czynności służbowych oraz z art. 148 kk

   • organy Straży Granicznej, ABW, Żandarmerii Wojskowej oraz inne określone w przepisach szczególnych zakresie właściwości tych organów

2. dochodzenie

   • Policja

   • prokurator, jeżeli przejmuje sprawę na zasadzie dewolucji do osobistego prowadzenia

   • organy Straży Granicznej w sprawach wymienionych w ustawie o SG

   • organy ABW w sprawach należących do jej właściwości

   • finansowe organy dochodzenia w zakresie ich właściwości

   • organy uprawnione obok policji na podstawie rozporządzenia wykonawczego Ministra Sprawiedliwości: organy Inspekcji Handlowej, organy państwowej Inspekcji Sanitarnej, urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej, Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty

   • organy uprawnione na podstawie ustaw szczególnych: funkcjonariusze Straży Leśnej, Państwowa Straż Łowiecka, finansowe organy dochodzenia

3. dochodzenie wstępne (wstępne niezbędnym zakresie), które mogą prowadzić Policja i inne organy posiadające uprawnienia Policji, w zakresie ich właściwości ograniczonej ustawowo

Organy nadzorujące

1. prokurator

2. sąd, któremu kodeks zastrzega

3. wyłączność niektórych decyzji

4. rozpoznawanie zażalenia na niektóre postanowienia prokuratora

5. upoważnia do niektórych czynności dowodowych

ad. 2 organy postępowania głównego odwoławczego

1. sąd (nie sędzia, sędzia orzekający jest zawsze sądem)

2. przewodniczący rozprawy (składu orzekającego) lub prowadzący posiedzenie pojednawcze

3. prezes sądu (przewodniczący wydziału)

ad.3. organy postępowania wykonawczego

1. sąd pierwszej instancji, sąd penitencjarny,

2. prezes sądu lub upoważniony sędzia, sędzia penitencjarny,

3. dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego, śledczego także dyrektor okręgowy i Dyrektor Generalny Służby więziennej albo osoba kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego

4. komisja penitencjarna

5. sądowy kurator zawodowy

6. sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny

7. urząd skarbowy

8. odpowiedni terenowy organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego

9. inny organ uprawniony przez ustawie do wykonywania wyroków

1. Organy władzy sądowniczej. Niesądowe organy procesowe. Ustrój i organizacja sądownictwa. Sądownictwo powszechne i wojskowe

Organy władzy sądowniczej:

1. Sądy

2. Trybunały

Podział instancyjny

1. Sądownictwo powszechne:

   1. sądy rejonowe

   2. sądy okręgowe

   3. sądy apelacyjne

   4. Sąd Najwyższy - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, Izba Karna oraz Izba Cywilna

2. Sądownictwo wojskowe:

   1. wojskowe sądy garnizonowe

   2. wojskowe sądy okręgowe

   3. Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa

3. Sądownictwo administracyjne:

   1. wojewódzkie sądy administracyjne

   2. Naczelny Sąd Administracyjny

1. Właściwość rzeczowa, miejscowa oraz funkcjonalna sądu. Właściwość z łączności podmiotowej, przedmiotowej, właściwość z przekazania sprawy. Spory o właściwość.

właściwość sądu – uprawnienie do rozpatrywania określonych kategorii spraw, jest to jednocześnie obowiązek sądu rozpatrzenia danej sprawy jeśli tylko zostały spełnione określone przez prawo procesowe szczegółowe wymogi.

Właściwość dzieli się na:

1. w. miejscową

2. w. przedmiotową:

   1. w. rzeczową

   2. w. funkcjonalną

Ad.1 Właściwość miejscowa – upoważnienie sądu do przeprowadzenia czynności procesowych ze względu na miejsce zdarzenia, które dało podstawę do dokonania tych czynności; reguły:

1. właściwy miejscowo sąd w okręgu, którego popełniono przestępstwo; ewentualnie miejsce gdzie wszczęto postępowanie przygotowawcze (pociąg) lub miejsce portu macierzystego (samolot)

2. jeżeli nie uda się ustalić miejsca popełnienia przestępstwa to właściwy jest sąd, w którego okręgu

• ujawniono przestępstwo

• ujęto oskarżonego

• oskarżony przed popełnieniem stale mieszkał

• zastosowanie także, gdy mieszkał za granicą

3. jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej, to sprawę rozpatruje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście w Warszawie

Ad.2. Właściwość rzeczowa – upoważnienie sądu do całościowego rozpoznania sprawy w pierwszej instancji; warunki, jakie powinno spełniać poprawne ustalenie właściwości:

1. stałość kompetencji – nie powinna zależeć od indywidualnej decyzji organu procesowego

2. równowaga kompetencji, – aby obciążenie sądów rozpoznających środki odwoławcze nie było nadmierne

3. ekonomika kompetencji – należy liczyć się z kosztami, jakie nakłada dana właściwość

1. podstawowym sądem pierwszej instancji jest sąd rejonowy – wszystkie sprawy z wyjątkiem spraw przekazanych ustawa do właściwości sądu okręgowego

2. sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji:

- o zbrodnie przewidziane w KK oraz ustawach szczególnych

- o występki wyliczone w KK

- o występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości tego sądu

Możliwość zmiany właściwości sądów okręgowych i rejonowych, gdy:

1. łączność spraw karnych; formy:

   1. łączność podmiotowa – ta sama osoba oskarżona o kilka przestępstw, a sprawy należą do właściwości różnych sądów tego samego rzędu –właściwy sad, w którym pierwszym wszczęto postępowanie; jeżeli do różnego rzędu do sprawę rozstrzyga ten wyższego rzędu

   2. łączność przedmiotowa - postępowanie jednocześnie przeciwko sprawcom, pomocnikom, podżegaczom i innym osobom, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy – jeden sąd właściwy dla wszystkich

   3. łączność podmiotowo przedmiotowa, – gdy występuje zarówno łączność podmiotowa i przedmiotowa, – jeżeli prowadziłoby do utrudnienia to można rozpatrzy osobno

2. postulat oszczędności procesu, – art.36; sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób wezwanych zamieszkuje bliżej tamtego a z dala od sądu właściwego

3. delegacja właściwości – przysługuje, SN, gdy wymaga dobro wymiaru sprawiedliwości; sąd ten może z inicjatywy danego sadu przekazać sprawę do rozpatrzenia sądowi równorzędnemu

Ad.2b. Właściwość funkcjonalna – upoważnienie sądu do rozpatrzenia niecałościowego sprawy np. tymczasowe aresztowanie (sąd rejonowy), właściwość do wydawania wyroków łącznych, kasacje (SN), wydanie listu żelaznego (sąd okręgowy)

Konsekwencje naruszenia właściwości:

1. Następstwa rygorystyczne powoduje:

1. rozpoznanie sprawy oskarżonego przez sąd polski, w przypadku, gdy oskarżony nie podlegał orzecznictwu polskich sądów karnych np., immunitet dyplomatyczny

2. orzeczenie sądu powszechnego w sprawie, która należała do sądu szczególnego albo na odwrót

3. orzeczenie sądu niższego, gdy sprawa należała do sądu wyższego

→ bezwzględna przyczyna odwoławcza

→inne przypadki takiej konsekwencji nie przewidują

1. Skład sądu. Wyłączenia sędziego iudex inhabilis i iudex suspectus. Tryb wyłączenia, skutki procesowe niewyłączenia sędziego.

Skład sądu – określona liczba sędziów wyznaczona ustawowo do rozpoznania określonych spraw, składy nie są stałe, rażąco zły skład sądu jest podstawą bezwzględną apelacyjną

1. Sąd Rejonowy: rozprawy

   1. Jeden Sędzia zawodowy wyznaczany zarządzeniem z listy przez przewodniczącego wydziału

   2. Trzech sędziów – przy sprawach zawiłych

2. Sąd Okręgowy orzekający jako I instancja

   1. Jeden sędzia

   2. Trzech sędziów – sprawy zawiłe

      1. Zbrodnie: jeden sędzia i dwóch ławników

   3. Dwóch sędziów i trzech ławników – sprawy o dożywocie

3. Sąd Okręgowy orzekający jako II instancja

   1. Trzech sędziów

   2. Dwóch sędziów i trzech ławników

4. Sąd Apelacyjny

   1. Trzech sędziów zawodowych

   2. Pięciu Sędów zawodowych – przy apelacji od wyroku w którym orzeczono karę dożywotniego pozbawienia wolności

5. Sąd Najwyższy

   1. Trzech sędziów zawodowych

   2. Pięciu sędziów zawodowych

   3. Siedmiu sędziów zawodowych – kasacje od wyroków SN

Wyłączenie sędziego z mocy prawa następuje jeżeli – iudex inhabilis (Art. 40.): 

  1)   sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,

  2)   jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,

  3)   jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,

  4)   był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły,

  5)   brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze,

  6)    brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,

  7)    brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone,

  8)   (uchylony),

  9)   brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw,

10)   prowadził mediację.

§ 2. Powody wyłączenia trwają mimo ustania uzasadniającego je małżeństwa, wspólnego pożycia, przysposobienia, opieki lub kurateli.

§ 3. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego wnioskiem o wznowienie lub zaskarżonego w trybie kasacji, nie może orzekać co do tego wniosku lub tej kasacji.

Wyłączenie sędziego na wniosek (iudex suspectus)

Art. 41. § 1. Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie.

§ 2. Wniosek o wyłączenie sędziego, zgłoszony na podstawie § 1 po rozpoczęciu przewodu sądowego, pozostawia się bez rozpoznania, chyba że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu.

Art. 42. § 1. Wyłączenie następuje na żądanie sędziego, z urzędu albo na wniosek strony.

§ 2. Jeżeli sędzia uznaje, że zachodzi przyczyna wyłączająca go z mocy art. 40, wyłącza się, składając oświadczenie na piśmie do akt, a na jego miejsce wstępuje inny sędzia.

§ 3. Sędzia, co do którego zgłoszono wniosek o wyłączenie na podstawie art. 41, może złożyć do akt stosowne oświadczenie na piśmie i powstrzymuje się od udziału w sprawie; jest jednak obowiązany przedsięwziąć czynności nie cierpiące zwłoki.

§ 4. Poza wypadkiem określonym w § 2 o wyłączeniu orzeka sąd, przed którym toczy się postępowanie; w składzie orzekającym w kwestii wyłączenia nie może brać udziału sędzia, którego dotyczy wyłączenie. W razie niemożności utworzenia takiego składu sądu, w kwestii wyłączenia orzeka sąd wyższego rzędu.

Art. 43. Jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym sądzie jest niemożliwe, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu.

1. Prokuratura jako organ ścigania i prowadzący postępowanie, a także nadzorujący oraz oskarżyciel publiczny. Prokurator jako organ postępowania karnego. Zasady organizacyjno-ustrojowe prokuratury.

Prokuratura – urząd państwowy powołany do stania na straży praworządności. Zazwyczaj swój cel prokuratura realizuje poprzez zaskarżanie do sądów decyzji niezgodnych z prawem, ściganie przestępstw, pomoc prawną społeczeństwu oraz branie udziału w procesie legislacyjnym jako czynnik opiniodawczy. 

1 Zasady organizacji prokuratury.

Zasada jednolitości ( zwana zasada niepodzielności ), oznacza że wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury stanowią jedna organizacyjną całość i na zewnątrz występują w imieniu całej prokuratury. Taki kształt organizacyjny nadaje już pierwszy artykuł, w myśl którego prokuraturę stanowi Prokurator Generalny oraz podlegli mu prokuratorzy […]. Ponad to Prokurator Generalny może przedsięwziąć wszelkie czynności należące do zakresu działania prokuratury lub zlecać ich wykonanie podległym mu prokuratorom. Zasada jednolitości łączy się pośrednio z zasadą centralizmu, zgodnie z którą wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury są podporządkowane jednoosobowemu organowi centralnemu,

Zasada niezależności ma charakter mieszany i polega na tym, że prokurator w żadnym etapie prowadzonej przez siebie działalności, ani też organizacyjnie, nie jest zależna od terenowych organów administracji rządowej i samorządowej, a jedynie podlega swojemu prokuratorowi przełożonemu. Wynika z tego, że prokurator jest zobowiązany wykonywać wszystkie zarządzenia, wytyczne i polecenia swojego prokuratora przełożonego. Dlatego jedną z konsekwencji zasady jednolitości i niepodzielności jest to, że ewentualne nie wykonanie polecenia prokuratora przełożonego przez prokuratora niższego szczebla, to ta sytuacja nie wywiera żadnego wpływu na ważność tego polecenia. 

Zasada bezstronności, jak sama nazwa wskazuje, służy zachowaniu obiektywizmu w wszystkich podejmowanych działaniach, a co za tym idzie, równego traktowania wszystkich obywateli. Prokurator ma obowiązek zbadać i uwzględnić wszystkie okoliczności zaistniałego przestępstwa, które mogą przemawiać na korzyść lub zarówno i  na niekorzyść oskarżonego.

Zasada działania z urzędu obliguje prokuraturę do prowadzenia postępowania karnego z własnej inicjatywy, niezależnej od czynników zewnętrznych, w każdym przypadku naruszenia prawa.

Zasada współpracy z innymi organami państwowymi, organizacjami społecznymi i spółdzielczymi, z której wynika ścisła współpraca pomiędzy prokuraturą a organami władz rządowych i samorządowych oraz z innymi podmiotami w zakresie ochrony prawa.

zasada hierarchicznego podporządkowania

• prokurator jest obowiązany wykonywać zarządzenia, wytyczne i polecenia przełożonego prokuratora

• atrybut niezależności - zapewnione prawo do obrony własnego zdania i samodzielności zachowania w niektórych sytuacjach

• polecenia prokuratora przełożonego, przedkładane na piśmie a na żądanie prokuratora wraz z uzasadnieniem (wyjątkowo przekazanie ustnie, ale konieczne pisemne potwierdzenie)

• jeżeli prokurator nie zgadza się z poleceniem to może żądać jego zmiany lub wyłączenia go ze sprawy – rozstrzyga prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem który wydał polecenie chyba e wydał je Prokurator Generalny (jego polecenia nie obejmują treści czynności procesowej – tylko rozstrzyga spór)

• od 1996 r. prokurator ma prawo do samodzielności zachowania się w procesie;

1. tylko prokurator bezpośrednio przełożony ma prawo wydawania wszelkich poleceń służbowych

2. w wypadku gdy w postępowaniu sądowym ujawnią się nowe okoliczności, prokurator samodzielnie podejmuje decyzje związane z dalszym tokiem postępowania

   • szczegółowe reguły organizacyjne:

Zasada substytucji, polegająca na tym, że prokurator wyższego szczebla może zlecić wykonanie pewnych, określonych czynności prokuratorowi niższego szczebla.

Zasada dewolucji, pozwala prokuratorowi wyższego rzędu na przejęcie i prowadzenie każdej czynności, należącej do kompetencji prokuratora usytuowanego niżej hierarchicznie.

Zasada indyferenji, dotyczy ważności i skuteczności czynności procesowych. Doktryna traktuje prokuraturę jako jeden organ, dlatego nie jest ważne kto wydaje decyzje, ponieważ w świetle prawa posiada ona taki sam skutek wiążący dla wszystkich.

Zasada jednoosobowego dokonywania czynności, zakładająca dokonywanie każdej czynności należącej do właściwości prokuratury przez prokuratora jednoosobowo. 

Prokurator: (Ust. O Prok)

Art. 2. Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw.

Art. 3. 1. Zadania określone w art. 2 Prokurator Generalny i podlegli mu prokuratorzy wykonują przez:

  1)   prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami;

  2)   wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz składanie wniosków i udział w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, jeżeli tego wymaga ochrona praworządności, interesu społecznego, własności lub praw obywateli;

  3)   podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach;

  4)   sprawowanie nadzoru nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności;

  5)   współpracę z jednostkami naukowymi w zakresie prowadzenia badań dotyczących problematyki przestępczości, jej zwalczania i zapobiegania oraz kontroli;

5a)  gromadzenie, przetwarzanie i analizowanie w systemach informatycznych danych, w tym danych osobowych, pochodzących z prowadzonych lub nadzorowanych na podstawie ustawy postępowań oraz z udziału w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia lub innych postępowaniach prowadzonych na podstawie ustawy, przekazywanie danych i wyników analiz właściwym organom, w tym organom innych państw, organizacjom międzynarodowym, w tym ponadnarodowym, oraz organom Unii Europejskiej, jeżeli przewiduje to ustawa lub umowa międzynarodowa ratyfikowana przez Rzeczpospolitą Polską lub jeżeli przekazywanie danych i wyników analiz tym organom i organizacjom wynika z odrębnych przepisów; administratorem tych danych, w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie danych osobowych, gromadzonych i przetwarzanych w ogólnokrajowych systemach informatycznych prokuraturyjest Prokurator Generalny;

  6)   zaskarżanie do sądu niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych oraz udział w postępowaniu sądowym w sprawach zgodności z prawem takich decyzji;

  7)   koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw, prowadzonej przez inne organy państwowe;

  7a)  nadzór nad zgodnością z prawem inicjowania i przeprowadzania czynności operacyjno-rozpoznawczych przez organy ścigania w zakresie przewidzianym w ustawach regulujących organizację i przedmiot działania tych organów;

  8)   współdziałanie z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa;

  8a)  współpracę z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych;

8b)  współpracę i udział w działaniach podejmowanych przez organizacje międzynarodowe lub ponadnarodowe oraz zespoły międzynarodowe, działające na podstawie umów międzynarodowych, w tym umów konstytuujących organizacje międzynarodowe, ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską;

  9)   opiniowanie projektów aktów normatywnych;

  10)  podejmowanie innych czynności określonych w ustawach.

2. W sprawach należących do zakresu działania sądów wojskowych lub innych organów wojskowych czynności, o których mowa w ust. 1, wykonują prokuratorzy wojskowych jednostek organizacyjnychprokuratury oraz prokuratorzy powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury delegowani do wykonywania czynności w wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury.

1. Policja i inne organy ścigania. Policja, ABW, Straż Graniczna, Żandarmeria Wojskowa, organy administracji skarbowej w postępowaniu karnym. Organy administracji państwowej w postępowaniu karnym.

Policja- umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa obywateli oraz do utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego

• Policją dowodzi Komendant Główny Policji, podległy Ministrowi Sprawiedliwości

• terenowymi organami policji są komendanci wojewódzcy, komendanci rejonowi i komendanci komisariatów policji

• hierarchia organów jest czterostopniowa

• służby: kryminalna, prewencyjna oraz wspomagająca działalności Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym

Policjant

• obowiązany jest przestrzegać dyscypliny służbowej oraz wykonywać rozkazy i polecenia przełożonych

• obowiązany jest odmówić wykonania rozkazu lub polecenia przełożonego, a także polecenia prokuratora, organu administracji państwowej lub samorządu terytorialnego, jeśli wykonanie rozkazu lub polecenia łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa policjant musi na każde polecenie i rozkaz spoglądać przez pryzmat jego zgodności z normami prawa karnego

• nie ma prawa odmowy wykonania polecenia, dlatego ze się z nim nie zgadza, a tym bardziej żądania doręczenia mu uzasadnienia polecenia na piśmie, zmiany polecenia lub wyłączenia go z udziału w sprawie

• policjanci w toku wykonywania czynności służbowych maja obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka

zadania Policji:

• zabezpieczenia pierwszych dowodów przestępstwa

• podejmowanie czynności zmierzających do wykrycia i ujęcia sprawcy

• czynności dowodowe w postępowaniu przygotowawczym

policja sądowa- korpus policjantów uprawniony do wykonywania czynności procesowych w toku procesu karnego; w PL instytucja zapewniająca bezpieczeństwo w sądach i prokuraturach

sprawą wewnętrzna policji jest nadal, który funkcjonariusz zostanie skierowany do pracy w policji kryminalnej i jaki będzie podział czynności

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego - instytucja państwowa, właściwa w sprawach ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego

• obowiązują stopnie wojskowe

• przepisy o obowiązku wykonywania poleceń i rozkazów z wyjątkiem sytuacji, w której wykonanie rozkazu lub polecenia łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa

• uprawnienia Policji w śledztwie przysługują także Straży Granicznej oraz ABW w zakresie właściwości (odnosi się to też do innych organów ścigania takich jak Żandarmeria Wojskowa, organy kontroli skarbowej, Straży Leśnej, Państwowej Straży Łowieckiej)

Organy kontroli skarbowej

• na czele stoi Minister Finansów, któremu bezpośrednio podlega Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, a temu inspektorzy kontroli skarbowej zatrudnieni w urzędach kontroli skarbowej

• przeprowadzanie kontroli podatkowej oraz badanie czy nie doszło do naruszenia przepisów regulujących gospodarowanie państwowymi i nielegalnego uszczuplania dochodów SP

• inspektorzy prowadza postępowanie przygotowawcze w trybie i na zasadach określonych w kpk i kodeksy karnego skarbowego w sprawach z zakresu kontroli skarbowej

• organami kontroli skarbowej są tez urzędy skarbowe i urzędy celne

Żandarmeria Wojskowa

• Policja wojskowa w stosunku do żołnierzy, także państw obcych, osób zatrudnionych w wojsku w związku z zachowaniem się ich podczas pracy w jednostce lub w związku z popełnieniem czynu związanego z zatrudnieniem, a także wobec osób przebywających na terenie jednostek wojskowych

• klasyczne czynności policyjne, czyli podejmuje czynności mające na celu wykrycie przestępstw wykroczeń oraz czynności procesowe w procesie karnym, może również przeprowadzić kontrole operacyjna oraz prowokacje policyjna w postaci zakupu kontrolowanego, nadzorować przemieszczenie przedmiotu czynu

1. Pomocnicy organów procesowych. Specjalista, protokolant, stenograf, tłumacz, kurator sądowy, konwojent.

pomocnik organu procesowego – osoba ułatwiająca organowi procesowemu wykonywanie jego funkcji; tylko osoby pełniące funkcje pomocnicze; konieczność określenia ich roli przez prawo procesowe

Specjalista

• czynności techniczne w czasie oględzin, ekspertyzy, zatrzymania rzeczy lub przeszukania; pomiary, obliczenia, zdjęcia, utrwalanie śladów art.205§1 KPK

• policja, ABW, Straż Graniczna, itp.

• stosowanie przepisów dot. biegłych, ale nie jest konieczne postanowienie o dopuszczeniu ich do czynności, nie wydają żadnych opinii

• możliwość przesłuchania w charakterze świadka art.206§2 KPK

Protokolant

• powołani do spisania protokołu

• w postępowaniu przygotowawczym: osoba przybrana w takim charakterze przez prowadzącego czynność procesową

• w czasie rozprawy: aplikant, pracownik sekretariatu, asesor sądowy należący do składu sadzącego

• posiedzenie sadu: te same osoby, co w czasie rozprawy + osoba przybrana art.144§1,2 KPK

  • od osoby przybranej niebędącej pracownikiem organu prowadzącego postępowanie obiera się przyrzeczenie art. 144KPK

Stenograf

• osoby sporządzające stenogram czynności niezależnie od spisania protokołu

• o ile się pojawia, nie jest pracownikiem organu prowadzącego postępowanie – powinna złożyć stosowne przyrzeczenie art.145 KPK

Tłumacz

• wzywani na podstawie art.204§1,2 KPK:

  • przesłuchanie głuchego lub niemego, gdy nie wystarcza za pomocą pisma

  • przesłuchanie osoby niemówiącej, w jęz. polskim

  • przełożenie na polski pisma sporządzonego w jęz. obcym lub na odwrót

  • zapoznanie oskarżonego z treścią dowodu (nie dot. pokrzywdzonego)

• stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące biegłych art.204§3 KPK

Kurator sądowy

• (art. 115 § 13 pkt 3 kk)

• funkcjonariusz publiczny, pełniący swoje obowiązki w jednym zespole kuratorskiej służby sądowej i realizujący określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo – resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym, które są związane z wykonywaniem orzeczeń sądu.

• wykonują swoje zadania zarówno w środowisku osób których dotyczy postępowanie, czyli podopiecznych, w miejscu ich zamieszkania, jak i na terenie zakładów zamkniętych i placówek ich pobytu, w szczególności na terenie zakładów karnych, placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz leczniczo-rehabilitacyjnych.

Konwojent

• art.356§2 KPK zezwala na obecność na rozprawie osób obowiązanych do noszenia broni

1. Organy międzynarodowego postępowania karnego na podstawie MTK.

• Prezydium - Organ kolegialny, składa się z prezesa i dwóch wiceprezesów. Wybierani przez sędziów trybunału bezwzględną większością głosów. Kadencja członków Prezydium wynosi 3 lata, chyba że wcześniej skończy się ich kadencja sędziowska. Głównym zadaniem Prezydium jest prawidłowe administrowanie pracą trybunału.

• Wydział Przygotowawczy

• Wydział Orzekający

• Wydział Odwoławczy

• Urząd Prokuratora – funkcje śledcze i oskarżycielskie. - Na czele urzędu stoi prokurator. Może powołać dwóch wiceprokuratorów. Nie mogą być obywatelami tego samego państwa. Wybierani bezwzględną większością głosów przez zgromadzenie państw stron na 9 letnią kadencję. W swoich działaniach prokurator powinien być niezależny od państw stron. Do jego najważniejszych zadań należy: - przyjmowanie informacji i zawiadomień o zbrodniach podlegających jurysdykcji trybunału - badanie i weryfikacja tych informacji - prowadzenie postępowania przygotowawczego Przeciwwagę dla uprawnień prokuratora stanowią uprawnienia izby przygotowawczej, zatwierdzającej określone czynności Prokuratora

• Sekretariat

V. INNI UCZESTNICY PROCESU

1. Pojęcie strony procesu karnego. Strona stosunku materialno-prawnego oraz procesowego.

Strony procesowe to podmioty posiadające interes prawny w korzystnym dla nich rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.

Strona w sensie prawnomaterialnym – podmioty stosunku opartego na prawie materialnym.

Strona w sensie prawnoprocesowym (formalnym) – podmioty stosunku wyłącznie procesowego, zawiązującego się między nimi jedynie przez fakt powstania procesu.

Stronami są oskarżyciel publiczny (prokurator), oskarżyciel, pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym, oskarżony, powód cywilny.

2. Klasyfikacja stron procesu karnego. Kryteria klasyfikacji.

Klasycznym podziałem stron jest rozróżnienie stron czynnych i biernych (ofensywnych i defensywnych).

Strona czynna to taka, która występuje z żądaniem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności prawnej zgodnie z jej interesem prawnym. Strona bierna to taka, przeciwko której to żądanie jest skierowane.

 kryterium odróżnienia strony procesowej od innych uczestników upatruje się w posiadaniu interesu prawnego:

• podstawa materialna interesu- normy prawa karnego materialnego ewentualnie (w procesie karnym) dodatkowo normy prawa cywilnego materialnego

• podstawa formalna- przepisy prawa procesowego zakreślające sferę praw i obowiązków, pozwalającą na aktywne uczestnictwo w roli podmiotu interesu przewidzianego w prawie materialnym

Strony procesowe:

A. strony zasadnicze:

a. czynne (ofensywne):

1. karne:

i. pokrzywdzony

ii. oskarżyciele:

a) oskarżyciel publiczny

b) oskarżyciel prywatny

c) oskarżyciel posiłkowy:

- subsydiarny

- uboczny

1. powód cywilny

b. bierne (defensywne):

- oskarżony

B. strony szczególne:

a. rodzic lub opiekun nieletniego

b. interwenient

c. podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej

d. quasi-pozwany cywilnie

3. Kategorie stron procesowych: strony zasadnicze i strony szczególne, strony bierne i strony czynne, strony zastępcze i strony nowe. Współuczestnictwo procesowe. Kumulacja ról procesowych. Kumulacja roli strony z rolą innego uczestnika postępowania.

Kategorie stron:

1. strona czynna- występuje z żądaniem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności prawnej zgodnie z interesem prawnym

2. strona bierna-, przeciwko której żądanie jest kierowane

3. strony zasadnicze- biorą udział w trybie zwyczajny i w większości trybów szczególnych

4. strony szczególne- występują tylko w jednym z trybów szczególnych i są wyłącznie z tym trybem związane

5. strona zastępcza – osoba mogąca z mocy upoważnienia ustawowego wykonywać prawa pokrzywdzonego, który zmarł zanim jeszcze stał się stroną w procesie

6. strona nowa – osoba wstępująca w prawa zmarłego pokrzywdzonego, który jeszcze przed śmiercią uzyskał status strony

Współuczestnictwo procesowe – wystąpienie w jednym procesie kilku pokrzywdzonych (współpokrzywdzonych). Nie jest to jednak współuczestnictwo konieczne, znane procedurze cywilnej. W procesie karnym każdy z wielu działających w postępowaniu oskarżycieli prywatnych ma równe prawa oraz zachowuje pewną samodzielność. W konsekwencji odstąpienie np. jednego oskarżyciela prywatnego od oskarżenia nie wywołuje żadnych skutków wobec pozostałych. Postępowanie toczy się dalej, a sąd w zależności od sytuacji umarza postępowanie tylko w zakresie odnoszącym się do oskarżyciela praywtanego odstępującego od oskarżenia.

Kumulacja ról procesowych

Niektórzy uczestnicy procesu mogą:

• zmieniać swe role w zależności od stadium, w którym działają; prokurator jest organem procesowym w postępowaniu przygotowawczym; w postępowaniu przed sądem jest stroną;

• kumulować w swej osobie, w zależności od konkretnego układu procesowego, kilka kategorii uczestników procesu, spełniać więc może kilka ról procesowych (np. pokrzywdzony może być w postępowaniu przed sądem jednocześnie oskarżycielem posiłkowym, powodem cywilnym i świadkiem).

Kumulacja ról procesowych jest jednak niedopuszczalna w następujących przypadkach:

a. Organ procesowy nie może spełniać żadnej innej roli poza tą jedyną – organu procesowego (incompatibilitas). Nie może więc sędzia, ławnik, prokurator albo inny organ postępowania przygotowawczego pełnić dodatkowo drugiej rol procesowej, np. świadka, biegłego, strony, oferenta poręczenia.

Kumulacji ról procesowych nie należy utożsamiać z kumulacją funkcji procesowych. Funkcja procesowa to zasadniczy kierunek działalności w procesie określony przez jej cel. Funkcjami tymi są:

• ściganie i oskarżenie,

• obrona,

• orzekanie i wykonanie,

a nadto w ramach akcji cywilnej:

• dochodzenie roszczeń cywilnych,

• odpieranie roszczeń,

• orzekanie i wykonanie orzeczeń w sprawach cywilnych.

Organ procesowy może spełniać więcej niż jedną funkcę.

b. Sprzeczność ról uczestników procesu uniemożliwia łączenie ich przez jedną osobę. Jedna i ta sama osoba nie może pełnić ról przeciwstawnych.

100. Łączne spełnianie niektórych ról uczestników procesu przez jedną osobę spowodowałoby nienależyte wykonanie jednej z łączonych ról. Od niektórych uczestników niebędących organami żąda się bezstronności (np. biegły, protokolant, stenograf, tłumacz → odpowiednio przepisy o wyłączeniu sędziego).

4. Oskarżyciel publiczny. Pojęcie i rodzaje oskarżyciela publicznego. Prokurator jako zasadniczy oskarżyciel publiczny. Wyłączenie prokuratora od udziału w postępowaniu. Nieprokuratorscy oskarżyciele publiczni.

Oskarżycielem publicznym jest organ państwa. Oskarżyciel ten jest stroną procesu o szczególnym charakterze. Jego działania w procesie nie ograniczają się bowiem do interesu osobistego, ale występuje on w charakterze rzecznika państwa, podejmując niejednokrotnie czynności procesowe w interesie ogółu, a nawet w interesie oskarżonego.

Oskarżycieli publicznych można podzielić na głównych i drugorzędnych.

Prokurator jest głównym oskarżycielem publicznym. Ma on pozycję nadrzędną w stosunku do innych oskarżycieli publicznych. Natomiast inny organ państwowy może być oskarżycielem publicznym z mocy szczególnych przepisów ustawy, określających zakres jego działania (art. 45 § 2 k.p.k.). Oskarżyciele ci mają charakter drugorzędny. Mogą oni występować w postępowaniu albo obok prokuratora albo zamiast niego.

Nadrzędna pozycja prokuratora wynika z następujących cech:

1. zasadą jest, że oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator; jego działalność w tym charakterze nie wymaga szczegółowego ustawowego upoważnienia, tak jak ma to miejsce w stosunku do innych podmiotów pełniących tą funkcję;

2. prokurator może pełnić funkcję oskarżyciela publicznego przed wszystkimi sądami we wszystkich sprawach, natomiast inni oskarżyciele publiczni tylko w niektórych sprawach, które zostały im powierzone;

3. wstąpienie prokuratora do sprawy skutkuje z reguły wyparciem innych oskarżycieli publicznych z postępowania.

Prokurator ma prawo wszcząć postępowanie lub wstąpić do postępowania już wszczętego w sprawach o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego (art. 60 k.p.k.).

Oskarżyciele publiczni niebędący prokuratorami mogą działać w procesie:

a. zamiast prokuratora;

b. zamiast lub obok prokuratora.

Do organów posiadających uprawnienie do działania w postępowaniu zamiast prokuratora należą:

1) organy Inspekcji Handlowej;

2) organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej;

3) urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej;

4) Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej;

5) organy Straży Granicznej;

6) Straż Leśna oraz podmioty, którym przysługują uprawnienia strażnika leśnego, gdy przedmiot przestępstwa stanowi drewno z lasu, który jest własnością Skarbu Państwa;

7) dyrektorzy, funkcjonariusze parków narodowych, gdy przedmiot przestępstwa stanowi drewno z parku narodowego, którzy do wykonywania czynności oskarżycielskich mogą upoważnić funkcjonariuszy Straży Parków;

8. Strażnicy Służby Łowieckiej w odniesieniu do przestępstw z zakresu szkodnictwa łowieckiego.

Jeżeli dany podmiot ma uprawnienia do występowaniu w postępowaniu karnym w charakterze oskarżyciela publicznego zamiast prokuratora to prokurator usuwa go z tego postępowania w takim zakresie, w jakim sam podejmuje w nim czynności.

Natomiast do organów, które mogą brać udział w procesie karnym zamiast lub obok prokuratora zalicza się:

1) urzędy celne;

2) urzędy skarbowe;

3) inspektorów kontroli skarbowej;

4) Straż Graniczną;

5) Policję;

6) Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego;

7) Żandarmerię Wojskową.

W przypadku wstąpienia do postępowania prokuratora organy, które mogą pełnić funkcje oskarżyciela publicznego obok niego, nie zostają pozbawione uprawnień oskarżycielskich.

Prokurator może być także oskarżycielem publicznym w sprawach o wykroczenia. W sprawach tych głównym oskarżycielem publicznym jest Policja.

W wypadkach określonych w ustawie czynności procesowe wykonuje prokurator bezpośrednio przełożony lub prokurator nadrzędny. Prokuratorem nadrzędnym jest prokurator kierujący jednostką organizacyjną wyższego stopnia, a także prokurator tej jednostki lub prokurator delegowany do niej w zakresie zleconych mu czynności.

W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego udział prokuratora w rozprawie jest obowiązkowy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej (art. 46 k.p.k.).

Oskarżyciel publiczny jest obowiązany zachować bezstronność w procesie. Aby możliwa była realizacja tego obowiązku w Kodeksie postępowania karnego ustanowiono możliwość wyłączenia oskarżyciela publicznego. Mają tutaj odpowiednie zastosowanie przepisy o wyłączeniu sędziego. Prokurator, inne osoby prowadzące postępowanie przygotowawcze oraz inni oskarżyciele publiczni ulegają również wyłączeniu, jeżeli brały udział w sprawie jako obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel społeczny albo przedstawiciel ustawowy strony (art. 47 § 2 k.p.k.).

Zgodnie z art. 48 § 1 k.p.k. o wyłączeniu prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze oraz oskarżyciela publicznego orzeka prokurator nadzorujący postępowanie lub bezpośrednio przełożony. Czynności dokonane przez osobę podlegającą wyłączeniu, zanim ono nastąpiło, nie są z tej przyczyny bezskuteczne. Jednakże czynność dowodową należy na żądanie strony, w miarę możności, powtórzyć (art. 48 § 2 k.p.k.).

5. Pokrzywdzony. Pojęcie pokrzywdzonego. Istota pokrzywdzenia. Prawa i obowiązki pokrzywdzonego. Udział pokrzywdzonego w poszczególnych stadiach procesu karnego. Program ochrony pokrzywdzonego.

Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna osoba nie posiadająca osobowości prawnej a także zakład ubezpieczeń której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo

Zakres podmiotowy: osoba fizyczna, osoba prawna, instytucja samorządowa bądź społeczna nie posiadająca osobowości prawnej

Przedmiot naruszenia: dobro prawne

Sposób naruszenia: bezpośrednie naruszenie lub groźba naruszenia.

PRAWA:

- w post przygotowawczym jest stroną uprawnioną do działania we własnym imieniu, zgodnie z własnym interesem

- do bycia reprezentowanym:

• gdy jest osobą małoletnią albo ubezwłasnowolnioną – przedstawiciel ustawowy lub osoba, która sprawuje pieczę,

• gdy jest osobą nieporadną – osoba, która wykonuję faktyczną pieczę,

- w razie śmierci w jego prawa wstępują osoby najbliższe lub prokurator

- do ustanowienia pełnomocnika

- wniosek o wyłączenie sędziego

- wniosek o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu

- prawo do zażalenia, gdy w ciągu 6 tygodni od zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa nie zostanie poinformowany o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia

- prawo do złożenia wniosku o ściganie niektórych sprawców, obowiązek ścigania dot również osób, których czyny są w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku (nd. najbliższych osoby składającej wniosek)

- czynności z udziałem pokrzywdzonego poniżej lat 15 przeprowadza się w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna

- w sprawie o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności na szkodę małoletniego poniżej lat 15 powinno się przesłuchiwać tylko 1 raz, chyba że:

• istotne okoliczności,

• zażąda podejrzany, który w czasie pierwszego przesłuchania nie miał obrońcy,

- gdy zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec pokrzywdzonego występującego jako świadek lub wobec osób najbliższych w związku z post może on zastrzec dane dot zamieszkania do wyłącznej wiadomości sądu lub prokuratora

- przesłuchanie można prowadzić na odległość, w miejscu pobytu

- do takich warunków okazania, by nie zostać rozpoznanym

- organ prowadzący post informuje o dopuszczeniu dowodów z opinii biegłych i specjalistów

- prawo wzięcia udziału w przesłuchaniu biegłego

- prawo do zwrócenia się do sądu z żądaniem w toku śledztwa lub dochodzenia, o przesłuchanie świadka, jeśli niebezpieczeństwo, że nie będzie go można przesłuchać na rozprawie

- prawo zarzutów do podpisywanego protokołu

- prawo żadania odpisu protokołu czynności, dokumentu od niego

- prawo do 1 kopii zapisu dźwiękowego lub obrazu

- prawo przeglądania akt i sporządzania z nich odpisów

- zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia oraz na post o umorzeniu prawa przejrzenia akt i prawa zażaleń na inne czynności

- złożyć wniosek lub wyrazić zgodę na post mediacyjne

- występować jako oskarżyciel subsydiarny (1 miesiąc od postanowienia prokuratora o odmowie wszczęcia lub umorzeniu)

- występować jako oskarżyciel posiłkowy uboczny lub powód cywilny

- jako oskarżyciel posiłkowy ma prawo składać wnioski dowodowe, być obecnym na całej rozprawie, zadawać pytania przesłuchiwanym, złożyć apelację od wyroku.

- w razie umorzenia lub zawieszenia post przygotowawczego, w któ®ym zgłoszono powództwo cywilne w terminie 30 dni może żądać przekazania sprawy do rozpoznania sprawy sądowi właściwemu ds cywilnych

- prawo do zwrócenia się o orzeczenie naprawienia szkody

OBOWIĄZKI:

- stawia się na wezwanie organu prowadzącego post (gdy się nie stawi lub wydali z miejsca czynności przed jej zakończeniem – do 3000 zł)

- można od niego pobrać odciski daktyloskopijne, włosy, ślinę, próbę pisma, zapach, wykonać fotografię, dokonać utrwalenia głosu)

- poddaje się badaniom i oględzinom

- gdy zmienił miejsce zamieszkania, nie podaje nowego adresu, nie przebywa pod wskazanym adresem – pisma wysłane uznaje się za doręczone.

5. Oskarżyciel posiłkowy. Oskarżyciel posiłkowy uboczny. Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny. Wniesienie aktu oskarżenie przez oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego. Liczba oskarżycieli posiłkowych w procesie. Uprawnienia oskarżyciela prywatnego. Skutki odstąpienia oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia oraz jego śmierci.

1. oskarżyciel posiłkowy uboczny:

• pokrzywdzony, który po wniesieniu aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego lub po objęciu przez niego ścigania w sprawie z oskarżenia prywatnego albo w postępowaniu w sprawie wykroczenie składa oświadczenie, że chce popierać oskarżenie obok oskarżyciela publicznego i następnie popiera się to oskarżenie przed sądem

• jego udział w procesie zależy od:

  1. oświadczenie pokrzywdzonego na piśmie lub do protokołu rozprawy, że chce działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego

  2. złożenie tego oświadczenia w terminie

  3. zastosowanie trybu niewyłączającego udziału oskarżyciela posiłkowego

     1. sąd wydaje postanowienie o odmowie dopuszczenia do udziału, gdy

1. nie jest on osobą uprawniona

2. oświadczenie o przystąpieniu do postanowienia zostało złożone po rozpoczęciu przewodu sądowego na rozprawie głównej

3. gdy w postępowaniu bierze już udział określona przez sąd liczba oskarżycieli (pokrzywdzony może w ciągu 7 dni przedstawić soje stanowisko od daty doręczenia postanowienia o niedopuszczeniu)

Zawężenia uprawnień oskarżyciela posiłkowego:

1. jak mowa wyżej sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli

2. w razie odstąpienia oskarżyciela od oskarżenia nie może ponownie przyłączyć się do postępowania

3. oskarżyciel może wnosić apelacje, co do winy jak i co do rozstrzygnięcia o karze lub środkach karnych

4. nie ponosi kosztów procesowych, jeżeli oskarżonego uniewinniono lub umorzono postępowanie

1. oskarżyciel posiłkowy subsydiarny

• pokrzywdzony, który wniósł akt oskarżenia w sprawie z oskarżenia publicznego zamiast prokuratora i popiera to oskarżenie przed sądem( rzadko w Polsce)

• etapy procedury prowadzącej do oskarżenia posiłkowego subsydiarnego:

  1. prokurator wydał lub zatwierdził postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego

  2. pokrzywdzony zaskarżył to postanowienie zażaleniem do prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydał lub zatwierdził zaskarżone postanowienie

  3. prokurator nadrzędny wydał postanowienie, mocą, którego nie przychylił się do zażalenia, po czy skierował je do sądu właściwego do rozpoznania sprawy

  4. sąd właściwy do rozpoznania spawy rozpatrzył to zażalenie i uchylił zaskarżone postanowienie oraz przekazał sprawę prokuratorowi do ponownego rozpatrzenia

  5. prokurator nadal nie znalazł podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i ponownie odmówił wszczęcia lub umorzył ponownie postępowanie przygotowawcze

  6. pokrzywdzony ponownie wniósł zażalenie, które tym razem rozpoznał prokurator nadrzędny

  7. prokurator utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie – dopiero TERAZ pokrzywdzony nabył prawo do wniesienia posiłkowego aktu oskarżenia

dodatkowe ograniczenia

1. posiłkowy akt oskarżenia musi być sporządzony prze adwokata a jeśli pokrzywdzonym jest instytucja państwowa samorządowa społeczna to może radca prawny

2. akt oskarżenia musi mieć pełna formą aktu oskarżenia w trybie zwyczajnym nawet, jeśli postępowanie sądowe toczyć się będzie w postępowaniu uproszczonym

3. sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych

4. obligatoryjne jest przez sąd zbadanie na posiedzeniu czy nie zachodzi potrzeba umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia lub ograniczenia liczby oskarżycieli posiłkowych

5. oskarżyciel posiłkowy ponosi koszty procesowe w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania

   • Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania; osoby najbliższe mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w każdym stadium postępowania.

   • W razie śmierci oskarżyciela posiłkowego, który samodzielnie popierał oskarżenie, postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd umarza postępowanie.

5. Oskarżyciel prywatny. Pojęcie i istota oskarżyciela prywatnego. Nabycie statusu oskarżyciela prywatnego. Prawa i obowiązki oskarżyciela prywatnego. Oskarżenie wzajemne. Koszty procesowe postępowania prywatnoskargowego.

1. przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego:

1. uszkodzenie ciała lub spowodowanie rozstroju zdrowia, gdy naruszenie czynności nie trwało dłużej niż 7 dni

2. pomówienie

3. zniewaga

4. naruszenie nietykalności cielesnej

5. ujawnienie lub wykorzystanie informacji niejawnej

6. odmowa sprostowania

1. prawo oskarżenia w sprawach o te przestępstwa przysługuje:

1. pokrzywdzonemu

2. w razie śmierci pokrzywdzonego jego osobom najbliższym, jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego złożą oświadczanie, ze wstępują w prawa zmarłego (osoby te wówczas stają się stronami zastępczymi)

3. prokuratorowi; jego legitymacja czynna jest dwojakiego rodzaju:

• może wnieść oskarżenie w razie śmierci pokrzywdzonego, jeżeli nie ma osoby najbliższej lub jej nie ujawniono,

• jeśli wymaga tego interes społeczny; pokrzywdzony w takim wypadku może wystąpić jako oskarżyciel posiłkowy,

  • inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania

  • oskarżyciele prywatni są niezależni od siebie, mają te same uprawnienia

1. formy oskarżenia prywatnego:

1. akt oskarżenia wniesiony przez oskarżyciela lub jego pełnomocnika

2. skargę ustną lub pisemna pokrzywdzonego złożoną na Policji, po czym przesyła skargę do właściwego sądu rejonowego

• istotnym ograniczeniem oskarżyciela prywatnego jest szczególny termin przedawnienia - karalność ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia;

• obwiązuje bez względu na błędną kwalifikacje czynu, wszczęcie postępowania w niewłaściwym trybie lub zmianę tego trybu

• ma charakter materialnoprawny, tak wiec nie można go przywrócić

  • oskarżyciel prywatny, pod groźba nienadania biegu sprawie, powinien przedstawić dowód wpłacenia do kasy sądowej zryczałtowanej równowartości wydatków; wysokość ryczałtu ustala w formie rozporządzenia Minister Sprawiedliwości (obecnie 300zl)

• skarga wzajemna- oskarżony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn, pozostający w związku z czynem mu zarzucanym

• oskarżyciel prywatny może stracić swe uprawnienia, gdy prokurator postanowi wszcząć postępowanie albo przyłączyć się do już wszczętego postępowania z oskarżenia prywatnego, jeżeli wg jego oceny wymaga tego interes społeczny:

• postępowanie jest wówczas postępowaniem z oskarżenia publicznego

• pokrzywdzony może w nim brać udział w charakterze oskarżyciela posiłkowego

• prokurator jest związany terminem przedawnienia w sprawach prywatnoskargowych

5. Powód cywilny (adhezyjny). Pojęcie i istota powoda cywilnego (powództwa adhezyjnego) w postępowaniu karnym. Realizacja roszczeń cywilnych w postępowaniu karnym. Prawa i obowiązki powoda cywilnego w postępowaniu karnym. Podmioty uprawnione do wniesienie powództwa adhezyjnego. Przyczyny odmowy przyjęcia powództwa cywilnego. Pozostawienie powództwa cywilnego bez rozpoznania. Skutki prawne uwzględnienia lub oddalenia powództwa cywilnego.

Powód cywilny to pokrzywdzony, który ma prawo aż do rozpoczęcia rozprawy głównej wytyczyć powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z przestępstwa.

Specyfika postępowania adhezyjnego:

1. jeżeli powodem jest pokrzywdzony będący osobą fizyczną lub prawną występuje z roszeniem we własnym imieniu, instytucje państwowe nieposiadające takiej osobowości występują w imieniu i na rzecz skarbu państwa, samorządowa w imieniu i na rzecz gminy

2. zakładem ubezpieczeń jest każda instytucja działająca na zasadzie koncesji zawierająca umowy o ubezpieczenia majątkowe, roszczenia zakładu są regresowe i zakład uznany jest za pokrzywdzonego

3. organy kontroli państwowej w odróżnieniu od zakładu ubezpieczeń mogą dochodzić roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednia z przestępstwa, ale tylko na rzecz bezczynnej w procesie karnym i cywilnym pokrzywdzonej instytucji

4. osoby najbliższe i prokurator będące stronami zastępczymi

   • ponadto prokurator może wytoczyć powództwo cywilne na rzecz pokrzywdzonego lub osoby najbliższej zmarłego pokrzywdzonego albo popierać wytoczone przez pokrzywdzonego powództwo lub tę osobę powództwo

W postępowaniu adhezyjnym, można dochodzić zarówno odszkodowania za rzeczywistą szkodę jak i utracone korzyści.

W przypadku zaistnienia pewnych przesłanek sąd może odrzucić powództwo cywilne.

Nie można wszczęć postępowania cywilnego w przypadku, odmowa wszczęcia:

• Postępowania przeciwko nieletnim

• Brak bezpośredniego związku z aktem oskarżenia

• Wniesienie powództwa cywilnego przez osobę nieuprawnioną

• Roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub i roszczeniu tym prawomocnie orzeczono

• Występowanie współuczestnictwa koniecznego z instytucją państwową, samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w roli oskarżonego

• Złożono wniosek o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem(może złożyć aż do zakończenia 1 przesłuchania pokrzywdzonego na rozprawie głównej)

Pozostawienie bez rozpoznania:

• W przypadku ujawnienia się okoliczności, które powinny skutkować odmową wszczęcia procesu, po jego rozpoczęciu,

• Gdy powód cywilny zmarł, a żadna osoba uprawniona do wstąpienia w jego prawa nie wstąpiła,

• Jeśli powód cywilny nie stawił się na rozprawie główną, do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego, chyba że powód złożył wniosek o rozpoznanie, pomimo jego nieobecności,

• Gdy materiał dowodowy ujawniony w toku rozprawy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, a jego uzupełnienie powodowałoby znaczne przedłużenie postępowania,

• W przypadku uniewinnienia oskarżonego w postępowaniu karnym,

Na odmowę wszczęcia lub pozostawienia bez rozpoznania przysługuje zażalenie.

Pokrzywdzony ma 30 dni od chwili odmowy albo pozostawienia bez rozpoznania na przekazanie sprawy do sądu cywilnego

Powód cywilny jest w postępowaniu samoistną stroną procesową i może korzystać z pomocy pełnomocnika.

Zadośćuczynienie może być zasądzone urzędu.(nie w sytuacjach wymienionych przy odmowie wszczęcia).

9. Oskarżony. Pojęcie i istota oskarżonego. Rozróżnienie pojęć oskarżony, podejrzany, osoba podejrzana i osoba podejrzewana. Prawa i obowiązki procesowe oskarżonego.

Oskarżony to osoba, przeciw której wniesiono oskarżenie do sądu, a także co do której prokurator wniósł o warunkowe umorzenie postępowania.

Jeśli oskarżony sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu postępowania, albo gdy sąd wyrazi pogląd, że takie zakończenie procesu byłoby nieuzasadnione, wówczas kieruje sprawę na rozprawę a wniosek prokuratora zastępuje aktem oskarżenia.

Podejrzanym jest osoba wobec, której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo osoba, której przedstawiono zarzut w związku z przesłuchaniem w charakterze podejrzanego.

Postawienie zarzutów w związku z przestępstwem do przesłuchania w charakterze podejrzanego, bez wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów występuje natomiast w dwóch przypadkach:

1. w ramach dochodzenia w tzw. Niezbędnym zakresie, kiedy trzeba się spieszyć nie czekając na formalne wszczęcie postępowania. W ciągu 5 dni od przesłuchaniu w charakterze świadka powinno się przedstawić zarzuty.

2. W dochodzeniu nie jest w ogóle konieczne przedstawienie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, gdy podejrzany jest na wolności. Osobie przesłuchiwanej przedstawia się tylko zarzut wpisany do protokołu przesłuchania.

Oskarżonym w procesie karnym może być tylko osoba fizyczna.

Od podejrzanego należy odróżnić osobę podejrzaną

Osobą podejrzaną jest osoba, która nie jest jeszcze podejrzanym sensu stricte, ale wobec której organa ścigania dysponują już pewnymi informacjami uzasadniającymi podejrzenie popełnienia przez niego przestępstwa i kogo ustawa wyraźnie tym mianem określa.

Faktycznie podejrzanym jest osoba przeciw, której organa procesowej kierują ściganie karne przez zatrzymanie, przesłuchanie, zajęcie mienia formalnie nie stawiając jej w pozycji podejrzanego, choć istnieją wszelkie podstawy do przedstawienia zarzutów.

Prawa oskarżonego

1. Prawo od obrony materialnej :

   1. Prawo do znajomości zarzutów oskarżenia – oskarżony już w pierwszej fazie procesu ma prawo do znania zarzutów. Ma do tego zastosowanie instytucja przedstawienia zarzutów, a oskarżony ma prawo żądać ustnego lub pisemnego uzasadnienia zarzutów. W przypadku ujawnienia się w drodze śledztwa nowego czynu modyfikującego w znacznym stopniu oskarżenie, należy przedstawić nowy akt oskarżenia. Prawie do znania zarzutów służy również prawo do wglądu akt(może być czasowo ograniczone przez prokuratura najpóźniej do końca postępowania przygotowawczego)

   2. Prawo do swobodnego składania wyjaśnień – oskarżony ma prawo składania wyjaśnień, lecz bez podania powodów może odmówić składnia wyjaśnień. Na żądanie podejrzanego w toku postępowania przygotowawczego złożyć w drodze przesłuchania pisemne wyjaśnienie(przesłuchujący może odmówić „z ważnych powodów”). Zakazuje się przymusu w celu uzyskania zeznań

   3. Prawo do uczestnictwa w czynnościach procesowych –

      1. podejrzany, ma prawo uczestniczyć, w tzw. czynnościach niepowtarzalnych(np. sekcja zwłok) z czego można go wyłączyć gdy istnieje groźba że dany dowód zostanie zniekształcony lub utracony.

      2. Uczestnictwo w pozostałych czynnościach procesowych uzależnione jest od woli prokuratora, który może uniemożliwić mu uczestnictwo w uzasadnionym przypadku ze względu na ważny interes śledztwa

      3. Podczas rozprawy ma prawo uczestniczyć we wszystkich czynnościach procesowych i jedynie wyjątkowo ze względu na podejrzenia, że obecność oskarżonego mogłaby wpływać krępująco, przewodniczący może nakazać oskarżonemu opuścić salę, jednak tylko na czas przesłuchania(tego świadka, biegłego, współoskarżonego). Podobnie sprawa świadka In cognito

2. Rodzaje obrony formalnej

   1. Z wyboru – obrońcę ustanawia oskarżony, obrońcę może ustanowić też inna osoba na czas kiedy jest on pozbawiony wolności.

   2. Obrona niezbędna (obligatoryjna)– W przypadkach określonych przez ustawę obrona jest obligatoryjna

      1. Obrona niezbędna kiedy:

         1. Małoletni

         2. Głuchy, niemy lub niewidomy

         3. Zachodzi uzasadnione podejrzenie, że jest niepoczytalny

         4. Gdy sąd uzna to za uzasadnione ze względu na skomplikowanie sprawy

         5. Przed sądem okręgowym jako sądem I instancji kiedy pozbawiony wolności lub jest podejrzany o zbrodnie

      2. Brak obrońcy efekt – brak obrońcy obligatoryjnego jest ujemną przesłanką procesową

      3. należy odróżnić od obrony obligatoryjnej – przymus adwokacki lub radcowski – który jest obligatoryjny do dokonania konkretnych czynności procesowych. (np. do dokonania konkretnych pism procesowych)

   3. obrona z urzędu – czyli wyznaczona przez sąd występuje w dwóch przypadkach:

      1. gdy sąd ustanawia obrońcę z urzędu w przypadkach obrony niezbędnej

      2. kiedy oskarżony wykaże, że nie ma środków na utrzymanie adwokata, bez uszczerbku na utrzymanie siebie o rodziny.

   4. Prawo oskarżonego do spotykania się z adwokatem –

      1. Oskarżony tymczasowo aresztowany może porozumiewać się ze swoim obrońcom podczas nieobecności innych osób lub korespondencyjnie.

      2. W szczególnie uzasadnionym przypadku prokurator może zastrzec, ze będzie przy rozmowie obecny sam lub jego przedstawiciel.

      3. A także zastrzec kontrolę korespondencji nie dłużej niż 14 dni od aresztowania

Obowiązki oskarżonego

• nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności - nemo se ipsum accusare tenetur,

• oględziny zewnętrzne ,

• inne badania nie naruszające integralności ciała ,

• badanie psychologiczne i psychiatryczne ,

• inne badania połączone z dokonywaniem drobnych zabiegów z wyjątkiem chirurgicznych,

• oskarżony pozostający na wolności ma obowiązek stawienia się na każde wezwanie sądu,

• oskarżony ma obowiązek uczestniczenia w rozprawie,

• Przewodniczący ma prawo wydać zarządzenie uniemożliwiające oskarżonemu opuszczenie Sali sądowej przed zakończeniem rozprawy,

• Tylko w przypadku orzekania w :

  • I instancji w trybie uproszczonym oraz prywatnoskargowym jest możliwe przeprowadzenie rozprawy bez udziału oskarżonego w innym przypadku jego nieobecność jest ujemną przesłanką procesową.

  • kiedy oskarżony uporczywie mimo upominania przez sad zakłuca porządek rozprawy

  • jeżeli oskarżony, który złożył już wyjaśnienia opuścił salę rozpraw bez zezwolenia sądu jednak jeśli sąd uzna obecność oskarżonego za niezbędną zarządza jego doprowadzenie

  • jeśli uzasadni swoją nieobecność

  • 377&§3 jeśli oskarżony mimo zawiadomienia go w odpowiednim trybie nie stawił się na rozprawę sąd może albo wydać postanowienie o doprowadzeniu go siłą albo poprowadzić rozprawę bez niego

10. Reprezentanci stron procesowych. Obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy.

• reprezentant strony procesowej - osoba działająca za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego; takim tytułem prawnym może być:

1. pełnomocnictwo udzielone przez stronę lub przedstawiciela ustawowego

2. zarządzenie prezesa sądu lub przewodniczącego rozprawy

3. przepis ustawy

   • reprezentantami stron są:

• obrońca,

• pełnomocnicy,

• przedstawiciele ustawowi,

OBROŃCA

• działa w interesie oskarżonego

• tylko osoby uprawnione wg przepisów o ustroju adwokatury

• w Polsce uprawnienia wszystkich adwokatów są identyczne, nie ma podziału na adwokatów uprawnionych do występowania przed różnymi sądami

• oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców

• obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli nie pozostają w sprzeczności

PEŁNOMOCNICY

• działają w interesie pokrzywdzonych w postępowaniu przygotowawczym, a także oskarżycieli prywatnych i posiłkowych lub powodów cywilnych, stron szczególnych w postępowaniu karnym skarbowym lub w postępowaniu w sprawach nieletnich

• mogą nimi być adwokaci i aplikanci adwokaccy

• pełnomocnik działa w interesie innej strony niż oskarżony

• można ustanowić pełnomocnika osobie niebędącej stroną

• pełnomocnikiem instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej może być radca prawny, może również w zakresie roszczeń majątkowych innej osoby prawnej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości oraz osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą

• strony nie mogą mieć więcej niż 3 pełnomocników

• pełnomocnik może zastępować kilka stron

• do pełnomocnika nie odnosi się nakaz przedsiębrania czynności procesowych przez obrońcę jedynie na korzyść oskarżonego, może dokonywać czynności nawet nie korzystnej dla strony, jeżeli działa w dobrej wierze i w granicach pełnomocnictwa

PRZEDSTAWICIELE USTAWOWI

1. osoby reprezentujące z urzędu pokrzywdzonych małoletnich albo ubezwłasnowolnionych

   1. rodzice, – jeżeli dziecko znajduje się pod władzą rodzicielską obojga – każde z nich przedstawicielem ustawowym

   2. opiekun faktyczny – os., pod której piecza pokrzywdzony pozostaje – do organu procesowego należy sprawdzenie czy taka osoba rzeczywiście sprawuje opiekę

   3. opiekun prawny – wyznaczony przez sąd opiekuńczy

• przedstawiciel taki może działać osobiście lub przez pełnomocnika, którego może ustanowić

• przysługują mu wszystkie uprawnienia strony (może dokonywać także czynności niekorzystnych dla strony np. cofnąć środek odwoławczy

• pozbawienie pokrzywdzonego samodzielnego działania

1. osoby, pod której pieczą pozostaje będąca pokrzywdzonym osoba nieporadna

• zwłaszcza wiek lub stan zdrowia

• uprawnienia przedstawiciela nabywa, gdy wyrazi wolę wykonywania praw pokrzywdzonego

1. osoby reprezentujące z mocy ustawy oskarżonego nieletniego lub ubezwłasnowolnionego

• te same osoby, co reprezentujące osobę pokrzywdzonego

• zakres ograniczony do czynności procesowych korzystnych dla oskarżonego

• nie pozbawia oskarżonego prawa do samodzielnego działania

11. Status prawny obrońcy. Obrońca z urzędu i obrońca z wyboru. Obrona obligatoryjna. Obrona formalna i obrona materialna. Prawa i obowiązki obrońcy. Przymus adwokacki.

Dwa różne poglądy dotyczące pozycji obrońcy w procesie karnym:

1. obrońca jest pomocnikiem procesowym oskarżonego, gdyż pomaga oskarżonemu w wykonaniu jego prawa do obrony. Działać może tylko na jego korzyść, a niekorzystne dla oskarżonego są bezskuteczne(to właśnie odróżnia obrońcę od przedstawiciela)

2. obrońca jest sui generis przedstawicielem procesowym interesów oskarżonego, nie działa w procesie we własnym imieniu, ale w imieniu oskarżonego i nie przysługuje mu więcej praw, niż samemu oskarżonemu(może działać tylko na korzyść)

Ze wzgledu na rodzaj tytułu do obrony, obrońca może być:

1. z wyboru

• tytułem prawnym jest upoważnienie do obrony, czyli pełnomocnictwo udzielone adwokatowi po zawarciu umowy z adwokatem wykonującym zawód indywidualnie, ze spółka lub zespołem adwokackim

• w imieniu zespołu występuje kierownik, który uwzględnia życzenie klienta, co do wyboru adwokata

• procesowe znaczenie ma tylko pełnomocnictwo na piśmie albo przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze

• szczególną formą pełnomocnictwa jest tzw. pełnomocnictwo tymczasowe -udzielane przez jakąkolwiek inna osobę obrońcy, gdy oskarżony pozbawiony jest wolności, ważność trwa do 1 spotkania obrony z oskarżonym (akceptuje albo odrzuca)

1. z urzędu

   • tytułem prawnym jest zarządzenie prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy, który w postępowaniu przygotowawczym wydaje je na wniosek prokuratora; tylko prezes sądu wyznacza konkretnego adwokata

   • obrońcę z urzędu powołuje się:

   1. na wniosek oskarżonego- nie jest w stanie pokryć kosztów bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny

   2. gdy oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, a zachodzi przypadek obrony obligatoryjnej tylko w tym wypadku na oskarżonym spoczywa obowiązek pokrycia należności za obrońcę, chyba, że w sprawie oskarżenia publicznego lub uniewinnienia lub umorzenia postępowania sąd w uzasadnionym wypadku przyzna zwrot części lub całości wynagrodzenia jednego obrońcy

• obrońca z urzędu ma prawo do honorarium

• częstym zjawiskiem w procesie jest tzw. substytucja  adwokat uprawnia innego adwokata do zastępowania go przed sądem np. zbieg terminów

Obrony materialna obejmuje :

• Prawo do znajomości zarzutów oskarżenia – patrz wyżej

• Prawo do swobodnego składania wyjaśnień – patrz wyżej

• Prawo do uczestnictwa w czynnościach procesowych – patrz wyżej

Obrony formalna – rodzaje :

• Z wyboru

• Obrona niezbędna (obligatoryjna)– W przypadkach określonych przez ustawę obrona jest obligatoryjna:

  1. Obrona niezbędna kiedy:

     • Małoletni

     • Głuchy, niemy lub niewidomy

     • Zachodzi uzasadnione podejrzenie, że jest niepoczytalny

     • Gdy sąd uzna to za uzasadnione ze względu na skomplikowanie sprawy

     • Przed sądem okręgowym jako sądem I instancji kiedy pozbawiony wolności lub jest podejrzany o zbrodnie

  2. Brak obrońcy efekt – brak obrońcy obligatoryjnego jest ujemną przesłanką procesową

  3. należy odróżnić od obrony obligatoryjnej – przymus adwokacki lub radcowski – który jest obligatoryjny do dokonania konkretnych czynności procesowych. (np. do dokonania konkretnych pism procesowych)

• Obrona z urzędu

• Prawo oskarżonego do spotykania się z adwokatem:

  • Oskarżony tymczasowo aresztowany może porozumiewać się ze swoim obrońcom podczas nieobecności innych osób lub korespondencyjnie.

  • W szczególnie uzasadnionym przypadku prokurator może zastrzec, ze będzie przy rozmowie obecny sam lub jego przedstawiciel.

  • A także zastrzec kontrolę korespondencji nie dłużej niż 14 dni od aresztowania

12. Radca prawny. Status procesowy radcy prawnego w postępowaniu karnym. Prawa i obowiązki procesowe radcy prawnego. Przymus radcowski.

W postępowaniu karnym radca prawny może być jedynie pełnomocnikiem procesowym. W obecnej doktrynie procesu karnego trafnie przyjmuje się, iż pełnomocnik to przedstawiciel procesowy, z pomocy którego w postępowaniu karnym korzystać może strona inna niż oskarżony oraz osoba niebędąca stroną.

Pełnomocnikiem instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej może być również radca prawny .

13. Rzecznicy interesu społecznego. Przedstawiciel społeczny. Prokurator jako rzecznik interesu społecznego. Rzecznik Praw Obywatelskich, Minister Sprawiedliwości.

RZECZNICY INTERESU SPOŁECZNEGO

Cechy wyróżniające:

1. reprezentowanie w procesie interesu społecznego

   • szereg uprawnień umożliwiających na wpływanie na przebieg procesu

   • ochrona interesu ogólnego społecznego

   • możliwe pokrycie się z interesem jednostki (pokrzywdzonego)

   1. niezależność od stron procesowych

      • nie działa na rzecz określonej strony procesowej, choć działanie może być dla którejś korzystne

Poszczególni rzecznicy interesu społecznego:

Rzecznik Praw Obywatelskich:

1. urząd powołany w 1987r.

2. stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i innych aktach

3. uprawnienie do badania czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji mających obowiązek przestrzegania tych praw i wolności nie nastąpiło naruszenie prawa, zws i sprawiedliwości

4. udział rzecznika wyznaczają przepisy KPK, i ustawa RPO

5. posiada następujące uprawnienia:

• może żądać przedstawienia informacji o stanie sprawy prowadzonej w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym – postępowanie wyjaśniające; możliwy wgląd do akt sądowych i prokuratorskich oraz innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia

• może żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego z oskarżenia publicznego (nie ma wpływu na umorzenie, zażalenie, ani odmowę wszczęcia)

• może wnieść kasację „nadzwyczajną” art.521KPK

• może żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych oraz wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu- na prawach prokuratora

• ponad to duże znaczenie mają liczne wystąpienia np. o warunkach panujących w aresztach śledczych, zakładach karnych, przewlekłości postępowania

Przedstawiciel społeczny (przedstawiciel organizacji społecznej dopuszczony na jej wniosek) art.90§1 KPK

• możliwość zgłoszenia do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego w I i II instancji przez organizację społeczną

• przedstawiciel zobowiązany do złożenia w sądzie upoważnienia art.90§2 KPK

• warunkiem udziału: ochrona interesu społecznego lub ważnego indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi danej organizacji

• ponad to interes wymiaru sprawiedliwości art.90§3 KPK

• dopiero postanowienie sądu o dopuszczeniu umożliwia mu działanie w toku procesu; ma prawo uczestniczenia w procesie, ale nie ma prawa zadawania pytań osobom przesłuchiwanym

• może w toku procesu wypowiadać się i składać oświadczenia poza procesem art.91KPK

• możliwość udzielenia mu głosu przez przewodniczącego rozprawy po zamknięciu przewodu sadowego art.406§1 KPK

• nie jest formalnie związany z żadną ze stron

Prokurator generalny – jako podmiot uprawniony do wnoszenia kasacji „nadzwyczajnej”

• we wszystkich sprawach ( zarówno sady powsz. jak i wojskowe – w nich także Naczelny Prok. Wojskowy)

• rzecznik prawidłowego wymiaru sprawiedliwości; może pokrywać się z interesem strony

Prokurator w akcji cywilnej

• w postępowaniu adhezyjnym oraz gdy składa wniosek o zobowiązanie oskarżonego do naprawienia szkody

• działa na rzecz pokrzywdzonego, ale nie utożsamia się z jego interesem

• wkracza w proces adhezyjny, gdy jego zdaniem wymaga tego interes społeczny

VI. CZYNNOŚCI PROCESOWE

1. Pojęcie i klasyfikacja czynności procesowych. Czynności proste i czynności złożone, czynności pozytywne i czynności negatywne, czynności indywidualne i czynności zbiorowe, czynności jednostronne, dwustronne i wielostronne, czynności rozpoznawcze, czynności wykonawcze. Czynności realne, spostrzeżenia oraz oświadczenia procesowe.

Fakty procesowe:

- czynność procesowa – okr zachowania się uczestników procesu celem wywołania skutków prawnych przewidzianych przez prawo karne procesowe

- zdarzenia procesowe – niezależny od woli uczestników procesu fakt wywołujący skutki prawne, np. śmierć oskarżonego

- prof. Cieślak – proces karny to splot zdarzeń i czynności procesowych

PODZIAŁ CZYNNOŚCI PROCESOWYCH ZE WZGLĘDU NA:

• rodzaj działania:

- pozytywne – wszelkiego rodzaju działanie

- negatywne – zaniechania

• liczbę uczestników:

- indywidualne, np. zeznania świadkó

- zbiorowe, np. przesłuchania

• stopień komplikacji:

- proste – 1 czynność

- złożone – kilka powiązanych elementów

• sposób ich wyrażania:

- wyraźne – wola oświadczana w sposób zdecydowany i jawny

- konkludentne – dorozumiane

• dopuszczalność:

- dopuszczalne – zgodne z prawem

- niedopuszczalność

• wadliwość:

- wadliwe (nie spełniają wymogów formalnych)

- niewadliwe

• podmiot dokonywanych czynności:

- czynności organów procesowych

- czynności stron i ich reprezentantów

- czynności innych uczestników post

• funkcję danej czynności:

- rozpoznawcze – badanie i rozstrzyganie okr kwestii prawnej w post

- wykonawcze – realizują decyzje

• treść i charakter:

- czynności faktyczne – działania wywołujące w świecie zewnętrznym zmiany

- spostrzeżenia procesowe – przyjmowanie do świadomości odpowiednich faktów i zjawisk zachodzących w post

- oświadczenia procesowe – uzewnętrznienie w formie przewidzianej prawem procesowym treści intelektualnych lub aktów woli; dzieli się na:

-> oświadczenia wiedzy – przekaz treści intelektualnych

-> oświadczenia woli – przekaz woli, dążeń, żądań oświadczającego:

# postulujące: następuje, gdy podmiot nie pozostaje w stosunku nadrzędności wobec adresata, a oświadczenie wyraża dążenie (żądanie), przybiera postać: „skargi”, „wnioski”, „oświadczenia”, „prośby”, „podania”. Czasem może być cofnięte przez kolejne oświadczenie wiążące organ procesowy. Wynikają z zasad skargwości i kontradyktoryjności.

# imperatywne – władczy efekt działania, przysługują organom procesowym. Mają postać:

- polecenia – wydaje sąd lub prokurator

• decyzje – rozstrzygnięcia określonej kwestii prawnej

1. Oświadczenia wiedzy, oświadczenia woli oraz oświadczenia imperatywne. Oświadczenia wyraźne i konkludentne.

Oświadczenia wiedzy, woli, imperatywne → patrz wyżej

Kategorie czynności procesowych ze względu na sposób komunikowania się :

1. wyraźne (ekspresywne)

• komunikowane przez oświadczenia ich uczestników

• jest regułą

• np. oświadczenie pisemne lub ustne pokrzywdzonego, że będzie występował jako oskarżyciel posiłkowy

2. konkludentne (dorozumiane)

• komunikowane przez samo zachowanie, które w konkretnej sytuacji wskazuje istotę czynności

• wadliwa czynność wyraźna, na którą godzimy się w pewnych okolicznościach

• np. sąd nie wydaje postanowienia o dopuszczeniu oskarżyciela posiłkowego, ale zawiadamia go o kolejnych terminach rozprawy

• warunki niewadliwości:

1. zachowanie się uczestnika w sposób niebudzący wątpliwości, musi uzewnętrzniać jego wolę

2. zachowanie się strony, do której odnosi się konkludentne oświadczenie woli musi wskazywać, że strona prawidłowo zrozumiała zachowanie się organu

3. nie może zastępować decyzji, od której przysługuje środek zaskarżenia, przy środkach przymusu, przesuwających proces do następnego etapu, nie może być środkiem zaskarżenia

1. Czynności rozpoznawcze i czynności wykonawcze.

Kategorie czynności procesowych ze względu n cel:

• rozpoznawcze (kognicyjne) – zbadanie i rozstrzygnięcie określonych kwestii w procesie,

• wykonawcze (egzekucyjne) – zmierzają do wykonania decyzji procesowej.

1. Pojęcie wadliwości czynności procesowych. Skuteczność czynności procesowych. Zasadność czynności procesowych. Ważność czynności procesowych i dopuszczalność czynności procesowych.

Warunki niewadliwości czynności prawnych

1. nie może być sprzeczna z przepisami prawa; wymagania:

   1. zachodzą pozytywne przesłanki czynności procesowej

   2. uczestnik ma zdolność do czynności procesowych i wykonywać skutecznie czynności realne

   3. czynność odbywa się w należytej formie, terminie i miejscu, – jeżeli wymagane ustawowo

2. niewadliwość oświadczeń procesowych (poza przepisami prawa), zależna od:

   1. istnienie woli uczestników procesowych – niedopuszczalny przymus fizyczny

   2. brak wad woli uczestników procesu – niedopuszczalny przymus psychiczny, błąd, co do treści

   3. brak warunku w odniesieniu do oświadczeń procesowych

Następstwa naruszenia warunków niewadliwości

1. nieważność

2. bezskuteczność

3. niedopuszczalność

4. wadliwość

5. bezzasadność

Ad.1. Nieważność

3. orzeczenie nie powoduje żadnych skutków

4. skuteczność ex tunc – od chwili wydania orzeczenia

5. nieważność jest stwierdzana – orzeczenie deklaratoryjne

6. dopuszczalne ponowne postępowanie w tej samej sprawie

Ad.2. Bezskuteczność

• spowodowana wyraźnym przepisem ustawy

• sankcja za:

1. niedopełnienie określonych obowiązków

   • następstwo bardzo ciężkich uchybień np. złożenie wyjaśnień, zeznań lub inne oświadczenie w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi, przymusem, groźbą bezprawną; hipnoza, środki chemiczne itp. art.171§7 KPK

2. niespełnienie przez stronę przesłanek czynności

• niespełnione warunki formalne pisma procesowego

• niedotrzymany termin zawity

• kasacja lub inny środek odwoławczy wniesiony został przez osobę nieuprawnioną albo niedopuszczalny z mocy ustawy

• niedotrzymany termin nieprzekraczalny

Ad.3. Niedopuszczalność

• czynność przeprowadza się mimo braku jej ustawowych warunków

• ex ante – przed dokonaniem czynności; jeżeli zostanie zlekceważona i dojdzie do czynności to powstanie przyczyna odwoławcza (ewentualnie przyczyna bezskuteczności)

• niedopuszczalne są:

1. określone w ustawie oddziaływania na przesłuchiwaną osobę pozbawiające swobody

2. zastępowanie dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka treścią pism, zapisków, notatek urzędowych

3. przesłuchiwanie niektórych osób jako świadków

4. dochodzenie wstępne dłuższe niż 5 dni

5. dochodzenie w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności –musi mieć obrońcę

6. oskarżenie wzajemne w sprawie prywatnoskargowej, gdy przyłączył się do postępowania prokurator lub prokurator je wszczął

7. uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia

8. kasacja od orzeczenia SN zapadłego w następstwie rozpoznania kasacji

Ad.4. Wadliwość

• czynność wadliwa, gdy w toku postępowania popełniono uchybienie, które mogło mieć wpływ na jej treść lub, gdy tylko decyzja jest obarczona uchybieniem

• wadliwość względna – powoduje uchybienie, które organ odwoławczy bierze pod uwagę tylko wtedy, gdy strona podniosła je w środku odwoławczym – względna przyczyna odwoławcza

• wadliwość bezwzględna – organ odwoławczy bierze je pod uwagę bez względu na to czy strona je podniosła w środku odwoławczym czy nie; ustalenie wadliwości z urzędu – bezwzględna przyczyna odwoławcza

• współzależność wadliwości:

1. wadliwość jednej czynności dowodowej nie pociąga za sobą wadliwości innej czynności dowodowej

2. wadliwość orzeczenia kończącego postępowanie nie oznacza ze czynności dowodowe w nim wykonane są wadliwe

3. wadliwość czynności dowodowej może spowodować wadliwość decyzji procesowych i innych czynności, gdy w sposób istotny wpłynie na uprawdopodobnienie zarzutu będącego przesłanką decyzji i innych czynności

4. wadliwość innych czynności procesowych powoduje wadliwość dalszych czynności, gdy analiza konkretnej czynności wykaże, że taki związek jest w dużym stopniu prawdopodobny lub, gdy ustawa sama taki związek przesądza

2. konwalidacja – usuwanie was czynności i całego postępowania przed wydaniem orzeczenia kończącego; odbywa się bez wnoszenia środków odwoławczych; może być dokonana:

   1. z mocy samego prawa:

• zmiana ustawy

• zmiana sytuacji procesowej skutkiem upływu czasu

• działania innych czynników

2. z inicjatywy organów procesowych i stron

• powtórzenie wadliwie wykonanej czynności

• korekta uzupełniająca wadliwą czynność procesową – wypełnienie dodatkowych postanowień

Konwalidacja jest wyłączona, gdy powstał stan nieodwracalny np. przesłuchanie księdza w charakterze świadka, co do faktów, o których dowiedział się w trakcie spowiedzi i jeśli dzięki temu przesłuchaniu ujawniono dalsze dowody.

Ad.5. Bezzasadność

1. czynność, która nie pozostaje w harmonii ze stanem faktycznym i prawnym sprawy

2. np. przesłuchanie świadka, gdy dobrze wiadomo, że nie miał nic wspólnego ze sprawą

3. zatem bezzasadność jest oceną merytoryczną

1. Konwersja i konwalidacja czynności procesowych.

Konwersja polega na tym, że wadliwa czynność procesowa wywołuje skutki procesowe innej czynności ważnej.

Konwalidacja – patrz wyżej

1. Orzeczenia, zarządzenia i polecenia w procesie karnym. Wyroki merytoryczne, formalne oraz wyrok zaoczny. Wydanie wyroku po przeprowadzeniu rozprawy i wydanie wyroku na posiedzeniu. Wyrok nakazowy. Postanowienia. Zarządzenia.

Oświadczenia władcze (imperatywne) dzielą się na:

1. polecenia, czyli oświadczenia władcze wydawane organom podwładnym, tylko je wiążące, które obowiązują jedynie w relacji zachodzącej między wydającym polecenia a zobowiązanym do zastosowania się do niego. Etapem procesu, w którym wydaje się przede wszystkim, jest postępowanie przygotowawcze (np. polecenia w obrębie prokuratury, Policji lub polecenia wydawane Policji przez prokuratora);

2. decyzje procesowe (rozstrzygnięcia). Odróżnia je od innych oświadczeń woli zakres mocy wiążącej. Wiążą one więc tylko uczestników procesu. Również inne organy lub instytucje są zobowiązane do ich wykonywania lub brania za podstawę własnych rozstrzygnięć, jeśli obowiązek taki wynika z treści decyzji lub z przepisów ustawy.

Decyzje procesowe (rozstrzygnięcia) dzielą się na:

• orzeczenia,

• zarządzenia, czyli decyzje w kwestiach na ogół mniejszej wagi, raczej o charakterze porządkowym. Niekiedy jednak zarządzenie może przesądzić wynik całego procesu. Na przykład odmowa przyjęcia środka odwoławczego z powodu wniesienia go po terminie.

Orzeczenia dzielą się na:

• wyroki,

• postanowienia.

Kpk stanowi, kiedy sąd wydaje postanowienia.

Nie wolno nadawać orzeczeniu formy wyroku bez ustawowego upoważnienia do rozstrzygnięcia danej kwestii w takiej formie.

Wyroki dzielą się na wyroki zwyczajne (nazwa doktrynalna) i wyroki nakazowe (nazwa ustawowa).

Kpk przewiduje formę wyroku tylko w następujących sytuacjach:

1. skazania,

2. uniewinnienia,

3. umorzenie postępowania przed rozpoczęciem przewodu sądowego,

4. warunkowego umorzenia postępowania,

5. uchylenia wyroku przez sąd drugiej instancji lub SN rozpoznający sprawę w wyniku kasacji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji lub umorzenia postępowania,

6. zmiany wyroku sadu I instancji przez sąd II instancji,

7. utrzymania przez sąd II instancji w mocy zaskarżonego wyroku sądu I instancji,

8. orzeczenia kary łącznej w stosunku do osoby prawomocnie skazanej wyrokami różnych sądów (wyrok łączny).

Postanowienia wydaje się zawsze, gdy ustawa nie zaznacza, iż sąd orzeka wyrokiem i nie zezwala na wydanie w tej kwestii zarządzenia.

- podstawę faktyczną orzeczenia stanowi całokształt okoliczności: 92 kpk = podstawa faktyczna+podstawa prawna=orzeczenie

- formy decyzji procesowych:

- postanowienia – gdy nie wymagany wyrok, wydaje sąd, w post przygotowawczym – prokurator oraz uprawniony organ

- zarządzenia – ws nie wymagających postanowienia, wydaje: prezes sądu, przewodniczący wydziału, przewodniczący składu orzekającego, upoważniony sędzia; w post przygotowawczym: prokurator, upoważniony organ

- polecenia – wydaje sąd prokurator – policji lub innym organom

- postanowienie i zarządzenie zawierają:

- oznaczenie organu oraz osoby (osób) wydających

- datę wydania

- wskazanie sprawy oraz kwestii, któęrj dot

- rozstrzygnięciem z podaniem podstawy prawniej

- uzasadnienie, chyba że nie dot

- decyzje zapadają:

- na rozprawie – przewiduje sutawa, np. publiczne rozstrzygnięcie odpowiedzialności

- na posiedzeniu – bez konieczności udziału stron

- zasady udziału stron na posiedzeniu:

- strony i osoby nie będące stronami mają prawo wziąć udział gdy ustawa tak stanowi

- w innym przypadku – gdy się stawią

- czynności sprawdzające – gdy należy sprawdzić okoliczności faktyczne przed wydaniem orzeczenia na posiedzeniu sąd:

- dokonuje tego sam

- wyznacza sędziego ze składu orzekającego

- zwraca się o wykonanie okr czynności do sądu właściwego miejscowo

- uzasadnienie postanowienia; zarządzenia

- na piśmie wraz z samym postanowieniem doręcza się stronom

- ws zawiłej lub z innych przyczyn można odroczyć sporządzenie na czas 7 dni podając powody

- nie dot dopuszczenie dowodu, uwzględnienia wniosku, któremu strona się nie sprzeciwiła, chyba że orzeczenie podlega zaskarżeniu

- zarządzenie wymaga pisemnego uzasadnienia jeśli podlega zaskarżeniu

- orzeczenia i zarządznia:

- wydane na rozprawie ogłasza sie ustnie

- wydane poza rozprawą doręcza się prokuratorowi, stronie, osobie niebędącej stroną, którym przysługuje środek zaskarżania, jeśli nie brali udziału w posiedzeniu lub nie byli obecni na ogłoszeniu

- gdy sprawa rozpoznana z wyłączeniem jawności zamiast uzasadnienia wręcza się zawiadomienie, że sporządzono uzasadnienie

- po ogłoszeniu lub przy doręczeniu orzeczenia należy pouczyć uczestników post o prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia lub o tym, że orzeczeniu nie przysługuje zaskarżenie

- sprostowanie orzeczeń lub zarządzeń i ich uzasadnień

- oczywiste pomyłki pisarskie, rachunkowe, w obliczeniu terminów można prostować w każdym czasie

- dokonuje organ, który popełnił omyłkę lub organ odwoławczy z urzędu, jeśli toczy się post

- orzeczeń i ich uzasadnień w drodze postanowienia

- zarządzenia zarządzeniem

- na postanowienie lub zarządzenie prostujące przysługuje zażalenie

- nadanie klauzuli wykonalności:

- przez sąd orzekający co do roszczeń majątkowych na wniosek uprawnieonej osoby

• dot również: obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nawiązka na rzecz poszkodowanego

7. Orzeczenia zaskarżalne i niezaskarżalne, odwoływalne i nieodwoływalne, kończące postępowanie i nie kończące postępowania. Uzasadnienia orzeczeń.

Odwoływalność decyzji procesowych

1. in foro interno (wewnętrzna) – możliwość całkowitej zmiany decyzji procesowej przed udostępnieniem jej osobom postronnym – dopuszczalna dopóki wyrok nie został ogłoszony na rozprawie lub zarządzenie nie zostało oddane do sekretariatu celem udostępnienia stronom; warunki:

   1. zgodzi się na to wymagana przepisami większość składu orzekającego, jeżeli taki skład wydaje decyzje

   2. jeżeli treści nie zna nikt poza osobami biorącymi udział w jej wydawaniu (ewentualnie osobą, która ją przepisywała na komputerze lub maszynie)

2. in foro externo (zewnętrzna) – możliwość całkowitej zmiany decyzji procesowej znanej już stronom; odwoływalność orzeczeń, nawet nieprawomocnych, nie jest dopuszczalna, chyba, że wyraźny przepis na to zezwala; dopuszczalna, gdy:

   1. sąd, na którego postanowienie złożono zażalenie, może je uwzględnić, jeżeli orzeka w tym samym składzie, w którym wydano zaskarżone zażalenie, – dot. także prokuratora i prowadzącego dochodzenie

   2. oddalenie wniosku dowodowego, nie stoi na przeszkodzie w dopuszczeniu go w późniejszym terminie

   3. środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustana przyczyny, wskutek których został zastosowany lub powstaną przyczyny uzasadniającego jego uchylenie albo zmianę

   4. karę pieniężną należy uchylić, jeżeli ukarany dostatecznie usprawiedliwił swe niestawiennictwo lub samowolne oddalenie się

   5. zawsze można odwołać decyzję niekorzystną dla strony, jeżeli druga strona się temu nie sprzeciwia – chyba, że decyzja jest zaskarżalna

   6. zarządzenie zawsze można zmienić, jeżeli powstanie sytuacja, że straciło ono rację bytu

Odwoływalność oświadczeń stron procesowych

• strona swego oświadczenia procesowego odwołać nie może

• w praktyce: prawo nie zabrania stronom odwoływania ich oświadczeń procesowych, chyba, że wyraźnie stanowi, że w danych sytuacjach takie odwołanie jest niedopuszczalne;

• wyjątki:

1. cofnięcie środka odwoławczego

2. odstąpienie od oskarżenia

3. cofnięcie powództwa cywilnego

4. cofnięcie wniosku o ściganie, do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego

5. cofnięcie sprzeciwu wobec wyroku nakazowego

6. wniesienie apelacji przez oskarżonego od wyroku wydanego w wyniku porozumienia

7. cofnięcie prośby o ułaskawienie

Prawomocność

• niepodważalność decyzji procesowej – posiada moc normy prawnej

• prawomocność:

1. formalna – decyzja nie podlega już zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków zaskarżenia; możliwość wzruszenia za pomocą nadzwyczajnych środków zaskarżenia; res iudicata; decyzja uzyskuje prawomocność formalną, gdy:

   1. wyczerpany został tok instancji

   2. niedopuszczalne zaskarżenie wyroku wydanej w pierwszej instancji – tryb doraźny

   3. strona zrezygnowała z wniesienia środka odwoławczego bądź go cofnęła

2. materialna – nie jest dopuszczalne wszczęcie i prowadzenie od nowa postępowania już prawomocnie zakończonego; niedopuszczalne jest ponowne postępowanie przeciwko tej samej osobie o tę samą kwestię odpowiedzialności prawnej

   • nie dot. tylko postępowania głównego, dot. wszystkich, w których dana decyzja stała się niezaskarżalna tj. incydentalne, pomocnicze, następcze, uzupełniające

   • zawisłość prawna sporu – sytuacja, w której toczy się już dopuszczalny proces; zatem niedopuszczalne wszczęcie przed tym samym organem, bądź innym, jeżeli toczy się już proces w tej sprawie i proces nadto toczy się przed organem właściwym

8. Narada i glosowanie. Gwarancje tajności narady i głosowania. Przebieg narady i głosowania. Votum separatum. Obowiązek zachowania tajemnicy narady i głosowania. Procedura glosowania. Większość głosów naturalna i sztuczna.

Narada i głosowanie

• przebieg narady i głosowania nad orzeczeniem jest tajny, a zwolnienie od zachowania w tym względzie tajemnicy nie jest dopuszczalne

• oprócz członków składu orzekającego może być obecny jedynie protokolant

• kieruje przewodniczący, a jeżeli co do porządku i sposobu narady oraz głosowania podniesione zostaną wątpliwości, rozstrzyga je skład orzekający.

• przewodniczący zbiera głosy poczynając od najmłodszego, najpierw od ławników według ich wieku, następnie od sędziów według ich starszeństwa służbowego, a sam głosuje ostatni

• nad wyrokiem odbywają się osobno co do winy i kwalifikacji prawnej czynu, co do kary, co do środków karnych oraz co do pozostałych kwestii

• orzeczenia zapadają większością głosów

• orzeczenie podpisują wszyscy członkowie składu orzekającego, nie wyłączając przegłosowanego, chyba że orzeczenie zamieszczono w protokole

• jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie zgłoszenia zdania odrębnego, uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od wydania orzeczenia, a składający zdanie odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego uzasadnienie; obowiązek ten nie dotyczy ławnika.

• jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie zgłoszenia zdania odrębnego, uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od wydania orzeczenia, a składający zdanie odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego uzasadnienie; obowiązek ten nie dotyczy ławnika.

Votum separatum - Członkom składu orzekającego przysługuje prawo do zgłoszenia zdania odrębnego, może być zgłoszone przy sporządzaniu orzeczenia, a zgłaszający powinien podać w jakim kierunku i z jakich powodów neguje orzeczenie. W przypadku zdania odrębnego sąd z urzędu sporządza uzasadnienie orzeczenia w terminie 7 dni wraz z zdaniem odrębnym, sporządzonym przez osobę je składającą w ciągu następnych 7 dni(za ławników uzasadnienie sporządza przewodniczący)[zdanie odrębne nie jest ogłaszane i nie jest włączane do wyroku – stanowi jedynie uzupełnienie akt]

9. Porządek czynności procesowych. Forma czynności. Udział w czynnościach procesowych. Skutki niewłaściwego oznaczenia czynności. Treść pisma procesowego. Braki formalne i ich usuwanie. Odmowa podpisu.

Porządek czynności procesowych

1. uprawnionego do wzięcia udziału w czynności procesowej zawiadamia się o jej czasie i miejscu, chyba że ustawa stanowi inaczej.

2. czynności nie przeprowadza się, jeżeli osoba uprawniona nie stawiła się, a brak dowodu, że została o niej powiadomiona, oraz jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło:

   • z powodu przeszkód żywiołowych lub

   • innych wyjątkowych przyczyn, a także wtedy, gdy ,

   • osoba ta usprawiedliwiła należycie niestawiennictwo i wnosi o nieprzeprowadzanie czynności bez jej obecności,

usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby wymaga przedstawienia zaświadczenia, wystawionego przez uprawnionego lekarza, potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie.

w razie niestawiennictwa strony, obrońcy lub pełnomocnika, których stawiennictwo jest obowiązkowe, czynności procesowej nie przeprowadza się, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Pismo procesowe powinno zawierać:

1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy,  

2) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo,  

3) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem,  

4) datę i podpis składającego pismo.  

przypadku uchybień dotyczących pisma procesowego uniemożliwiających nadanie biegu, albo niezłożeniu odpowiednich opłat lub upoważnienia do podjęcia czynności wzywa się daną osobę do usunięcia uchybień w terminie 7 dni

• w razie uzupełnienia: skutki od dnia wniesienia;

• w razie nieuzupełnienia: bezskuteczne, o czym należy pouczyć

10. Terminy w procesie karnym. Terminy prawnomaterialne, terminy prekluzyjne, terminy zawite i terminy instrukcyjne. Sposób obliczania terminów. Przywrócenie terminu.

Terminy

1. termin – okres jako oznaczony upływ czasu, w ciągu, którego należy wykonać czynność

2. termin – oznaczony punkt czasowy (dzień, godzina), w którym ma się odbyć czynność np. termin rozprawy

   • maksymalny

     • takie, w których należy wykonać czynność, do momentu upływu określonego czasu

     • postulat szybkości procesu

   • minimalny

     • czas, który musi upłynąć, aby czynność mogła być dokonana

     • zapewnienie lepszego przygotowanie się do procesu

       • podział ze względu na następstwa:

1. terminy zawite

   • po ich upływie dana czynność jest bezskuteczna

   • możliwość przywrócenia przez sąd lub prokuratora

   • przywrócenie tylko na skutek przyczyn niezależnych od strony

   • 7 dni na złożenie wniosku o przywrócenie terminu od dnia ustania przeszkody

   • mają zastosowanie do:

     1. wnoszenia środków zaskarżenia

     2. terminy, które ustawa za takie uznaje

   • nie odnoszą się do organów procesowych (obowiązują strony i niektóre inne osoby)

2. terminy prekluzyjne

• materialnoprocesowe

• czynności dokonane po przekroczeniu są bezskuteczne

• nie można ich przywrócić

• najczęściej terminy długie, wieloletnie, wielomiesięczne

• skierowane także do organów procesowych

3. terminy instrukcyjne

   • porządkowe

   • po ich upływie dokonana czynność jest skuteczna, ale istnieje możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności dyscyplinarnej bądź służbowej osób winnych

• terminy przedawnienia – karnomaterialne, uregulowane w KK

• terminy przedawnienia uregulowane w KPK – charakter cywilnoprawny:

1. art. 555 KPK – roszczenia o odszkodowanie luz zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie lub aresztowanie luz zatrzymanie przedawniają sie z upływem roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania lub zadośćuczynienia

2. art. 641 KPK – ściągnięcie zasądzonych kosztów procesu przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, kiedy należało je uiścić

• podział ze względu na sposób określenia:

  1. określane kalendarzowo – w godzinach, dniach, miesiącach, latach’

  2. określane relatywnie do stanu zaawansowania procesu – np. „do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego”

  3. określane ogólnie – np. „niezwłocznie”, „natychmiast”, „bezzwłocznie”

  4. określane blankietowo – „dalszy okres oznaczony”

• sposób obliczania terminów:

• początek – dzień następny po dniu, od którego liczy się dany termin

• koniec, – jeżeli oznaczony w tygodniach, miesiącach, latach to na ostatni dzień przypada ten dzień, który odpowiada początkowi terminu; jeżeli w danym miesiącu nie ma danego dnia, to przypada na ostatni dzień miesiąca; jeżeli wypada na dzień wolny od pracy to uznaję się pierwszy dzień pracy po terminie

• zachowanie terminu – złożenie przed upływem terminu pisma w sekretariacie sądu lub prokuratury; nadanie pisma w polskiej placówce pocztowej, w urzędzie konsularnym, w zakładzie karnym, dowództwo jednostki przez żołnierza,

10. Doręczenia pism w procesie karnym. Uwierzytelnione odpisy. Wezwania i zawiadomienia. Doręczający. Doręczenia pisma adresatowi. Doręczenia zastępcze. Pośrednictwo przełożonych. Inne sposoby wzywania lub zawiadomienia. Doręczenia pism stronom przebywającym za granicą. Odmowa przyjęcia pisma. Fikcja doręczenia.

Doręczanie

• orzeczenia i zarządzenia (decyzje) doręcza się w uwierzytelnionych odpisach, jeżeli ustawa nakazuje doręczenie

• by treść ich nie była udostępniona osobom niepowołanym

• doręcza się za pokwitowaniem odbioru

• w razie odmowy przyjęcia pisma lub odmowy albo niemożności pokwitowania odbioru przez adresata, doręczający sporządza na zwrotnym pokwitowaniu odpowiednią wzmiankę; wówczas doręczenie uważa się za dokonane

• jeżeli strona, nie podając nowego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie przebywa pod wskazanym przez siebie adresem, pismo wysłane pod tym adresem uważa się za doręczone

• jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia i odpisy, które ustawa nakazuje doręczać stronom, doręcza się również obrońcom, pełnomocnikom i ustawowym przedstawicielom.

• doręczenie bez zachowania przepisów uważa się za dokonane, jeżeli osoba, dla której pismo było przeznaczone, oświadczy, że pismo to otrzymała

• pismo doręcza się adresatowi osobiście; w razie nieobecności:

  • dorosłemu domownikowi, a gdyby go nie było

  • administracji domu,

  • dozorcy domu lub

  • sołtysowi, jeżeli podejmą się oddać pismo adresatowi

  • miejscu stałego zatrudnienia adresata dla osoy upoważnionej do odbioru korespondencji

jeżeli niemożliwe to:

1. przesłane pocztą pozostawia się w najbliższej placówce pocztowej operatora publicznego,

2. przesłane w inny sposób - w najbliższej jednostce Policji albo we właściwym urzędzie gminy.

   • zawiadomienie w skrzynce do doręczania korespondencji bądź na drzwiach mieszkania adresata lub w innym widocznym miejscu (gdzie i kiedy pismo pozostawiono oraz że należy je odebrać w ciągu 7 dni)

   • w razie bezskutecznego upływu tego terminu, należy czynność zawiadomienia powtórzyć jeden raz (tak samo należy postąpić w razie doręczenia pisma administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi)

• pismo adresowane do rąk osoby pełniącej służbę mundurową bądź wojskową (ABW, SG, Policja, CBA itp.) można doręczyć adresatom za pośrednictwem ich przełożonych, przy czym wezwania przeznaczone dla żołnierzy pełniących zasadniczą służbę wojskową przesyła się do dowódcy jednostki wojskowej, w której żołnierz pełni służbę, w celu doręczenia i zarządzenia stawienia się stosownie do wezwania.

• doręczenie zastępcze w przypadkach nie cierpiących zwłoki można zawiadomić lub wezwać osoby telefonicznie albo w inny sposób stosownie do okoliczności, pozostawiając w aktach sprawy odpis z podpisem osoby nadającej.

• doręczenie osobie przebywającej za granicą:

- adres do doręczeń w kraju

- ostatni znany adres w kraju

- adresu nie ma – załączone do akt sprawy uważa się za doręczone

• uznanie pisma za doręczone:

- osoba nie podała nowego adresu w razie zmiany

- osoba nie przebywa pod wskazanym adresem

- nd pism wysłanych po raz pierwszy po prawomocnym uniewinnieniu oskarżonego

• orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia i odpisy – obowiązek doręczeń reprezentantom stron

• MS ustali zasady i tryb doręczeń pism

• doręczenie przez przyznanie – osoba przyznaje, że pismo otrzymała

• doręczyciel: wezwania, zawiadomienia oraz inne pisma, od których daty doręczenia biegną terminy, doręcza się przez pocztę lub inny uprawniony podmiot zajmujący się doręczaniem korespondencji albo pracownika organu wysyłającego, a w razie niezbędnej konieczności - przez Policję

• poprzez ogłoszenie w prasie, radiu lub telewizji – w przypadku bardzo dużej ilości pokrzywdzonych, osobiste poinformowanie niemożliwe lub utrudnione

• Wezwanie:

• należy oznaczyć organ wysyłający oraz podać, w jakiej sprawie, w jakim charakterze, miejscu i czasie ma się stawić adresat i czy jego stawiennictwo jest obowiązkowe, a także uprzedzić o skutkach niestawiennictwa – dot. także zawiadomień

10. Protokoły i inne sposoby dokumentowania czynności procesowych. Obowiązek spisania protokołu. Protokolant w procesie karnym. Stenogram. Wyłączenie protokolanta lub stenografa. Treść protokołu. Podpisanie protokołu. Skreślenia, poprawki i uzupełnienia. Sprostowanie protokołu. Sprostowania oczywistych omyłek. Rejestrowanie obrazu lub dźwięku. Notatka służbowa (urzędowa). Wartość dowodowa notatki urzędowej.

Dokumentacja czynności procesowy

1. protokół

2. notatka urzędowa

Ad.1. Protokół

dokument pisemny stwierdzający formę i treść czynności, sporządzony w formie nakazanej przez prawo i podpisany przez przeprowadzającego czynność oraz przez co najmniej drugą osobę w niej uczestniczącą

• weryfikowany w momencie powstania

• co najmniej dwa podpisy

• stwierdza formę i treść

• jest wiarygodny

Spisywany:

1. obligatoryjnie – czynności wymienione w art.143§1 KPK, oraz inne czynności, jeżeli przepis tego wymaga

   1. przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcie

   2. przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego, kuratora

   3. dokonanie oględzin

   4. dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu

   5. przeszukanie osoby, pomieszczenia i rzeczy oraz zatrzymanie rzeczy

   6. otwarcie korespondencji i przesyłki oraz odtworzenie utrwalonych zapisów

   7. zaznajomienie podejrzanego z zebranymi w postępow. przygotowawczym materiałami

   8. przyjęcie poręczenia

   9. przebieg posiedzenia sądu, jeżeli stawiają się uprawnione osoby albo ich obecność jest obowiązkowa

   10. przebieg rozprawy

2. fakultatywnie – spisuje się, jeżeli przeprowadzający czynność uzna to za potrzebne np. użycie probierza trzeźwości, pobranie próby krwi na zawartość alkoholu, wymazu itp.

protokół rozprawy – spisuje aplikant lub pracownik sekretariatu, ewentualnie asesor, jeżeli nie należy do składu orzekającego; podpisywany przez: przewodniczącego, protokolanta, jeżeli nie może podpisać przewodniczący to podpisuje jeden z członków składu orzekającego

protokół z innej czynności – mogą spisać te same osoby, co protokół rozprawy, oraz:

• osoba przybrana w charakterze protokolanta przez prowadzącego czynność, – jeżeli nie jest pracownikiem organu prowadzącego postępowanie należy przyjąć specjalne przyrzeczenie

• sam przeprowadzający czynność

  1. takie protokoły podpisywane przez wszystkie osoby biorące udział w czynności

  • istnieje możliwość wyłączenia protokolanta na tych samych zasadach, co sędziego – orzeka sąd w toku rozprawy lub posiedzenia, w innych przypadkach: osoba przeprowadzająca czynność

  • każdy protokół poza protokołem rozprawy należy przed podpisaniem przeczytać i uczynić o tym wzmiankę – osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać odczytania fragmentów ich wypowiedzi

sprostowanie protokołu rozprawy lub posiedzenia:

• art. 152 KPK – strony oraz osoby mające interes prawny mogą złożyć wniosek o sprostowanie protokołu wskazując na nieścisłości i opuszczenia; najpóźniej do momentu wysłania akt do wyższej instancji

• w razie złożenia wniosku należy zawsze wysłuchać protokolanta – po tym przewodniczący może się do wniosku przychylić albo zwrócić się do całego składu orzekającego

• sprostowanie oczywistych omyłek pisarskich lub rachunkowych – w każdym czasie, na wniosek lub z urzędu

• protokoły szczególne – posiadanie załączników określonych przez ustawę lub z uproszczeniami:

1. protokół ze stenogramem – możliwość ograniczenia protokołu do najbardziej istotnych oświadczeń ze względu na istnienie stenogramu; pierwopis stenogramu dołączany jest do protokołu

2. protokół z wyjaśnieniami na piśmie – na wniosek oskarżonego lub obrońcy, w post. przygotowawczym możliwość złożenia wyjaśnień na piśmie – stanowią załącznik do protokołu

3. protokół wspólny przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej – można zamieści także wniosek o ściganie, o wszczęciu dochodzenia, odmowie wszczęcia, umorzeniu, zawieszeniu

4. protokół z czynności dowodowych w dochodzeniu, – gdy nie jest wymagane spisanie pełnego protokołu – najbardziej istotne oświadczenia

5. protokół z zapisem audiowizualnym – utrwalenie przebiegu czynności; konieczność uprzedzenia obecnych; nagranie jest fakulatytwne, z inicjatywy organu procesowego lub na wniosek strony

nagranie względnie obligatoryjne przesłuchania świadka lub biegłego, gdy:

1. zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie tej osoby już nie będzie możliwe w dalszym postępowaniu

2. przesłuchanie przeprowadza sędzia wyłączony ze składu sądzącego lub sąd w tzw. pomocy prawnej

3. przesłuchanie w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece osoby, która w momencie przesłuchania nie ukończył lat 15

4. przesłuchuje się świadka w tym samym wieku, co pokrzywdzony, o którym mowa w c, gdy zachodzą warunki z art.185§1-2 KPK

   • zapis dźwiękowy i jego przekład (transkrypt), zapis obrazu stają się załącznikami do protokołu; strona ma prawo otrzymać kopie takiego zapisu, ale na swój koszt – chyba, że przesłuchanie odbyło się w post. przygotowawczym lub z wyłączeniem jawności

   • dopuszczalność prywatnych urządzeń za zgodą sądu na wniosek strony

Notatka urzędowa

1. dokument relacjonujący treść i formę czynności, niebędący protokołem – sporządzana, gdy nie jest wymagana sporządzenie protokołu- czynności procesowe i nieprocesowe np. ABW, Straż Graniczna, Policja

2. nie można jej odczytywać na rozprawie, jeżeli z danej czynności wymagane jest sporządzenie protokołu;

3. służy operacjom badawczo – rozpoznawczym, czynności sprawdzające

14. Odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt. Postępowanie w wypadku zaginięcia lub zniszczenia akt. Wezwanie stron i innych osób. Powtórzenie czynności procesowych.

ODTWORZENIE ZAGINIONYCH LUB ZNISZCZONYCH AKT:

- właściwość:

- post w sprawie prowadzi sąd, w którym sprawa ostatnio sie toczyła

- SN prowadzi w zakresie odtworzenia akt SN

- gdy sprawa prawomocnie zakończona – sąd I-instancji lub wskazany w ustawie

- akta post przygotowawczego odtwarza prokurator

- częściowe odtworzenie akt:

- sprawa prawomocnie zakończona – odtworzeniew częściach niezbędnych do wykonania orzeczenia, wznowienia post, pzreprowadzenia post kasacyjnego, urzeczywistnienie innych interesów stron

- obowiązki i prawa stron – prezes sądu wzywa do:

- złożenia wnioskó co do sposobu odtworzenia akt sprawy

- przedstawienia dokumentów umożliwiających odtworzenie

- powszechny obowiązek przedstawienia dokumentów:

- prezes sądu wzywa do przedstawienia sądowi, zarządza przymusowe odebranie

- po sporządzeniu uwierzytelnionych odpisów dokumenty zwraca się sobie, która dostarczyła

- dowody w odtworzeniu:

- wpisy do rejestrów karnych, repertoriów i innych ksiąg biurowych

- utrwalenia dźwięku lub obrazu

- notatki protokolantó, sędzió, ławników, prokuratorów i adwokatów

- przesłuchanie uczestników sprawy i inne osoby

- postanowienie co do odtworzenia:

- ustala zakres lub stwierdza, że jest niemożliwe

- przysłuchuje zażalenie

- akta sprawy nie ukończonie prawomocnie nie mogą być odtworzone lub odtworzone w części – czynności procesowe należy powtórzyć.

VII. DOWODY W PROCESIE KARNYM

1. Pojęcie dowodu i rodzaje dowodów. Źródło dowodowe i środek dowodowy. Fakt dowodowy, czynność dowodowa. Udowodnienia a uprawdopodobnienie w procesie karnym. Dowody bezpośrednie, dowody pośrednie. Poszlaki. Dowody pierwotne i dowody pochodne. Dowody ścisłe i dowody swobodne. Dowody osobowe i dowody rzeczowe. Inne dowody samoistne. Dowody obciążające i dowody odciążające, dowody negatywne i dowody pozytywne.

pojecie dowodu

1. przebieg rozumowania, które prowadzi do sądu o pewnym stanie rzeczy; jest to ogól motywów stwarzających pewność

2. samo postępowanie dowodowe

3. ostateczny wynik przebiegu procesu myślowego, mającego na celu uzyskania pewnego sądu

4. dowód utożsamiony ze źródłem poznania (świadek, biegły itp.)

5. środek dowodowych rozumiany jako tzw. podstawa dowodu (np. zeznania)

6. dowód jako zmysłowa percepcja środka dowodowego przez organ procesowy w trakcie przeprowadzania dowodu (np. dowodem są oględziny)

7. czynność mająca doprowadzić do ujawnienia okoliczności pozwalających na wyciągnięcie odpowiednich wniosków co do interesujących zagadnień (np. konfrontacja lub sekcja zwłok)

8. fakt dowodowy (np. alibi)

9. odmiana rozumowania w logice i matematyce

w podręczniku: dowód rozumiany jako środek dowodowy

istota źródła dowodu i środka dowodowego

• źródło dowodowe- osoba lub rzecz, od której pochodzi dowód

• rzeczy ruchome jak i nieruchome (a więc i miejsce)

• do rzeczy zaliczamy zwłoki, oddzielone części ciała ludzkiego i zwierzęcia

• do rzeczy zaliczamy dokumenty

  • środek dowodowy- nośnik informacji o fakcie podlegającym udowodnieniu

• wyjaśnienia, zeznania, opinia biegłego

• cechy charakterystyczne ciała ludzkiego poddane oględzinom lub badaniom

• cechy charakterystyczne miejsca, rzeczy, zwłok, dokumentu, wyodrębnione pod kątem widzenia przedmiotu dowodzenia

źródło dowodu	środek dowodowy
oskarżony świadek biegły dokument przedmiot materialny eksperyment procesowy wywiad środowiskowy	wyjaśnienia zeznania opinia biegłego treść dokumentu właściwości przedmiotu wyniki eksperymentu wyniki wywiadu

przedmiot dowodu

• dowodzenie- proces myślowy polegający na wnioskowaniu, na podstawie środków dowodowych, o istnieniu lub nieistnieniu określonych faktów; proces ten zawiera w sobie

• aspekt intelektualny- obejmuje takie postacie rozumowań wykorzystywanych w procesie karnym jak rozumowania redakcyjne (wyjaśnienie, tłumaczenie), wnioskowania dedukcyjne (sylogizm prawniczy, sprawdzanie), uzasadnienie bezpośrednie (obserwacja), dowodzenia (w znaczeniu jakie nadaje mu logika)

• aspekt realny - wiąże się z przedmiotem dowodzenia

• przedmiot dowodu- jest to przede wszystkim fakt, który podlega udowodnieniu

→ udowadnia się nie tylko czyn zarzucany oskarżonemu ale także fakty, których istnienie lub nieistnienie wskazuje na przestępstwo

• kategorie faktów ze względu na ich role w dowodzeniu:

  • fakt główny- fakt, którego stwierdzenie jest głównym celem postępowania dowodowego; jest nim przestępstwo (zestaw znamion przestępstwa widzianego w aspekcie postępowania dowodowego)

  • fakty dowodowe- fakty z których istnienia lub nieistnienia można wyciągnąć wniosek o istnieniu faktu głównego

• w procesie mamy do czynienia tylko z jednym faktem glownym- zdarzeniem które wypełnia znamiona przestępstwa

• zawsze są co najmniej dwa fakty dowodowe, z reguły jest ich znacznie więcej

• poszlaka – fakt uboczny – okoliczność, która zazwyczaj nie stanowi znamion czynu zabronionego, ale z której to okoliczności za pomocą logicznego rozumowania można wywieść istnienie faktu głównego

curia novit iura- norm procesowych nie udowadnia się w procesie, gdyż sąd zna prawo, jednak kurczowe trzymanie się tej reguły mogłoby doprowadzić do błędnych rozstrzygnięć

reguły odpowiedzialności karnej w wypadku błędu co do prawa

1. nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w nieświadomości oceny prawnej czynu lub dopuszcza się go w błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę

2. ta nieświadomość lub błędne przekonanie są usprawiedliwione

3. jeżeli zaś są usprawiedliwione, to sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary

czynności dowodowe

• czynności dowodowe- są to czynności polegające na poszukiwaniu, ujawnieniu lub kontroli dowodów; celem ich jest dostarczenie materiału potrzebnego do dokonania ustaleń faktycznych

1. czynności poszukiwawcze

2. czynności ujawniając dowody

3. czynności kontrolujące dowody

podział według M. Cieślaka

• wykrywanie, zbieranie i wydobywanie dowodów

• zabezpieczanie dowodów

• wprowadzenie dowodów do postępowania rozpoznawczo- decyzyjnego (przed organem wydającym decyzje)

• przeprowadzanie dowodów

• ocena dowodów i dokonywanie ustaleń faktycznych

Klasyfikacja dowodów

• dowodzenie w procesie karnym oparte jest na prawdopodobieństwie i stanowi typ rozumowania redukcyjnego polegającego na wyjściu od znanych i pewnych następstw oraz nieznanych lub niepewnych racji w postaci faktu przeszłego; fakt uznaje się za udowodniony gdy spełnione są dwa warunki:

  • warunek obiektywny, polegający na obiektywnej przekonywalności przeprowadzonych dowodów

  • warunek subiektywny, polegający na rzeczywistym przekonaniu organu procesowego procesowego danym fakcie

→ orzeczenie jest nieprawidłowe zarówno w wypadku, gdy dowody, na których się ono opiera nie są obiektywnie przekonywane, jak i wtedy gdy z treści uzasadnienia orzeczenia wynika, że organ miał wątpliwości co do przyjętych przez siebie ustaleń faktycznych

1. dowody pierwotne i pochodne

• dowody pierwotne- pochodzące od źródła dowodu, które zetknęło się bezpośrednio z faktem udowadnianym (świadek naoczny, oryginał dokumentu, w zasadzie wyjaśnienia oskarżonego)

• dowody pochodne- pochodzące od źródła dowodu pośredniczącego miedzy źródłem pierwotnym a faktem udowodnionym („świadek ze słuchu”, fotografia przedmiotu, kserokopia dokumentu itp.)

2. dowody pojęciowe i zmysłowe

• dowody pojęciowe- posiadające treść intelektualną (wyjaśnienia oskarżonego, zeznania świadka, opinia biegłego, treść dokumentu, wyniki eksperymentu)

• dowody zmysłowe- poznawanie bardziej za pomocą zmysłów niż intelektu (właściwości ciała, miejsca, rzeczy)

podział ten:

• podkreśla pokrewieństwo dokumentów z procesowymi oświadczeniami osobowych źródeł dowodu

• przypomina, ze wszystkie właściwości ciała, rzeczy i miejsca ustala się podczas oględzin, co pozwala lepiej zrozumieć rolę€ tej czynności

3. dowody bezpośrednie i pośrednie

• dowody bezpośrednie- takie, które dotyczą wprost faktu głównego, np. przyznanie oskarżonego, zeznanie świadka, który widział przestępcze działanie

• dowody pośrednie- poszlakowe, dotyczą faktu dowodowego, np. odciski oskarżonego na miejscu przestępstwa, zeznanie świadka, który słyszał groźby oskarżonego pod adresem osoby pobitej, alibi

• należy odróżnić poszlakę (fatum indicans, fatum probans) od faktu, na którego istnienie ona wskazuje (fatum probandum)

• dowód bezpośredni wcale nie musi być bardziej wiarygodny

• wymagana jest duża ostrożność w posługiwaniu się dowodami poszlakowymi, dowody te, jako podstawa ustaleń faktycznych powinny pełniąc następujące trzy warunki:

  1. musza wskazywać istnienie łańcucha poszlak, z których wynikać będzie jednoznaczne rozwikłanie kwestii faktu głównego

  2. łańcuch poszlak musi być nierozerwalny, bez luk

  3. wszystkie dowody poszlakowe musza być wiarygodne; poszlaka musi być udowodniona albo odrzucona

4. dowody przypadkowe i z przeznaczenia

• dowody przypadkowe- naturalne

• dowody z przeznaczenia- takie, których źródła tworzono w procesie w celu udowodnienia pewnej okoliczności, np. treść protokołu zeznania świadka przybranego do oględzin

• dowody obciążające – udowadniają wniesione oskarżenie

• dowody odciążające – przeciwstawiają się oskarżeniu

• dowody pozytywne 

• dowody negatywne

jest to podział ze względu na genezę źródła

5. dowody ścisłe i swobodne

• dowody ścisłe- przeprowadzone w formie określonej w przepisach prawa dowodowego; dowód ten jest bezwzględnie wymagany jako podstawa rozstrzygnięcia o winie i karze

• dowody swobodne- nieformalne, nieprzeprowadzone w sposób ściśle wyznaczony przez przepisy prawa dowodowego i nieutrwalone w formie protokołu; jest on dowodem przeprowadzanym:

1. we wszystkich postępowaniach sprawdzających, zarówno przed wszczęciem postępowania przygotowawczego, jak i w związku z badaniem zasadności wznowienia postępowania lub podjęcia warunkowo umorzonego postępowania

2. w postępowaniach incydentalnych, toczących się poza rozprawą, oraz w postępowaniu przygotowawczym

6. dowody osobowe i rzeczowe

• dowody osobowe- zeznania świadków, wyjaśnienia oskarżonego, opinie biegłych, wyniki eksperymentu, właściwości ciała osób poddanych badaniu

• dowody rzeczowe- właściwości miejsc poddanych oględzinom, właściwości rzeczy poddanych oględzinom, treść dokumentów

7. Ze względu na inicjatywę przeprowadzenia dowodu:

• z urzędu

• dowody na wniosek stron

uprawdopodobnienie- udowodnienie nie jest wymagane dlatego ze fakt nie budzi wątpliwości, lecz dlatego ze udowodnienie tego faktu nastąpi później

2. Domniemania faktyczne i domniemania prawne. Skróty i uproszczenia dowodowe. Domniemania. Notoryjność. Notoryjność powszechna i sądowa. Oczywistość.

1. notoryjność

• notoryjność- posiadanie niespornej wiedzy o pewnych faktach prze organ procesowy i strony; wiedza ta zwalnia organ procesowy z obowiązku udowodnienia tych faktów:

1. powszechna- wiedza nieograniczonej liczby osób w środowisku i miejscu, w którym toczy się proces; takich faktów nie udowadnia się, np. katastrofa autobusu, śmierć wieloletniego prezydenta miasta

2. urzędowa- wiedza organu o pewnych faktach, uzyskana dzięki jego działalności urzędowej; inaczej niż przy notoryjności powszechnej, organ procesowy zobowiązany jest zwrócić uwagę stron na fakty notoryjne urzędowo; mogą stać się przedmiotem przeciwdowodu jeśli strona je zakwestionuje

2. oczywistość

• oczywistość- jest to tylko znacznie wyższy stopień notoryjności powszechnej; każdy przeciętnie wykształcony i rozumny człowiek posiada wiedze, która dla niego jest oczywista

3. uprawdopodobnienie

• uprawdopodobnienie- udowodnienie nie jest wymagane dlatego ze fakt nie budzi wątpliwości, lecz dlatego ze udowodnienie tego faktu nastąpi później

uprawdopodobnienie musi być na tyle wysokie, by chronić się przed widocznym dla każdego rozsądnego człowieka brakiem zasadności czynności prawnej

ustawa nie oznacza stopnia prawdopodobieństwa

art. 79 p1, art. 192 p2, art. 244p1, art. 249 p1, art. 303, art. 313 p1

4. domniemania

• domniemanie- sąd o wysokim prawdopodobieństwie jakiegoś faktu wysnuty z innego faktu lub faktów niebudzących żadnych wątpliwości

  • fakt domniemywany- wysnuty z innego

  • fakt domniemania- fakt stwarzający wysokie prawdopodobieństwo owego innego faktu

• domniemania faktyczne (preasumptiones homini) pozostają poza kręgiem jakiejkolwiek regulacji prawnej, np. jeśli poszukiwany sprawca przestępstwa mówił po rosyjsku, to znaczy, ze jest Rosjaninem; takie domniemanie można obalić przeciwdowodem; fakty łączone są więzią przyczynową

• domniemanie prawne (preasumptiones iuris) to domniemanie nakazane przez normę prawna; powiązanie przyczynowe ma ponadto charakter prawny, ponieważ to ustawa nakazuje przyjąć F1jeśli zachodzi F2; dzielą się one na:

1. domniemania prawne wzruszalne (preasumptiones iuris tantum), czyli takie, które można obalić przeciwdowodem

2. domniemania prawne niewzruszalne (preasumptiones iuris ac de iure), wobec których przeciwdowód nie jest dopuszczalny

wzruszane procesie karnym znane są przede wszystkim domniemania prawne wzruszalne

• domniemanie niewinności (preasumptio boni viri), które zostaje obalone przez wyrok skazujący lub wyrok orzekający warunkowe umorzenie postępowania

• domniemanie prawidłowości prawomocnego wyroku, które obalić może tylko wyrok uchylający lub zmieniający, wydany w wyniku kasacji lub wznowienia postępowania

tylko wyjątkowo ustawodawca wprowadza domniemania prawne niewzruszalne, a znalazły się w ustawie z myślą o przyspieszeniu procesu

• art. 125 dotyczący pisma omyłkowo wniesionego przed upływem terminu

• art. 138 kiedy strona, a także inna osoba niebedąca strona której prawa zostały naruszone, przebywająca za granica, ma wskazać adresata dla doręczeń w kraju; w razie nieuczynienia tego pismo wysłane na ostatni znany adres w kraju załączone do akt sprawy uważa się za doręczone

• art. 439 bezwzględna przyczyna odwoławcza- domniemanie niewzruszalne wpływu takiego uchybienia na treść zaskarżonego wyroku

• art. 40 domniemanie niewzruszalne braku obiektywizmu sędziego

3. Zakazy dowodowe w procesie karnym (względne i bezwzględne)

A. zakazy bezwzględne(zupełne) nie można ich uchylić

1. zakaz ponownego dowodzenia przestępstwa kiedyś już osądzonego prawomocnie, popełnionego przez oskarżonego, który teraz jest sądzony i którego podejrzewa się o to ze jest recydywistą; recydywistę można ustalić tylko na podstawie akt poprzedniej sprawy

2. zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnego orzeczenia innego sądu

3. zakaz dowodzenia zeznań złożonych przez świadka, który skorzystał z prawa odmowy zeznań albo został zwolniony z obowiązku złożenia ich na jego wniosek; jeżeli świadek złożył wcześniej zeznanie to nie może ono służyć ono za dowód ani być odtworzone; wolno jednak ujawni na rozprawie protokoły oględzin ciała każdej osoby

4. zakaz dowodzenia przebiegu narady sędziowskiej i sposobu glosowania sędziów

B. zakazy względne można je pod pewnymi warunkami uchylić

1. tajemnica państwowa- leży ona w gestii organów państwowych i przesłuchanie osób nią związanych jest dopuszczalne tylko po zwolnieniu z tajemnicy przez uprawniony organ przełożony (w praktyce resortowego ministra)

2. tajemnica służbowa- związana z funkcjonowaniem jednostek organizacyjnych, z obowiązku jej zachowania może zwolnić sąd lub prokurator

3. tajemnica zawodowa- związana z wykonywaniem zawodu lub pełnieniem funkcji, w czasie których rodzi się stosunek zaufania innych osób, z obowiązku jej zachowania może zwolnić sąd lub prokurator

   • pierwszy stopień: tajemnica osób niewyróżnionych prze ustawę

   • drugi stopień: tajemnica adwokacja, radcy prawnego, lekarska; tylko sąd może z niej zwolnić i to wówczas gdy

     • jest to niezbędne dla dobra wymiary sprawiedliwości

     • a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu

   • trzeci stopień: tajemnica dziennikarska; te same warunki zwolnienia co w drugim stopniu a nadto zwolnienie dziennikarza z tajemnicy nie może dotyczy:

     • danych umożliwiających identyfikacje autora np. materiału prasowego; nie może skasować tzw. anionimatu

     • osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie tych danych

4. Zakaz dowodzenia określonych faktów,

5. Zakaz dowodzenia za pomocą pewnych środków

1. zakazy bezwarunkowe

1. zakaz przesłuchiwania jako świadka obrońcy lub adwokata co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę

2. zakaz przesłuchiwania duchownego, co do faktów, o których dowiedział się podczas spowiedzi

3. zakaz powoływania jako biegłych

   • osób wymienionych w art. 178, 182, 185

   • osób, do których odnoszą się odpowiednie przyczyny wyłączenia wymienione w art. 140

   • osób powołanych w sprawie w charakterze świadków

   • osób które były świadkiem czynu

4. zakaz wykorzystania w procesie złożonego wobec biegłego albo wobec lekarza udzielającego pomocy medycznej oświadczenia oskarżonego dotyczącego zarzucanego mu czynu; wyjątkiem jest przeprowadzenie badań poligraficznych przez biegłego

5. zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego, jako świadków na okoliczności przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu pod groźbą kary

2. zakazy warunkowe

1. zakaz przesłuchiwania świadka- osoby najbliższej oskarżonemu, który skorzystał z prawa odmowy zeznań

   • do osób najbliższych oskarżonemu uprawnionych do odmowy zeznań należą: małżonek (także po rozwodzie), konkubina, rodzice (także po rozwodzie), dzieci własne oskarżonego w tym spoza małżeństwa, ojczym, macocha, dziadkowie (od strony ojca i matki), teściowie, bracia i siostry, brat żony, mąż siostry, przysposobiony, żona przysposobionego, dzieci żony z jej pierwszego małżeństwa, wnuki i wnuczki

   • osoby najbliższe oskarżonemu, które nie mogą odmówić zeznań to: brat ojca (stryj), brat matki (wuj), siostrzeńcy i bratankowie dzieci przysposobionych

2. zakaz przesłuchiwania świadka, który złożył wniosek o zwolnienie od złożenia zeznania, ze względu na pozostawanie z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym i wniosek ten organ procesowy uwzględnił

Zakaz dowodzenia za pomocą pewnych środków

1. niektóre metody są wprost zakazane, a naruszenie tego zakazu pociąga za sobą zastosowanie swoistych sankcji procesowych

1. swoboda wypowiedzi

   • rozciąga się na wszystkie etapy procesu psychicznego prowadzącego do oświadczenia:

• etap procesów motywacyjnych prowadzących do decyzji woli o przyszłym oświadczeniu dowodowym

• etap podjęcia woli w tym przedmiocie

• etap urzeczywistnienia tej decyzji woli, a wiec samo składanie oświadczenia

• swobodę wypowiedzi wyłączają

• przymus absolutny, który wyłącza zdolność decyzji lub możliwość realizacji woli; niedopuszczalne są zatem hipnoza i narkoanaliza

• przymus nieabsolutny, czyli nacisk na psychikę, który może, ale nie musi powodować wyłączenia swobody wypowiedzi; vis compulsiva, czyli posługiwanie się silą fizyczną lub stwarzanie uciążliwych warunków

• groźba, nielegalna obietnica zmiany sytuacji niekorzystnej pod warunkiem złożenia odpowiedniego oświadczenia oraz podstęp

1. stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych, wpływających na procesy psychiczne przesłuchiwanej osoby albo mających na celu kontrole nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem; zakaz ten jest bezwarunkowy

2. dowodu z wyjaśnienia oskarżonego lub zeznań świadka nie wolno zastępować teścia pism, zapisków lub notatek urzędowych

1. kodeks, polecając zachowanie pewnych rygorów formalnych podczas czynności dowodowych, tym samym zakazuje czynności niezgodnych z tymi rygorami

ZAKAZY DOWODOWE	BEZWARUNKOWE	WARUNKOWE
Zakaz dowodzenia za pomocą określonych faktów	ponowne dowodzenie przestępstwa już osądzonego ponowne dowodzenie prawa lub stosunku prawnego wbrew konstytutywnemu orzeczeniu innego sądu przeprowadzanie dowodu z zeznań świadka, który skorzystał z prawa odmowy zeznań lub został zwolniony z obowiązku ich złożenia na swój wniosek dowodem nie może być przebieg narady sędziowskiej i sposób głosowania sędziów	Tajemnice : państwowa może zwolnić specjalny organ w postępowaniu sądowym lub przygotowawczym służbowa może zwolnić sąd w postępowaniu sądowym i prokuratura w przygotowawczym zawodowa : I grupa może zwolnić jw. II grupa adwokat, notariusz, radca, lekarz może zwolnić tylko sąd w obydwu postępowaniach II grupa dziennikarz może zwolnić jw.
Zakaz dowodzenia za pomocą określonych dowodów	nie wolno przesłuchiwać jako świadka obrońcy lub adwokata, który dowiedział się o fakcie udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę nie wolno przesłuchiwać duchownego co do faktu, o którym dowiedział się podczas spowiedzi zakaz powoływania pewnych kategorii osób jako biegłych nie może stnowić dowodu złożone wobec biegłego lub lekarza oświadczenie oskarżonego o popełnionym czynie tajemnica psychiatryczna inna niż lekarska	zakaz przesłuchiwania świadka, który skorzystał z możliwości odmowy zeznań jeśli jest osobą najbliższą nie musi zeznawać osoba pozostająca w szczególnie bliskim stosunku osobistym z oskarżonym, która na swój wniosek została zwolniona z tego obowiązku świadek może nie odpowiedzieć na pytanie jeśli mogłoby to narazić osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność karną
Zakaz dowodzenia określonymi metodami	nie mogą być dowodami np.: zeznania złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi (pod groźbą itp.) przy zastosowaniu hipnozy, narkomanii, poligrafu - zakazane !	zakaz zastępowania wyjaśnień treścią pism, zapisków urzędowych

6. Postępowanie dowodowe. Wprowadzanie dowodów do procesu. Wniosek dowodowy. Aprioryczna i aposterioryczna ocena dowodów. Inicjatywa dowodowa.

postępowanie dowodowe - przebieg procesowy, w czasie którego są zbierane, utrwalane, przeprowadzane oraz oceniane dowody; działalność zmierzająca do poznania rzeczywistości w procesie i do dokonania ustaleń faktycznych jako podstawy rozstrzygnięcia; celem jego jest więc zbieranie materiału uzupełniającego poczynienie ustaleń faktycznych

Wprowadzenie dowodów do procesu

1. sposoby wprowadzenia dowodów

• organ procesowy prowadzący postępowanie dowodowe przeprowadza dowody na wniosek stron, quasi-pozwanego cywilnie albo z urzędu

• wprowadzenie dowodów z urzędu do procesu jest typowym zjawiskiem w postępowaniu przygotowawczym

• w postępowaniu przed sądem dominują dowody na wniosek; już akt oskarżenia zawiera wykaz dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel

2. istota i forma wniosku dowodowego

• wniosek dowodowy- żądanie strony przeprowadzenia jakiegoś dowodu (czynności procesowych i faktycznych mających na celu sprawdzenie twierdzeń stron dotyczących pewnych okoliczności sprawy, za pomocą zaproponowanych źródeł dowodowych i uzyskanych zeń środków dowodowych); może być złożony ustnie lub pisemnie; musi zawierać następujące elementy:

1. oznaczenie źródła dowodu, a wiec np. imię i nazwisko świadka i jego adres; można czasem podać w przybliżeniu określenie dowodu lub uprawdopodobnić realność takiego źródła jeśli brak jest danych pozwalających na pełną indywidualizacje

2. tezę dowodową, czyli wskazanie jakie okoliczności maja być udowodnione

3. oddalenie wniosku dowodowego

• zgodnie z art. 170 wniosek dowodowy oddala się jeżeli:

1. przeprowadzenie dowodu nie jest dopuszczalne, np. świadkowi przysługuje prawo odmowy zeznań

2. okoliczność która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy – polega na sytuacji, gdy jej uwzględnienie nie może w żaden sposób wpłynąć na treść rozstrzygnięcia zarówno co do odpowiedzialności karnej, jak i kary czy środka karnego, a także nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia jakiegokolwiek sądu w danej sprawie

3. okoliczność jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy- gdy wynika ona z innych, przeprowadzonych już wcześniej czynności procesowych w toku postępowania

4. dowód jest nieprzydatny dla stwierdzenia danej okoliczności- wnioskodawca wskazuje źródło dowodowe, które nie jest nośnikiem informacji o fakcie, który ma być udowodniony

5. dowodu nie da się przeprowadzić- gdy jest to niemożliwe ze względów faktycznych lub technicznych, przy czym przeszkoda ma charakter nieusuwalny

6. wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania

oddalenie wniosku dowodowego następuję zawsze w drodze postanowienia, które musi być zawsze uzasadnione

mimo oddalenia organ procesowy może później wniosek dopuścić, chociażby nie ujawniły się nowe okoliczności

Ocena dowodów może być:

1. Aprioryczna - taka, która prowadzi do przepadku dowodu np. przydatność dowodu do udowodnienia danej kwestii.

2. Ocena aposterioryczna czyli po przepadnięciu dowodu może mieć charakter oceny jednostki, gdy każdy dowód się ocenia i może mieć charakter kompleksowy, gdy ocenie podlega całość materiału dowodowego.

Wpływ na ocenę dowodów ma stopień wykształcenia oceniającego, krytycyzm, stopień przygotowania do rozprawy. W ujęciu procesowym zasada swobodnej oceny dowodów oznacza, że organy podstawowe kształtują swe przekonania na podstawie wszystkich poprzednich dowodów, oceniających swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego. Ocena dowodów jest kontrolowana oraz organ musi wytłumaczyć, dlaczego oparł się na określonych dowodach organ odwoławczy zawsze kontroluje swobodę oceny dowodów.

Obowiązek dowodzenia

Następstwo domniemania niewinności. Wynika z art. 4 k.p.k., że organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające na korzyść jak i niekorzyść oskarżonego, co oznacza ze mają one wszechstronnie wyjaśnia okoliczności sprawy korzystne jak i niekorzystne dla oskarżonego i wyciągać określone wnioski co do ustaleń faktycznych. Obowiązek dowodzenia należy do organów prowadzących. Czy ciąży on na oskarżycielu prywatnym czy posiłkowym. Nie obciążono tym obowiązkiem ani oskarżyciela prywatnego, powoda cywilnego, posiłkowego tylko ORGANY PROWADZĄCE. Te osoby są pokrzywdzonymi, kiedy są oni osobami których prawa zostały bezpośrednio naruszone, to wobec tego, jest to zwykle osoba, która jest osobiście zainteresowana tym, żeby doprowadzić do ukarania określonej osoby i ten osobisty interes jest wystarczającym instrumentem do działania, nie trzeba go mobilizować w sposób ustawowy, do tego aby go dowodził, ten interes osobisty ustawodawcy wystarczy. Wtedy chodzi o organy procesowe, gdzie nie ma stosunku osobistego tam zachodzi potrzeba dowodzenia, gdzie na te organy nałożono taki obowiązek.

(Nazywa się go inaczej, ciężar dowodowy formalny).

Ciężar dowodowy

Ciężar dowodowy - tj. to kogo obciąża skutek nie udania się dowodu, czyli skutek nie wykazania określonej okoliczności. Nieudanie się dowodu, kiedy nie powiedzie się dowodów, to na to jest narażony ten zwłaszcza, na którym nie spoczywa obowiązek dowodowy i na organie procesowym i na tym podmiocie, który ma prawo dowodzenia, ale nie ma obowiązku dowodzenia, ale musi liczyć się z tym, że jeżeli nie ma, nie wykorzysta możliwości dowodowych, którymi dysponuje to może spowodować dla siebie nie korzystne rozstrzygnięcie. To niekorzystne rozstrzygniecie wynikające z nie dowodzenia lub nie udania się dowodu nazywamy ciężarem dowodowym.

7. Dowód z wyjaśnień oskarżonego. Przesłuchiwanie oskarżonego. Oskarżony jako źródło dowodowe. Oskarżony jako środek dowodowy. Prawo do milczenia. Wyjaśnienia na piśmie.

WYJAŚNIENIA OSKARŻONEGO

(kto to jest oskarżony definiuje to art. 71 k.p.k.)

• towarzyszy mu domniemanie niewinności, jemu trzeba wykazać, że on się tego czynu dopuścił.

• korzysta z prawa do obrony, zarówno sam może bronić się, jak i w pewnych sytuacjach ta obrona jest obowiązkowa, że on musi mieć w postępowaniu obrońcę. Broniąc się m.in. może składać wyjaśnienia, czyli jest to rodzaj przesłuchania, który tak samo jest jak ze świadkiem (ale u niego nazywają się zeznania), a tutaj wyjaśnienia.

• Wypowiedzi oskarżonego stanowią wyjaśnienia.

• Przesłuchiwany nie ma obowiązku mówienia prawdy, wezwany nie składa żadnego przyrzeczenia, że będzie mówił prawdę. Proces nie przewiduje przesłuchania oskarżonego w charakterze świadka po „przyrzeczeniu czy pod przysięgą”.

• Oskarżonemu trzeba pozostawić swobodę wypowiedzi i zadawać mu pytania, może odmówić składania wyjaśnień i może nie odpowiadać na kierowane do niego pytania dotyczące jego tożsamości. Tj. jego prawo do obrony wynikające z tego, że jest on niewinny. Z tego faktu, że korzysta on z prawa do obrony nie można wyprowadzać, żadnych niekorzystnych wniosków, w tym także wskazania co do wymiaru kary.

• W toku postępowania w stosunku do oskarżonego można stosować odpowiednie kategorie środków przymusu np. tymczasowe aresztowanie. Wyjaśnienia oskarżonego są dowodem jak każdy inny, można powiedzieć , że przedstawi wersje w swoim wyjaśnieniu taką, że nie da się jej obalić, to musi prowadzić do uniewinnienia. Np. że nie był w danym miejscu a tego nie da się inaczej ustalić to musi także prowadzić do uniewinnienia.

• Pewną role może odegrać pomówienie współoskarżonego. Wtedy kiedy w sprawie występuje przynajmniej 2 oskarżonych, jeden przerzuca winę na drugiego i wtedy mówimy o pomówieniu współoskarżonego i na tym tle pojawiło się pytanie czy na postawie takiego pomówienia współoskarżonego można skazać drugiego oskarżonego? W orzecznictwie konsekwentnie przedstawia się pogląd, że na podstawie takiego pomówienia może nastąpić skazanie, ale tylko tyle jeżeli znajduje ono oparcie w innych okolicznościach sprawy.

• mają one podwójny charakter

1. są one środkiem obrony, a więc polegają na argumentacji zwalczającej tezę oskarżenia

2. są środkiem dowodowym, którym prawo nie przyznaje szczególnej mocy

8. Świadkowie. Dowód z zeznań świadka. Prawa i obowiązki świadka. Przesłuchanie świadka. Przyrzeczenie. Uprzedzenie o odpowiedzialności karnej za zaznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. Etapy przesłuchania. Przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa. Przesłuchanie pokrzywdzonego w trybie art. 185a k.p.k.

Świadkiem w postępowaniu karnym może być każda osoba, która - w ocenie organu prowadzącego postępowanie - może posiadać informacje przydatne dla rozstrzygnięcia sprawy i została wezwana do postępowania w celu złożenia zeznań.

I. Obowiązki świadka

1. Obowiązek stawiennictwa na wezwanie i pozostawania do dyspozycji organu procesowego do czasu zakończenia czynności.

• Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się w miejscu i godzinie wskazanej w wezwaniu (art. 177 § 1 kpk).

• Świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej nie dającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu (art. 177 § 2).

• Możliwe jest również przesłuchanie świadka przy użyciu urządzeń technicznych, umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość ( art. 177§ 1a kpk).

• Na  świadka,  który  bez  usprawiedliwienia nie stawi się albo bez zezwolenia oddali się z miejsca czynności przed jej ukończeniem, można nałożyć karę pieniężną w wysokości do 10.000 zł. Ponadto można zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka.

2. Obowiązek składania zeznań.

• Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek złożyć zeznania (art. 177 § 1 kk).

• Jeżeli świadek bezpodstawnie odmawia zeznań, mimo pouczenia o istnieniu takiego obowiązku, mogą być stosowane wobec niego kary porządkowe w postaci kary pieniężnej do 10.000 zł lub kary aresztowania na czas do 30 dni (art.287 kpk).

3. Świadek ma obowiązek złożenia przyrzeczenia (art. 187 kpk). Złożenie przyrzeczenia następuje przed sądem lub wyznaczonym sędzią, przy czym za zgodą obecnych stron można odstąpić od odbierania przyrzeczenia (art.187 kpk).

4. Obowiązek zeznawania prawdy - Świadek jest obowiązany zeznawać prawdę i nie może zatajać prawdy. Świadek, który umyślnie zeznaje nieprawdę, bądź zataja prawdę podlega  odpowiedzialności  karnej  za  popełnienie  przestępstwa z art. 233 § 1 kk. Przestępstwo to jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3.
Podkreślić należy,że przestępstwo to należy do kategorii przestępstw umyślnych, a zatem można je popełnić jedynie przez świadome i celowe zeznawanie nieprawdy, bądź zatajanie prawdy. Rozbieżności ze stanem faktycznym, które wynikają z niepamięci, bądź wadliwego postrzegania świadka, nie stanowią czynu zabronionego. O obowiązku zeznawania prawdy i nie zatajania prawdy, świadek powinien zostać uprzedzony przed rozpoczęciem przesłuchania.

II. Uprawnienia świadka

1.Prawo do odmowy składania zeznań i uchylenia się od odpowiedzi na pytanie.

• Prawo do odmowy składania zeznań i uchylenia się od odpowiedzi na pytanie stanowi najważniejsze z przysługujących świadkowi uprawnień. Przepisy przewidują możliwość skorzystania przez osobę wezwaną do złożenia zeznań z prawa do odmowy składania zeznań. Prawo takie przysługuje osobom najbliższym dla podejrzanego (oskarżonego) (art. 182 § 1 i 2 kpk).

• Osobami najbliższymi są: małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia, jej małżonek oraz osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.

• Prawo do odmowy składania zeznań przysługuje także osobie, będącej w innej toczącej się sprawie oskarżoną o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem (art.182 § 3 kpk).

• Świadek może bez podania przyczyny uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli w ten sposób mógłby narazić siebie lub osobę najbliższą na odpowiedzialność karną lub karnoskarbową (art. 183§ 1 kpk).

• Można    zwolnić    od    złożenia   zeznania   lub   odpowiedzi   na   pytania   osobę   pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie (art. 185 kpk).

2. Świadek może złożyć wniosek, aby czynność okazania, w trakcie której są mu okazywane inne osoby w celu rozpoznania, przeprowadzona została w sposób wyłączający możliwość rozpoznania osoby świadka przez osobę rozpoznawaną (art. 173 § 2 kpk).

3. Świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą (art. 183 § 2 kpk).

4. Świadek może zastrzec dane dotyczące miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec niego lub osoby najbliższej w związku z jego zeznaniami. Pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której świadek jest zatrudniony, lub na inny wskazany przez niego adres (art. 191 § 3 kpk). Obawa użycia przemocy czy groźby bezprawnej musi być zawsze uzasadniona, a więc realna i konkretna.

Świadek incognito – art. 184 k.p.k. jest to sposób ochrony świadka przed żołnierzami określonego zespołu przestępczego, chodzi o utajnienie tożsamości danego świadka i wszystkimi okolicznościami stąd wynikającymi czyli art. 184 k.p.k.

• ogólne zasady przesłuchania:

• w warunkach stwarzających możność swobodnej wypowiedzi

• należy posługiwać się tzw. metodą mieszaną, polega ona na tym, że w przesłuchiwaniu widoczne są dwa etapy:

1. swobodna relacja przesłuchiwanej osoby

2. pytania ukierunkowane zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli zeznań

• nie wolno zadawać pytań sugestywnych z metody krzyżowego przesłuchiwania

  • przebieg przesłuchania podejrzanego:

1. wstęp do przesłuchania, podczas którego należy:

   1. ustalić tożsamość podejrzanego i poinformować go w jakim charakterze będzie przesłuchiwany

   2. pouczyć go gdy to jest pierwsze przesłuchanie o uprawnienia (wręcza się takie pouczenie na piśmie, otrzymanie potwierdza się podpisem), przed każdym następnym przesłuchaniem należy go niezależnie od wcześniejszego pouczenia ponownie pouczyć o prawie odmowy odpowiedzi lub składania wyjaśnień

2. przedstawienie zarzutów

3. przesłuchanie na temat jego danych osobowych

4. przesłuchanie właściwe, czyli na temat przedstawionego mu zarzutu

5. przesłuchanie uzupełniające

6. • przesłuchanie oskarżonego przed sądem:

1. po stwierdzeniu tożsamości należy oskarżonego uprzedzić tylko o prawie odmowy odpowiedzi i wyjaśnień

2. odczytanie aktu oskarżenia

3. pytania zasadnicze i pytania uzupełniające (z reguły trudno do oddzielenia)

   • przesłuchanie świadka przed sądem

1. wstęp do przesłuchania, obok stwierdzenia tożsamości, powiadomienia w jakim charakterze będzie przesłuchiwany należy pouczyć go o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania

2. odebranie przyrzeczenia, jeśli sąd za zgodą stron nie zwolni świadka od niego, nie odbiera się obligatoryjnie przyrzeczenia: art. 189 KPK

   1. osób, które nie ukończyły 17 lat

   2. gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że świadek z powodu zakłócenia czynności psychicznych nie zdaje sobie należycie sprawy ze znaczenia przyrzeczenia

   3. gdy świadek jest osoba podejrzaną o popełnienie przestępstwa będącego w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot postępowania lub pozostającym w ścisłym związku z czynem stanowiącym przedmiot postępowania albo gdy został za to przestępstwo skazany

   4. gdy świadek prawomocnie został skazany za fałszywe zeznanie lub oskarżenie

3. przesłuchanie świadka na temat jego danych osobowych

4. w zależności od roli świadka w popełnieniu przestępstwa oraz stosunku do oskarżonego może zajść konieczność pouczenia o prawie odmowy zeznań, prawie odmowy odpowiedzi na pytanie lub przesłuchania z wyłączeniem jawności

5. właściwe przesłuchanie

• przesłuchanie świadka w postępowaniu przygotowawczym – różnie się od przesłuchania na rozprawie zazwyczaj nieobecnością stron, a więc i ich pytań, brakiem przyrzeczenia, chyba e przesłuchuje go sąd na podstawie artykułu 316 § 3

• szczególne sposoby przesłuchania świadka:

1. pokrzywdzonego, który w chwili czynu nie ukończył 15 lat w sprawie o przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości lub przeciwko rodzinie i opiece, można przesłuchać tylko raz, chyba, że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania lub zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania (art. 185a kpk);

• przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem psychologa;

• prokurator, obrońca, pełnomocnik pokrzywdzonego, przedstawiciel ustawowy mogą wziąć udział

• pokrzywdzonego nie wzywa się na rozprawę główną tylko odczytuję się protokół lub zapis dźwiękowy

  2. identyczną procedurę stosuje się podczas przesłuchania świadka nie będącego pokrzywdzonym, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, w sprawie o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub o przestępstwo wolności seksualnej i obyczajności

  3. przesłuchanie świadka (ani oskarżonego ani biegłego nie wolno tak przesłuchiwać) przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość

  4. przesłuchanie prowadzi nie sąd w pełnym składzie, ale wyznaczony sędzia

• przesłuchanie biegłego:

• ma właściwie te same elementy co przesłuchanie świadka

• nie składa przyrzeczenia przed właściwym przesłuchaniem, zastępuje je powołanie się przez niego na przyrzeczenie złożone przy ustanawianiu go w tym charakterze

9.Biegli, tłumacze, specjaliści. Pojęcie, istota i rodzaje biegłych. Powołanie biegłych. Pojęcie wiadomości specjalnych. Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego. Obowiązki i uprawienia biegłego. Forma i treść opinii. Ponowne przeprowadzenie dowodu. Opinia niejasna, sprzeczna, niepełna. Obligatoryjność ekspertyzy. Opinie o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego. Obserwacja w zakładzie leczniczym. Konieczność wezwania tłumacza. Rola i znaczenie specjalistów w procesie karnym.

Biegli sądowi

• Posiadają wiedzę specjalistyczną

• Biegli stali – wpisani na listę biegłych sądowych

• Biegli Ad hock – do konkretnej sprawy

• organ procesowy ma obowiązek, a nie tylko prawo zasięgnięcia opinii biegłego co do wszystkich okoliczności, które stanowić mają podstawę orzeczenia zapadającego w sprawie, o ile stwierdzenie takich okoliczności wymaga wiadomości specjalistycznych

• nie określają kwalifikacji prawnej czynu, a jedynie ustalają okoliczności wymagające wiadomości specjalnych, co pozwala sądowi na prawidłowe zakwalifikowanie zachowania

• Zasięga się opinii: biegłego albo biegłych (§ 1) albo instytucji naukowej lub specjalistycznej (§ 2)

Wiadomości specjalne - wiedza, jakiej nie posiada, z racji wykształcenia, prawnik a nie wynika ona również z doświadczenia życiowego przeciętnego człowieka..

Organ procesowy ma obowiązek zasięgnięcia opinii biegłego:

- ustalając charakter i stopień uszkodzenia ciała,

- w sprawach o przestępstwa związane z ruchem pojazdów mechanicznych,

- ustalając, czy osoba, z którą dopuszczono się czynu nierządnego była całkowicie lub w znacznym stopniu pozbawiona zdolności rozpoznania znaczenia czynu,

- ustalając kwestię zaburzeń w sferze popędu seksualnego,

- w sprawie wydania orzeczenia w przedmiocie umieszczenia w zakładzie leczenia odwykowego sprawcy skazanego za przestępstwo popełnione w związku z nałogowym używaniem alkoholu lub innego środka odurzającego,

- w sprawach o przestępstwo zabójstwa pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami,

- w sprawach, gdy w grę wchodzi możliwość ustalenia, że przekroczenie granic obrony koniecznej z powodu strachu lub wzburzenia

- gdy konieczne są wiadomości dotyczące umiejętności praktycznych spoza przeciętnych

biegły

• ustawa procesowa wskazuje potrzebę zasięgnięcia opinii biegłego wówczas, jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga specjalnych wiadomości

  • powołaniu biegłego powinien decydować charakter określonej okoliczności, a nie zakres wiadomości organu procesowego

• sąd obowiązany jest znać przepisy obowiązującego prawa polskiego i samodzielnie dokonywać ich interpretacji, przyjmuje się jednak dopuszczalność powołania biegłego z zakresu prawa międzynarodowego

• możliwość powołania biegłego indywidualnego jak i kilku biegłych a nadto w celu wydania opinii można się zwrócić do instytucji naukowej albo specjalistycznej

• do pełnienia czynności biegłego jest obowiązany nie tylko biegły sądowy, lecz także każda osoba, o której wiadomo ze ma odpowiednia wiedze w tej dziedzinie

• tylko wyjątkowo ustawa wymaga powołania biegłego o określonej specjalności

1. gdy istnieje wątpliwość, co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń – sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa

2. w celu wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego – sąd lub prokurator powołuje, co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów

3. oględzin zwłok dokonuje się z udziałem biegłego lekarza, w miarę możliwości z zakresu medycyny

4. w razie potrzeby może być zarządzone badanie oskarżonego przez biegłych psychologów lub lekarzy

• gdy zachodzi potrzeba powołania biegłych z zakresu różnych specjalności, organ procesowy powołujący biegłych rozstrzyga, czy maja oni przeprowadzić badania wspólnie i wydać jedna opinie (opinia kompleksowa) czy tez opinie odrębne

• dopuszczenie dowodu z opinii biegłego wymaga postanowienia, w którym należy wskazać

1. imię i nazwisko biegłego

2. specjalność

3. gdy instytucja (specjalność osób biorących udział w wydawaniu opinii)

4. przedmiot

5. zakres (może go zmienić i stawiać dodatkowe pytania lub zastrzec swoja obecność przy przeprowadzaniu tej ekspertyzy)

6. sformułowanie w razie potrzeby pytań

7. termin dostarczenia opinii

   • biegły składa opinie ustnie lub pisemnie w zależności od żądania organu powołującego biegłego

   • sąd może kontrolować opinie pod względem poprawności logicznego rozumowania biegłych, jak i bada również część specjalistyczną opinii pod względem merytorycznej trafności (zasadności) zawartych w niej ustaleń i ocen

• jeżeli opinia jest niepełna lub niejasna albo, gdy zachodzi sprzeczność w samej opinii lub miedzy różnymi opiniami w tej samej sprawie, można wezwać ponownie tych samych biegłych lub powołać innych

• pozaprocesowa opinia biegłego

• zgodnie z ustaloną praktyką sądową nie stanowić dowodu będącego podstawą oceny,

• nie można jej jednak pominąć w postępowaniu odwoławczym, może być bardzo ważna informacja dla sądu o dowodzie

• strona sama opłaca koszt tej opinii

• kodeks z 1997 expressis verbis nie zezwala na odczytanie tej opinii na rozprawie

Opinia biegłego

Art. 200. § 1. W zależności od polecenia organu procesowego biegły składa opinię ustnie lub na piśmie.

§ 2. Opinia powinna zawierać:

  1)   imię, nazwisko, stopień i tytuł naukowy, specjalność i stanowisko zawodowe biegłego,

  2)   imiona i nazwiska oraz pozostałe dane innych osób, które uczestniczyły w przeprowadzeniu ekspertyzy, ze wskazaniem czynności dokonanych przez każdą z nich,

  3)   w wypadku opinii instytucji - także pełną nazwę i siedzibę instytucji,

  4)   czas przeprowadzonych badań oraz datę wydania opinii,

  5)   sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń oraz oparte na nich wnioski,

  6)   podpisy wszystkich biegłych, którzy uczestniczyli w wydaniu opinii.

§ 3. Osoby, które brały udział w wydaniu opinii, mogą być, w razie potrzeby, przesłuchiwane w charakterze biegłych, a osoby, które uczestniczyły tylko w badaniach - w charakterze świadków.

Art. 201. Jeżeli opinia jest niepełna lub niejasna albo gdy zachodzi sprzeczność w samej opinii lub między różnymi opiniami w tej samej sprawie, można wezwać ponownie tych samych biegłych lub powołać innych.

Opinia niepełna - jeżeli nie wyjaśnia wszystkich kwestii, jakie zostały przedstawione biegłemu w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego bądź jeżeli nie udziela odpowiedzi na wszystkie pytania szczegółowe, a więc nie obejmuje w całości przedmiotu i zakresu ekspertyzy, określonych w takim postanowieniu - co do istotnych okoliczności sprawy.

Opinia niejasna - gdy przedstawione w niej sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń oraz wywiedzione z nich wnioski nie spełniają wymogów czytelności i zrozumiałości z punktu widzenia wiedzy, z zakresu której opinia została wydana albo takich samych wymogów z punktu widzenia języka potocznego i języka prawniczego - co do istotnych okoliczności sprawy. Niejasność opinii, o której mowa w art. 201, odnosi się nie tylko do sądu orzekającego, lecz także do każdej ze stron postępowania karnego. Żądanie wezwania biegłych przed sąd orzekający w celu umożliwienia stawiania pytań i wyjaśnienia istniejących niejasności nie może być oddalone, ponieważ naruszałoby dyspozycję art. 170 § 1 i 2 oraz art. 6.

Sprzeczność w samej opinii (sprzeczność wewnętrzna) lub między dwiema albo większą liczbą opinii (sprzeczność zewnętrzna - zachodzi wówczas, gdy w jednej opinii, w dwóch albo większej ich liczbie, co do tych samych, istotnych okoliczności, dokonane zostały odmienne ustalenia, odmienne oceny albo też z przeprowadzonych takich samych czynności w opiniach tych sformułowane zostały odmienne wnioski. Sprzeczność między opiniami biegłych uzasadnia konieczność ponownego wezwania tych samych biegłych albo nowych biegłych tylko wtedy, gdy te sprzeczności uniemożliwiają sądowi orzekającemu zajęcie stanowiska w kwestiach będących przedmiotem opinii i mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy

Opinia o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego

Art. 202.  § 1. W celu wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, powołuje co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów.

§ 2. Na wniosek psychiatrów do udziału w wydaniu opinii powołuje się ponadto biegłego lub biegłych innych specjalności.

§ 3. Do udziału w wydaniu opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego, w zakresie zaburzeń preferencji seksualnych, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, powołuje biegłego lekarza seksuologa.

§ 4. Biegli nie mogą pozostawać ze sobą w związku małżeńskim ani w innym stosunku, który mógłby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do ich samodzielności.

§ 5. Opinia biegłych powinna zawierać stwierdzenia dotyczące zarówno poczytalności oskarżonego w chwili popełnienia czynu, jak i jego aktualnego stanu zdrowia psychicznego oraz zdolności do udziału w postępowaniu, a w razie potrzeby co do okoliczności wymienionych w art. 93 Kodeksu karnego.

Dowód z opinii biegłych lekarzy psychiatrów dopuszcza, wydając w tym przedmiocie postanowienie, tylko sąd albo w postępowaniu przygotowawczym - prokurator, a w wypadku gdy to ostatnie postępowanie prowadzi inny uprawniony do tego organ, postanowienie w tym przedmiocie wydaje prokurator nadzorujący takie postępowanie przygotowawcze. Decyzję sąd podejmuje z urzędu, niezależnie od wniosku strony, którym, w razie jego złożenia, sąd nie jest związany, choć ma obowiązek rozważyć jego zasadność. Na postanowienie w przedmiocie dopuszczenia dowodu z opinii biegłych psychiatrów, seksuologa lub psychologa zażalenie nie przysługuje.

Opinię co do stanu zdrowia psychicznego oskarżonego mogą wydać tylko lekarze o specjalizacji psychiatrycznej (co najmniej specjalista pierwszego stopnia) w liczbie dwóch albo większej, o czym w każdym wypadku decyduje sąd, uwzględniając okoliczności konkretnej Jeżeli chodzi o opinię komisji psychiatrycznej w postępowaniu wykonawczym.

Opinia biegłych co do aktualnego stanu zdrowia psychicznego oskarżonego, która jest istotna dla oceny wartości dowodowej jego wyjaśnień i jego zachowania w toku postępowania, powinna także zawierać, w miarę potrzeby, ocenę jego zdolności do uczestniczenia w czynnościach procesowych, w tym w rozprawie, co ma decydujące znaczenie dla możliwości realizowania prawa do obrony (art. 6), a także potrzeby zawieszenia postępowania (art. 22)

Opinia co do okoliczności wymienionych w art. 93 k.k., a także co do okoliczności określonych w art. 94-96k.k., w zależności od okoliczności konkretnej sprawy, dotyczyć będzie wyłącznie medycznych (psychiatrycznych) i psychologicznych przesłanek orzekania środków zabezpieczających:

- umieszczenia sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym (art. 93 i 94 § 1 k.k.),

- umieszczenia sprawcy w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne (art. 95 § 1 k.k.),

- umieszczenie w zakładzie zamkniętym lub skierowanie na leczenie ambulatoryjne (art. 95a § 1 k.k.),

- umieszczenia sprawcy w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego (art. 96 § 1 k.k.).

Biegli lekarze psychiatrzy nie są powołani do wiążącego wypowiadania się w kwestii zdolności lub niezdolności do służby wojskowej i ustalania kategorii zdrowia co należy do kompetencji wojskowej komisji lekarskiej, której orzeczenie z kolei nie może zastąpić opinii wydawanej w trybie określonym w art. 202 § 1 i 2 

Art. 203. ⁽¹²¹⁾ § 1. W razie zgłoszenia przez biegłych takiej konieczności, badanie stanu zdrowia psychicznego oskarżonego może być połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo. Przepis art. 259 § 2 stosuje się odpowiednio, chyba że oskarżony wnosi o poddanie go obserwacji.

§ 2. O potrzebie obserwacji w zakładzie leczniczym orzeka sąd, określając miejsce i czas trwania obserwacji. W postępowaniu przygotowawczym sąd orzeka na wniosek prokuratora. Przepisy art. 249 § 3 i 5 stosuje się odpowiednio.

§ 3. Obserwacja w zakładzie leczniczym nie powinna trwać dłużej niż 4 tygodnie; na wniosek zakładu sąd może przedłużyć ten termin na czas określony, niezbędny do zakończenia obserwacji; łączny czas trwania obserwacji w danej sprawie nie może przekroczyć 8 tygodni. O zakończeniu obserwacji biegli niezwłocznie zawiadamiają sąd.

§ 4. Na postanowienia, o których mowa w § 2 i 3, przysługuje zażalenie. Sąd rozpoznaje zażalenie niezwłocznie.

§ 5. ⁽¹²²⁾ Minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, określi, w drodze rozporządzenia, wykaz zakładów psychiatrycznych i zakładów leczenia odwykowego przeznaczonych do wykonywania obserwacji, w tym do wykonywania obserwacji osób pozbawionych wolności, oraz sposób finansowania obserwacji, a także warunki zabezpieczenia zakładów dla osób pozbawionych wolności, mając na uwadze potrzebę zapewnienia sprawnego toku postępowania.

O badaniu psychiatrycznym połączonym z obserwacją w zakładzie leczniczym orzeka się tylko wówczas, gdy wniosek (konieczność takiej formy badania) zgłoszą biegli, a ponieważ jest to nadal badanie psychiatryczne, tyle tylko, że połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym, to wniosek taki zgłaszają wyłącznie biegli psychiatrzy. Nie może tego uczynić sąd wyłącznie z własnej inicjatywy, wbrew stanowisku biegłych, gdyż ocena konieczności obserwacji w zakładzie leczniczym wymaga posiadania wiadomości specjalnych w rozumieniu art. 193 § 1. Nie wyklucza to jednak sformułowania przez sąd albo prokuratora sugestii wobec biegłych co do konieczności przeprowadzenia obserwacji W sytuacji gdy biegli nie uwzględnią takiej sugestii - w pierwszej kolejności sąd ma prawo żądać od biegłych ustosunkowania się do tej kwestii a w szczególnych okolicznościach konkretnej sprawy dotychczas wydaną opinię można uznać za niejasną lub niepełną w rozumieniu art. 201, co umożliwia także powołanie innych biegłych

O przeprowadzeniu obserwacji w zakładzie leczniczym w toku rozprawy orzeka sąd rozpoznający sprawę, a w postępowaniu przygotowawczym - sąd powołany do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji, na posiedzeniu, jednoosobowo (art. 329N), tylko na wniosek prokuratora, także tego, który sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym prowadzonym przez inne uprawnione organy (rozdział 37).

Czas obserwacji może być przedłużony również tylko postanowieniem sądu, zawsze na czas oznaczony w dniach lub tygodniach, który w zasadzie nie powinien znacząco przekraczać, w myśl unormowań art. 203 § 3 w pierwotnym brzmieniu, podstawowego okresu 6 tygodni, a mogło to nastąpić nie na wniosek biegłych wykonujących badanie w zakładzie psychiatrycznym, lecz wyłącznie na wniosek tego zakładu, a więc na wniosek skierowany do sądu przez kierownika zakładu (dyrektora instytutu czy szpitala, upoważnionego kierownika kliniki czy ordynatora oddziału). Przedłużenie terminu obserwacji ma na celu umożliwienie zakończenia obserwacji, a nie np. ostateczne sporządzenie pisemnej opinii, ponieważ po zakończeniu obserwacji brak podstaw, w świetle unormowań art. 203, do przebywania oskarżonego w zakładzie leczniczym. W tym bowiem momencie powinien on zostać zwolniony z zakładu albo ponownie umieszczony w areszcie śledczym albo zakładzie karnym, jeżeli jest tymczasowo aresztowany lub pozbawiony wolności w wyniku wykonywania kary. Uzyskanie przez sąd informacji o zakończeniu obserwacji, do przekazania której zobowiązani są przeprowadzający ją biegli, a nie zakład psychiatryczny, w którym została ona przeprowadzona (kierownik zakładu), pozwala na podjęcie dalszych czynności procesowych i wyegzekwowanie od biegłych niezwłocznego sporządzenia przez nich opinii.

Zażalenie (§ 4), także co do miejsca przeprowadzenia obserwacji przysługuje na postanowienie zarządzające badanie psychiatryczne połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym (art. 203 § 2) oraz na postanowienie o przedłużeniu terminu obserwacji (art. 203 § 3), na zasadach ogólnych (art. 459 § 2 i n.), a więc zażalenie takie rozpoznaje sąd odwoławczy, a gdy zapadło ono dopiero w sądzie odwoławczym, to zażalenie rozpoznaje równorzędny skład sądu odwoławczego (art. 426 § 3). Na postanowienie sądu, wydane w trybie art. 203 o nieuwzględnieniu wniosku o orzeczenie badań psychiatrycznych oskarżonego połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym bądź o odmowie jej przedłużenia na dalszy oznaczony czas, nie przysługuje

W okresie stosowania wobec oskarżonego tymczasowego aresztowania albo wykonywania wobec niego kary o charakterze izolacyjnym albo środka zabezpieczającego o takim charakterze nie istnieje ratio legis niestosowania wobec niego obserwacji psychiatrycznej, gdyż postanowienie sądu w tym przedmiocie nie stwarza wówczas samodzielnej podstawy prawnej pozbawienia oskarżonego wolności; w tych warunkach „odpowiednie" stosowanie art. 259 § 2 przemawia w istocie za niestosowaniem zawartego w nim zakazu jako bezprzedmiotowego

Tłumacz

 

Tłumacz, nie będąc biegłym, którym może być każda osoba, o jakiej wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie, bez względu na charakter i miejsce wykonywania czynności zawodowych i niezależnie od tego, czy jest wpisana na listę tłumaczy wykonuje wobec organu procesowego (sądu, prokuratora, innego organu uprawnionego do prowadzenia postępowania przygotowawczego) czynności o charakterze pomocniczym, umożliwiające porozumienie się tego organu z przesłuchiwanym w czasie przesłuchania dwóch kategorii osób:

- władających językiem polskim, ale z którymi nie można się porozumieć, ponieważ są to osoby głuche lub nieme,

- niewładających językiem polskim (§ 1 pkt 1 i 2)

albo umożliwiające organowi procesowemu oraz stronom i innym uczestnikom postępowania zapoznanie się z pismem sporządzonym w języku dla nich obcym (§ 2), na jakimkolwiek nośniku informacji, a także umożliwienie zapoznania oskarżonego z treścią przeprowadzonego dowodu

Przeprowadzenie czynności procesowej, rozprawy, także odwoławczej, z udziałem oskarżonego niewładającego językiem polskim, bez zapewnienia mu pomocy tłumacza, stanowi oczywiste naruszenie norm procesowych i to nie tylko w aspekcie art. 204 § 1 i 2 oraz art. 407, ale również w aspekcie faktycznej zdolności do działania osoby nieznającej języka urzędowego sądu a także w aspekcie realizacji prawa do obrony

Konieczność wezwania tłumacza (art. 204 § 1 pkt 2) powstaje wówczas, gdy oskarżony nie może pojąć znaczenia i sensu dokonywanych czynności procesowych albo nie ma możliwości wysłowienia się w języku polski, chyba że istnieją uzasadnione podstawy do ustalenia, że, wbrew deklaracjom, w wystarczającym stopniu posługuje się językiem polskim - tłumaczenie musi być dokonane na język zrozumiały dla oskarżonego

Tłumacza należy wezwać w każdym wypadku zaistnienia okoliczności, o których mowa w art. 204 § 1, nawet wówczas, gdy przesłuchujący ma kwalifikacje tłumacza albo zna określony język obcy.

Tłumacz, z racji wykonywanych czynności, swym statusem procesowym bardzo zbliżony jest do wydającego opinię biegłego, co w pełni uzasadnia unormowanie art. 204 § 3, nakazujące stosowanie przepisów dotyczących biegłego wobec tłumacza, z zaznaczeniem, że chodzi o odpowiednie ich stosowanie.

Specjaliści

Specjalista wykonuje w postępowaniu karnym czynności określone w art. 205 § 1 albo inne czynności tej samej kategorii, ponieważ wyliczenie w tym przepisie, nie jest wyliczeniem zamkniętym. Są to czynności o charakterze pomocniczym i wyłącznie technicznym.

specjalistę - o ile jego sprawozdanie na piśmie okaże się w ocenie organu procesowego niewystarczające - przesłuchuje się w charakterze świadka, a nie biegłego. Jest to w pełni zasadne, gdyż specjalista może jedynie poinformować o tym, jakie czynności wykonał i jaki jest ich rezultat.

Czynności procesowe, w związku z którymi specjaliści mogą wykonywać czynności techniczne, unormowane są innymi przepisami kodeksu: przesłuchanie świadka przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość - art. 177 § 1a i art. 184 § 4, oględziny - art. 207-210 i 212, eksperyment procesowy - art. 211, ekspertyza (opinia biegłego) - art. 193-203, zatrzymanie rzeczy i przeszukanie - art. 217-236 (zob. uwagi do tych przepisów oraz SN IV KK 209/06,

Czynności specjalisty, w przeciwieństwie do czynności biegłego lub tłumacza mogą wykonywać także osoby będące funkcjonariuszami organów procesowych, w tym organów ścigania (np. funkcjonariusze Policji, ABW, Straży Granicznej). Ci specjaliści nie składają przyrzeczenia, ponieważ ich obowiązek rzetelnego działania wynika z racji ich statusu zawodowego i złożonego w związku z tym przyrzeczenia w momencie przyjęcia do służby. W innych wypadkach specjalista składa przyrzeczenie o treści przywołanej w art. 205 § 2 - jeszcze przed podaniem danych o własnej osobie, o których mowa w art. 205 § 3.

Wezwanie specjalisty nie wymaga wydania postanowienia sądu czy organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze (prokuratora czy innego uprawnionego organu), ponieważ wystarczy wydać zarządzenie (art. 93 § 2 i 3). Forma postanowienia nie jest jednak wykluczona. To co w wypadku biegłego znajduje się w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu (art. 194) lub wezwaniu tłumacza (art. 194 w zw. z art. 204 § 3), w wypadku specjalisty odnotowuje się w protokole czynności przeprowadzanej z udziałem specjalisty (art. 205 § 3). W wypadku jednak gdy organ procesowy decyzję o wezwaniu specjalisty zawarł w postanowieniu, określając rodzaj i zakres czynności, jakie ma przeprowadzić specjalista, powtarzanie tego w protokole czynności nie jest niezbędne, choć z całą pewnością dopuszczalne.

Ekspertyza

• pojęcie to występuje w dwóch znaczeniach:

sensu stricto – badanie przeprowadzone przez biegłego (art.194 pkt.1)

sensu largo – badanie + opinia biegłego (art.198 §3 o niej będzie mowa)

• powodem do wydania postanowienia o przeprowadzeniu ekspertyzy jest konstatacja, że stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych. (=> opinie biegłego)

• organ procesowy:

1. musi zawsze wydać postanowienie o przeprowadzeniu ekspertyzy (zawsze gdy kwestia wiadomości specjalnych nawet jeżeli sam je zebrał)

2. organ nie może zastąpić biegłego (opinia specjalistyczna nie byłaby kontrolowana przez strony ani przez organ)

dopuszczenie dowodu z opinii biegłego = właściwość funkcjonalna

1. sądu

2. prokuratora

3. organu prowadz. postep. przygotow.

(chyba ze ustawa mówi tylko o 2 pierwszych)

Osoby działające przy ekspertyzie:

1. biegli (podpisy musza być na opinii)

2. wyspecjalizowani wykonawcy (uczestniczą tylko w badaniach, nie podpisują ale trzeba ich wymienić bo mogą być świadkami)

Warunek:

- wątpliwości co do poczytalności oskarżonego ( nie formułuje tego wprost)

> tą ekspertyzę może postanowić tylko sąd i prokurator w postęp.przygotow.

> min. 2 biegłych ( na ich wniosek można powołać biegłych innych specjalności Np. psychologa)

Opinia psychiatrów wypowiada się na temat:

1. poczytalności oskarżonego w chwili popełnienia przestępstwa

2. aktualnego stanu zdrowia i możliwości uczestniczenia w procesie

   • szczególny rodzaj ekspertyzy => badanie wraz z obserwacją w zakładzie leczniczym, dopuszczalne: art. 203 KPK

1. zgłoszenie przez biegłych w razie potrzeby

2. postanowienia sądu (określenie miejsca obserwacji)

↓

w postęp.przygotow. sąd orzeka na wniosek prokuratora

• !sąd nie może bez opinii biegłych postanowić obserwacji!

• obserwacja w zakładzie leczniczym powinna trwać max. 6 tygodni (na wniosek zakładu może być przedłużona)

• badanie stanu psych. świadka jest niedopuszczalne chyba ze:

1. wątpliwości co do tego stanu

2. wątpliwości co do stanu rozwoju umysłowego

3. wątpliwości co do stanu postrzegania lub odtwarzania

   • wtedy sąd lub prokurator mogą zarządzić przesłuchanie z udziałem biegłego (świadek nie może się sprzeciwić)

   • z tego obowiązku zwolnieni są świadkowie którzy skorzystali z prawa odmowy zeznań itd.

   • jeżeli karalność czynu zależna jest od stanu zdrowia pokrzywdzonego nie może on się sprzeciwić oględzinom i badaniom.

   • biegli nie mogą pozostawać ze sobą w zw. małżeńskim ani innym stosunku

• ekspertyza kończy się opinia

>wady ekspertyzy poznaje się po opinii (może ona być niejasna i niepełna)

↓

wtedy organ procesowy może:

1. wezwać ponownie biegłych

2. przesłuchać wszystkich ponownie

3. powołać innych biegłych (jeżeli opinia jest zrozumiała dla organu procesowego wtedy nie powołuje się nowych biegłych nawet jeżeli str. się nie zgadzają)

• można powołać nowych gdy powody osłabiające jego zaufanie lub bezstronność

• biegli maja prawo do zapoznania się z aktami sprawy zakresie niezbędnym do wydania opinii

• opinia prywatna biegłego

• strona sama opłaca koszt tej opinii

• kodeks z 1997 expresis verbis nie zezwala na odczytanie tej opinii na rozprawie

• nie może być dowodem w procesie karnym

• może być bardzo ważna informacja dla sądu o dowodzie

10. Oględziny miejsca, rzeczy i osoby jako dowód. Otwarcie zwłok. Eksperyment procesowy. Oględziny lub badanie ciała mogące wywołać uczucie wstydu. Oględziny i otwarcie zwłok. Wyjęcie zwłok z grobu. Eksperyment procesowy.

Oględziny

• jest to zmysłowe zapoznanie się przez organ procesowy z miejscem, ciałem osoby lub rzeczą celem ujawnienia ich cech charakterystycznych, istotnych dla rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu lub ujawnienia źródła dowodu.

• spostrzeżenia wzrokowe

• poznanie za pomocą innych zmysłów słuchu, węchu, dotyku

Oględziny miejsca

A) oględziny miejsca w pomieszczeniu

• oględziny pomieszczenia podlegają temu samemu rygorowi co przeszukanie

• identycznie naruszają mir domowy i prawo do intymności

B) oględziny miejsca na otwartej przestrzeni

• podlegają wiec rygorom stwarzanym przez art. 211-227

• powinno się je przeprowadzać w obecności przybranych świadków

Oględziny osoby

1. oględziny powierzchowne i niekrępujące

2. oględziny szczegółowe wkraczające w sferę prywatności

• oględzin lub badań ciała, które mogą wywołać uczucie wstydu powinna dokonać osoba tej samej płci (chyba że trudności, osoby innej płci mogą być obecne tylko gdy to konieczne)

• bada się ciało:

  • oskarżonego

  • świadka

Oględziny rzeczy

• zwykle dokonuje się ich razem z oględzinami miejsca po czym zabiera się znaleziona w tym miejscu rzecz celem dalszych oględzin i badań

• ogląda się także dokumenty ( właściwości fizyczne)

• często są wstępem do badań przeprowadzanych przez biegłych

• jeżeli przedmiot może ulec zniszczeniu powinno się zachować jego część w formie niezmienionej a jeżeli to niemożliwe wtedy utrwalić w inny sposób.

• jeżeli przedmioty szybko psujące lub zanikające wtedy jedyna możliwość to procesowe utrwalenie (spisanie protokołu, zdjęcia, taśma magnetowidowa, film, rysunki, szkic sytuacyjny)

• regułą jest dopuszczenie stron do tych czynności w postęp.przygotow.

Oględziny i owarcie zwłok

• oględziny zwłok – przeprowadza się na miejscu znalezienia (do czasu przybycia prokuratora, biegłego lub sądu zwłoki można przemieszczać tylko w razie konieczności)

• otwarcie zwłok – odbywa się z reguły w jednostce medycyny sądowej lub w szpitalu. Oględziny są wtedy tylko etapem poprzedzającym otwarcie zwłok.

• oględzin zwłok dokonuje prokurator, a w postępowaniu sądowym sąd (może to być sędzia wyznaczony lub wezwany), z udziałem biegłego lekarza (faktycznie to on przeprowadza otwarcie i oględziny bo obecność innych jest regułą formalną), w miarę możności z zakresu medycyny sądowej.

• Wyjątek:

• Policja dokonuje oględzin w wypadkach wymagających szybkiej reakcji z obowiązkiem niezwłocznego powiadomienia prokuratora.

• do obecności oględzin można wezwać lekarza, który ostatnio udzielił pomocy zmarłemu. (staje się on świadkiem przybranym do czynności lub świadka faktycznego)

• z otwarcia zwłok spisuje się obowiązkowo protokół

Eksperyment procesowy

• jest to czynność polegająca na przeprowadzeniu przez organ procesowy doświadczenia lub odtworzenia przebiegu stanowiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów celem sprawdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy.

• w drodze eksperymentu sprawdza się już zebrane dowody

• uzyskuje się nowe dowody

• sprawdza wersje śledcze

  • eksperyment jest samoistną czynnością dowodową, w czasie, której można dokonywać tez innych np. oględzin, przesłuchań.

• jest to czynność niepowtarzalna (należy dopuścić do niego strony)

• odróżnić należy go od eksperymentu rzeczoznawczego przeprowadzonego przez biegłego podczas ekspertyzy.

11. Wywiad środowiskowy i badanie oskarżonego. Zakres badań osobopoznawczych. Kurator sądowy. Wywiad środowiskowy.

Badanie osoby oskarżonego:

• w każdej sprawie, bez wyjątku, a wiec także w postępowaniu uproszczonym obowiązkowe jest zebranie danych podstawowych o osobie oskarżonego (dane osobopoznawcze); w postępowaniu należy, zatem ustalić:

1. tożsamość oskarżonego

2. jego wiek

3. stosunki rodzinne i majątkowe

4. wykształcenie

5. zawód i źródła dochodu

6. dane o jego karalności

• udowodnić te okoliczności można tylko za pomocą dokumentów procesowych lub dowodu z wyjaśnień oskarżonego i zeznań świadków

• jeśli podejrzany był już prawomocnie skazany dołącza się do akt odpis postępowania lub wyciąg wyroku oraz dane dotyczące odbycia kary; dokumenty te dołącza się w sprawach o zbrodnie

  • szczegółowe badanie sylwetki społecznej oskarżonego przeprowadza się drogą wywiadu środowiskowego; w razie potrzeby sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może zarządzić badanie oskarżonego przez biegłych psychologów lub lekarzy z zachowaniem zasad określonych w art. 74

  • wywiad środowiskowy przeprowadza:

1. zazwyczaj kurator sądowy

2. podmiot uprawniony na podstawie odrębnych przepisów

3. Policja w szczególnie uzasadnionych przypadkach

• do osoby przeprowadzającej wywiad stosuje się przepisy o wyłączeniu sędziego; orzeka o tym sąd a w postępowaniu przygotowawczym prokurator

  • przeprowadzenie wywiadu środowiskowego jest:

1. fakultatywne – jest zasadą; w razie potrzeby sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zarządza w stosunku do oskarżonego przeprowadzenie wywiadu środowiskowego

2. obligatoryjne

   • w sprawach o zbrodnie

   • w stosunku do oskarżonego, który w chwili czynu nie ukończył 21 roku życia, jeśli zarzucono mu popełnienie umyślnego występku przeciw życiu

• wywiadu środowiskowego można nie przeprowadzać w stosunku do oskarżonego który nie ma w Polsce stałego miejsca zamieszkania

  • duże znaczenie w praktyce ma ujawnienie danych o osobach, które dostarczyły informacji kuratorowi, oraz przeprowadzenie dowodu w wyniku wywiadu; obowiązują tu trzy reguły:

1. dane o osobach, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu, osoba przeprowadzająca wywiad może ujawnić tylko na żądanie sądu, a prokuratora w postępowaniu przygotowawczym; ujawnienie musi być ostatecznością

2. osoby, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu, mogą być w razie potrzeby przesłuchane w charakterze świadków; informator może wówczas najwyżej żądać wyłączenia jawności rozprawy ze względu na jego ważny interes prywatny

3. w razie potrzeby można przesłuchiwać w charakterze świadków osoby, które przeprowadziły wywiad; ujawnić mogą jednak dane o tożsamości informatora tylko na żądanie sądu lub prokuratora

12. Dowodowe czynności poszukiwawcze. Zatrzymanie rzeczy, przeszukanie. Wydanie rzeczy. Wydanie korespondencji i przesyłek. Przeszukanie…

1. Czynności poszukiwawcze

   • poszukiwanie źródeł dowodowych w postaci osób lub rzeczy np. poszukiwanie oskarżonego

   • poszukiwania poza procesem: czynności operacyjno rozpoznawcze ( Policja, SG, ABW – prawo legitymowania osób; Policja – zatrzymanie osób stwarzających bezpośrednie zagrożenie) – nie są to czynności procesowe, bo proces nie został wszczęty

   • rozróżniamy:

1. przeszukanie i zatrzymanie rzeczy

2. poszukiwanie oskarżonego

* możliwe także oględziny, jeżeli przeprowadza się je w celu znalezienia rzeczowych źródeł dowodu

Ad.1. Przeszukanie i zatrzymanie rzeczy

• są to dwie odrębne czynności jednak pozostające ze sobą w ścisłym związku

• zatrzymanie rzeczy: (art. 217§1 KPK)

  • celem pozyskania dla postępowania rzeczy, która:

1. może stanowić dowód w sprawie

2. podlega zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych lub roszczeń o naprawienie szkody

   • Policja lub inny organ (np. ABW, Straż Graniczna, prokurator na zasadzie dewolucji) posiada wiarygodną wiadomość, że rzeczy podlegające wydaniu znajdują się w posiadaniu konkretnej osoby oraz znanym miejscu – wezwanie do oddania dobrowolnie

• w razie odmowy można przeprowadzić odebranie – zastosow. Przepisów nt. wypadków niecierpiących zwłoki

  • podstawa prawna: żądanie sądu lub prokuratora – obowiązek przedstawienia art.217§1 KPK – na ogół postanowienie – nie uregulowane w kodeksie

  • w wypadku niecierpiącym zwłoki, – gdy wydanie postanowienie niemożliwe, zażądać może Policja lub inny uprawniony organ – zatwierdzenie zatrzymania rzeczy – możliwość złożenia wniosku przez osobę wydającą wniosku o wydanie i doręczenie takiego zatwierdzenia – doręczenie powinno nastąpić max. 14 dni od zatrzymania rzeczy art. 217§4 KPK

• jeżeli sąd lub prokurator w ciągu 7 dni nie zatwierdzi to rzecz należy zwrócić niezwłocznie osobie uprawnionej art. 230§1 KPK – chyba, że wydanie było dobrowolne, a osoba nie złożyła wniosku o zatwierdzenie

  • przeszukanie:

  • nie jest konieczna wiarygodna wiadomość, w którym miejscu znajduje się dana rzecz

  • uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba podejrzana albo poszukiwane rzeczy tam się znajdują art.219§1 KPK

  • także w celu: wykrycia, zatrzymania, przymusowego doprowadzenie osoby podejrzanej

  • wyższy stopień nietykalności pomieszczenie i osoby niż w przypadku zatrzymania

Art. 220. § 1. Przeszukania może dokonać prokurator albo na polecenie sądu lub prokuratora Policja, a w wypadkach wskazanych w ustawie - także inny organ.

• można przeprowadzić w celu:

1. wykrycia lub zatrzymania, albo przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej

2. znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie

3. znalezienia rzeczy podlegających zajęciu w postępowaniu karnym

   • w przypadkach niecierpiących zwłoki:, jeżeli postanowienie sądu lub prokuratora nie mogło być wydane, to organ dokonujący przeszukania okazuje nakaz kierownika jednostki lub legitymację służbową – następnie zwraca się do sądu lub prokuratora o zatwierdzenie przeszukania, – jeżeli nie zatwierdzi to wszczyna postępowanie dyscyplinarne lub nawet karne

• doręczenie postanowienia o zatwierdzeniu na żądanie przeszukanego w terminie 7 dni od dokonania czynności

  • przeszukanie osoby:

  • obejmuje osobę, jej odzież i podręczne przedmioty

  • dokonuje o ile to możliwe osoba tej samej płci art. 223 KPK

  • obejmuje wszystkie zakamarki ciała

  • może polegać na dokonaniu prześwietlenia lub badaniu ultrasonograficznym; możliwe podanie środków przeczyszczających

  • przeszukanie pomieszczenia zamieszkałego:

  • mieszkanie jedno lub wielorodzinne

  • pokój hotelowy, przyczepa kempingowa

  • namiot turystów

  • w porze nocnej tylko w nagłych przypadkach (od 22 do 6)

  • przeszukanie rozpoczęte za dnia można kontynuować w porze nocnej art. 221§2

  • przeszukanie pomieszczenia ogólnie dostępnego

  • restauracja, kino, bar, teatr, dyskoteka

  • służące do przechowania przedmiotów (przechowalnia bagażu PKP)

  • zawsze możliwe przeszukanie w porze nocnej art.221§3 KPK chyba ze jest zamknięte przed publicznością

  • pomieszczenie lub miejsce zamknięte należące do instytucji państwowej lub samorządowej

  • konieczne zawiadomienie kierownika takiej instytucji o przeszukaniu lub jego zastępcy, organu nadrzędnego

  • konieczne dopuszczenie ich do udziału w przeszukaniu art.222§1 KPK

  • pomieszczenie zajęte przez wojsko

  • jedynie w obecności dowódcy lub osoby przez niego wyznaczonej art. 222§2 KPK

  • inne miejsce

  • inne osoby lub jednostki organizacyjne np. zakład produkcyjny, stodoła, dziedziniec

  • także pojazd – przeoczony przez KPK

• cechy wspólne dla wszystkich:

  • osoba, u której ma nastąpić przeszukanie, musi być przed jego rozpoczęciem poinformowana o jego celu i wezwana do wydania poszukiwanych przedmiotów art.224§1 KPK

  • ta osoba ma prawo być obecna przy przeszukaniu, także osoba przybrana przez przeszukującego i osoba przybrana przez osobę, u której dokonuje się przeszukania, – jeżeli nie utrudnia art. 224§2 KPK

  • jeżeli na miejscu nie ma gospodarza – należy przywołać przynajmniej jednego dorosłego domownika lub sąsiada art.224§3 KPK

  • jeżeli kierownik instytucji państwowej, samorządowej lub inna osoba oświadczy ze znalezione w czasie przeszukania pismo lub inny dokument zawierają tajemnicę służbową, państwową, zawodową lub inną chroniona to prowadzący przeszukanie ma obowiązek przekazać je (bez odczytywania) w ręce sądu lub prokuratora art. 225§1 KPK

  • nie można zapoznawać się z treścią pism lub dokumentów związanych z wykonywaniem funkcji obrońcy

  • przeszukanie pomieszczeń dyplomatycznych – dopuszczalne tylko za zgodą misji

urząd konsularny – dopuszczalne za zgodą kierownika urzędu

Art. 225. § 1. ⁽¹³⁵⁾ Jeżeli kierownik instytucji państwowej lub samorządowej albo też osoba, u której dokonano zatrzymania rzeczy lub u której przeprowadza się przeszukanie, oświadczy, że wydane lub znalezione przy przeszukaniu pismo lub inny dokument zawiera informacje niejawne lub wiadomości objęte tajemnicą zawodową lub inną tajemnicą prawnie chronioną albo ma charakter osobisty, organ przeprowadzający czynność przekazuje niezwłocznie pismo lub inny dokument bez jego odczytania prokuratorowi lub sądowi w opieczętowanym opakowaniu.

§ 2. ⁽¹³⁶⁾ Tryb wskazany w § 1 nie obowiązuje w stosunku do pism lub innych dokumentów, które zawierają informacje niejawne o klauzuli "zastrzeżone" lub "poufne" albo dotyczą tajemnicy zawodowej lub innej tajemnicy prawnie chronionej, jeżeli ich posiadaczem jest osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa, ani w stosunku do pism lub innych dokumentów o charakterze osobistym, których jest ona posiadaczem, autorem lub adresatem.

§ 3. Jeżeli obrońca lub inna osoba, od której żąda się wydania rzeczy lub u której dokonuje się przeszukania, oświadczy, że wydane lub znalezione w toku przeszukania pisma lub inne dokumenty obejmują okoliczności związane z wykonywaniem funkcji obrońcy, organ dokonujący czynności pozostawia te dokumenty wymienionej osobie bez zapoznawania się z ich treścią lub wyglądem. Jeżeli jednak oświadczenie osoby nie będącej obrońcą budzi wątpliwości, organ dokonujący czynności przekazuje te dokumenty z zachowaniem rygorów określonych w § 1 sądowi, który po zapoznaniu się z dokumentami zwraca je w całości lub w części, z zachowaniem rygorów określonych w § 1, osobie, od której je zabrano, albo wydaje postanowienie o ich zatrzymaniu dla celów postępowania.

§ 4. ⁽¹³⁷⁾ Wydaną, odebraną lub znalezioną w toku przeszukania dokumentację psychiatryczną organ przeprowadzający czynność przekazuje, z zachowaniem rygorów określonych w § 1, sądowi lub prokuratorowi.

• protokół przeszukania:

  • konieczne spisanie

  • kodeks wymienia elementy, jakie powinien zawierać art.229 KPK

Art. 229. ⁽¹³⁹⁾ Protokół zatrzymania rzeczy lub przeszukania powinien, oprócz wymagań wymienionych w art. 148, zawierać oznaczenie sprawy, z którą zatrzymanie rzeczy lub przeszukanie ma związek, oraz podanie dokładnej godziny rozpoczęcia i zakończenia czynności, dokładną listę zatrzymanych rzeczy i w miarę potrzeby ich opis, a nadto wskazanie polecenia sądu lub prokuratora. Jeżeli polecenie nie zostało uprzednio wydane, zamieszcza się w protokole wzmiankę o poinformowaniu osoby, u której czynność przeprowadzono, że na jej wniosek otrzyma postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia czynności.

Art. 217. ⁽¹²⁹⁾ § 1. Rzeczy mogące stanowić dowód w sprawie lub podlegające zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych o charakterze majątkowym albo roszczeń o naprawienie szkody należy wydać na żądanie sądu lub prokuratora, a w wypadkach niecierpiących zwłoki - także na żądanie Policji lub innego uprawnionego organu.

§ 2. Osobę mającą rzecz podlegającą wydaniu wzywa się do wydania jej dobrowolnie.

§ 3. W razie zatrzymania rzeczy stosuje się odpowiednio przepis art. 228. Protokołu można nie sporządzać, jeżeli rzecz załącza się do akt sprawy.

§ 4. Jeżeli wydania żąda Policja albo inny uprawniony organ działający we własnym zakresie, osoba, która rzecz wyda, ma prawo niezwłocznie złożyć wniosek o sporządzenie i doręczenie jej postanowienia sądu lub prokuratora o zatwierdzeniu zatrzymania, o czym należy ją pouczyć. Doręczenie powinno nastąpić w terminie 14 dni od zatrzymania rzeczy.

§ 5. W razie odmowy dobrowolnego wydania rzeczy można przeprowadzić jej odebranie. Przepisy art. 220 § 3 i art. 229 stosuje się odpowiednio.

• kodeks normuje także kwestie:

1. zwrotu osobie uprawnionej przedmiotów, które są zbędne dla postępowania art.230 KPK

2. przechowywania przedmiotów mogących stanowić dowód przestępstwa, podlegających przepadkowi lub, których posiadanie jest zabronione art. 228, 231-234 KPK

3. postępowania z rzeczami stanowiącymi przedmiot zabezpieczenia kar majątkowych i roszczeń o naprawienie szkody art. 291-296 KPK

4. przechowywania przedmiotów i substancji stwarzających niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia i procedurę ich niszczenia

   • kontrola osób i rzeczy w środkach transportu przeprowadzona przez Policję i ABW - jest bardziej rozluźniona, regulowana w ustawie o Policji i ustawie o ABW

• prawo do dokonywania kontroli osobistej i przeglądania zawartości bagażu

• sprawdzanie ładunku w portach, dworcach

• w transporcie lądowym, powietrznym wodnym

  • w razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego!!!

  • nie jest konieczne wydanie postanowienie o przeszukaniu lub zatwierdzenie przeszukania ( nie zwalnia od badania przez prokuratora dopuszczalności i przebiegu takiej kontroli)

Art. 231. § 1. ⁽¹⁴¹⁾ Jeżeli powstaje wątpliwość, komu należy wydać zatrzymaną rzecz, sąd lub prokurator składa ją do depozytu sądowego albo oddaje osobie godnej zaufania aż do wyjaśnienia uprawnienia do odbioru. Przepisy o likwidacji depozytów i nie odebranych rzeczy stosuje się odpowiednio.

§ 2. Przedmioty o wartości artystycznej lub historycznej oddaje się na przechowanie właściwej instytucji.

Art. 232. § 1. Przedmioty ulegające szybkiemu zniszczeniu lub takie, których przechowywanie byłoby połączone z niewspółmiernymi kosztami lub nadmiernymi trudnościami albo powodowałoby znaczne obniżenie wartości rzeczy, można sprzedać bez przetargu za pośrednictwem odpowiedniej jednostki handlowej, z zachowaniem przepisów o sprzedaży w drodze egzekucji z ruchomości.

§ 2. Uzyskaną kwotę pieniężną przekazuje się do depozytu sądowego.

§ 3. O czasie i warunkach sprzedaży należy w miarę możności zawiadomić oskarżonego oraz inne zainteresowane osoby.

Art. 232a. ⁽¹⁴²⁾ § 1. Przedmioty i substancje stwarzające niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia, a w szczególności broń, amunicję, materiały wybuchowe lub łatwopalne, materiały radioaktywne, substancje trujące, duszące lub parzące, środki odurzające, substancje psychotropowe lub ich preparaty oraz prekursory kategorii 1, przechowuje się w miejscu i w sposób zapewniający ich należyte zabezpieczenie.

§ 2. Jeżeli dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania wystarczające jest przechowywanie próbek w ilości niezbędnej do przeprowadzenia badań przedmiotów lub substancji, o których mowa w § 1, sąd właściwy do rozpoznania sprawy, na wniosek prokuratora, niezwłocznie zarządza zniszczenie w całości lub w części pozostałych ilości przedmiotów lub substancji zbędnych do przeprowadzenia badań.

§ 3. Jeżeli sąd zarządził zniszczenie w części przedmiotów lub substancji, o których mowa w § 1, wskazuje jednocześnie w postanowieniu miejsce i czas przechowywania ich pozostałej części w ilości niezbędnej do przeprowadzenia badań.

§ 4. Przedmioty i substancje stwarzające bezpośrednie niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia przez możliwość eksplozji materiałów wybuchowych lub łatwopalnych, innego gwałtownego wyzwolenia energii, rozprzestrzeniania się substancji trujących, duszących lub parzących, wyzwolenia energii jądrowej lub promieniowania jonizującego albo których przechowywanie w niezmienionym stanie nie jest możliwe, można zniszczyć przed wydaniem postanowienia, o którym mowa w § 2.

Art. 233. Oddając na przechowanie krajowe środki płatnicze lub wartości dewizowe, organ, przekazując je, określa charakter depozytu i sposób rozporządzenia oddanymi na przechowanie wartościami.

Art. 234. Rozporządzenia przedmiotem dokonane po jego odebraniu lub zabezpieczeniu są bezskuteczne w stosunku do Skarbu Państwa.

Art. 235. ⁽¹⁴³⁾ Sąd dokonuje czynności przewidzianych w tym rozdziale w postępowaniu sądowym, a prokurator w postępowaniu przygotowawczym, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Kontrola korespondencji, przekazu informacji i przesyłek

• konieczność wydania sądowi lub prokuratorowi, na żądanie zawarte w ich postanowieniu korespondencji i przesyłek oraz wykazu połączeń telekomunikacyjnych, także poczty elektronicznej itp.

  • dotyczy: urzędów, instytucji i podmiotów prowadzących działalność w dziedzinie poczty i telekomunikacji (np., Poczta Polska, TPSA, firmy ekspresowe)

• tylko sąd lub prokurator mają prawo je otwierać lub zarządzić ich otwarcie

• musi mieć znaczenie dla postępowania

• wymienione podmioty mają także obowiązek niezwłocznie zabezpieczyć (na żądanie sądu lub prokuratora) dane informatyczne (na czas oznaczony, max 90 dni)

• korespondencję i przesyłki zbędne dla sprawy zwraca się niezwłocznie jednostkom, które je wydały (art.218§3), a dane informatyczne zwalnia się z zabezpieczenia

13. Kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych.

Kontrola i utrwalanie rozmów

• podsłuch – procesowa kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych oraz zastosowanie środków technicznych do kontroli i utrwalania innych przekazów informacji

• dopuszczalny tylko po wydaniu postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego w celu wykrycia i uzyskania dowodów dla toczącego się postępowania lub zapobieżeniu popełnienia nowego przestępstwa art. 237§3

• wolno prowadzić, gdy toczące się postępowanie lub obawa nowego przestępstwa dotyczy : (art.237§3 KPK)

1. zabójstwa

2. niebezpieczeństwa powszechnego lub sprowadzenia katastrofy

3. handlu ludźmi

4. uprowadzenia osoby

5. wymuszenia okupu

6. uprowadzenia statku powietrznego lub wodnego

7. rozboju lub kradzieży rozbójniczej lub wymuszenia rozbójniczego

8. zamachu na niepodległość i integralność państwa

9. zamachu na konstytucyjny ustrój państwa lub naczelne organy, jednostkę Sił Zbrojnych RP

10. szpiegostwa lub ujawnienia tajemnicy państwowej

11. fałszowania oraz obrotu fałszywymi pieniędzmi, środkami, instrumentami płatniczymi albo zbywalnymi dokumentami uprawniającymi do otrzymania sumy pieniężnej, ładunku itp.

12. wytwarzania, przetwarzania, obrotu i przemytu środków odurzających, prekursorów, środków zastępczych i substancji psychotropowych

13. zorganizowanej grupy przestępczej

14. mienia znacznej wartości

15. gromadzenia broni, materiałów wybuchowych Kub radioaktywnych

16. użycia przemocy lub groźby bezprawnej w związku z postepowaniem

17. łapownictwa i płatnej protekcji

18. stręczycielstwa, kuplerstwa, sutenerstwa

19. przestępstw rozdz. XVI KK

• organem uprawnionym do wydania postanowienia jest sąd – konieczny wniosek prokuratora art.237§1 KPK

• w wypadkach niecierpiących zwłoki – może zarządzić prokurator – jednak zobowiązany do zwrócenia się do sądu w terminie 3 dni o zatwierdzenie – sąd ma 5 dni na zatwierdzenie (na posiedzeniu, bez udziału stron)

• podsłuchem można objąć:

1. osobę podejrzaną

2. oskarżonego

3. pokrzywdzonego

4. inną osobę, – z którą może się kontaktować oskarżony albo, która może mieć związek ze sprawcą lub grożącym przestępstwem art.,237§24 KPK

   • upoważniony do odsłuchu: sąd, prokurator, lub w przypadkach niecierpiących zwłoki Policja (za zgodą sądu lub prokuratora)

   • kontrola lub podsłuch mogą być prowadzone max. 3 miesiące ( z możliwością przedłużenia na kolejne 3 miesiące art.238 KPK)

   • po zakończeniu kontroli sąd zarządza zniszczenie utrwalonych zapisków, lub gdy sąd nie zatwierdził postanowienia prokuratora wydanego w sytuacji niecierpiącej zwłoki art.238§3 KPK

   • zażalenie: przysługuje osobie, której dotyczy postanowienie o podsłuchu, może domagać się zbadania zasadności, legalności kontroli; rozpoznaje sąd powołany do rozpoznania sprawy w I instancji art.240§1 KPK

14. Dowody pozakodeksowe. Czynności operacyjno – rozpoznawcze.

CZYNNOŚCI OPERACYJNO – ROZPOZNAWCZE

Definicja

Odrębny system poufnych bądź tajnych działań organów policyjnych lub innych prowadzonych poza procesem karnym, lecz zazwyczaj służących aktualnym bądź przyszłym celom procesu i wykonywanych dla zapobiegania i zwalczania przestępczości i innych prawnie określonych negatywnych zjawisk społecznych

Realizowane są przede wszystkim poprzez uzyskiwanie, sprawdzanie oraz wykorzystywanie informacji o zdarzeniach, środowiskach i osobach będących przedmiotem prawnie uzasadnionego zainteresowania organów ścigania. W ich ramach przeprowadzane są też działania wykrywacze i zapobiegawcze.

System działań, który ma swoją podstawę prawną w ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji oraz w analogicznych przepisach dotyczących ABW i innych. Są to tylko przepisy ogólne przewidujące stosowanie takich czynności, jednak szczegółowe ich określenie i przebieg zawierają instrukcje resortowe o charakterze tajnym

Organy

• Policja

• CBŚ

• ABW

• Agencja Wywiadu

• Wojskowe Służby Informacyjne

• Organy kontroli skarbowej

• Straż Graniczna

• Inspekcja Celna

• Żandarmeria Wojskowa

• Służba Więzienna

Znaczenie dla procesu karnego

Przebieg i wyniki czynności operacyjno – rozpoznawczych nie mają bezpośredniego znaczenia dowodowego i dlatego nie mogą być bezpośrednio wykorzystane w toku procesu karnego.

Czynności te jednak mogą ustalać kierunki, w których należy przeprowadzić dowody, a także mogą służyć weryfikacji już przeprowadzonych dowodów.

Znaczenie dowodowe mogą mieć utrwalone treści rozmów telefonicznych, innych rozmów lub przekazów informacji w tym korespondencji przesyłanej drogą elektroniczną, ale:

• Tylko w ramach toczącego się postępowania

• Nie są tajne

• Decyzję o zastosowaniu tych środków podjął sąd na wniosek prokuratora

Metody

1. Celowo stosowany zespół zachowań i środków, który dzięki konsekwencji oraz wykorzystaniu wiedzy i doświadczenia pozwala na optymalną realizację założonych celów.

2. Formy proste realizacji metod

   1. WYWIAD – uzyskiwanie informacji poprzez prowadzenie swobodnej rozmowy z inną osobą

      1. Jawny

      2. Ukryty – np. policjant występuje po cywilnemu

   2. OBSERWACJA – względnie stała koncentracja uwagi na poznaniu wzrokowym określonego przedmiotu (osoby, miejsca, rzeczy) bądź to w celu zapewnienia temu przedmiotowi ochrony, bądź w celu poznania zmian w jego usytuowaniu w czasie i przestrzeni

      1. Statyczna – obserwujący znajduje się w bezruchu

      2. Dynamiczna – obserwujący znajduje się w stałym lub okresowym ruchu

      3. Ukryta

      4. Jawna

      5. Kombinowana – kilku obserwatorów, część jawna, a część ukryta

3. Formy złożone

   1. INFILTRACJA ŚRODOWISKOWA – zyskanie sobie sprzymierzeńców w zespole przeciwnika bądź ich wprowadzenie do tego zespołu (i. pośrednia) albo przeniknięcie do takiego zespołu (i. bezpośrednia)

      1. Pośrednia – organizacja i wykorzystywanie poufnych osobowych źródeł informacyjnych, mogą być objęte tylko takie środowiska w odniesieniu do których jest to prawnie uzasadnione

      2. Bezpośrednia – przenikanie do środowisk przestępczych kadrowego pracownika organów ścigania, jako osoby nie mającej związku z policją

   2. KOMBINACJA OPERACYJNA – zespół takich zachowań organów ścigania, które mają stymulować poczynania przeciwnika w pożądanym przez te organy kierunku

      1. Zakup kontrolowany – dokonanie w sposób niejawny zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa; złożenie propozycji nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa

      2. Przesyłka kontrolowana – niejawne nadzorowanie wytwarzania, przemieszczania, przechowywania i obrotu przedmiotami przestępstwa

   3. KONTROLA OPERACYJNA

      1. Analiza operacyjna – staranne badanie poszczególnych elementów zbioru informacji operacyjnych służące podjęciu decyzji w przedmiocie wykorzystania tego zbioru

      2. Wykorzystanie techniki operacyjnej – obejmuje uzyskiwanie, zabezpieczanie i przetwarzanie informacji takimi środkami techniki jak elektroniczne i inne urządzenia do bezpośredniego podsłuchu i podglądu pomieszczenia i.t.p.

      3. Wykorzystanie zbiorów informacji

   4. WYKORZYSTANIE KONSULTANTÓW – organy zwracają się do specjalisty z określonej dziedziny ze zleceniem ustnej lub pisemnej konsultacji

   5. CZYNNOŚCI WZOROWANE NA CZYNNOŚCIACH PROCESOWYCH

      1. Tajne przeszukanie

      2. Organizacja lokali kontaktowych i punktów kontaktowych

      3. Prowokacja policyjna

      4. Rozmowa operacyjna

      5. Organizacja scenariusza operacyjnego

   6. ŚWIADEK INCOGNITO – zachowanie w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych postanowieniem sądu lub prokuratora

   7. ŚWIADEK KORONNY

   8. TRADYCYJNE CZYNNOŚCI

      1. Rozpoznanie – zespół tak tajnych i poufnych, jak też oficjalnych i jawnych czynności nastawionych na uzyskanie informacji o osobach, środowiskach, zdarzeniach lub miejscach

      2. Inwigilacja – zespół czynności skoncentrowanych na systematycznym śledzeniu i utajnionym kontrolowaniu osób, co do których istnieje uzasadnione podejrzenie, że mogą dopuścić się przestępstwa

      3. Rozpracowanie operacyjne – usystematyzowany zespół prostych form czynności ukierunkowany na popełnione lub przygotowane przestępstwo

Świadek koronny

• jest to sprawca, który zaakceptował propozycje korzystna dla niego w zakresie ścigania lub ukarania za popełniony czyn, poczynioną mu przez właściwy organ procesowy, w zamian za ujawnienie przez niego wiedzy o pozostałych uczestnikach przestępstwa i jego okolicznościach

  • świadek koronny w formie karnomaterialnej, przewidziany w kk; pojawia się on w dwóch postaciach:

1. świadek koronny in sua causa, we własnej sprawie, obligatoryjnie;

   • sąd stosuje obligatoryjnie nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw (prokurator, Policja) informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia

2. świadek koronny in altera causa, w innej sprawie, fakultatywnie;

• sąd na wniosek prokuratora może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności przestępstwa zagrożonego kara powyżej 5 lat pozbawienia wolności

świadek koronny w formie karnoprocesowej ,wg ustawy z 25 VI 1997r. o świadku koronnym

• przepisy tej ustawy stosuje się w sprawach o przestępstwa popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw; katalog tych przestępstw jest zamknięty art.1 u.ś.k. (np. przestępstwa zabójstwa, brania zakładnika, rozboju)

podejrzany aby być dopuszczonym do składania zeznań w charakterze świadka koronnego, musi spełniać dwa obligatoryjne warunki i jeden fakultatywny:

1. od chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu jako podejrzany w swoich wyjaśnieniach przekazał organowi prowadzącemu postępowanie informacji, które mogą przyczynić się do ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im

2. zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dotyczących osób uczestniczących w przestępstwie oraz pozostałych okoliczności

3. warunek fakultatywny: można uzależnić dopuszczenie dowodu z zeznań świadka koronnego także od zobowiązania się podejrzanego do zwrotu korzyści majątkowych odniesionych z przestępstwa oraz naprawienia szkody nim wyrządzonej

nie wolno przyznać statusu świadka koronnego:

1. sprawcy zabójstwa

2. prowokatorowi do przestępstwa wymienionego w katalogu

3. założycielowi lub kierownikowi grupy lub związku przestępczego

organ nadający status świadka koronnego

• postanowienie o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka koronnego wydaje sąd właściwy do rozpoznania sprawy na wniosek prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze, złożony po uzyskaniu zgody prokuratora apelacyjnego

następstwa nadania statusu:

1. prokurator sporządza odpisy materiałów dotyczących świadka koronnego i wyłącza je do odrębnego postępowania, a następnie zawiesza; zawieszenie trwa do czasu prawomocnego zakończenia postępowania przeciwko pozostałym sprawcom

2. świadek koronny jest obowiązany złożyć prawdziwe i wyczerpujące zeznania, do jakich wcześniej się zobowiązał; sąd na jego wniosek wyłącza obligatoryjnie jawność rozprawy na czas jego przesłuchania; należy go pouczyć o tym uprawnieniu, a obecność tzw. osób zaufania nie jest dopuszczalna

3. nie podlega on karze za przestępstwo umieszczone w art. 1 u.ś.k, w których uczestniczył i które jako świadek koronny ujawnił w trybie określonym w ustawie;

istnieje jednak obowiązek skazanie za te przestępstwa i tym samym odmowa umorzenia posterowania, a wcześniej obowiązek podjęcia zawieszonego postępowania, jeżeli:

1. zeznał nieprawdę lub zataił prawdę co do istotnych okoliczności sprawy albo odmówił zeznań przed sądem

2. popełnił nowe przestępstwo, działając w zorganizowanej grupie albo w związku mającym na celu popełnianie przestępstw

3. zaistniały okoliczności niezezwalające na nadanie statusu świadka koronnego

4. tylko fakultatywnie, jeżeli świadek koronny popełnił nowe przestępstwo umyślnie (jakiekolwiek) albo nie wykonał zobowiązania naprawienia szkody

1. prokurator wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania w ciągu 14 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia przeciwko pozostałym sprawcom; nie przysługuje zażalenie

2. postępowanie umorzone wznawia się obligatoryjnie, jeśli świadek koronny w ciągu roku od uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania, o jakim była mowa, popełnił nowe przestępstwo, działając w zorganizowanej grupie albo związku przestępczym, lub zostały ujawnione okoliczności uniemożliwiające nadanie mu statusu świadka koronnego, niezależnie od zwyczajnych podstaw wznowienia postępowania przygotowawczego; wznawia się je fakultatywnie, jeżeli w ciągu tego samego okresu świadek koronny popełnił nowe przestępstwo umyślne albo nie wykonał zobowiązania naprawienia szkody

system ochrony

• świadek koronny lub osoba dla niego najbliższa w razie zagrożenia życia lub zdrowia mogą:

• być objęci ochrona osobistą

  • uzyskać pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu lub zatrudnienia, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach mogą uzyskać dokumenty umożliwiające używanie innych niż własne danych osobowych, a nawet przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego usuwającego charakterystyczne elementy wyglądu lub operacje plastyczna

  • w razie niemożności zatrudnienia mogą otrzymać pomoc finansową na pokrycie kosztów utrzymania

  • dowody będące przedmiotem sporu

1. świadek koronny

2. tajny agent policji – nazywany tez agentem prowokatorem, osobą zaufania, konfidentem, tajnym współpracownikiem; jest to osoba będąca funkcjonariuszem policji lub działającą na jej zlecenie, która ukrywając własną tożsamość i związek z policja staje się uczestnikiem przestępstwa w celu jego ujawnienia i wykrycia sprawców; jest on wiec osobą z zewnątrz w przeciwieństwie do świadka koronnego

3. transakcja pozorna – zwana zakupem kontrolowanym; jest to fingowana przez policje operacja finansowa mająca na celu zaangażowanie się w nią osób podejrzanych o działalność przestępcza

4. kontrola operacyjna czyli podsłuch i obserwacja – z zastosowaniem urządzeń elektronicznych i innych urządzeń technicznych

5. tajne pozyskiwanie informacji – o zachowaniu się osób podejrzanych, podejrzanych operacjach finansowych objętych tajemnicą bankową lub ubezpieczeniową oraz innych danych podlegających ochronie prawnej

6. komputerowa analiza danych osobowych – osoby podejrzanej; warunkiem jej jest wcześniejsze zebranie tych danych, nie zawsze z zachowaniem prawa do prywatności

   • uwarunkowania ustawowe dowodów niekonwencjonalnych

• dotychczasowe i następne regulacje tych dowodów powinny spełniać następujące warunki:

• w kk należy umieścić przepis który wyłączył by z zakazu prowokacji prowokacje do przestępstwa

• dowody takie powinny być dopuszczane pod warunkiem przestrzegania zasady subsydiarności

• dowody takie powinny być dopuszczane tylko do określonego kręgu spraw o przestępstwa najgroźniejsze

• zgoda na dopuszczenie takich dowodów powinna być warzona przez sąd odpowiednio wysokiego rzędu

• ustawa powinna przewidywać obowiązek niszczenia materiałów uzyskanych wbrew ustawie

• zgoda na przeprowadzenie tych dowodów powinna zakreślać granice czasowe tych czynności

• należy przewidzieć w ustawie możliwość odtworzenia na rozprawie uzyskanych materiałów

• materiałów niektórych wypadkach należy dopuszczać składanie zeznań ewentualnie w formie świadka incognito przez funkcjonariuszy lub tajnych agentów

VIII. ŚRODKI PRZYMUSU

1, Pojęcie i rodzaje środków przymusu w postępowaniu karnym. Istota środków przymusu. Związek środków przymusu z celami postępowania karnego.

Uprawnienia przewodniczącego:

• Może wydać zarządzenie o zastąpienie sędziego w jego czynnościach przez innego sędzieg•

• Może wydać zarządzenie o zastąpienie sędziego w jego czynnościach przez innego sędziego

• Może upomnieć osobę, która narusza powagę sądu, spokój lub porządek czynności procesowych, a nawet wydalić taką osobę z Sali rozpraw

• Wydalenie publiczności z sali rozpraw

Uprawnienia sądu:

Ukaranie osoby zakłócającej prządek czynności grzywną do 10.000 zł lub karą pzobawienia wolności do 14 dni

Zabezpieczenie majątkowe: Zabezpieczenie przyszłych roszczeń i orzeczonych kar

2.Zatrzymanie. Procesowe i pozaprocesowe rodzaje zatrzymań. Policyjne zatrzymanie prewencyjne i porządkowe. Zatrzymanie administracyjne. Ujęcie osoby (zatrzymanie obywatelskie). Zatrzymanie właściwe. Zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie. Gwarancje procesowe osoby zatrzymanej. Czas zatrzymania. Konstytucyjne aspekty zatrzymania osoby. Sądowa kontrola zatrzymania.

1.Ujęcie obywatelskie

Art. 243 kpk - Każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości.

Przesłanki:

1. schwytanie sprawcy na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa

2. tylko wtedy, gdy zachodzi obawa ukrycia się takiej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości.

• Pościg w ujęciu art. 243 § 1 należy rozumieć tak jak to się przyjmuje w języku potocznym, jako podążanie za sprawcą, którego przestępne zachowanie się dostrzegło, w celu uniemożliwienia mu oddalenia się. Wymóg bezpośredniości zostanie spełniony, gdy sprawca nie został dostrzeżony w miejscu popełnienia przestępstwa, ale możliwe jest ustalenie kierunku oddalania się sprawcy, którego zatrzymujący dogoni. Tak samo będzie w sytuacji, gdy w czasie podążania za sprawcą dojdzie do utraty z nim kontaktu wzrokowego. Czas pościgu nie jest ograniczony, może on trwać zarówno kilkanaście sekund czy kilka minut, jak i kilka dni.

• Sprawcę należy niezwłocznie oddać w ręce policji - Oddanie w ręce Policji oznacza zarówno doprowadzenie zatrzymanego do siedziby jednostki Policji, przekazanie takiej osoby, np. przypadkowo spotkanemu policjantowi, jak i udostępnienie funkcjonariuszom Policji np. miejsca chwilowego zamknięcia ujętego sprawcy. Stwierdzenie "niezwłoczne oddanie w ręce Policji" oznacza wykonanie tej czynności tak szybko, jak to jest możliwe w konkretnych okolicznościach, bez zawinionej przez zatrzymującego zwłoki. Może więc to być zarówno kilka minut niezbędnych na doprowadzenie zatrzymanego do najbliższego posterunku Policji czy na przybycie wezwanych funkcjonariuszy, jak i czas bez porównania dłuższy, także liczony w dniach, gdy nawiązanie kontaktu z Policją, z przyczyn obiektywnych, będzie wyjątkowo utrudnione, np. wobec popełnienia przestępstwa w odludnym miejscu, oddalonym od miejsca działania jednostek Policji.

• Ujęcie ma, w stosunku do zatrzymania właściwego, charakter subsydiarny - w zastępstwie Policji lub innego zobowiązanego do tego organu. Jest to uprawnienie do zatrzymania, a nie prawny obowiązek.

2. Zatrzymanie klasyczne

a) procesowe (właściwe)

• Art. 244 i n. kpk

• Celem jest zapewnienie prawidłowego toku postępowania karnego

• Prawo zatrzymania osoby podejrzanej przysługuje Policji, organom Straży Granicznej oraz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Żandarmerii Wojskowej w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych i w takim samym zakresie przełożonemu wojskowemu i wojskowym organom porządkowym, a ponadto kpk przewiduje możliwość powierzenia uprawnień Policji innym organom przez szczególne przepisy rangi ustawowej

• Zatrzymanie może dotyczyć tylko osoby podejrzanej ( a nie podejrzanego)

• Przesłanki:

  • obawy ukrycia się lub ucieczki

  • brak możliwości ustalenia tożsamości

  • Obawa zatarcia śladów przestępstwa

• Czynność zatrzymania nie wymaga wydania postanowienia, wystarczające jest wydanie zarządzenia, które jako zaskarżalne i wymaga sporządzenia uzasadnienia jednoczesnego z wydaniem określającego faktyczne i prawne jego podstawy. Okoliczności mogą zdecydować o braku możliwości wydania takiego zarządzenia. Wówczas zostanie ono wydane tuż po umożliwieniu takiej osoby oddalenia się.

• Z zatrzymanie sporządza Si protokoł, który musi zawierać:

  • imię, nazwisko i funkcję dokonującego tej czynności,

  • imię i nazwisko osoby zatrzymanej, a w razie niemożności ustalenia tożsamości - jej rysopis,

  • dzień, godzinę, miejsce i przyczynę zatrzymania z podaniem, o jakie przestępstwo się ją podejrzewa,

  • złożone przez zatrzymanego oświadczenia oraz zaznaczyć udzielenie mu informacji o przysługujących prawach.

b)pozaprocesowe

• Administracyjne – dla osób, które sowim zachowaniem dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym lub w zakładzie pracy, znajdują się w okolicznościach zagrażających życiu lub zdrowiu ich samych lub innych osób (tzw. do wytrzeźwienia)

• penitencjarne – doprowadzenie w razie niestawiennictwa, np. osób na przepustce więziennej, gdy zachodzi obawa popełnienia ponownego przestępstwa

• porządkowe (prewencyjne) – zatrzymanie przez Policję lub inne organy osób, które stanowią w sposób oczywisty zagrożeni dla zdrowia lub życia, a także dla mienia

• krótkotrwałe – chwilowe w celu wylegitymowania

Art. 247.  § 1. Prokurator może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie stawi się ona na wezwanie w celu przeprowadzenia czynności procesowej, w inny bezprawny sposób będzie utrudniała przeprowadzenie tej czynności albo jeżeli zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego. W tym celu wolno zarządzić przeszukanie. Przepisy art. 220-222 i 224 stosuje się odpowiednio.

Czas zatrzymania:

48 h – w tym czasie osoba podejrzana musi być przekazana do dyspozycji sądu

24 h – sąd ma na wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu

Gwarancje procesowe osoby zatrzymanej:

1. Prawo do informacji o przyczynach zatrzymania

   1. Określenie podstawy prawnej zatrzymania oraz przestępstwa o jakie jest podejrzana osoba

   2. Poinformowanie o prawie do milczenia, o braku obowiązku dowodzenia przeciwko sobie,

2. Prawo do kontaktu z adwokatem i bezpośredniej z nim rozmowy

3. Prawo żądania zawiadomienia osoby najbliższej lub innej wskazanej, zakładu pracy lub szkoły o zatrzymaniu

4. Prawo wniesienia do sądu zażalenia na zatrzymanie

5. Prawo do odszkodowania dla osoby, która została niewątpliwie niesłusznie skazana

6. Poszanowanie godności osoby zatrzymanej

7. Prawo żądania niezwłocznego zbadania przez lekarza, gdy oświadczy że cierpi na chorobę wymagającą stałego lub okresowego leczenia, którego przerwanie zagraża życiu lub zdrowiu lub cierpi na chorobę zakaźną

Sądowa kontrola zatrzymania:

• Gwarantuje Konstytucja, MPPOiP, EKPCz

• Zatrzymany może w drodze zażalenia żądać zbadania

  • Legalności zatrzymania

  • zasadności zatrzymania

  • Prawidłowości wykonania

• Do rozpoznania właściwy jest Sąd Rejonowy miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania

• W razie uznania bezzasadności lub nielegalności zatrzymania sąd zarządza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

• W razie zbiegu zażaleń na zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie można rozpoznać je łącznie.

• W razie zbiegu zażaleń na zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie można rozpoznać je łącznie.

Przepisy dotyczące zatrzymania osoby zawarte w Konstytucji RP .
Art. 41.
1. Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie.
2. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności. 
3. Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami. 
4. Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.

3. Środki zapobiegawcze. Cel i ogólne zasady stosowania środków zapobiegawczych. Dyrektywa adekwatności środka zapobiegawczego do sytuacji procesowej.

Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa; można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo.

• tylko do oskarżonego (podejrzanego)

• zabezpieczenie przed faktami prawdopodobnymi, do których jeszcze nie doszło

• znacznie bardziej dolegliwe niż pozostałe środki przymusu

• nie obalają domniemania niewinności, – ale obalenie jest wysoko prawdopodobne

1. Funkcje

1. prewencyjna art.. 249§1 KPK – zasadnicza

   • „zabezpiecza” się oskarżonego dla procesu – np. uniemożliwienie ucieczki

   • utrudnienie naruszania prawidłowego toku procesu np. wpływania na zeznania świadków

1. ochronna – akcesoryjna

   • zapobieganie popełnieniu nowego przestępstwa – utrata możliwości działania

   • tymczasowe aresztowanie względnie predeliktualne – sprawca popełnił jedno przestępstwo i zachodzi podejrzenie, że popełni następne; art.249 §1 KPK

   • tymczasowe aresztowanie bezwzględnie predeliktualne – nie zarzuca się oskarżonemu przestępstwa, lecz tylko zachodzi obawa, że jeżeli dłużej pozostanie na wolności to takie przestępstwo popełni

2. represyjna – akcesoryjna

   • skutek uboczny kar zapobiegawczych

   • wykazuje się np. w zaliczalności środków zapobiegawczych na poczet kary i środków karnych

2. Stosowanie

• podstawa ogólna: zespół okoliczności, – który musi istnieć w każdej sprawie, by dopuszczalne było zastosowanie środków zapobiegawczych – wskazujący na wysokie prawdopodobieństwo winy oskarżonego

  • prawdopodobieństwo tworzą istniejące w chwili podejmowania decyzji dowody

  • prawdopodobieństwo musi być duże

• podstawy szczególne: okoliczności określone w ustawie, z których przynajmniej jedna musi zachodzić, niezależnie od ogólnej podstawy, warunkujące zastosowanie środka zapobiegawczego; art. 258§ 1-3 KPK – szczególne podstawy tymczasowego aresztowania – stosowanie odpowiednio do innych środków zapobiegawczych

• dyrektywy adaptacji do sytuacji procesowej:

  1. środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowanym lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie lub zmianę – wspólny dla wszytki ś.z. – art.253§1 KPK

  2. zastosowany ś.z. może być w postępowaniu przygotowawczym uchylony lub zmieniony na łagodniejszy również przez prokuratora art.253§2 KPK

  3. zasada minimalizacji środków zapobiegawczych – niestosowanie ostrzejszego, jeżeli wystarcza łagodniejszy – art. 257§1 KPK

     3. Kompetencja do stosowania środków zapobiegawczych

• zastrzeżona na zasadach wyłączności sądowi i prokuratorowi, jednak uprawnienia sądu są nieporównanie szersze niż prokuratora

1. sąd ma pełną kompetencje we wszystkich stadiach procesu, łącznie z postępowaniem kasacyjnym i o wznowienie postępowania

2. prokurator może stosować środki zapobiegawcze jedynie w postępowaniu przygotowawczym z wyłączeniem tymczasowego aresztowania, którego stosowanie należy tylko do właściwości sądu

• zażalenie w przedmiocie środka zapobiegawczego

• jest uregulowane w ten sposób że stosuje się do niego przepisy o zażaleniu

• prawo do zażalenia ma ją tylko:

  1. oskarżony,

  2. jego obrońca

  3. prokurator

  4. pokrzywdzony (jeżeli zachodzi po jego stronie gravamen)

     • wyjątki od zasad ogólnych:

1. na postanowienie sądu w przedmiocie środka zapobiegawczego (w tym tymczasowego aresztowania) przysługuje zażalenie do sądu odwoławczego (sądu wyższej instancji), chyba że sam sąd odwoławczy zastosował tymczasowe aresztowanie wówczas zażalenie przysługuje do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego

2. na postanowienie prokuratora w przedmiocie środka zapobiegawczego zażalenie przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie

3. sąd ma obowiązek rozpoznać zażalenie niezwłocznie

4. niezależnie od zażalenia oskarżony może składać w każdym czasie wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego

   • w przedmiocie wniosku rozstrzyga najpóźniej w ciągu 3 dni prokurator, a po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu- sąd

   • w wypadku zażalenia na postanowienie prokuratora rozpoznaje je sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie

   • w razie wniesienia zażalenia na postanowienie sądu rozpoznaje je ten sam sąd w składzie trzech sędziów

   • na postanowienie w przedmiocie wniosku zażalenie przysługuje oskarżonemu tylko wtedy gdy wniosek został złożony po upływie 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia o przedmiocie tymczasowego aresztowania dotyczącego tego samego oskarżonego

• nadzór nad wykonaniem środków zapobiegawczych

• sąd jest podstawowym i we wszystkich stadiach postępowania organem nadzorującym wykonanie wszelkich środków zapobiegawczych i zatrzymania

• prokuratorowi pozostaje tylko nadzór w postępowaniu przygotowawczym obok sądu i to tylko wykonywanie nieizolacyjnych środków zapobiegawczych

  4. Rodzaje środków zapobiegawczych

1. środki izolacyjne - polegające na pozbawieniu wolności → tymczasowe aresztowanie

2. środki nieizoloacyjne - których istota jest ograniczenie lub pozbawienie pewnych swobód obywatelskich lub pozostawieniem oskarżonego na wolności → poręczenie (majątkowe, społeczne, indywidualne), dozór Policji, nakaz lub zakaz określonego zachowania, zakaz opuszczania kraju przez oskarżonego

• środki zapobiegawcze sensu stricte- powyższe

• środki zapobiegawcze sensu largo- zatrzymanie i list żelazny

4. Postępowanie w przedmiocie stosowania środków zapobiegawczych. Postanowienie o zastosowaniu środków zapobiegawczych. Uchylenie lub zmiana środka zapobiegawczego. Zawieszenie postępowania a stosowanie środków zapobiegawczych.

Przed zastosowaniem każdego środka zapobiegawczego sąd albo prokurator stosujący środek przesłuchuje oskarżonego, chyba że jest to niemożliwe. Do udziału w przesłuchaniu należy dopuścić upoważnionego obrońcę.

Zastosowanie środka zapobiegawczego wymaga wydania postanowienia, w którym należy wskazać:

• osobę

• zarzucany jej czyn

• kwalifikację prawną oraz podstawę zastosowania tego środka

• uzasadnienie zwierające:

  • przedstawienie dowodów świadczących o popełnieniu przez oskarżonego przestępstwa

  • przytoczenie okoliczności wskazujących na istnienie podstawy i konieczność zastosowania środka zapobiegawczego

dodatkowo jeśli dotyczy tymczasowego aresztowania:

• czas trwania

• termin do którego aresztowanie ma trwać

• uzasadnienie musi wskazywać dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie innego środka zapobiegawczego

Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych – w terminie zawitym 7 dni od doręczenia postanowienia.

Na postanowienie prokuratora w przedmiocie środka zapobiegawczego zażalenie przysługuje do sądu rejonowego w obrębie którego prowadzi się postanowienie.

Oskarżony może w każdym czasie składać wniosek o uchylenie lub zmianę zastosowanego środka zapobiegawczego. W przedmiocie wniosku rozstrzyga w ciągu 3 dni prokurator, a po wniesieniu aktu oskarżenia sąd przed którym sprawa się toczy.

Na postawienie w przedmiocie tego wniosku przysługuje zażalenie.

Niezwłocznie uchyla się środek zapobiegawczy jeśli ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie, zmianę na łagodniejszy lub ostrzejszy.

Zastosowany przed sąd środek zapobiegawczy może być również w postępowaniu przygotowawczym zmieniony przez prokuratora na łagodniejszy.

Sąd lub prokurator niezwłocznie zawiadamia pokrzywdzonego o zastosowaniu, zmianie lub uchyleniu środka zapobiegawczego.

Nadzór nad zatrzymaniem i wykonaniem środków zapobiegawczych sprawuje prokurator, a w postępowaniu sądowym sąd.

5.Istota i cel tymczasowego aresztowania. Podstawy tymczasowego aresztowania. Odstąpienie od tymczasowego aresztowania. Stan zdrowia oskarżonego a tymczasowe aresztowanie. Obowiązki sądu stosującego tymczasowe aresztowanie. Czas trwania tymczasowego aresztowania. Dyrektywa niezwłocznego zwolnienia tymczasowo aresztowanego. Obowiązek zaliczenia tymczasowo aresztowanego na poczet kary.

tymczasowe aresztowanie

• prowizoryczne pozbawienie oskarżonego wolności celem zabezpieczenia warunków prawidłowego postępowania - jest wyłącznie fakultatywne

  • może nastąpić:

1. uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu, jest to tzw. obawa ucieczki; nie można tej obawy uzasadniać tylko grożącym wymiarem kary, chyba że:

   • oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub umyślnego występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi 8 lat

   • albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższa niż 3 lata

     • zarzut popełnienia takiego przestępstwa lub skazanie przez sąd pierwszej instancji nie są samodzielnymi podstawami tymczasowego aresztowania

2. uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne, jest to tzw. obawa matactwa

3. uzasadniona obawa, że oskarżony któremu zarzucano popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, powszechnemu, powszechnemu zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził

zakazy stosowania tymczasowego aresztowania:

1. pierwszy zakaz względny- jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności

   • powodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo

   • pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższych

2. drugi zakaz względny- tymczasowego aresztowania nie stosuje się gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo ze okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia

3. trzeci zakaz względny- tymczasowe aresztowanie nie może być stosowane, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku

• względność zakazów drugiego i trzeciego wynika z art. 259, który przewiduje ze oba te zakazy nie maja zastosowania, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia na wezwania lub w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości

gwarancje humanitarnego traktowania aresztowanego

1. w zakresie ochrony zdrowia

   • jeśli stan zdrowia tego wymaga tymczasowe aresztowanie może być wykonywane tylko w postaci umieszczenia w odpowiednim zakładzie leczniczym,

   • jeżeli stan zdrowia będzie nadal się pogarszał trzeba będzie uchylić tymczasowe aresztowanie

2. w zakresie ochrony sfery osobistej i życia rodzinnego

   • Policja ma obowiązek zawiadomienia osoby najbliższej

   • sąd również ma obowiązek bezzwłocznie zawiadomić osobę najbliższą dla oskarżonego; może być to osoba wskazana przez oskarżonego na jego wniosek

   • tymczasowo aresztowany, bezzwłocznie po osadzeniu w areszcie śledczym, ma prawo zawiadomić o miejscu swojego pobytu osobę najbliższą albo inna osobę , stowarzyszenie, organizacje lub instytucje a także swojego obrońcę

   • tymczasowo aresztowany cudzoziemiec ma ponadto prawo powiadomić właściwy urząd konsularny lub właściwe przedstawicielstwo dyplomatyczne

   • uzyskanie przed tymczasowo aresztowanego widzenia wymaga uprzedniej zgody organu, do którego dyspozycji pozostaje, a korespondencja podlega zatrzymaniu, cenzurze lub nadzorowi tego organu

   • sąd jest obowiązany także zawiadomić o zastosowaniu tymczasowego aresztowania pracodawcę, szkole, uczelnie, a w stosunku do żołnierza- jego dowódcę

3. w zakresie ochrony osób pozostających pod opieką oskarżonego, jego mienia i mieszkania; sąd stosując tymczasowe aresztowanie ma obowiązek

   • zawiadomienia o tym sądu opiekuńczego, jeżeli zachodzi potrzeba ustanowienia opieki nad dziećmi aresztowanego

   • zawiadomienia organu opieki społecznej, jeżeli zachodzi potrzeba roztoczenia opieki nad osobą niedołężną lub chorą, która aresztowany się opiekował

   • przedsięwzięcia czynności niezbędnych do ochrony mienia i mieszkania aresztowanego

procedura stosowania tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym:

1. policja zatrzymuje osobę podejrzana i w okresie do 48 godzin ma obowiązek zebrania danych umożliwiających podjecie decyzji co do dalszego zatrzymania i ewentualnie postawienie wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania; przesłuchiwanie osoby z reguły w charakterze podejrzanego

2. w tym samym okresie 48 godzin prokurator, po doręczeniu przez Policje wniosku o wystąpienie do sądu z wnioskiem o tymczasowe aresztowanie, powinien przesłuchać podejrzanego osobiście, a następnie wystąpić do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania lub zarządzić jego zwolnienie; prokurator zarządza doprowadzenie podejrzanego przed sąd

3. doprowadzenie podejrzanego do sądu i oddanie go do jego dyspozycji otwiera kolejny 24-godzinny termin; sąd zapoznaje się z wnioskiem, przesłuchuje zatrzymanego i stosuje tymczasowe aresztowanie lub inny środek zapobiegawczy albo zarządza zwolnienie; do udziału w przesłuchaniu należy dopuścić obrońcę, jeżeli się stawi; o terminie przesłuchań sąd obowiązkowo zawiadamia prokuratora

4. w postanowieniu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania lub innego środka zapobiegawczego należy wymienić

1. osobę

2. zarzucany jej czyn

3. jego kwalifikacje prawna

4. podstawę szczególna i ogólna

5. czas trwania tymczasowego aresztowania

6. termin do którego aresztowanie ma trwać

1. kodeks przywiązuje bardzo dużą wagę do uzasadnienia postanowienia o zastosowaniu środka zapobiegawczego, powinno ono zawierać:

1. przedstawienie dowodów świadczących o popełnieniu przestępstwa przez oskarżonego

2. przytoczenie okoliczności wskazujących na istnienie podstawy prawnej i konieczności zastosowania środka zapobiegawczego

3. należy wyjaśnić dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie innego środka zapobiegawczego (dyrektywa minimalizacji środków zapobiegawczych

czas tymczasowego aresztowania - trzy reguły:

1. każe postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania musi wskazywać czas jego trwania i jego termin końcowy; termin końcowy musi być określony w każdorazowym postanowieniu o przedłużenie tymczasowego aresztowania

2. po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu , a przed upływem uprzednio oznaczonego okresu tymczasowego aresztowania, sąd ma obowiązek rozważenia potrzeby dalszego stosowania tymczasowego aresztowania i wydania stosownej decyzji

3. niedopuszczalne jest stosowanie tymczasowego aresztowania poza granicami maksymalnych terminów zakreślonych przez kodeks

terminy maksymalne tymczasowego aresztowania w toku postępowania sądowego

1. w postępowaniu przygotowawczym

   1. na okres nie dłuższy niż 3 miesiące

• oznaczenie należy do właściwego sądu rejonowego

  1. na okres 12 miesięcy (wliczając 3 miesiące)

• tymczasowe aresztowanie na ten okres można przedłużyć jeżeli zachodzi tego potrzeba a w szczególności okoliczności sprawy spowodowały że nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w okresie 3 miesięcy;

• na wniosek prokuratora może przedłużyć sąd właściwy do rozpoznania sprawy (może to być także sąd okręgowy)

  1. na dalszy oznaczony okres przekraczający 12 miesięcy

• może dokonać tego sąd apelacyjny na wniosek właściwego prokuratora apelacyjnego

• jeżeli konieczność taka powstaje w związku:

  • z zawieszeniem postępowania karnego,

  • przedłużającą się obserwacją psychiatryczną podejrzanego,

  • przedłużającym się opracowywaniem opinii biegłego,

  • wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie szczególnie zawiłej lub poza granicami kraju,

  • celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego

  • z powodu istotnych przeszkód, których usuniecie było niemożliwe

1. w postępowaniu sądowym

   1. łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat

   2. maksymalny okres tymczasowego aresztowania w postępowaniu głównym może zostać wyjątkowo przedłużony na czas oznaczony

• przez sąd apelacyjny, w którego okręgu toczy się postępowanie na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy,

• z tych samych powodów co w razie wyjątkowego przedłużenia tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym na okres powyżej roku

  1. każdorazowe przedłużenie po wydaniu pierwszego wyroku przed sądem pierwszej instancji w dalszych etapach procesu może nastąpić na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy

• wolno kilkakrotnie przedłużać tymczasowe aresztowanie ale zawsze na okres 6 miesięcy

• ograniczając częstotliwość zaskarżania postanowień o przedłużeniu

• prawo przyznane sądowi do utrzymania tymczasowego aresztowania z powodu niepoczytalności oskarżonego

sposób zaskarżania postanowień o przedłużeniu

1. wszystkie postanowienia o przedłużenia tymczasowego aresztowania są zaskarżalne

• zażalenie przysługuje oskarżonemu (podejrzanemu) tylko ran na jedno postanowienie

• powinno być wniesione w terminie 7-dniowym, zawitym, liczonym od dnia doręczenia mu odpisu postanowienia

1. na każde postanowienie sądu uprawnionego do przedłużenia tymczasowego aresztowania na okres powyżej 3 miesięcy przysługuje zażalenie do właściwego miejscowo sądu odwoławczego

• również i to zażalenie należy wnieść w terminie 7-dniowym zawitym

1. na postanowienie sądu apelacyjnego o przedłużeniu tymczasowego aresztowania z powodu jednej z wyjątkowych okoliczności przysługuje zażaleniem do tego samego sądu apelacyjnego orzekającego w składzie trzech sędziów; sędziowie którzy wydali zaskarżone postanowienie, są wyłączeni z rozpoznawania zażalenia

• prokurator i obrońca mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu dotyczącym przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznania zażalenia jednak ich niestawiennictwo nie tamuje rozpoznania sprawy

• ważna gwarancja dla pokrzywdzonego jest spoczywający na sądzie lub prokuraturze obowiązek niezwłocznego zawiadomienia go, jego przedstawiciela ustawowego lub osoby, pod której stałą piecza on pozostaje, o uchyleniu, nieprzedlużeniu lub zmianie tymczasowego aresztowania na inny środek zapobiegawczy, chyba że pokrzywdzony oświadczy ze z takiego prawa rezygnuje

6.Nieizolacyjne środki zapobiegawcze. Pojęcie nieizolacyjnych środków zapobiegawczych. Klasyfikacja rodzajowa nieizolacyjnych środków zapobiegawczych.

→środki te polegają na pozostawieniu oskarżonego na wolności, a w zamian za to nakładają na niego rygory ograniczające tylko wolność, celem zapewnienia warunków prawidłowego toku postępowania

1. środki nieizoloacyjne - których istota jest ograniczenie lub pozbawienie pewnych swobód obywatelskich lub pozostawieniem oskarżonego na wolności → poręczenie (majątkowe, społeczne, indywidualne), dozór Policji, nakaz lub zakaz określonego zachowania, zakaz opuszczania kraju przez oskarżonego

7. Inne środki zapobiegawcze.

8. Poręczenie majątkowe: przedmiot poręczenia, podmiot składający poręczenie, postępowanie z przedmiotami poręczenia, orzeczenie o przepadku.

poręczenie:

• umowa między organem procesowym a oskarżonym lub inną osobą, że w zamian za daną temu organowi gwarancję stosownego zachowania się oskarżony pozostanie na wolności

1. majątkowe

2. niemajątkowe (społeczne i indywidualne)

poręczenie majątkowe

• polega na tym, że oskarżony lub inna osoba fizyczna może złożyć gwarancję w postaci pieniędzy w walucie krajowej lub obcej, papierów wartościowych, zastawu, hipoteki

• klasyczna kaucja i poręczenie różnią się tym, że kaucja jest środkiem zastępczym tymczasowego aresztowania a poręczenie jest środkiem zapobiegawczym niezależnym

• poręczenie majątkowe musi pozostawać w odpowiedniej proporcji do:

  • sytuacji materialnej oskarżonego i składającego poręczenie majątkowe

  • wysokość wyrządzonej szkody

  • charakteru popełnionego czynu

• obligatoryjny przepadek lub ściągnięcie następuje w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego

• fakultatywny przepadek lub ściągnięcie orzeka się, gdy oskarżony utrudnia w inny sposób postępowanie

• przedmioty poręczenia przekazuje się lub przelewa na rzecz skarbu państwa

• skuteczne cofnięcie poręczenia następuje z chwilą:

  • przyjęcia nowego poręczenia majątkowego

  • zastosowanie innego środka zapobiegawczego

  • odstąpienie od stosowania tego środka

• sąd jest jedynym organem uprawnionym do orzeczenia przepadku lub ściągnięcia sumy poręczenia

• postanowienie o przepadku sumy poręczenia jest zaskarżalne w drodze zażalenia

9.Poręczenie społeczne. Poręczenie osoby godnej zaufania. Skutki nieskuteczności poręczenia społecznego i osobistego.

Poręczenie społeczne:

• przyjąć je można od kierownictwa zakładu pracy, szkoły lub uczelni, których oskarżony jest pracownikiem, uczniem lub studentem, od zespołu, w którym oskarżony pracuje lub uczy się albo od organizacji społecznej, której jest członkiem

• ma być zapewnieniem, że oskarżony stawi się na wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania

• w procedurze decydowania o poręczeniu istotne są przede wszystkim:

• jednostka udzielająca poręczenie, czyli poręczający

• osoba wykonująca obowiązki poręczającego, czyli opiekun

• przy odbieraniu poręczenia zawiadamia się poręczającego lub opiekuna o treści zarzutu stawianego oskarżonemu oraz w obowiązkach wynikających z poręczenia i skutkach ich nie dotrzymania

• obowiązki:

• stałe czuwanie nad tym, by oskarżony nie utrudniał postępowania i stawił się na każde wezwanie i nie utrudniał w sposób bezprawny postępowania

• niezwłoczne powiadomienie sądu lub prokuratora o wiadomych mu poczynaniach oskarżonego zmierzających do uchylenia się obowiązku

Poręczenie indywidualne

• poręcznie niemajątkowe przyjmuje się od osoby godnej zaufania

Konsekwencje niedotrzymania obowiązków:

• jeśli oskarżony nie stawi się na wezwanie lub w inny sposób utrudni postępowanie sąd lub prokurator powinien zawiadomić o tym udzielającego poręczenia

• może zawiadomić bezpośredniego przełożonego osoby, która złożyła poręczenie, organizację społeczną

• na osobę poręczyciela można nałożyć karę pieniężną w wysokości nieprzekraczającej najniższego miesięcznego wynagrodzenia

10. Dozór policji oraz władzy. Istota oraz zakres ograniczeń. Sposób realizacji i kontroli.

dozór

• policja lub w stosunku do oskarżonego żołnierza przełożony wojskowy

• polega na tym, że oskarżony pozostając na wolności zobowiązany jest do stosowania się do szczególnych wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora

• może polegać na:

1. zakaz wydalania się z określonego miejsca pobytu

2. zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu

3. zawiadamianiu tego organu o zamierzonym wyjeździe i terminie powrotu

4. inne ograniczenia swobody niezbędne do wykonania dozoru

• obowiązki można nakładać kumulatywnie

zakazy i nakazy zachowania

• jego rola polega głównie na ochronie przed nowym przestępstwem

• tytułem środka zapobiegawczego można:

• zawiesić oskarżonego w czynnościach służbowych

• nakazywać powstrzymanie się od określonej działalności

• powstrzymanie się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów

• wolno stosować tylko jeden z tych nakazów, alternatywa rozłączna

• środek orzeka się zawsze na czas oznaczony z ewentualnym przedłużeniem

11. Zawieszenie w czynnościach jako środek zapobiegawczy.

12. Zakaz opuszczania kraju. Unieważnienie i odmowa wydania paszportu.

zakaz opuszczania kraju

• postanowienie wydaje prokurator lub sąd

• warunkiem wydania jest uzasadniona obawa ucieczki

1. zakaz prosty

2. zakaz złożony (połączony z zatrzymaniem dokumentu uprawniającego do przekraczania granicy albo połączony z zakazem wydania takiego dokumentu)

• do czasu wydania postanowienia organ prowadzący postępowanie może zatrzymać taki dokument na czas nie dłuższy niż 7 dni, zwraca się go gdy nie wydano postanowienia

13. Poszukiwanie oskarżonego i list gończy. Zarządzenie poszukiwań. Wydanie listu gończego. Treść listu gończego.

1. poszukiwanie zwykłe

• zarządza sąd lub prokurator, jeżeli miejsce pobytu oskarżonego lub osoby podejrzanej jest nieznane

• wolno przeprowadzić przeszukanie, przesłanką przeszukania jest nieznajomość miejsca pobytu oskarżonego

1. list gończy

• wydaje na podstawie postanowienia sąd lub prokurator

• zależy od następujących warunków:

  1. w stosunku do oskarżonego wydano postanowienie o tymczasowym aresztowaniu

  2. oskarżony ukrywa się

• musi przekazywać informacje, których nie wolno pominąć (sąd lub prokurator, który wydał postanowienie o poszukiwaniu listem gończym, dane identyfikujące osobę poszukiwaną, treść zarzutu, postanowienie o aresztowaniu albo zapadłym wyroku, wezwanie o zawiadomieniu o miejscu pobytu i ewentualnie nagroda za ujęcie lub przyczynienie się do ujęcia oraz tajemnica osoby informującej)

• nazwisko oskarżonego można umieścić tylko w liście gończym, który rozpowszechnia się przez rozesłanie, rozplakatowanie, opublikowanie, np. w prasie, telewizji, radio

14. List żelazny jako środek gwarancyjny. Istota listu żelaznego. Przesłanki wydania listu żelaznego. Właściwość sądu. Obowiązki oskarżonego. List żelazny połączony z poręczeniem majątkowym. Odwołanie listu żelaznego.

• jest to swoista umowa między właściwym miejscowo sądem okręgowym a oskarżonym przebywającym za granicą, stosowanie do której oskarżony stawi się do sądu lub prokuratury w oznaczonym terminie i będzie przestrzegał określonych w ustawie warunków w zamian za co będzie odpowiadał z wolnej stopy

  • jego istnienie wynika z dwóch oświadczeń:

1. oświadczenia pisemnego złożonego przez oskarżonego o gotowości stawienia się do sądu

2. oświadczenie procesowe sądu okręgowego w postaci listu żelaznego, którego treścią jest zapewnienie oskarżonemu przebywania na wolności az do prawomocnego ukończenia postępowania

   • warunki:

• oskarżony będzie się stawiał na wezwanie w oznaczonym terminie przez sąd a w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora

• nie będzie się wydalał bez pozwolenia sądu z obranego miejsca pobytu w kraju

• nie będzie nakłaniał świadków do fałszywych zeznań albo w inny sposób utrudniał postępowanie

  • wydanie listu żelaznego można uzależnić od złożenia poręczenia majątkowego, w przypadku odwołania listu żelaznego w skutek nie wywiązania się z obowiązków wartości majątkowe ulegają przepadkowi lub ściągnięciu

  • orzeka o tym właściwy miejscowo sąd okręgowy

15. Kary porządkowe jako środek przymusu procesowego. Kara pieniężna i przymusowe doprowadzenie. Uchylenie kary. Kara aresztu. Kompetencje do stosowania.

• należą one do wyłącznej kompetencji sądu lub prokuratora z wyjątkiem aresztowania, które w postępowaniu przygotowawczym stosuje się na wniosek sądu rejonowego

• na postanowienia a zarządzenia w sprawie tych środków przysługuje zażalenie, w zależności kto je wydał do sądu odwoławczego lub prokuratora nadrzędnego

• stosuje się je do świadków, biegłych, tłumaczy lub specjalistów wykonujących obowiązki poręczycieli i innych osób, na których spoczywa określony obowiązek procesowy

• wyjątkowo tylko do oskarżonego, doprowadzenie go na rozprawę, gdy jego obecność była obowiązkowa a nie usprawiedliwił on swojej obecności

• nie dotyczy stron procesowych i ich reprezentantów z wyjątkiem pokrzywdzonego, który jako świadek nie stawił się na wezwanie można ukarać go kara pieniężną

kary porządkowe

1. kara pieniężna, którą wymierza się w wysokości nieprzekraczającej najniższego miesięcznego wynagrodzenia

2. aresztowanie, czyli pozbawienie wolności do 30 dni

• można wymierzyć karę porządkową za:

1. nieusprawiedliwione niestawiennictwo na wezwanie organu, karą za ten czyn może być kara pieniężna

2. bezpodstawne uchylenie się osoby od złożenia zeznań wykonania czynności biegłego, tłumacza, specjalisty, złożenia przyrzeczenia, wydania przedmiotu i innego ciążącego obowiązku

3. uporczywe uchylanie się od złożenia zeznania, wykonania czynności biegłego, tłumacza lub specjalisty oraz wydania przedmiotu, można wówczas wymierzyć karę pieniężną i aresztowanie na czas do 30 dni

• nie są to kary we właściwym penalnym znaczeniu, osoba nie popełnia ani przestępstwa ani wykroczenia

• mają one na celu wymuszenie obowiązku, karę pieniężną należy uchylić jeżeli ukarany usprawiedliwi niespełnienie obowiązku i ma na to tydzień od doręczenia postanowienia wymierzającego karę pieniężną

• są to środki jednorazowe

przymusowe doprowadzenie do organu procesowego

• zarządzany obok kary porządkowej

• można zarządzić przymusowe doprowadzenie świadka, który bez usprawiedliwienia nie zgłosił się na wezwanie

• wyjątkowo wolno doprowadzić biegłego tłumacza i specjalistę

• jeśli osoba jest żołnierzem doprowadza żandarmeria wojskowa

obciążenie dodatkowymi kosztami postępowania

• jest to środek jaki dotknąć może osobę, która skutkiem niestawiennictwa lub nie spełnienia obowiązku spowodowała takie koszty

• wolno obciążyć kosztami solidarnie kilka osób

• ma charakter wymuszający, uchylenie kary porządkowej pociąga za sobą uchylenie tego obciążenia

• żołnierze są wyjęci spod oddziaływania tych środków, w razie uchybienia przez żołnierza w czynnej służbie wojskowej dowódca jednostki wojskowej pociąga go do odpowiedzialności dyscyplinarnej

16. Zabezpieczenie majątkowe jako środek przymusu procesowego. Zakres zabezpieczenia. Sposób zabezpieczenia. Upadek zabezpieczenia. Tymczasowe zajęcie.

Zabezpieczenie majątkowe

• ma ono na celu zagwarantowanie realizacji przyszłego orzeczenia sądu z zakresu kar majątkowych lub orzeczenia sądu stwierdzającego ciążący na oskarżonym cywilno prawny obowiązek naprawienia szkody

1. zabezpieczenie wykonania kar i środków karnych majątkowych na mieniu oskarżonego, w razie popełnienia przestępstwa, za które można orzec grzywnę, przepadek przedmiotów lub nałożyć obowiązek naprawienia szkody albo orzec nawiązkę; takie zabezpieczenie może nastąpić z urzędu; zabezpieczenie to upada, gdy zostanie prawomocnie orzeczona grzywna, przepadek przedmiotów itd.

2. zabezpieczenie roszczeń o naprawienie szkody, na mieniu oskarżonego w razie popełnienia przestępstwa przeciwko mieniu lub wyrządzenia przestępstwem szkody w mieniu; może nastąpić z urzędu; zabezpieczenie upada, gdy nie zostaną zasądzone roszczenia o naprawieniu szkody, a powództwo o te roszczenia nie zostanie wytoczone przed upływem 3 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia

• wydaje sąd albo prokurator – określenie zakresu i sposobu zabezpieczenia

• przysługuje zażalenie - zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznanie sąd rejonowy, w którym okręgu prowadzi się postępowanie

• zabezpieczenie roszczenia powoda cywilnego na jego wniosek; warunkiem jest zgłoszenie powództwa cywilnego; można je zgłosić razem z powództwem cywilnym w toku postępowania przygotowawczego wtedy o wniosku orzeka prokurator, a zażalenie na to postanowienie przysługuję do sądu

• dodatkowym środkiem jest tymczasowe zajęcie mienia ruchomego osoby podejrzanej jeżeli zachodzi obawa usunięcia tego mienia; dokonuje go policja lub organ kontroli finansowej, jeżeli te organy ujawniły przestępstwo; tymczasowe zajęcie upada jeżeli prokurator nie wyda postanowienia o jego zatwierdzeniu lub jeżeli w ciągu 14 dni od daty jego dokonania nie zastanie wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym

IX. POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE

1. Etapowa struktura procesu karnego. Niezbędność postępowania przygotowawczego. Istota postępowania przygotowawczego. Stosunek postępowania przygotowawczego do rozprawy sądowej.

• przebieg procesu- rozciągłość w czasie, proces karny ma początek, przebieg, zakończenie, przechodzi przez kolejne następujące po sobie fazy; proces podzielony jest na stadia, fazy i pod fazy

• 3 stadia procesu

1. postępowanie przygotowawcze

2. postępowanie jurysdykcyjne

3. postępowanie wykonawcze-likwidacyjne

są zwolennicy( np., Waltoś) którzy dzielą postępowanie jurysdykcyjne na 2 stadia: postępowanie przed sądem I instancji, czyli główne i postępowanie przed sądem II instancji

2. Ogólna charakterystyka postępowania przygotowawczego. Cel i funkcje postępowania przygotowawczego. Organy uprawnione do prowadzenia postępowania przygotowawczego. Strony postępowania przygotowawczego.

• uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa obliguje do wydania postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego

• postanowienie powinno określać czyn będącym przedmiotem oraz kwalifikacje prawną

• między postanowieniem o wszczęciu postępowania a postanowieniem o przedstawieniu zarzutów występuje postępowanie nazywane ‘w sprawie, anonimowe ‘

• cele postępowania:

1. ustalenie czy został popełniony czy zabroniony i czy stanowi on przestępstwo

2. wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy

3. zebranie danych stosownie do art. 213 i 214

4. wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody

5. zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów

6. należy dążyć do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu przestępstwa

Zasadnicze funkcje tego postępowania to:

• funkcja przygotowawcza - gdzie zbiera się i utrwala materiał dowodowy w celu podjęcia decyzji o zakończeniu postępowania przygotowawczego, i ewentualnego przygotowania aktu oskarżenia. Akt oskarżenia sporządzany na podstawie dowodów zebranych w tym postępowaniu zakreśla granice podmiotowe i przedmiotowe rozprawy sądowej. Dowody te mogą być odtworzone w toku rozprawy.

• funkcja profilaktyczna - polega na stworzeniu warunków służących zapobieganiu przestępczości (art. 19 k.p.k.)

  • zasada trafnej reakcji karnej

• nikt niewinny nie powinien ponosić odpowiedzialności

• nikt winny nie powinien ponosić odpowiedzialności większej niż na to, co zasłużył

• nikt winny nie powinien ujść odpowiedzialności

• nikt winny nie powinien ponieść odpowiedzialności mniejszej niż na to zasłużył

głównymi organami w postępowaniu przygotowawczym jest prokurator(dominus litis) i policja

Strony:

• Czynna – pokrzywdzony

• Bierna – podejrzany

3. Podstawa wszczęcia postępowania przygotowawczego. Źródła informacji o przestępstwie. Społeczny i prawny obowiązek denuncjacji. Wszczęcie lub odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego. Postępowanie sprawdzające. Dochodzenie w niezbędnym zakresie.

Tryby inicjowania procesu karnego

• zasada legalizmu- sam uprawdopodobniony fakt popełnienia przestępstwa zobowiązuje właściwe organy do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania karnego

• zasada oportunizmu- w myśl, której organy procesowe wszczynają i przeprowadzają postępowanie w zależności od swego uznania, czy wymaga tego interes społeczny np. oczywista niecelowość wszczynania postępowania, 2postacie:

  1. oportunizm właściwy- odstąpienie od ścigania przestępstw z uwagi na interes społeczny bez względu na wagę przestępstwa

  2. oportunizm niewłaściwy- odstępuje się od ścigania ze w zględu na małą wagę przestępstwa

• sposoby inicjowania procesu

1. ściganie z oskarżenia publicznego ( z urzędu)

2. ściganie z oskarżenia prywatnego

Ad.A. ściganie z oskarżenia publicznego może przyjąć postać:

1. trybu bezwarunkowego

2. trybu warunkowego(trzeba spełnić ustawowe warunki), zależnego od:

   • od zezwolenia władzy

   • od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu

   • od wniesienia przez pokrzywdzonego, jako oskarżyciela subsydiarnego, aktu oskarżenia w sprawie o czyn ścigany z urzędu w razie powtórnej odmowy wszczęcia lub umorzenia postępowania przygotowawczego przez prokuratora

Ad.B. ściganie z oskarżenia prywatnego następuje na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez pokrzywdzonego do sądu o przestępstwo ścigane w trybie prywatnoskargowym

Ściganie za zezwoleniem władzy

• ustawodawca obdarzył pewne kategorie osób immunitetami procesowymi(formalnymi)

• nie uchylają karalności popełnionego czynu jedynie zapewniają niedopuszczalność wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przeciwko sprawcy

• przeważnie mają charakter względny- mogą być uchylone przez odpowiedni organ

• o uchylenie zwraca się oskarżyciel

• brak zezwolenia jest ujemna przesłanką procesową

• z tego immunitetu korzystają: posłowie i senatorowie, sędziowie sądów powszechnych i wojskowych, SN, NSA, Trybunału Stanu, TK, Prokuratorzy, Rzecznik Praw Obywatelskich, Prezes NIK, Generalny Inspektor Danych Osobowych, Prezes Instytutu Pamięci Narodowej

• może być również immunitet materialny, który dodatkowo uchyla karalność popełnionego czynu

Ściganie przestępstw na wniosek określonej osoby, instytucji lub organu:

1. Ściganie na wniosek pokrzywdzonego

2. Ściganie niektórych przestępstw wojskowych na wniosek dowódcy

Ad.1. Dwie formy uzależnienia ścigania od woli pokrzywdzonego:

1. Przestępstwa bezwzględnie wnioskowe - bezwzględny zakaz prowadzenia postępowania bez wniosku pokrzywdzonego o przestępstwo naruszające sferę indywidualnych interesów pokrzywdzonego niezależnie od osoby sprawcy

2. Przestępstwa względnie wnioskowe - czyny karalne, które w zasadzie są ścigane z urzędu i dopiero ustalenie szczegółowego stosunku do sprawcy przestępstwa powoduje, że ściganie uzależnione jest od imiennego wniosku pokrzywdzonego o ściganie; ściganie osób najbliższych wymaga takiego wniosku:

   • właściwości składające się na status pokrzywdzonego muszą istnieć już w chwili popełnienia przestępstwa

   • stosunek ‘najbliższych’ łączyć musi pokrzywdzonego ze sprawcą w momencie zaistnienia zdarzenia przestępnego

• do chwili otrzymania wniosku o ściganie organ procesowy dokonuje tylko tych czynności nie cierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów a także czynności zmierzających do wyjaśnienia czy wniosek będzie złożony

• wniosek o ściganie może być cofnięty przez uprawniony podmiot; dokonuje się tego za zgoda prokuratora albo sądu; nie trzeba podawać przyczyn i nie można ponownie składać wniosku o ściganie w tej samej sprawie

Ad. 2. Specyfika wojskowego trybu ścigania na wniosek jest:

1. możliwość wszczęcia przez prokuratora wojskowego postępowania karnego o przestępstwo ścigane ma wniosek dowódcy jednostki wojskowej także bez wniosku, jeżeli wymagają tego ważne względy dyscypliny wojskowej

2. obowiązek odmowy przez prokuratora wojskowego wszczęcia postępowania o przestępstwo ścigane na wniosek dowódcy, jeżeli wobec sprawcy zastosowano środki przewidziane w wojskowych przepisach dyscyplinarnych

3. ustawowy zakaz cofania przez dowódcę wniosku o ściganie wojskowych przestępstw wnioskowych

   • Uruchomienie postępowania przez oskarżyciela posiłkowego, uzależnione jest od następ. warunków:

1. sprawa dotyczy przestępstwa publicznoskargowego

2. postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia lub umorzenia postępowania przygotowawczego uprawomocniły się po wykorzystaniu przez pokrzywdzonego toku przewidzianych instancji

3. wniesienia przez pokrzywdzonego w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia prokuratora nadrzędnego o utrzymaniu w mocy postanowienia prokuratorskiej instancji a quo, aktu oskarżenia sporządzonego i podpisanego przez adwokata lub radcę prawnego, jeżeli pokrzywdzonym jest instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna

Obowiązek powiadomienia o przestępstwie

• uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa jest przesłanka wszczęcia postępowania przygotowawczego a więc podejrzenie zaistnienia czynu karalnego

• w trybie prywatnoskargowym nie ma zasady legalizmu i ścigania z urzędu gdyż sam pokrzywdzony nie jest obowiązany do ścigania sprawcy

• wszczęcie postępowania jest uzależnione od obojętnie, jakiego źródła i formy uzyskania wiadomości

• organ obowiązany jest wydać niezwłocznie postanowienia o wszczęciu albo odmowie wszczęcia śledztwa albo dochodzenia po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie

I. Powszechny prawny obowiązek denuncjacji (art.240 KPK)

• ciąży on na każdym, kto ma wiarygodną informację o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu albo dokonaniu czynu zabronionego, taksatywnie wymienione przestępstwa:

1. eksterminacja grup etnicznych, narodowych, itp.

2. zamach stanu

3. działalność zmierzająca do usunięcia konstytucyjnego organu RP

4. szpiegostwo

5. zamach na życie prezydenta RP

6. zabójstwo i morderstwo

7. sprowadzenie niebezpieczeństwa powszechnego

8. piractwo

9. wzięcie zakładnika

• nie zawiadomienie o przestępstwie zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 3

  • nie dotyczy to osób, które zaniechały zawiadomienia z obawy przed odpowiedzialnością grożącą jemu samemu albo jego najbliższym

  • zaniechanie nie dotyczy sytuacji, gdy jest przypuszczenie, że organy ścigania wiedzą o przestępstwie lub osoba zapobiega popełnieniu przestępstwa

• prawny obowiązek denuncjacji nie obejmuje:

1. adwokata, który uzyskał określona wiadomość udzielając porady prawnej

2. duchownego, który dowiedział się o przestępstwie przy spowiedzi obowiązek zawiadomienia o przestępstwie uchyla tajemnicę lekarską i dziennikarska

• obowiązek zawiadomienia o przestępstwie przez instytucje

  • instytucje państwowe i samorządowe, które w zawiązku ze swoja działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora albo policje oraz rozpocząć niezbędne czynności, aby nie dopuścić zatarcia śladów i dowodów przestępstwa

  • czasem obowiązek zawiadomienia o przestępstwie przez instytucje wynika z przepisów szczególnych np. banki maja taki obowiązek w sytuacjach uzasadniających podejrzenie wykorzystania działalności banków w celach przestępczych

II. Obowiązek społeczny zawiadomienia o przestępstwie

• każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora albo policję

• nie podporządkowanie się nie pociąga za sobą żadnych sankcji

III. Zawiadomienia anonimowe

• nie spełniają one przesłanki uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa

• anonim należy sprawdzić poprzez czynności operacyjno- kontrolne albo w postępowaniu sprawdzających

• istnieje możliwość zaskarżenia bezczynności organu postępowania przygotowawczego; osoba albo instytucja zawiadamiająca powinna w ciągu 6 tygodni zostać poinformowana o wszczęciu albo odmowie wszczęcia postępowania

• organ ścigania zobowiązany jest do spisania protokołu przy ustnym powiadomieniu p przestępstwie

• oprócz badania podstaw faktycznych wszczęcia postępowania bada się również czy zachodzą przesłanki pozytywne i negatywne

Czynności poprzedzające wszczęcie postępowania przygotowawczego, odmowa wszczęcia

Postępowanie sprawdzające

• służy potwierdzeniu informacji o popełnieniu przestępstwa zawartych w zawiadomieniu

• czynności postępowania mogą dotyczyć płaszczyzny merytorycznej(czy zdarzenie miało miejsce), oceny prawnej(czy czyn jest przestępstwem) oraz problematyki procesowej

• nie mogą jednak stać się czynnościami procesowymi

• czynności te maja w zasadzie nieprocesowy charakter wyjątkowo ustawa zezwala na:

  • sporządzenie protokołu z ustnego zawiadomienia

  • sporządzenie protokołu przyjęcia wniosku o ściganie

  • przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej dla uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie

• postanowienie o wszczęcie śledztwa lub dochodzenia albo odmowie wszczęcia należy wydać w ciągu 30 dni od zawiadomienia - jeżeli w tym terminie nie zostaną wyjaśnione wątpliwości należy wszcząć postępowanie przygotowawcze (termin 30 dniowy dla dokonania czynności sprawdzających obejmuje sytuacje związane z zawiadomieniem o przestępstwie, termin nie obejmuje, gdy wiadomość pochodzi z innego źródła)

• postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania powinno być wydane niezwłocznie po ustaleniu okoliczności nie dających podstaw do wszczęcia nie czekając do końca terminu

B. Dochodzenie w niezbędnym zakresie (wstępne, niezwłoczne, zabezpieczające)

• w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów albo dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem prokurator albo policja w każdej sprawie w wypadku niecierpiącej zwłoki, jeszcze przez wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa albo dochodzenia przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowych np. dokonanie oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego, przeszukanie, pobranie krwi, włosa, i wydzielin od podejrzanego

• czynności w ramach dochodzenia w niezbędnym zakresie mogą być dokonywane tylko w ciągu 5 dni od dnia 1 czynności

• w ramach tego dochodzenia może dojść do wszczęcia postępowania zarówno w spawie(in rem) jak i przeciwko określonej osobie ( in personam)

• po 5 dniach umarza się postępowanie przeciwko osobie przesłuchanej jako podjrzanej lub przedstawia się jej zarzuty- nie oznacza to umorzenia postępowania w sprawie

• można przesłuchać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa w charakterze podejrzanego przed wydaniem postanowienia o przedstawienie zarzutów

• wszystkich czynności można dokonać, gdy jest uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa

  3. Postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia

• jeżeli okoliczności przytoczone w zawiadomieniu o przestępstwie lub postępowanie sprawdzające przeprowadzone przez organ ścigania w związku z wniesionym zawiadomieniem nie dają podstaw do przyjęcia, że zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienie przestępstwa a także, gdy zachodzi niedopuszczalność ścigania – odmowa wszczęcia

• postanowienie o odmowie wydaje prokurator z uzasadnieniem albo policja zatwierdzone przez prokuratora

• o odmowie wszczęcia zawiadamia się osobę albo instytucję, które złożyły zawiadomienie o przestępstwie a także ujawnionego pokrzywdzonego

• postanowienie o odmowie nie tworzy zakazy prowadzenia nowego postępowania w tym samym przedmiocie

Wszczęcie postępowania przygotowawczego uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa obliguje do wydania postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego

4. Formy postępowania przygotowawczego. Śledztwo. Dochodzenie. Rodzaje dochodzenia. Kryteria różnicujące śledztwo od dochodzenia. Dochodzenie rejestrowe.

A. Śledztwo

• prowadzi się w sprawach:

1. o zbrodnie; (przestępstwa zagrożone powyżej lat 3)

2. o występki, gdy osobą podejrzana jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz policji, ABW, AW,

3. o występki, gdy osoba podejrzana jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowych organów dochodzenia, oraz ich organami nadrzędnymi, w sprawach związanymi z wykonywaniem czynności służbowych

4. o występki, co, do których nie przeprowadza się dochodzenia zgodnie z art. 325b par 2

5. w sprawach wojskowych prowadzi się jedynie w sprawach o zbrodnie

6. wszczęcie i prowadzenie śledztwa w sprawie czynu nieletniego, pozostającego w ścisłym związku z czynem dorosłego, jeżeli dobro nieletniego nie stoi na przeszkodzie łącznemu prowadzeniu sprawy

   7. w sprawach o występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy

   8. sprawy taksatywnie wymienione w art. 325b§2 KPK ( wybrane z przestępstw przeciw zdrowiu u życiu, bezpieczeństwu powszechnemu, bezpieczeństwu w komunikacji, środowisku, obrót pieniędzmi, i inne.

   9. w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności (chyba że TA z powodu ujecia na gorącym uczynku lub bezpośrednio po)

   10. w przypadku obrony obligatoryjnej

• czas trwania śledztwa to 3 miesiące

  • w uzasadnionych wypadkach może być przedłużony na czas oznaczony nie dłuższy niż rok, można kilka razy – przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub przełożonego nad nim

  • w szczególnie uzasadnionych wypadkach właściwy prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony

• termin śledztwa liczy się od daty wydania postanowienia o wszczęciu a kończy z datą postanowienia o zamknięciu

• śledztwo prowadzi policja, jeśli nie prowadzi go prokurator jednak zasadniczym organem inicjującym śledztwo jest policja

• obligatoryjne śledztwo prokuratorskie w sprawach o przestępstwa popełnione przez funkcjonariuszy publicznych oraz o zabójstwo z art.. 148KK

• brak przepisów o właściwości miejscowej i rzeczowej prokuratury

  • o tworzeniu, likwidacji, ustaleniu siedziby decyduje Minister Sprawiedliwości

  • istnieją wojskowe jednostki prokuratur (2 okręgowe, 16 prokuratur garnizonowych), oraz Naczelna Prokuratura Wojskowa – utworzone przez Ministra Obrony Narodowej

  • w ramach IPN tworzy się główne i oddziałowe komisje ścigania zbrodni przeciwko narodowi polskiemu – prokuratorów tych komisji powołuje Prokurator Generalny, na wniosek prezesa IPN

B. Dochodzenie

• ma na celu uproszczenie postępowania przygotowawczego w sprawach mniejszej wagi - prowadzone jest fakultatywnie

• obejmuje przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego:

1. zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności (przy mieniu < 50 tyś.; nowelizacja: 100 tys)

2. wyjątkowo powyżej zagrożeń wymienionych w pkt.1:

   1. z art. 159 KK (udział w bójce lub pobiciu człowieka z użyciem niebezpiecznego narzędzia); z art., 262 § 2 KPK (ograbienie zwłok, grobu lub innego miejsca spoczynku zmarłego) – zagrożone karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8

   2. z art., 279§1 KK (włamanie) zagrożone karą pozbawienia wolności od roku do lat 10; art. 286§1 i 2 KK (oszustwo) oraz art. 289§2 KK (zabór cudzego pojazdu mechanicznego) - zagrożone karą pozbawienia wolności od 6 m-cy do lat 8, jeżeli wartość przedmiotu lub szkoda nie przekracza 50 tyś zł.

      • nie prowadzi się dochodzenia w sprawach zagrożonych poniżej lat 5; taksatywnie wymienionych w art. 325b; nie jest możliwe prowadzenie dochodzenia w sprawie prywatnoskargowej

      • występują także wyłączenia podmiotowe:

• do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie, chyba, że zastosowano zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem

• jeżeli zachodzą okoliczności wymienione a w art. 79§1 KPK, – kiedy oskarżony musi posiadać w procesie obrońcę (nieletni, głuchy, niemy niewidomy, wątpliwość, co do poczytalności)

  • można ograniczyć do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania - należy jednak dokonać czynności przewidzianych w art. 321 § 1-5 oraz w art. 325g § 2, przesłuchać podejrzanego i pokrzywdzonego oraz przeprowadzić i utrwalić w protokołach czynności, których nie będzie można powtórzyć

  • dochodzenie powinno być ograniczone do 2 miesięcy, możliwe jednak przedłużenie do 3 miesięcy, a w przypadku nieukończenia go w tym terminie kontynuowane jest w formie śledztwa ( nowelizacja: możliwe przedłużenie do 3 miesięcy lub w szczególnie uzasadnionych przypadkach na czas nieokreślony)

  • umorzenie rejestrowe dochodzenia - jeżeli dane uzyskane w toku czynności, o których mowa w art. 308 § 1, lub prowadzonego przez okres co najmniej 5 dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw.

  • dochodzenie zapiskowe nietrafne i historycznie nieuzasadnione – ograniczenie czynności dowodowych i ich protokolarnego utrwalenia

Przejawy redukcji formalizmu procesowego w dochodzeniu

• prowadzenie postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia jest fakultatywne

• nie wymaga sporządzenia uzasadnienia

• postanowienie o wszczęciu dochodzenia

• postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia

• postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw

• postanowienie o umorzeniu dochodzenia

• postanowienie o zawieszeniu dochodzenia

• z wyjątkiem postanowienie o wszczęciu dochodzenia pozostałe postanowienia zatwierdza prokurator; na organach prowadzących dochodzenie nie ciąży obowiązek powiadomienia prokuratora o wszczęciu dochodzenia, prokurator nie jest wiec obowiązany do nadzoru dochodzenia od momentu jego wszczęcia

• jeżeli w toku dalszego dochodzenia odpada przesłanka ujemna, nie jest dopuszczalny powrót do postępowania prowadzonego w trybie dochodzenia

• ustawa nie wymaga wydania postanowienia o zamknięciu dochodzenia, niezależnie od tego, czy nastąpiło, czy tez nie końcowe zapoznanie podejrzanego z materiałami dochodzenia; obowiązek ten ciąży natomiast na organach dochodzenia wówczas, gdy podejrzany jest aresztowany lub zatrzymany

5. Przebieg śledztwa i dochodzenia. Obligatoryjne śledztwo. Postanowienia o przedawnieniu zarzutów. Zmiana i rozszerzenie zarzutów w toku postępowania przygotowawczego. Kontradyktoryjność postępowania przygotowawczego. Wniosek strony o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia. Udział w czynnościach niepowtarzalnych. Dowód z opinii biegłego w postępowaniu przygotowawczym.

WSZCZĘCIE ŚLEDZTWA

A. powzięcie informacji przez organ o popełnieniu przestępstwa albo zawiadomienie prokuratora lub Policję o popełnieniu przestępstwa ;

zawiadomienie:

• pisemne

• ustne – art. 304a – sporządzenie protokołu z przyjęcia ustnego zawiadomienia i przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej;

- Każdy ma społeczny obowiązek zawiadomić o popełnieniu przestępstwa – art. 304.

-Zawiadomienie o przestępstwie, co do którego prowadzenie śledztwa przez prokuratora jest obowiązkowe, lub własne dane świadczące o popełnieniu przestępstwa Policja przekazuje wraz z zebranymi materiałami niezwłocznie prokuratorowi – art. 304 §3.

- Postępowanie sprawdzające – art. 307 – jeżeli zachodzi potrzeba, można żądać uzupełnienia danych lub dokonać sprawdzenia faktów → postanowienie o wszczęciu/odmowie śledztwa wydaje się w terminie 30 dni

B. w wypadkach niecierpiących zwłoki można dokonać pewnych czynności procesowych dla zabezpieczenia śladów i dowodów - art. 308 – np. oględzin (z udziałem biegłego), przeszukania, pobrania krwi włosów i wydzielin od osoby podejrzanej → w ciągu 5 dni od pierwszej czynności;

można przesłuchać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje obawa zatarcia śladów lub dowodów i zachodzą warunki do sporządzenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów → postanowienie w ciągu 5 dni

C. postanowienie – art. 305:

a. o wszczęciu śledztwa – wydaje prokurator

b. o odmowie wszczęcia śledztwa – wydaje prokurator albo Policja; postanowienie wydane przez Policję zatwierdza prokurator.

W postanowieniu określa się : czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikacje prawną – art. 303.

D. zawiadomienie osoby lub instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, która złożyła zawiadomienie oraz ujawnionego pokrzywdzonego o wszczęciu, odmowie wszczęcia albo o umorzeniu śledztwa – art. 305 §4 – wraz z pouczeniem o przysługujących im uprawnieniach ; o umorzeniu zawiadamia się także podejrzanego.

- brak powiadomienia o wszczęciu albo odmowie wszczęcia ( w ciągu 6 tyg.)→ art. 306 §3, zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru

E. zażalenie na odmowę wszczęcia lub umorzenie śledztwa – art. 306 – przysługuje pokrzywdzonemu lub instytucji (w przypadku odmowy wszczęcia), a stronom w przypadku umorzenia.

PRZEBIEG ŚLEDZTWA:

1. właściwość – art. 309

2. terminy – art. 310→ śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy; możliwość przedłużenia na czas oznaczony w uzasadnionych przypadkach .

3. Organy prowadzące – art. 311 → prokurator ; prokurator może powierzyć Policji lub innym uprawnionym organom (art.312) przeprowadzenie śledztwa w całości lub w określonym zakresie albo dokonanie poszczególnych czynności ;

F. postanowienie o przedstawieniu zarzutów – art. 313 – wraz z ogłoszeniem go niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchaniem go.

1. postanowienie: wskazanie podejrzanego, dokładne określenie zarzucanego mu czynu i jego kwalifikacja prawna,

2. podejrzany może żądać uzasadnienia podstaw zarzutów

G. uzupełnienia lub zmiana zarzutów / nowe postanowienie – art. 314 – jeżeli w toku śledztwa okaże się, że należy zarzucić czyn nie objęty uprzednio albo w zmienionej postaci lub że należy zakwalifikować z surowszego przepisu, wydaje się niezwłocznie nowe postanowienie, ogłasza się je podejrzanemu i się przesłuchuje go.

1. Uprawnienia dowodowe stron – art. 315 → podejrzany (obrońca) i pokrzywdzony (pełnomocnik) mogą składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa i uczestniczyć w nich ; art. 316 → udział stron w czynnościach dowodowych niepowtarzalnych; art. 317 → udział stron przy innych czynnościach dowodowych ; art. 318 → dowód z opinii biegłego.

ZAMKNIĘCIE ŚLEDZTWA:

H. wniosek podejrzanego lub obrońcy o końcowe zaznajomienie z materiałami postępowania- art. 321

I. wniosek o uzupełnienie śledztwa – art. 321 §5 → w ciągu 3 dni od zaznajomienia podejrzanego z materiałem

J. postanowienie o zamknięciu śledztwa – art. 321 §6

K. postanowienie o umorzeniu śledztwa :

1. art. 322 – gdy nie ma podstaw do wniesienia aktu oskarżenia,

2. art. 324 – w przypadku niepoczytalności sprawcy – jeżeli istnieją podstawy do zastosowania środków zabezpieczających, prokurator kieruje sprawę do sądu z wnioskiem o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających ; na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.

L. postanowienie o zawieszeniu śledztwa – art. 325

M. postanowienie rozstrzygające w przedmiocie dowodów rzeczowych – art. 323 ;

3. podejrzany, pokrzywdzony i osoba, od której przedmioty odebrano lub która zgłosiła roszczenie może złożyć zażalenie,

4. prokurator może wystąpić z wnioskiem o orzeczenie przepadku tytułem środka zabezpieczającego.

N. sporządzenie aktu oskarżenia – art. 331 – 14 dni od zamknięcia śledztwa prokurator sporządza i wnosi do sądu akt oskarżenia albo wydaje postanowienie o umorzeniu/zawieszeniu/uzupełnieniu śledztwa.

DOCHODZENIE

• organy prowadzące dochodzenie – art. 325a → Policja lub inne organy (art. 312) albo prokurator,

• pozytywne przesłanki dochodzenia – art. 325 b → przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego,

• negatywne przesłanki dochodzenia – art. 325c.

a. postanowienie o wszczęciu, odmowie wszczęcia, [umorzeniu i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, umorzeniu dochodzenia oraz o jego zawieszeniu wydaje prowadzący postępowanie] – art. 325 e ;

• nie wymagają one uzasadnienia ; W! - gdy zawiadomienie zostało złożone przez inspektora pracy, uzasadnienie o odmowie/umorzeniu sporządza się na jego wniosek,

• zatwierdza je prokurator ( oprócz postanowienia o wszczęciu oraz umorzeniu i wpisaniu sprawy do rejestru),

• nie jest wymagane powiadomienie prokuratora o wszczęciu dochodzenia,

• zażalenie na postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw wnosi się do prokuratora właściwego do sprawowania nadzoru nad dochodzeniem.

b. postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw – art. 325f → jeżeli dane uzyskane nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy; przysługuje zażalenie;

• Policja na podstawie odrębnych przepisów prowadzi czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów

c. postanowienie o podjęciu na nowo dochodzenia – art. 325f §3 + §2 → w przypadku ujawnienia danych pozwalających na wykrycie sprawcy Policja wydaje postanowienie.

d. postanowienie o przedstawieniu zarzutów i zamknięciu dochodzenia - art. 325g → nie jest wymagane, chyba że podejrzany jest tymczasowo aresztowany.

100. Dochodzenie można ograniczyć do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania – art. 325h,

101. Dochodzenie powinno być ukończone w ciągu 2 miesięcy – art. 325i ; prokurator może przedłużyć ten okres do 3 miesięcy, a w wypadkach szczególnie uzasadnionych – na dalszy czas oznaczony.

e. sporządzenie aktu oskarżenia i przesłanie go prokuratorowi – art. 331 → prokurator ma 14 dni na zatwierdzenie i wniesienie do sądu (jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany - 7dni) albo wydaje postanowienie o umorzeniu/zawieszeniu/uzupełnieniu dochodzenia.

6. Zamknięcie śledztwa lub dochodzenia. Umorzenie postępowania przygotowawczego. Umorzenie w trybie rejestrowym. Wniosek o zastosowanie środków zabezpieczających.

• następuje, gdy zostaną wyczerpane źródła dowodowe – max 14 dni (7 dni, jeżeli tymczasowo aresztowany) od zakończenia śledztwa albo otrzymania aktu oskarżenia wydanego przez Policję (prokurator sporządza akt oskarżenia lub zatwierdza akt oskarżenia wydany przez Policję, wnosi go do sądu lub wydaje decyzję o umorzeniu, zawieszeniu, uzupełnieniu śledztwa lub dochodzenia

• możliwe jest stwierdzenie (sposoby zakończenia postępowania przygotowawczego), że:

  1. są podstawy do wniesienia do sądu aktu oskarżenia, art., 331KPK

  2. są podstawy do wystąpienia z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania art. 336KPK

  3. są podstawy do umorzenia postępowania i zastosowania środków zabezpieczających z uwagi na niepoczytalność oskarżonego art.324, KPK

  4. istnieją podstawy bezwarunkowego umorzenia postępowania przygotowawczego art.322KPK

• decyzje te wydaje prokurator

• następuje:

1. końcowe zaznajomienie podejrzanego i obrońcy z materiałami postępowania przygotowawczego (na wniosek)

2. 3 dni na składanie wniosku o uzupełnienie p. przygotowawczego - rozważenie przez organ procesowy zasadności wniosku

3. wydanie postanowienia o zamknięciu śledztwa lub dochodzenia – niezwłoczne zawiadomienie podejrzanego i jego obrońcy

4. zakończenie śledztwa lub dochodzenia – przez wydanie odpowiedniego postanowienia, złożenia wniosku lub złożenia aktu oskarżenia

w dochodzeniu brak jest obowiązku wydania postanowienia o zamknięciu dochodzenia chyba, że podejrzany jest aresztowany lub tymczasowo aresztowany

nie wydaje się postanowienia o zamknięciu śledztwa lub dochodzenia oraz końcowego zaznajomienia, jeżeli ma być ono umorzone

• zamknięcie śledztwa:

• wysoki stopień uprawdopodobnienia sprawstwa, ewentualne wykazanie niepoczytalności podejrzanego i wykazanie podstaw do zastosowania środków zabezpieczających

• powiadomienie obrońcy i podejrzanego o dopuszczalności przejrzenia akt (na ich wniosek) – wymaga to spisania protokołu – umieszcza się wszystkie uwagi i oświadczenia podejrzanego, mogą sformułować wniosek o uzupełnienie postępowania przygotowawczego – złożenie wniosku następuje max 3 dni po zaznajomienieniu z materiałami – oddalenie art..170KPK – po oddaleniu wniosku o uzupełnienie postępowania następuje wydanie wniosku o zamknięciu śledztwa – po upływie 3 dniowego terminu

Umorzenie postępowania przygotowawczego art. 322 KPK

• ustalenie, ze postępowanie przygotowawcze nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, obliguje do jego umorzenia

• bezwarunkowe umorzenie postępowania przygotowawczego może nastąpić zarówno w fazie in rem jak i in personam

• brak konieczności uprzedniego zaznajomienia się z materiałami postępowania i jego zamknięcia

• umorzenie postępowania przygotowawczego podlega kontroli instancyjnej zarówno w pionie prokuratorskim jak i w ramach sądowej kontroli instancyjnej

• postanowienie o umorzeniu śledztwa wydaje prokurator albo Policja (postanowienie wydane przez Policje zatwierdza prokurator)

• postęp. przygotowawcze prowadzone w formie dochodzenia umarza prokurator albo Policja lub inny organ uprawniony do prowadzenia postępowania

• postanowienie o umorzeniu dochodzenia wydane przez finansowy organ dochodzenia w sprawie o wykroczenie skarbowe nie wymaga zatwierdzenia przez prokuratora

podstawę prawną, czyli sprecyzowany w ustawie obowiązek lub uprawnienie do umorzenia śledztwa lub dochodzenia, stanowią następujące przepisy:

• art. 11 § 1- umorzenie postępowania w sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, jeżeli orzeczenie kary wobec oskarżonego byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia (tzw. umorzenie absorpcyjne)

• art. 17 § 1- zakaz wszczynania i obowiązek umorzenia postępowania w sytuacjach ujawnienia ujemnej przesłanki procesowej wymienionej w tym przepisie

• art. 322 § 1- gdy obowiązek umorzenia postępowania wynika z braku podstaw faktycznych do wniesienia aktu oskarżenia

• w zakresie postępowania w sprawach ze stosunków międzynarodowych

przyczyna umorzenia są to konkretne okoliczności składające się na stan faktyczny i prawny danej sprawy, powodujące zgodnie z prawem karnym procesowym niedopuszczalność postępowania karnego

postanowienie o umorzeniu postępowania poza wymogami formalnymi zawiera także:

1. dokładne określenie czynu i jego kwalifikację prawną

2. wskazanie przyczyn umorzenia

3. imię i nazwisko podejrzanego a w razie potrzeby inne dane o jego osobie, (gdy umorzenie obejmuje osobę występującą w charakterze podejrzanego)

umorzenie „rejestrowego” dochodzenia

• jeżeli dane uzyskane w toku czynności, o których mowa w art. 308 § 1, lub prowadzonego, przez co najmniej 5 dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw

• po umorzeniu Policja na postawie odrębnych przepisów prowadzi czynności operacyjno rozpoznawcze w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów

• w razie uzyskania takich dowodów Policja wydaje postanowienie o podjęciu na nowo dochodzenia

  • nie wymaga uzasadnienia i podlega zatwierdzeniu przez prokuratora

Wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezp. w związku z niepoczytalności sprawcy

• mamy do czynienia z dwutorowością orzekania o umorzeniu postępowania przygotowawczego wobec niepoczytalności sprawcy:

1. prawo prokuratora i finansowego organu dochodzenia do umorzenia postępowania przygotowawczego jest ograniczone wyłącznie do sytuacji, gdy nie zachodzi potrzeba orzeczenia środków zabezpieczających albo, gdy ograniczona jest tylko do wystąpienia o orzeczenie przepadku przedmiotów

2. jeżeli zachodzi potrzeba orzeczenia środków zabezpieczających: prokurator kieruje sprawę do sądu z wnioskiem o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających o charakterze leczniczym w stosunku do sprawcy działającego w stanie niepoczytalności; zarówno umorzenie postępowania jak i orzeczenie tych środków leży w gestii sądu właściwego do rozpoznania danej sprawy

materialnoprawny przesłanką stosowania środków zabezpieczających jest ustalenie sprawstwa; jeżeli sąd nie znajduje podstaw do zastosowania środków zabezpieczających mimo podstaw do umorzenia postępowania z uwagi na niepoczytalność podejrzanego, odmawia uwzględnienia wniosku i przekazuje sprawę prokuratorowi

7.8. Zawieszenie postępowania przygotowawczego. Podjęcie umorzonego postępowania przygotowawczego i wznowienie postępowania przygotowawczego po jego umorzeniu.

Zawieszenie postępowania przygotowawczego art. 22§1 KPK

• funkcjonuje w każdym stadium procesu, jest tylko czasowym wstrzymaniem biegu procesu;

• nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie, lecz decyzja wydana w związku z czasową, choć długotrwałą przeszkodą uniemożliwiająca prowadzenie procesu

• w szczególności, gdy nie można ująć oskarżonego albo nie może on brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub ciężkiej choroby

• postępowanie zawiesza się na czas trwania przeszkody

  • postanowienie wydaje prokurator oraz organ uprawniony do prowadzenia postępowania przygotowawczego, (jeżeli jednak nie jest wydane przez prokuratora wymaga pisemnego potwierdzenia)

  • sytuacja wynikająca z konieczności zawieszenia postępowania w stosunku do jednego z oskarżonych nie może stanowić podstawy do zawieszenia wobec innych, do których istniejące przeszkody się nie odnoszą

• wyjątek: w postępowaniu przygotowawczym, gdy odrębne postępowanie ograniczyłoby w sposób znaczny możliwość wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy

  • zawieszenie postępowania nie stoi na przeszkodzie orzekaniu, co do środków zabezpieczających oraz wniesieniu i rozpoznania na korzyść oskarżonego kasacji i wniosku o wznowienie postępowania

• ustanie przeszkody zobowiązuje po do pojęcia postępowania

• kodeks nie wskazuje formy ale przyjmuje się, że następuje to poprzez wydanie postanowienia o podjęciu zawieszonego postępowania

• zawieszenie postępowania nie stanowi jego zakończenia

9. Nadzwyczajna interwencja Prokuratora Generalnego.

uchylenie prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przez Prokuratora Generalnego

• w stosunku do osoby, która występowała w charakterze podejrzanego, jeżeli stwierdzi ze umorzenie było niezasadne

• niezasadność umorzenia ustalana jest na podstawie materiałów dowodowych, zebranych w umorzonym postępowaniu w kontekście błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych z podstawę postanowienia, jeśli błąd ten mógł mieć wpływ na treść decyzji, błędnej oceny prawnej czynu zarzucanego podejrzanemu oraz uchybień procesowych mogących wywrzeć wpływ na treść orzeczenia

• po uplywie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu Prokurator Generalny może uchylić lub zmienić postanowienie albo jego uzasadnienie jedynie na korzyść podejrzanego

10. Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym. Istota i formy nadzoru. Nadzór prokuratorski i nadzór służbowy. Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym. Skarga subsydiarna. Sądowa kontrola postępowania przygotowawczego. Zażalenia na czynności i postanowienia postępowania przygotowawczego.

Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym:

1. nadzór procesowy

• prowadzi postępowanie przygotowawcze w formie śledztwa o zbrodnie i część występków (dominus litis)

• prokurator sprawuje nadzór nad dochodzeniem w zakresie, w jakim sam go nie prowadzi

  1. czuwa nad zgodnością jego przebiegu z przepisami, zwłaszcza nad zachowaniem praw podejrzanego, pokrzywdzonego i innych uczestników

  2. udziela organom ścigania pomocy w rozstrzyganiu kwestii prawnych

  3. może przekazać postępowanie organowi w całości lub je przejąć

  4. może zlecać wykonanie określonych czynności

  5. obowiązek wydawania niektórych postanowień

• w ramach nadzoru prokurator może:

  1. zaznajomić się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie, wskazywać kierunki oraz wydawać zarządzenia

  2. żądać przedstawienia materiałów zebranych w toku postępowania

  3. uczestniczyć w czynnościach, osobiście je przeprowadzać albo przyjąć sprawę do swojego prowadzenia

  4. wydać postanowienie, zarządzenia, postanowienia lub polecenia oraz zmieniać i uchylać postanowienia i zarządzenia wydane przez prowadzącego postępowanie – w razie jego niewykonania wszczynane jest przez przełożonego postępowanie służbowe

• nadzór dotyczy zarówno strony merytorycznej jak i prawnej

II. nadzór następczy

• uchylenie prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przez Prokuratora Generalnego

• podjęcie na nowo postępowania, dochodzenia, śledztwa: postanowieniem prokuratora może być wszczęte na nowo postępowanie, które wcześniej zostało umorzone (tylko o ile toczy się przeciw innemu podejrzanemu); jeżeli toczy się przeciw temu samemu podejrzanemu to postanowienie wydaje prokurator przełożony nad prokuratorem, który wydał postanowienie o umorzeniu (tylko, gdy ujawnią się nowe istotne fakty i dowody, które nie były wcześniej znane)

III. Nadzór służbowy, wewnętrzny

• Obowiązek wykonywania postanowień, zarządzeń i poleceń prokuratora – jeśli ich nie wykona organ przełożony wszczyna na wniosek prokuratora postępowanie służbowe

• Prokurator bezpośrednio przełożony, zwierzchnik służbowy, prokurator nadrzędny lub prokurator przełożony w ramach swoich uprawnień mogą podejmować czynności w trybie nadzoru służbowego

• Wewnętrzny nadzór służbowy

  • Zapoznawanie się z aktami prowadzonych postępowań

  • Żądanie relacji o przebiegu postępowania

  • Wydawanie poleceń

  • Sprawdzanie przygotowania i poziomu wystąpień prokuratorów przed sądem

  • Kontrola terminowości i poziomu wykonywania czynności

• Zwierzchni nadzór służbowy

  • Zapoznawanie się z aktami

  • Udzielania pisemnych i bezpośrednich konsultacji

  • Przyjmowanie referatów o przebiegu postępowania

  • Omawianie przebiegu postępowania w trakcie narad służbowych

Rola sądu w postępowaniu przygotowawczym

• konieczność zagwarantowania udziału czynnika sądowego w postępowaniu przygotowawczym uzasadniona jest przede wszystkim potrzebą wzmocnienia gwarancji praw jednostki poprzez przekazanie określonych kompetencji czynnikowi niezawisłemu

• zakres sądowych uprawnień przejawia się na trzech płaszczyznach:

1. kontroli czynności organów prowadzących postępowanie przygotowawcze i wyciągnięciu konsekwencji prawnych ze spostrzeżonych uchybień (prawo uchylenia lub zmiany decyzji tych organów)

2. podejmowaniu określonych czynności procesowych, zastrzeżonych dla sądu, które nie mają charakteru decyzji procesowych

3. podejmowaniu decyzji procesowych, które są wynikiem uprzedniej kontroli postępowania przygotowawczego pod względem prawnym i merytorycznym i które podlegają dalszej kontroli instancyjnej

   • kontrola sądowa czynności organów prowadzących postępowanie przygotowawcze obejmuje wszelkie decyzje organów postępowania przygotowawczego, które w świetle obowiązujących przepisów są zaskarżalne do organów sądowych

     • prawo zażalenia do sądu na prokuratorskie decyzje o zaniechaniu ścigania karnego, które występują w dwóch postaciach:

1. przysługujące pokrzywdzonemu i instytucjom państwowym, samorządowym i społecznym, które założyły zawiadomienie o przestępstwie- zażalenie na odmowę wszczęcia postęp. przygotowawczego

2. przysługujące stronom zażalenie na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia

   • kontrola instancyjna prokuratorskich decyzji o zaniechaniu ścigania karnego

1. pokrzywdzony wnosi zażalenie do prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który wydal lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu lub odmowie wszczęcia postępowania; jeżeli prokurator nadrzędny nie przychylił się do zażalenia, kieruje je do sądu

2. sąd właściwy do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji uchyla postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego lub odmowie jego wszczęcia formując wskazania, które są dla prokuratora wiążące

3. prokurator wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia; postanowienie to podlega zaskarżeniu tylko do prokuratora nadrzędnego

4. w razie utrzymania w mocy zaskarżonego postanowienia przez prokuratora nadrzędnego pokrzywdzony może- w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu- wnieść akt oskarżenia do sądu

5. akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata

   • przypisanie pokrzywdzonemu uprawnień oskarżycielskich w sprawach ściganych z urzędu

• kontrola merytoryczna aktu oskarżenia sprawowana przez sąd pierwszej instancji:

• jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel posiłkowy, prezes sądu obligatoryjnie kieruje sprawę na posiedzenie w celu zbadania przez sąd, czy nie zachodzi potrzeba umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia

• instancyjna kontrola sądu nad decyzjami prokuratorskimi obejmuje nadto rozpatrywanie zażaleń m.in. na:

• postanowienia prokuratora o zabezpieczeniach majątkowych

• postanowienia prokuratora w przedmiocie środków zapobiegawczych, innych niż tymczasowe aresztowanie

• zatrzymanie osoby

• ingerencja sądu w postępowanie przygotowawcze wyraża się także w wyłącznej właściwości tegoż sądu do podejmowania

• określonych czynności procesowych, które nie maja charakteru decyzji

• decyzji procesowych w wyniku uprzedniej kontroli postępowania przygotowawczego pod względem prawnym i merytorycznym, podlegającym dalszej kontroli instancyjnej

• do wyłącznej właściwości sądu w postępowaniu przygotowawczym należy: nb. 137

• przekazanie sprawy do uzupełnienia postępowania przygotowawczego - sąd przekazuje sprawę prokuratorowi w celu uzupełnienia śledztwa lub dochodzenia, jeżeli akta sprawy wskazują na istotne braki tego postępowania, zwłaszcza na potrzebę poszukiwania dowodów, zaś dokonanie niezbędnych czynności przez sąd powodowałoby znaczne trudności

• ujawnienie się dopiero na rozprawie istotnych braków postępowania przygotowawczego, których usuniecie przez sąd uniemożliwiałoby wydanie prawidłowego orzeczenia w rozsądnym terminie, sąd może przerwać albo odroczyć rozprawę, zakreślając oskarżycielowi publicznemu termin do przedstawienia dowodów, których przeprowadzenie pozwoliłoby na usuniecie dostrzeżonych braków

• oskarżyciel publiczny po uzupełnieniu śledztwa lub dochodzenia może podjąć następujące decyzje w sprawie

• składa nowy akt oskarżenia albo

• podtrzymuje poprzedni albo

• zwraca sądowi akta sprawy z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania

• umarza postępowanie przygotowawcze

11. Akt oskarżenia. Termin sporządzenia aktu oskarżenia. Elementy treściowe aktu oskarżenia. Rodzaje aktów oskarżenia. Akt oskarżenia w trybach szczególnych. Surogaty aktu oskarżenia. Wniosek prokuratora o skazanie bez rozprawy. Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.

Akt oskarżenia

• sporządzenie następuje po zamknięciu śledztwa lub dochodzenia

• jest warunkiem koniecznym do rozpoczęcia drugie stadium procesu karnego – jurysdykcyjnego

• skierowany do sądu wniosek uprawnionego oskarżyciela o stwierdzenie winy oskarżonego w popełnieniu określonego przestępstwa i wyciagnięcie stąd odpowiednich konsekwencji prawno karnych

• funkcje:

  1. bilansująca – zamknięcie i podsumowanie wyników postępowania przygotowawczego

  2. inicjująca – warunek konieczny rozpoczęcia fazy jurysdykcyjnej

  3. obligująca – zakreśla podmiotowe i przedmiotowe granice rozpoznania sprawy przez sąd

  4. informacyjna – źródło informacji o przedmiocie procesu

     1. dla oskarżonego: zawiadomienie o przesłaniu aktu oskarżenia do sądu; doręczenie zarządzenia prezesa sądu odpisu aktu oskarżenia

     2. dla pokrzywdzonego oraz osoby lub instytucji, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie – zawiadomienie ich o przekazaniu aktu oskarżenia do sądu

     3. dla innych uczestników procesu oraz uczestników jawnej rozprawy sądowej: odczytanie aktu oskarżenia przez oskarżyciela

     • elementy aktu oskarżenia:

1. imię i nazwisko oskarżonego; dane o osobie, o zastosowanym środku zapobiegawczym

2. dokładne określenie zarzucanego czynu ze wskazaniem okoliczności

3. wskazanie, że czyn został popełniony w warunkach art.64 KK albo art. 37 KKS

4. wskazanie przepisów ustawy karnej

5. wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania

6. uzasadnienie oskarżenia

• akt oskarżenia sporządzony przez Policję lub inny upoważniony organ może nie zawierać uzasadnienia

• powinien zawierać także:

  • listę osób, których wezwania żąda oskarżyciel

  • wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia domaga się na rozprawie głównej

  • lista osób pokrzywdzonych (do wiadomości sądu)

• razem z aktem oskarżenia przesyła się materiały postępowania przygotowawczego

• możliwe dołączenie wniosku o zobowiązanie podmiotu określonego w art., 52KK do zawrotu na rzecz SP uzyskanej korzyści majątkowej (tzw. quasi pozwany cywilnie)

• możliwe umieszczenie wniosku o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kary lub środka karnego za występek nieprzekraczający 10 lat pobawienia wolności bez przeprowadzania rozprawy, – jeżeli okoliczności sprawy nie budzą wątpliwości

• o przesłaniu do sądu aktu oskarżenia zawiadamia się oskarżonego i ujawnionego pokrzywdzonego oraz osobę lub instytucję, która złożyła zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa

• integralną częścią aktu oskarżenia są także:

Załączniki

• lista osób, których wezwania żąda oskarżyciel- nie zawiera adresów gdyż ustawa zastrzega je do wyłącznej wiadomości sądów

• wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel (rezygnacja z ich przeprowadzenia może nastąpić tylko w drodze postanowienia o oddaleniu wniosku dowodowego)

Wnioski

• zaniechanie wezwania świadków i odczytanie ich zeznań na rozprawie

• dot. świadków przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, którym oskarżony nie zaprzeczał, a okoliczności te nie są tak doniosłe

• przysługuje prokuratorowi oraz finansowemu organowi dochodzenia

  • zwrot korzyści odniesionych z przestępstwa - kpk upoważnia wyłącznie prokuratora do dołączenia do aktu oskarżenia wniosku o zobowiązanie podmiotu, który uzyskał korzyść majątkową do jej zwrotu na rzecz SP oraz zawiadomienia tego podmiotu o terminie rozprawy

• skazanie bez rozprawy

• jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a postawa oskarżonego wskazuje ze cele postępowania zostaną osiągnięte

• w sprawie o występek zagrożony kara pozbawienia wolności nieprzekraczająca 10 lat

• uwzględniając wniosek prokuratora o skazanie bez rozprawy, sąd może

• zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary,

• warunkowo zawiesić jej wykonanie; nie stosuje się go do kary pozbawienia wolności w wymiarze powyżej 5 lat, a okres próby nie może przekroczyć 10 lat

• orzec wyłącznie środek karny; jeżeli występek jest zagrożony karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności

• sąd orzeka na posiedzeniu, bez przeprowadzenia postępowania dowodowego i uwzględniając wniosek, skazuje oskarżonego wyrokiem; prokurator, oskarżony i pokrzywdzony maja prawo wziąć udział w posiedzeniu

Rodzaje aktów oskarżenia:

1. zwykły akt oskarżenia:

   1. sprawy rozpatrywane w trybie zwyczajnym, toczące się w postępowaniu przygotowawczym w trybie śledztwa art.332-333KPK

   2. gdzie, subsydiarny oskarżyciel posiłkowy wnosi własny akt oskarżenia o czyn ścigany z oskarżenia publicznego

• powinien być sporządzony przez prokuratora i wniesiony do sądu w ciągu 14 dni a jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany w ciągu 7 dni od daty zamknięcia śledztwa art. 331 KPK

• poza wymogami, jakie powinno zawierać każde pismo procesowe, istnieją szczególne wymogi formalne art. 332 i 333 KPK

  1. szczególny akt oskarżenia:

     1. „uproszczony” sporządzony przez Policję lub inny organ, e sprawach rozpatrywanych w postępowaniu uproszczonym – nie musi zawierać uzasadnienia

     2. akt oskarżyciela prywatnego w postępowaniu w sprawach z oskarżenia prywatnego – oznaczenie osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie art.487 KPK

• wymogi formalne ustanowione dla zwykłego aktu oskarżenia obowiązują również przy sporządzeniu aktu oskarżenia wnoszonego do sądu przez subsydiarnego oskarżyciela posiłkowego

• publiczny akt oskarżenia wnoszony przez pokrzywdzonego objęty jest przymusem adwokackim a wiec musi być sporządzony i podpisany przez adwokata

• jeżeli pokrzywdzonym jest instytucja państwowa, samorządowa, społeczna, akt oskarżenia m może sporządzić także radca prawny

  • szczególnym aktem oskarżenia jest skarga oskarżyciela publicznego kończąca dochodzenie

• skrócony (uproszczony) akt oskarżenia sporządzony przez Policje zatwierdza i wnosi do sądu prokurator

• natomiast niepolicyjne organy prowadzące dochodzenie nie musza uzyskać prokuratorskiej aprobaty, ponieważ uprawnione są do samodzielnego wnoszenia i popierania oskarżenia przed sadem pierwszej instancji

  • najmniejsze wymagania formalne statuuje ustawa procesowa dla aktu oskarżenia oskarżyciela prywatnego

• impulsem wszczynającym postępowanie prywatnoskargowe jest także ustna lub pisemna skarga pokrzywdzonego złożona Policji

  • skarga wpadkowa ma miejsce, gdy na podstawie okoliczności, jakie wyszły na jaw w toku rozprawy, oskarżyciel zarzucił oskarżonemu inny czyn, oprócz objętego aktem oskarżenia

• nie jest wiążący dla sądu; sąd rozpozna nowe oskarżenie na tej samej rozprawie jedynie wtedy, gdy oskarżony wyrazi na to zgodę, a sąd nie stwierdzi konieczności przeprowadzenia postępowania przygotowawczego

• w razie odroczenia sprawy oskarżyciel wnosi nowy lub dodatkowy akt oskarżenia

Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania

• jeżeli spełnione są przesłanki uzasadnione warunkowe umorzenie postępowania, prokurator może zamiast aktu oskarżenia, sporządzić i skierować do sądu wniosek o takie umorzenie; przesłanki:

1. społeczna szkodliwość czynu i wina nie są znaczne

2. nie budzą wątpliwości okoliczności popełnienia czynu

3. czyn sprawcy nie jest zagrożony kara przekraczającą3 lata pozbawienia wolności ( w świetle art. 66 KK 5 lat)

4. uzasadnione przypuszczenie ze oskarżony będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni nowego przestępstwa

• osoba, co, do której skierowano do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postępowania jest oskarżona i ma status oskarżonego

• wniosek o warunkowe umorzenie postępowania powinien zawierać:

• imię i nazwisko oskarżonego, dane o jego osobie oraz dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego

• dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu, ze wskazaniem miejsca, czasu, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków a zwłaszcza wysokości powstałej szkody

• wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada

• wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania

• wymogi dla uzasadnienia wniosku

  • dowody świadczące o tym ze wina oskarżonego nie budzi wątpliwości

  • okoliczności przemawiające za warunkowym umorzeniem

  • wnioski, co do dozoru, okres próby, obowiązki

X. POSTĘPOWANIE PRZED SĄDEM PIERWSZEJ INSTANCJI

1. Etapowy charakter przebiegu postępowania karnego. Istota rozprawy sądowej. Stosunek do postępowania przygotowawczego.

• Kulminacyjna faza procesu – następuje rozstrzygnięcie zasadniczej kwestii procesu – odpowiedzialności karnej oskarżonego za zarzucany czyn

• Zasada skargowości – elementem niezbędnym wszczęcia tej fazy jest skarga uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu ( art. 14§1 KPK); stanowi warunek wszczęcia, prowadzenia i rozstrzygania przez sąd – akt oskarżenia

• Akt oskarżenia – jestem elementem koniecznym wszczęcia, zakreśla przedmiotowe i podmiotowe granice procesu; może być wniesiony przez:

  • oskarżyciela publicznego – forma zwykła i uproszczona

  • oskarżyciel prywatny – forma ograniczona do art. 487 - możliwy brak przygotowawczego

  • subsydiarny oskarżyciel posiłkowy - zwykły akt oskarżenia sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego – możliwy brak przygotowawczego

• Skargi zasadnicze inicjujące postępowanie zasadnicze:

  1. akt oskarżenia i pozew cywilny

  2. wniosek prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania – art. 336§1 rozstrzygnięcie odpowiedzialności z propozycją odstąpienia od klasycznej kary

  3. wniosek prokuratora lub o umorzenie postępowania z uwagi na niepoczytalność sprawcy i zastosowanie środków zabezpieczających art. 324

  4. wniosek prokuratora lub pokrzywdzonego o wszczęcie postępowania sądowego na podstawie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary; jeżeli czyn uznany jest za czyn nieuczciwej konkurencji to także wniosek Prezesa UKOK

• ustawa dzieli postępowanie na:

fazę przygotowania do rozprawy głównej – przejściowa wstępna kontrola aktu oskarżenia przygotowanie organizacyjne rozprawy faza rozprawy głównej rozpoczęcie rozprawy głównej przewód sądowy głosy stron wyrokowanie

2.Wstępna kontrola aktu oskarżenia. Badanie wymogów formalnych aktów oskarżenia. Odpowiedź na akt oskarżenia. Wyznaczanie terminu posiedzenia sądu. Załatwienie innych czynności.

Ad. A. Wstępna kontrola formalna aktu oskarżenia

• prezes sądu I instancji (rejonowy lub okręgowy) – możliwe przekazanie przewodniczącemu wydziału lub upoważnionemu sędziemu; art. 93§2 KPK

• badanie ogólnych wymogów formalnych pisma procesowego wymienionych w art. 119 KPK oraz

• badanie szczególnych wymogów dla aktu oskarżenia wynikających z art. 332,333 lub 335 KPK oraz czy spełnione zostały warunki z 334 KPK – odnosi się to do oskarżyciela publicznego i subsydiarnego posiłkowego

• dla oskarżyciela prywatnego: zakres kontroli prezesa sądu ogranicza się do art. 120 KPK

• do wniosku o warunkowe umorzenie postępowania stosuję się odpowiednio przepisy dot. Aktu oskarżenia

• prezes sadu bada także czy wniosek o warunkowe umorzenie spełnia wymogi formalne publicznego aktu oskarżenia

Akt oskarżenia nie spełnia warunków formalnych:

• Nie spełnia wymogów pisma procesowego (art. 119)

  • Oznaczenie organu do którego jest skierowane

  • Oznaczenie sprawy, której dotyczy

  • Oznaczenie oraz adres wnoszącego

  • Treść oraz uzasadnienie, jeśli jest wymagane

  • Data

  • Podpis składającego

• Nie zawiera wszystkich elementów wymienionych w art. 332 § 1

  • Imię i nazwisko oskarżonego

  • Dane ososbopoznawcze oskarżanego

  • Dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego

  • Dokładne określenie zarzucanemu oskarżonemu czynu ze wskazaniem miejsca, czasu, sposobu i okoliczności jego popełnienia

  • Wskazanie skutków popełnionego czynu

  • Wskazanie czy czyn został popełniony w warunkach art. 64 kk (recydywa)

  • Określenie kwalifikacji prawnej zarzucanego czynu

  • Wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania

  • uzasadnianie

• Nie zawiera informacji określonych w art. 333 § 1 i 3

  • Osoby, których wezwania na rozprawę żąda oskarżyciel

  • Wykaz dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie żąda oskarżyciel

  • Lista ujawnionych osób pokrzywdzonych oraz osób których wezwania na rozprawę żąda oskarżyciel ze wskazaniem ich adresów

• Jego uzasadnienie nie spełnia wymogów określonych w art. 332 § 2 lub w art. 335 § 3 w zw. z § 1, chyba że akt oskarżenia zgodnie z art. 332 § 3, art. 474 § 3 nie musi zawierać uzasadnienia

  • Nie zawiera faktów lub dowodów na których oskarżenie się opiera

  • Nie wyjaśnia podstawy prawnej oskarżenia

  • Nie wskazuje okoliczności na które powołuje się oskarżony w swojej obronie

• Brak wystarczającej liczby odpisów lub brak wymaganych załączników, między innymi kat postępowania przygotowawczego (art. 334 § 1)

• Brak zawiadomienia osób uprawnionych o wniesieniu aktu oskarżenia (art. 334 § 2)

• Brak pouczenia pokrzywdzonego o uprawnieniach związanych z dochodzeniem roszczeń majątkowych i prawie zgłoszenia udziału w charakterze oskarżyciela posiłkowego (art. 334 § 2)

Stwierdzenie braków:

• prezes wydaje zarządzenie o zwrocie go do oskarżyciela w celu ich usunięcia – 7 dni; wskazuje zakres – tylko do oskarżyciela publicznego

• oskarżycielowi przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania danej sprawy art., 337 §2 – jeżeli nie wnosi zażalenia powinien w terminie 7 dni wnieść poprawiony lub uzupełniony akt oskarżenia

Zgodność formalna:

• prezes sądu zarządza dostarczenie odpisu aktu oskarżenia oskarżonemu, wzywając do składania wniosków dowodowych w terminie 7 dni od doręczenia art. 338§1 – termin ma charakter porządkowy

• Akt z wnioskiem o skazanie bez rozprawy: art. 335§1 – przez zarządza doręczenie oskarżonemu odpisu oraz ujawnionemu pokrzywdzonemu

Odpowiedź na akt oskarżenia art. 338§2 KPK

• oskarżony w terminie 7 dni od doręczenia mu odpisu aktu, pisemna; powinien być pouczony o takiej możliwości

• możliwość ustosunkowania się do twierdzeń aktu oskarżenia, zapobiega jednostronności

• zwykle łączy się z wnioskami o charakterze dowodowym lub dotyczącym kwestii, o których mowa w art. 339

• może sporządzić i złożyć w imieniu oskarżonego także obrońca

Ad. B. Stwierdzenie wymogów merytorycznych aktu oskarżenia

• sąd dokonuje na posiedzeniu

• może mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny

Oczywisty brak faktycznych podstaw oskarżenia (art. 339 § 3 pkt 2) zachodzi wówczas,

• gdy wskazane przez oskarżyciela okoliczności i dołączone do aktu oskarżenia dowody w sposób niebudzący żadnych wątpliwości wskazują na to, że nie zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa przez osobę wskazaną w akcie oskarżenia

• wymowa materiału dowodowego zebranego w toku postępowania przygotowawczego jest jednoznaczna i oczywista do tego stopnia, że już na tym etapie postępowania możliwe jest przyjęcie oczywistego braku podstaw oskarżenia lub okoliczności z art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k. ( II AKz 16/10)

• Zaistnienie oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia (art. 339 § 3 pkt 2 k.p.k.) nie jest i nie może być tożsame z okolicznością, iż czyn zarzucany oskarżonym nie zawiera znamion przestępstwa. II AKz 743/08

• Jest to sytuacja, w której brak podstaw do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia (art. 303), a ustalenie braku tych podstaw nie wymaga dalszych czynności procesowych, ponieważ wystarczy zapoznać się z treścią aktu oskarżenia, dołączonymi dowodami lub aktami postępowania przygotowawczego, nadesłanymi przez prokuratora w trybie określonym w art. 330 § 3 ( III KRN 98/94, II KK 116/09)

• Obligatoryjne posiedzenie – kierowany przez prezesa lub na wniosek stron:

  1. prokurator złożył wniosek o zastosowanie środków zabezpieczających; następuje, gdy:

     1. prokurator umorzył postępowanie przygotowawcze z powodu niepoczytalności sprawcy lub z powodu znikomej szkodliwości społecznej czynu; a także przy warunkowym umorzeniu postępowania lub okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy (art. 100 KK) – wystąpienie o orzeczenie przepadku

     2. w razie stwierdzenia konieczności umorzenia postępowania przygotowawczego w stosunku do sprawcy niepoczytalnego oraz orzeczenia innych niż przepadek rzeczy środków zabezpieczających

  2. rozważenie potrzeby zastosowania warunkowego umorzenia

  3. prokurator złożył wniosek o skazanie oskarżonego na posiedzeniu bez rozprawy; w warunkach art. 335§1 KPK

     1. tylko, gdy taki wniosek został dołączony do aktu oskarżenia ( za zgodą oskarżonego)

     2. dotyczy występku zagrożonego karą nieprzekraczającą 10 lat pozbawienia wolności

     3. okoliczności popełnienia przestępstwa nie mogą budzić wątpliwości

     4. postawa oskarżonego wykazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte

     5. możliwe jest uzależnienie od naprawienia szkody albo zobowiązanie oskarżonego do stosownego trybu życia

     6. jeżeli sąd uwzględni – następuje skazanie bez przeprowadzania postępowania dowodowego; jeżeli nie zachodzą podstawy – sprawa rozpatrywana na zasadach ogólnych

  4. akt oskarżenia wniósł oskarżyciel posiłkowy – zbadanie czy nie zachodzi potrzeba umorzenia z powodu braku faktycznych podstaw do oskarżenia lub potrzeba wydania orzeczenia o konieczność ograniczenia liczby oskarżycieli posiłkowych art. 339§2

     1. zbadanie czy nie zachodzi brak podstaw faktycznych: charakter gwarancyjny; eliminacja bezzasadnych oskarżeń w sprawach, w których oskarżyciel publiczny odmówił wniesienia oskarżenia – stwierdzenie braku obliguje do umorzenia postępowania art. 339

     2. ograniczenie liczby oskarżycieli:, jeżeli jest to konieczne dla prawidłowego toku postępowania; nie podlega zaskarżeni

  5. oskarżony jest tymczasowo aresztowany – art., 334 KPK. sąd z urzędu rozstrzyga czy utrzymać, zmienić lub uchylić ten środek – w razie potrzeby orzec o innym

Fakultatywne skierowanie na posiedzenie art. 339§3 KPK

• zależne od oceny prezesa sądu, gdy zachodzi potrzeba innego rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia;

• może nastąpić z inicjatywy prezesa lub strony, jeżeli prezes uzna wniosek za zasadny

• na odmowę skierowania sprawy na posiedzenie nie przysługuje zażalenie

• do sytuacji takich należą m.in.

  1. umorzenie postępowania na podstawie art. 17§1 pkt. 2-11 KPK

     • czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego; albo sprawca nie popełnia przestępstwa

     • społeczna szkodliwość znikoma

     • ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze

     • oskarżony zmarł

     • przedawnienie karalności

     • res iudicata, litis contestatio

     • sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych

     • brak skargi uprawnionego oskarżyciela

     • brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej

  2. umorzenie z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia

• następuje tylko wtedy, gdy brak tych podstaw stwierdzony został w związku z wniesionym aktem oskarżenia (tylko, gdy postępowanie przygotowawcze zostało przeprowadzone wyczerpująco i wszechstronnie)

  1. wydanie postanowienia o niewłaściwości sądu lub o zmianie wskazanego w akcie trybu postępowania

• konieczność badania właściwości z urzędu

• w razie stwierdzenia niewłaściwości przekazanie do właściwego sądu lub odpowiedniego organu

  1. zwrot sprawy prokuratorowi w celu usunięcia braków postępowania przygotowawczego

  2. wydanie postanowienia o zawieszeniu postępowania

• jeżeli pojawią się okoliczności art. 22 KPK oraz rezygnacja ze ścigania karnego ze względu na oczywistą niecelowość wymierzenia kary art. 11 §1 i2

  1. wydanie postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu

     1. akt oskarżenia obejmuje tymczasowo aresztowanego – z urzędu

     2. konieczność rozstrzygnięcia wniosku oskarżonego lub obrońcy o uchylenie lub zmianę tymczasowego aresztowania na inny środek

     3. zachodzi potrzeba zastosowania określonego środka

  2. wydanie wyroku nakazowego

     • wydanie przez sąd jednoosobowo wyroku nakazowego na posiedzeniu

     • o tym trybie decyduje tylko sąd

     • warunkiem koniecznym: brak wątpliwości, co do okoliczności czynu i winy oskarżonego oraz uznanie za wystarczającą reakcję na wymierzenie kary ograniczenia wolności lub grzywny art. 500 §1 i2

  3. gdy zachodzi możliwość przekazania sprawy do postępowania mediacyjnego art. 339§4

  4. ze względu na zawiłość sprawy lub, jeśli z innych ważnych powodów uzna, że może przyczynić się to do usprawnienia postępowania

• przedmiotem posiedzenia mogą być także:

  • spr. związane z powództwem cywilnym art. 65

  • wyłączenie poszczególnych osób

  • poszczególne czyny do odrębnego rozpoznania

  • dopuszczenie do udziału przedstawiciela społecznego art. 90

• Prawo do uczestniczenia w posiedzeniu art. 339§5

  1. Wszyscy:

     • orzeczenie środków zabezpieczających

     • warunkowe umorzenie

     • skazanie bez rozprawy

     • umorzenie postępowania na podstawie art. 17

     • umorzenie z powodu braku faktycznych podstaw

     • wydanie postanowienia w sprawie tymczasowego aresztowania

  • strony, obrońcy, pełnomocnicy powinni być powiadomieni o miejscu, terminie

  • usprawiedliwione niestawiennictwo powoduje odroczenie posiedzenia art. 117 §3 KPK

    1. Obligatoryjny udział w posiedzeniu:

       • prokurator i obrońca: orzeczenie środka zabezpieczającego – umieszczenie w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym lub w zakładzie zamkniętym ze szczególnym leczeniem lub rehabilitacją

       • prokurator, obrońca, podejrzany: w przedmiocie wniosku prokuratora o warunkowe umorzenie z uwagi na niepoczytalność podejrzanego i zastosowanie środka zabezpieczającego

    2. obligatoryjny udział może wynikać z zarządzenia prezesa sądu lub sądu:

       • do prokuratora, oskarżonego, pokrzywdzonego: warunkowe umorzenie lub skazania bez rozprawy

    3. Posiedzenia sądu bez udziału stron np. art. 500§4, art. 535§3, art. 544§3

3.Przygotowanie do rozprawy głównej. Zarządzenie o wyznaczeniu rozprawy. Tryb wyznaczania składów orzekających. Losowanie sędziów.

• zapewnienie sprawnego przebiegu rozprawy – zasada szybkości i koncentracji procesu – proces powinien przebiegać szybko i trwać możliwie najkrócej a jednocześnie powinien być konsekwentnym ciągiem czynności i zdarzeń bez przerw i zahamowań

• zasada prawdy materialnej nie pozwala na przyspieszenie procesu bez zachowania określonego minimalnego terminu

Przebieg

1. WYZNACZENIE ROZPRAWY i przeprowadzenie jej bez nieuzasadnionej zwłoki art. 348 KPK (o ile nie trzeba uzupełnić aktu oskarżenia, ani podejmować żadnych decyzji na posiedzeniu)

• wyznaczana przez prezesa sądu – jako pisemne zarządzenie; art. 350§1; wskazuje:

  • sędziego albo członków składu orzekającego

  • dzień, godzinę, salę rozprawy

  • strony i inne osoby, które należy wezwać na rozprawę lub zawiadomić o jej terminie

  • inne czynności konieczne do przygotowania rozprawy

• jeżeli oskarżony pozbawiony wolności – zarządzenie doprowadzenia na rozprawę art. 350§2

• system wyboru sądu orzekającego

  1. sędziego albo sędziów powołanych do orzekania w sprawie wyznacza się w kolejności wg wpływu sprawy oraz jawnej dla stron listy sędziów danego sądu lub wydziału sądu – odstępstwo dopuszczalne w razie choroby sędziego lub innej ważnej przeszkody; art., 351§1

  2. w sprawach zagrożonych karą 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotnio – na wniosek prokuratora lub obrońcy (w terminie 7 dni od złożenia aktu oskarżenia/ doręczenia aktu oskarżenia) wyznaczenie składu następuje w drodze losowania, przy którym mają oni prawo być obecni; art. 351§2

  • ograniczenia przyspieszenia terminu

    • pomiędzy doręczeniem zawiadomienia a terminem rozprawy głównej min 7 dni; art. 353§1 – przejaw prawa do obrony oskarżonego – niezachowanie terminu skutkuje złożeniem przez oskarżonego wiążącego wniosku o odroczenie rozprawy art. 353§2

    • dla innych uczestników procesu jest to tylko termin instrukcyjny; uznanie wniosku o odroczenie zależy id uznania sądu

    • wniosek o odroczenie – pisemny, ustny; do protokołu do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego art. 381

1. podjęcie decyzji o DOPUSZCZENIU DOWODÓW I ICH SPROWADZENIA - prezesa sądu; art., 368 KPK

   • uprawnienie prezesa do przychylnego rozpatrzenia wniosku jedynie, jeżeli druga strona się nie sprzeciwiła

   • co do zasady – prezes dopuszcza dowody z urzędu

   • jeżeli sprzeciw lub prezes z urzędu podstanowi o niedopuszczeniu to kieruje sprawę na posiedzenie

   • oddalenie wniosku następuje w formie postanowienia sądu sporządzonego wraz z uzasadnieniem art. 170§3

   • decyzje podjęte przez prezesa sądu nie są dla sądu wiążące

4.Jawność rozprawy głównej i jej ogólny porządek. Jawność rozprawy w aspekcie wewnętrznym i zewnętrznym. Osoby obecne na rozprawie. Udział mass mediów. Wyłączenie jawności rozprawy. Mężowie zaufania. Jawność ogłoszenia wyroków.

1. Zasada publiczności oraz jej ograniczenia

• Art. 355 KPK – rozprawa odbywa się jawnie, a ograniczanie jawności możliwe tylko ustawowo

  • jawność wewnętrzna – odnosi się tylko do stron i osób z nimi współdziałających (ujmowane jako element zasady konradyktoryjności)

  • jawność zewnętrzna

• odnosi się do ogółu społeczeństwa

• jej dotyczy zasada publiczności z art. 355

• spełnia funkcję wychowawczego oddziaływania wymiaru sprawiedliwości oraz funkcję kontroli społecznej nad działalnością organów wymiaru sprawiedliwości

• jawność procesu wpływa na:

• podniesienie poziomu pracy organów procesowych (przestrzeganie form)

• podniesienie poziomu wystąpień uczestników

• wzrost zaufania społeczeństwa

• podniesienie poziomu świadomości i kultury prawnej

• rozszerzenie zasady jawności:

• transmisje radiowe i telewizyjne, itp.

• utrwalanie dźwięku i obrazu z rozprawy

• art. 357 KPK, sąd może zezwolić przedstawicielom radia telewizji itp., na rejestrację obrazu i dźwięku, jeżeli przemawia interes społeczny, nie utrudnia to prowadzenia rozprawy, a interes uczestnika się nie sprzeciwia – sąd może określić warunki, od których uzależnia wydanie zezwolenia art. 357§2 KPK

• ustawa nie zezwala sądowi na udzielanie innym podmiotom zezwolenia na dokonywanie rejestracji wizualnej i audiowizualnej przebiegu rozprawy

• na wniosek strony sąd może zezwolić na rejestrowanie dźwięku (nie może zakłócać prawidłowości postępowania) art. 358

• jawność dotyczy:

• rozprawy przed sądem I instancji, art. 355; sądem II instancji oraz przed SN jako sądem kasacyjnym, art. 355 w zw. 458 i 518

• na rozprawie mogą być obecne: osoby, których sprawa dotyczy, a także inne osoby pełnoletnie i nieuzbrojone art. 356§1

• przewodniczący może zezwolić na uczestnictwo małoletnim oraz osobom uprawnionym do noszenia broni art. 356§2

• jako zarządzenie porządkowe: wydalenie z sali rozpraw osób nieliczących się z powagą sądu art. 372 w zw. 356§3

• publiczność procesu nie może być udostępniona dla nieograniczonej ilości osób – warunki obiektywne ( wielkość pomieszczenia) – karty wstępu na salę sądową – zarządzenie administracyjne, w zakresie porządku i bezpieczeństwa – wydawane po kolei aż do wyczerpania

  • przyczyny wyłączenia jawności:

• art. 45 Konstytucji (ochrona moralności, bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, ochrona życia prywatnego stron lub ważny interes prywatny)

1. obligatoryjne wyłączenie całej rozprawy:

• wniosek prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowania środka zabezpieczającego

• w sprawie o pomówienie lub znieważenie (na wniosek pokrzywdzonego może być jawna)

• postępowanie poprawcze, chyba, że jawność rozprawy wynika ze względów poprawczych

  2. obligatoryjnie sąd wyłącza tajność rozprawy całej lub części, jeżeli jawność mogłaby, art.,360§1

     • wywołać zakłócenie spokoju publicznego

     • obrażać dobre obyczaje

     • ujawnić okoliczności, które ze wzg., na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnice

     • naruszyć ważny interes rozprawy

• sąd wyłącza jawność całości lub części na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściganie art. 360§2

• niejawna część rozprawy, w której następuje odczytanie zeznań świadka incognito art. 393

  3. fakultatywność wyłączenia jawności całości lub części:

     • jeżeli przynajmniej jeden z oskarżonych jest nieletni lub na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat art. 360 §3

     • jeżeli świadek koronny złożył wniosek o wyłączenie jawności na czas jego przesłuchania

     • w związku z przesłuchaniem w charakterze świadka lub biegłych osób:

       • zwolnionych przez organ przełożony z obowiązku zachowania tajemnicy państwowej

       • zwolnionych przez sąd od obowiązku zachowania tajemnicy służbowej lub związanej z wykonywaniem zawodu

     • na żądanie świadka, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę najbliższą art. 183§2

     • w razie potrzeby ujawnienia dokumentów zawierających tajemnicę państwową, służbową lub zawodową art. 226

• KK penalizuje publiczne rozpowszechnianie wiadomości z rozprawy sądowej z wyłączeniem jawności – kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2

• Osoby zaufania art. 361§1 KPK – „cząstkowe ekwiwalenty publiczności”

  • złagodzenie wymogów tajności

  • uprawnienie przewodniczącego do zezwolenia poszczególnym osobom na obecność na rozprawie art. 361 §3

  • zezwolenie na obecność osób powołanych do kierowania działalnością administracyjna sądów

  • w razie wyłączenia jawności mogą być obecne na rozprawie po 2 osoby wskazane przez oskarżyciela publicznego, oskarżyciela posiłkowego oskarżyciela prywatnego i oskarżonego, – jeżeli kilku oskarżycieli to mogą wybrać po 1 osobie

  • wyłączenie osób zaufania, jeżeli zachodzi możliwość ujawnienia tajemnicy państwowej w czasie odczytywania protokołu z zeznań świadka incognito art. 393 §4 oraz w czasie przesłuchania świadka koronnego

• ogłoszenie wyroku zawsze odbywa się jawnie!!! – nie dot., ustnych motywów wyroku; art. 418§3 – po ogłoszeniu wyroku przewodniczący lub jeden z członków składu orzekającego podaje ustnie najważniejsze powody wyroku

• w wypadku wyrokowania poza rozprawą treść wyroku udostępnia się publicznie przez złożenie jego odpisu na okres 7 dni w sekretariacie sądu, o czym należy uczynić wzmiankę w protokole posiedzenia art. 418 a KPK

• tajność bezwzględna: przebieg narady i głosowanie nad orzeczeniem – zezwolenie na jawność niedopuszczalne – obecny może być jedynie protokolant chyba, że jego obecność uznana zostanie za zbędną art. 108 KP

5. Rola przewodniczącego w kierowaniu rozprawą. Obowiązek stawiennictwa oskarżonego. Wydalenie oskarżonego z sali rozpraw. Opuszczenie sali rozpraw przez oskarżonego bez zezwolenia przewodniczącego. Rozprawa bez obecności oskarżonego. Wypowiedzenia stosunku obrończego.

1. przewodniczący sprawdza czy wszystkie wezwane osoby strawiły się na rozprawę

NIESTAWIENNICTWO - jeżeli osoba uprawniona nie stawiła się i nie ma pewności, że została prawidłowo powiadomiona oraz zachodzi uzasadnione podejrzenie, że niestawiennictwo wynikło z powodu przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przeszkód, także, gdy usprawiedliwiła niestawiennictwo i wnosi o nieprzeprowadzenie rozprawy bez jej obecności – rozprawę odracza się /art. 117§2 KPK – patrz dalej

2. przewodniczący sprawdza czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy (sprawdzenie czy powiadomienia nastąpiły we właściwym terminie i czy nieobecności zostały usprawiedliwione art. 381

   • czy nie zachodzi konieczność odroczenia rozprawy ze wzg. na niestawiennictwo

   • czy zachowany 7 dniowy termin między doręczeniem zawiadomień a terminem rozprawy (rozważenie ewentualnego winsoku o odroczenie ze względu na brak czasu na przygotowanie się do rozprawy); jeżeli termin niezachowany w stosunku do oskarżonego i obrońcy to wniosek jest wiążący

   • czy są podstawy do zawieszenia postępowania art. 22

   • czy nie zachodzą przeszkody procesowe w postaci ujemnych przesłanek procesowych art. 17

3. rozstrzygnięcia incydentalne

   • postanowienie o dopuszczeniu przedstawiciela organizacji społecznej art. 90

   • postanowienie o przyjęcie powództwa cywilnego art. 62 i 65

   • postanowienie o niemożności brania udziału w postępowaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego osoby nieuprawnionej, niebędącej pokrzywdzonym oraz w przedmiocie ograniczenia liczby oskarżycieli posiłkowych

   • postanowienie o wniosku w sprawie wyłączenia sędziego, prokuratora i protokolanta z uwagi na obawę braku bez stronności

   • postanowienie w sprawie cofnięcia wniosku o pokrzywdzonego o ściganie

   • decyzja w sprawie przyłączenia się do sprawy z oskarżenia prywatnego innego pokrzywdzonego tym samym czynem

• także rozpatrzenie w kwestii wyłączenia jawności rozprawy głównej oraz udzielenia zezwolenia przedstawicielom mediów na dokonywanie zapisów

• gdy nie zachodzą przeszkody do rozpoznania sprawy przewodniczący zarządza opuszczenie sali rozpraw przez świadków art. 384§1

• uprawnienia przewodniczącego składu orzekającego:

1. podejmowanie decyzji o otwarciu rozprawy lub jej zamknięciu, (art., 381 i 405)

2. sprawdzenie obecności osób wezwanych na rozprawę art., 381

3. wydanie zarządzenia o natychmiastowym zatrzymaniu i doprowadzeniu oskarżonego w razie jego nieusprawiedliwionego niestawiennictwa art. 382

4. kierowanie postępowaniem dowodowym art. 366

5. decyzja o przychylnym załatwieniu wniosku dowodowego, któremu inna storna się nie sprzeciwiła art. 368

6. decyzja o przerwaniu rozprawy głównej art. 401§1

7. umożliwienie stronom wypowiedzenia się, co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu art. 367§1

8. uchylanie pytań sugerujących treść odpowiedzi oraz nieistotnych art., 171§4 i 6

9. wydawanie w ramach policji sesyjnej wszelkich zarządzeń niezbędnych do utrzymania na sali sądowej spokoju i porządku, art., 373 – jeżeli oskarżony nie zastosuję się po upomnieniu przewodniczący może wydalić go na pewien czas z sali rozpraw, art. 375§1 – umożliwia to kontynuowanie rozprawy

10. udzielenie zezwolenia na obecność na rozprawie toczącej się z wyłączeniem jawności art. 361§3

11. pouczenie świadka koronnego, że ma prawo do złożenia wniosku o wyłączenie jawności rozprawy na czas jego przesłuchania

12. udzielenie głosu stronom i innym podmiotom po zamknięciu przewodu sądowego art. 406

13. kierowanie naradą i głosowaniem art. 109

14. ogłoszenie wyroku oraz pouczenie o prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia

• od zarządzeń wydanych na rozprawie przez przewodniczącego przysługuje odwołanie do składu orzekającego art. 373 KPK

• uprawnienia sądu (składu orzekającego):

1. rozpatrywanie odwołań od zarządzeń przewodniczącego, jeżeli skład orzekający jest kolegialny art. 373 KPK

2. wyrażenie zgody na cofnięcie przez uprawniony podmiot wniosku o ściganie art. 12§3

3. wyłączenie jawności rozprawy w całości lub części art. 360

4. odraczanie rozprawy art., 404§1

5. wydawanie zezwolenia mass mediom na dokonywanie zapisów art., 357

6. oddalanie wniosku dowodowego art., 170§3

7. wyrażanie zgody na ograniczenie postępowania dowodowego art. 387

8. podjęcie decyzji o zleceniu przedstawienia przez oskarżyciela publicznego określonych dowodów w związku z ujawnieniem na rozprawie istotnych braków postępowania przygotowawczego art., 397

   • przewodniczący podejmuje decyzje związane z kierowaniem w formie zarządzeń; a sąd w tym zakresie w formie postanowień

6. Rozpoczęcie rozprawy głównej. Skutki niestawiennictwa oskarżonego i powoda cywilnego. Otwarcie przewodu sądowego. Wyjaśnienia oskarżonego. Wniosek oskarżonego o wydanie wyroku skazującego. Ograniczenie postępowania dowodowego. Warunkowe odczytanie protokołów z wyjaśnień oskarżonego, zeznań świadka, innych protokołów i dokumentów. Obecność oskarżonego w toku czynności dowodowych.

NIESTAWIENNICTWO

• po stwierdzeniu, że zawiadomienia i wezwania zostały doręczone z zachowaniem przepisów rozważa się przyczyny niestawiennictwa z punktu widzenia możności przeprowadzenia postępowania

1. oskarżony

   • obecność obowiązkowa, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej (art. 374§1 i 382 KPK)

   • przeprowadzenie bez oskarżonego wyjątkowo, gdy:

     1. post. uproszczone, gdy warunki do wydania wyroku zaocznego art. 479

     2. post. w sprawach z oskarżenia prywatnego art. 485

     3. post. w sprawie wydania wyroku łącznego art. 573§2

     4. jeżeli oskarżony powiadomiony osobiście nie stawił się bez usprawiedliwienia art. 377§3

     5. jeżeli wprawił się z własnej winy w stan niezdolności do udziału w rozprawie art. 377§1

     6. jeżeli zawiadomiony o terminie oświadczy, że nie weźmie udziału w rozprawie art. 377§3

     7. jeżeli uniemożliwia doprowadzenie do na rozprawę art. 377§3

   • przeprowadzenie innych czynności:

     1. jeżeli oskarżony, który złożył już wyjaśnienia, opuścił salę rozpraw bez zezwolenia przewodniczącego, sąd może prowadzić rozprawę w dalszym ciągu, a wydany wyrok nie jest uważany za zaoczny art. 376§1

     2. sąd może dokończyć rozprawę, jeżeli po złożeniu wyjaśnień zawiadomiony o terminie rozprawy odroczonej lub przerwanej nie stawił się na rozprawę bez podania usprawiedliwienia art. 376§2

     3. sąd może kontynuować rozprawę w razie wydalenia na pewien czas z sali rozpraw oskarżonego, który zachowuje się w sposób zakłócający porządek rozprawy lub godzący w powagę sądu art. 375§1

     4. sędzia wyznaczony lub sąd wezwany może przeprowadzić dowód podczas nieobecności oskarżonego pozbawionego wolności art. 396

2. obrońca

   • niestawiennictwo powoduje konieczność odroczenia rozprawy, zarówno wtedy, gdy obrona jest obligatoryjna jak i wtedy, gdy obrona nie jest obowiązkowa, lecz oskarżony oświadczy, że chce korzystać z pomocy obrońcy

3. prokurator

   • w sprawach z oskarżenia publicznego toczących się w postępowaniu zwyczajnym udział prokuratora jest obowiązkowy

   • nie ma on jednak obowiązku uczestniczenia w rozprawie w sprawach wszczętych przez subsydiarnego oskarżyciela publicznego w trybie art. 55§1

   • niestawiennictwo prokuratora, gdy jego obecność jest obowiązkowa powoduje, że sprawa nie powinna się odbyć

   • prowadzenie rozprawy przez sąd pomimo jego nieobecności stanowi uchybienie procesowe- względna przyczyna odwoławcza, jeżeli uchybienie to mogło mieć wpływ na treść orzeczenia

4. finansowy organ dochodzenia

   • w sprawach, w których prowadzi dochodzenie, a następnie wnosi i popiera akt oskarżenia udział jest obowiązkowy

   • skutki rozpoznania bez jego obecności – jak u prokuratora

5. nieprokuratorski oskarżyciel publiczny

   • w postępowaniu uproszczonym nie tamuje toku rozprawy ani posiedzenia art. 477

6. oskarżyciel posiłkowy i przedstawiciel społeczny

   • niestawiennictwo nie stanowi przeszkody w prowadzeniu sprawy

7. oskarżyciel prywatny

   • nieusprawiedliwione niestawiennictwo powoduje umorzenie postępowania art. 383

8. powód cywilny

   • nieusprawiedliwione niestawiennictwo do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego – sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania – chyba, że złożono wniosek o rozpoznanie bez jego obecności

9. pełnomocnicy stron

   • nie wstrzymuje toku rozprawy, chyba, że ich obecność na rozprawie jest obowiązkowa art. 89 i 117§3

10. świadek

    • rodzaj orzeczenia zależy od konkretnej sytuacji

    • jeżeli możliwe przeprowadzenie postępowania dowodowego w pozostałej części to nie ma podstaw do odroczenia

    • w razie niemożności odczytania zeznań świadka w trybie art.. 391 – 398 należy rozprawę przerwać

    • jeżeli obecność świadka konieczna ze względu na przeprowadzenie innych dowodów to sprawę się odracza

    • nieusprawiedliwione niestawiennictwo – reakcja z art. 285

11. biegły

    • decyzja zależna od okoliczności sprawy

2. PRZEWÓD SĄDOWY

• jest to najważniejsza podfaza rozprawy głównej, następuje na niej właściwe dowodowe rozpoznanie sprawy przez sad

Etapy:

oczytanie aktu oskarżenia przesłuchanie oskarżonego (poprzedzone pouczeniem oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień, odpowiedzi na pytania) dalsze postępowanie dowodowe zamknięcie przewodu sądowego

Ad.1 Akt oskarżenia (AO)

• odczytuje na rozprawie:

  1. oskarżyciel publ.; subsydiarny oskarżyciel posiłkowy; oskarżyciel prywatny – wnoszący skargę

  2. protokolant, (gdy tryb uproszczony z oskarżenia publicznego, lub, gdy oskarżyciel publ. jest nieobecny i sad się na to decyduje)

• akt oskarżenia powinno się odczytać wraz z uzasadnieniem, lecz można to uczynić bez odczytywania uzasadnienia, gdy:

  1. strony wyraża na to zgodę

  2. szczególnie obszerne uzasadnianie /kilkadziesiąt - kilkaset/ (nawet bez zgody stron) - wtedy tylko przedstawia się podstawy oskarżenia - wskazanie faktów i dowodów

     • decyzje o sposobie przedst. AO podejmuje PROKURATOR, (ale sąd może wydać zarządzenie o przeczytaniu całości, także, gdy oskarżony o to wnioskuje i jest to podyktowane jego interesem)

• akt oskarżenia odczytuje się na ROZPRAWIE:

1. prowadzonej pierwszy raz w danej sprawie

2. po uchyleniu orzeczenia przez sąd, (gdy środek odwoławczy)

3. po uchyleniu orzeczenia przez SN (uwzględnienie kasacji)

4. po uchyleniu orzeczenia (wniosek o wznowienie postęp. sądowego, gdy w syt. 1, 2, 3 nastąpiło przekazanie do sądu I instancji do ponownego rozpatrzenia)

5. po przerwanej rozprawie, gdy sąd zdecyduje, że konieczne jest jej prowadzenie od początku lub skład sądu zmienił się

6. odroczonej, gdy prowadzi się od początku w wyniku przekroczenia terminu odroczenia

7. sprawa od początku w wyniku przekroczenia terminu odroczenia wydania wyroku (7 dni)

   • odpowiedź na akt oskarżenia - novum w naszej procedurze, oskarżony może ją wnieść, pisemna

- przewodniczący musi poinformować o jej treści (nie musi odczytać byle nie było dużej dysproporcji)

- daje możliwość ustosunkowania się do AO

- informacja o treści odpowiedzi na AO musi być odnotowana w protokole

Ad.2. Przesłuchanie oskarżonego (PO)

• etap, w którym oskarżony może złożyć wyjaśnienia

• przebieg:

1. pouczenie oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, o prawie odmowy składania wyjaśnień i udzielania odpowiedzi na pytania

2. pytanie czy oskarżony przyznaje się do zarzucanego czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie

3. przesłuchanie:

   1. swobodna relacja

   2. zadawanie pytań uzupełniających

4. pouczenie oskarżonego o prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz wyjaśnień, co do dowodów

   • oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani dostarczania dowodów na swoja niekorzyść (art.5 domniemanie niewinności)- zgodność z PM i MPPOiP - oskarżony w ograniczonym zakresie podlega biernemu obowiązkowi poddania się badaniom i zabiegom, (gdy nie wymagają jego wypowiedzi):

     1. oględziny zewnętrzne ciała (np. odciski, zdjęcia itd.)

     2. badania psychologiczne i psychiatryczne, zabiegi niechirurgiczne i tylko przez lekarza)

     3. pobranie wymazu ze śluzówki policzków, (gdy jest konieczne i nie zagraża zdrowiu oskarżonego i innych osób)

• oskarżony nie ma obowiązku podejmowania jakichkolwiek działań, które mogłyby pomoc w wyjaśnieniu okoliczności sprawy. ma prawo do składania wyjaśnień, ale może odmówić ich składania w całości lub odpowiedzi na poszczególne pytania. (obowiązek o poinformowaniu o tym oskarżonego spoczywa na organach postępowania przygotowawczego i na przewodniczącym składu orzekającego - gdy nie poinformowano go wtedy prawo zdyskwalifikowania wyjaśnień jako dowodu)

• złożone przez oskarżonego wyjaśnienie, jako wyraz swobodnej decyzji poinformowanego o swych uprawnieniach uczestnika procesu, stanowi pełnoprawny środek dowodowy.

  • oskarżony nie ma obowiązku mówienia prawdy

  • pomówienie – jeden z rodzajów wyjaśnień os. zainteresowanej wynikiem procesu; dwa rodzaje:

    1. gdy współoskarżony zwala cala winę na innego oskarżonego w tej samej sprawie żeby siebie wybielić

    2. złożone, gdy oskarżony przyznaje się do winy, ale twierdzi jednocześnie, że także inna osoba brała udział w przestępstwie

• należy poddać wnikliwej ocenie czy są logiczne, nie wykazują chwiejności, albo czy nie są wręcz nieprawdopodobne

  • odczytanie protokołów wyjaśnień oskarżonego złożonych poprzednio ( w postępowaniu przygotowawczym lub na innej rozprawie, ale tylko, gdy był oskarżonym lub podejrzanym nie, gdy był świadkiem):

    1. gdy oskarżony odmawia wyjaśnień

    2. wyjaśnia odmiennie niż poprzednio

    3. oświadcza, ze pewnych okoliczności nie pamięta

• po odczytaniu protokołu przewodniczący zwraca się do oskarżonego o wypowiedzenie się na temat jego treści i sprzeczności (oskarżony ma prawo odmówić ustosunkowania się)

• sporne jest czy oskarżony odpowiada za fałszywe składanie zeznań w szczególności za zniesławienie i fałszywe oskarżanie innej osoby - oskarżony na pewno odpowiada za:

  1. fałszowanie dowodów,

  2. nakłanianie świadków do składania fałszywych zeznań,

  3. stosowania groźby wobec sędziów itp.

• fazy przesłuchania: ---------- tryb przesłuchiwania; art. 171 KPK

  1. faza swobodnej relacji (wyjaśnienia oskarżonego)

  2. udzielanie odpowiedzi na pytania w celu uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi, prawo do zadawania pytań:

     1. organ przesłuchujący

     2. obrońcy

     3. pełnomocnicy

     4. biegli

     5. podmiot określony w art. 416 par.2

        • kolejność:

          1. oskarżyciel publiczny

          2. oskarżyciel posiłkowy

          3. pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego

          4. oskarżyciel prywatny

          5. pełnomocnik oskarżyciela prywatnego

          6. powód cywilny

          7. pełnomocnik powoda cywilnego

          8. biegły

          9. podmiot z art. 416

          10. obrońca

          11. oskarżony

          12. członkowie składu orzekającego (przewodniczący może uchylać pytania,

          13. które są nieistotne lub takie, które sugerują treść odpowiedzi)

              • "przyznanie się do zarzucanego czynu” „ przyznanie się do winy" _ potwierdzenie zarówno podmiotowej jak i przedmiotowej strony

              • po zakończeniu przesłuchania oskarżonego przewodniczący poucza go o prawie do zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień, co do każdego dowodu.

• treść wyjaśnień może mieć istotne znaczenie dla możliwości stosowania niektórych instytucji procesowych mających na celu przyspieszenie i uproszczenie postępowania:

1. skazanie bez rozprawy, na wniosek prokuratora za zgodą oskarżonego

2. zastosowanie instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności karnej ( do zakończenia pierwszego przesłuchania)

3. częściowe przeprowadzenie postępowania dowodowego

wszystkie, gdy wyjaśnienia oskarżonego nie budzą wątpliwości!

A. Skazanie bez rozprawy ≠ przyznanie się do winy

• ale uprzednia zgoda oskarżonego na skazanie bez rozprawy będzie odczytywana jako ekwiwalent przyznania się do winy

• przyznanie się do winy nie jest tez warunkiem formalnym przy dobrowolnym poddaniu się odpowiedzialności karnej

B. Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności karnej

• wniosek oskarżonego o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego:

  1. jeżeli uczyni to do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych w rozprawie gł.

  2. jeżeli stoi pod zarzutem występku

  3. jeżeli zaproponuje wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego

• sąd nie jest związany wnioskiem oskarżonego

• sąd może się przychylić do wniosku, jeżeli spełnione zostaną powyższe warunki i nie sprzeciwi się temu PROKURATOR I POKRZYWDZONY (musza się tez zgodzić na modyfikacje wniosku)

• oskarżonemu bez obrońcy można przydzielić obrońcę z urzędu na jego wniosek. ( sąd powinien pouczyć oskarżonego o takiej możliwości, jeżeli sprawa jest zawiła)

• KPK zapewnia oskarżonemu możliwość aktywnego działania, tzn. uczestniczenia przy wszystkich czynnościach dowodowych (wyj. Gdy zachodzi podejrzenie, iż obecność oskarżonego może powodować skrępowanie świadka, współoskarżonego lub biegłego wtedy się go wyprowadza)=> tylko w stosunku do dowodów osobowych nie Np. przy oględzinach rzeczy, bardzo wyjątkowa sytuacja!!! - zarządzenie wyprowadzenia powinno być wpisane do protokołu i podlega zaskarżeniu, (gdy się go wprowadza informuje się go o treści zeznań i może on udzielić wyjaśnień)

C. Częściowe przeprowadzenie postępowania dowodowego

• wyjaśnienia muszą być złożone na rozprawie, przed sądem orzekającym a nie w post. przygotowawczym

• muszą się na to zgodzić strony (wyraźnie odnotowane w protokole)

• przepis ten prowadzi do częściowego ograniczenia postępowania dowodowego a nie zaniechania go w całości

  • Przewodniczący

• dbanie o prawidłowy przebieg rozprawy – formalne i materialne przewodnictwo

• wyjaśnienie wszystkich okoliczności sprawy

• obowiązek formalnego i materialnego kierownictwa rozprawy (art. 366 KPK)

• powinien umożliwić stronom i ich przedstawicielom wypowiedzenie się, co do kwestii podlegających rozstrzygnięciu

• prawo oddania głosu innym stronom, jeżeli inna zabiera glos w jakiejś kwestii( obrońcy i oskarżonemu przysługuje głos ostatni)

• Strony mogą jedynie:

1. składać wnioski dowodowe

2. zadawać pytania świadkom, biegłym, współoskarżonym

3. wypowiadać się, co do poszczególnych dowodów

Favor defensionis- uprawnieni obrońcy i oskarżonego do zabierania głosu po innych uczestnikach procesu i to zarówno w toku rozprawy jak i w fazie wygłaszania przemówień końcowych (tzn. przywilej obrończy)

Ad.3. Dalsze postępowanie dowodowe

• dowody popierające, AO powinny być przedstawione w miarę możliwości przed dowodami obrony(, ale są odstępstwa od tej zasady)

• oskarżony ma prawo uczestniczenia we wszystkich czynnościach dowodowych chyba, że oddziałuje krępująco i powodowałoby to trudności w składaniu zeznań

• pokrzywdzony ma prawo do przebywania na sali rozpraw cały czas nawet, gdy nie jest oskarżycielem posiłkowym, prywatnym

• może polegać na:

1. przesłuchanie świadków, biegłych i specjalistów

2. odczytywanie protokołów, opinii oraz innych dokumentów urzędowych i prywatnych

3. udostępnienie dowodów rzeczowych

4. przeprowadzenie oględzin

5. eksperyment procesowy

7. Zwrot sprawy prokuratorowi do uzupełnienia postępowania przygotowawczego. Istota. Przyczyny. Procesowe uwarunkowania zwrotu sprawy prokuratorowi – etapowość procesu.

ISTOTNE BRAKI POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO - ART. 345 § 1, ART. 397 § 1

• najistotniejszą cechą braku uzasadniającego zwrot sprawy w tym trybie jest to, że jego usunięcie w wyniku czynności sądu powodowałoby znaczne trudności. Chodzi tu, z jednej strony, o pracochłonność tych czynności, a z drugiej - o niezbędny do tego czas, w sytuacji gdy ustawa procesowa stawia wymóg (art. 366 § 2), aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie.

• przede wszystkim te, które uniemożliwiają rozstrzygnięcie sprawy na pierwszej rozprawie głównej (art. 366 § 2), a wiążą się z czynnościami właściwymi (typowymi) dla postępowania przygotowawczego, które powinny być przeprowadzone przed podjęciem przez oskarżyciela decyzji o wniesieniu aktu oskarżenia (art. 331).

• żadna sprawa z uchwytnymi już w toku przygotowań do rozprawy głównej brakami pod względem dowodowym - których usunięcie przez sąd powodowałoby znaczne trudności i prowadziłoby do konieczności wielokrotnego odraczania i przerywania rozprawy - nie powinna zostać skierowana do merytorycznego jej rozstrzygnięcia (III KZ 42/71)

• Są to zarówno uchybienia w zakresie kompletności materiału dowodowego (dowody, które zostały ujawnione, ale nie zostały przeprowadzone), zebranego w toku postępowania przygotowawczego, jak i wadliwość czynności procesowych przeprowadzonych w tym stadium postępowania (np. przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego w sposób sprzeczny z wymogami określonymi w art. 193 i n.).

• Braki postępowania przygotowawczego uznać należy za istotne w każdym wypadku, gdy ze względu na ich rodzaj lub liczbę (ilość) uniemożliwiają wydanie orzeczenia w rozsądnym czasie.

• braki postępowania przygotowawczego, uzasadniające zwrot sprawy w tym trybie, to braki tej samej co najmniej rangi, co potrzeba poszukiwania dowodów (SA w Katowicach II AKz 182/06, LEX nr 191739).

Przykłady z orzecznictwa

• akt oskarżenia nie odpowiada warunkom formalnym (art. 337 § 1), co uniemożliwia lub co najmniej znacznie utrudnia rozpoznanie sprawy (SN I KR 323/81, OSNKW 1982, nr 10-11, poz. 80),

• brak przeprowadzenia eksperymentu na okoliczność poznania faktów, które można ustalić jedynie przez dokonanie określonych czynności na miejscu zdarzenia (SN WZ 40/07, BPK SN 2007, nr 16, poz. 22).

• dopiero w akcie oskarżenia, a nie w trybie określonym w art. 314, ma miejsce dokonanie oznaczenia czasu i miejsca popełnienia przez podejrzanego zarzuconego mu czynu (SN I KR 119/85, OSPiKA 1986, z. 9, poz. 193).

• gdy od wyników uzupełniającego postępowania dowodowego zależeć może charakter i rozmiar odpowiedzialności osób objętych dotychczasowym aktem oskarżenia (SN III KZP 200/72, OSNKW 1973, nr 5, poz. 66; SN IV KZ 102/77, LEX nr 21757),

• istotne ograniczenie prawa do obrony podejrzanego na etapie postępowania przygotowawczego, wynikające z postawienia mu zarzutów popełnienia czynów, których jednoczesne przypisanie jest wykluczone ze względów materialno-prawnych (SN I KZP 1/09, OSNKW 2009, nr 12, poz. 99)

• jako takie braki wskazać można potrzebę przeprowadzenia dowodu z opinii licznego grona biegłych różnych specjalności, gdy połączone to jest z koniecznością uzyskania dostępu do nieznanej jeszcze co do zakresu dokumentacji, czy potrzebę przeprowadzenia bardziej skomplikowanego eksperymentu procesowego, z udziałem wielu osób, co wiąże się trudnościami technicznymi i organizacyjnymi zabezpieczenia jego przeprowadzenia.

• Jeżeli wszechstronne wyjaśnienie sprawy (zwłaszcza umożliwienie wydania przez biegłego pełnej opinii w istotnej kwestii) wymaga poznania takich faktów, które można ustalić jedynie w wyniku dokonania określonych czynności w miejscu zamieszkania pokrzywdzonego, to zaniechanie tych czynności w postępowaniu przygotowawczym stanowi istotny brak, którego usunięcie w drodze dokonania tych czynności w postępowaniu sądowym powodowałoby znaczne trudności, co uzasadnia zwrot sprawy prokuratorowi w celu uzupełnienia postępowania przygotowawczego (SN Rw 680/75, OSNKW 1976, nr 4-5, poz. 69, post. SN z 19 września 1975 r., Z 38/75, OSNKW 2/1976, poz. 36),

• Nieczytelność protokołów i dokumentów sporządzonych w toku postępowania przygotowawczego stanowi istotny brak tego postępowania w rozumieniu art. 339 § 3 pkt 4 (SN Z 39/79, OSNKW 1980, nr 3, poz. 30).

• Nieprzepisanie treści utrwalonych za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk nie stanowi istotnego uchybienia w przeprowadzeniu postępowania przygotowawczego, uzasadniającego zwrot akt sprawy prokuratorowi na podstawie art. 339 § 3 pkt 4 (SN II KZ 39/82, OSNKW 1982, nr 6, poz. 34).

• Nieprzeprowadzenie w postępowaniu przygotowawczym dowodu z opinii sądowo-psychiatrycznej, w wypadku gdy na podstawie ujawnionych okoliczności zachodziła uzasadniona wątpliwość co do poczytalności sprawcy, uznać należy za istotny brak postępowania przygotowawczego (SN IV KZ 207/78, OSNKW 1979, nr 5, poz. 60).

• niezaznajomienie podejrzanego ze zgromadzonym w toku postępowania przygotowawczego materiałem dowodowym (SA w Szczecinie II AKz 268/06, LEX nr 284361).

  • SA w Białymstoku II AKz 295/09, Prok. i Pr. 2010, nr 3, poz. 40.

  • SA w Katowicach II AKz 566/09, Prok. i Pr. 2010, nr 6, poz. 28;

  • SA w Warszawie II AKz 434/08, OSA 2010, z. 1, poz. 2;

  • SN I KZP 1/09, OSNKW 2009, nr 12, poz. 99;

• usunięcie braków przez sąd jest niewykonalne albo powodowałoby przedłużenie postępowania wskutek konieczności wielokrotnego przerywania lub odraczania rozprawy (SN II KZ 210/81, OSNPG 1982, nr 11, poz. 153),

• W sytuacji gdy prowadzący śledztwo ograniczył się w zasadzie do jednostronnego zebrania dowodów i nie wyczerpał w sposób oczywisty materiału dowodowego, sąd uprawniony jest, na podstawie art. 339 § 3 pkt 4, do zwrotu akt w celu uzupełnienia śledztwa (SN III KZ 42/71, OSNKW 1971, nr 12, poz. 195).

• wydanie przez biegłego opinii wymaga poznania takich faktów, które można ustalić jedynie w wyniku dokonania określonych czynności w miejscu zamieszkania pokrzywdzonego (SN Z 35/75, OSNKW 1976, nr 2, poz. 35),

• zaniechanie przeprowadzenia kluczowej w sprawie konfrontacji między oskarżonym a pokrzywdzonym (SA w Katowicach II AKz 206/07, KZS 2007, z. 7-8, poz. 115)

• zaniechanie przeprowadzenia w toku postępowania przygotowawczego dowodów czy innych czynności procesowych o wadze bez porównania mniejszej niż opinia biegłych, gdy przeprowadzenie ich wszystkich w toku postępowania sądowego wymagałoby odroczenia rozprawy, nawet gdyby miało to następować wiele razy, ale w sumie na czas co najmniej kilku miesięcy.

• zaniechanie w poważnej sprawie gospodarczej przeprowadzenia w toku śledztwa dowodu z opinii licznego zespołu biegłych, których czynności badawcze wymagają pracochłonnych czynności, trwających co najmniej kilka miesięcy,

8. Proces wpadkowy. Pomoc prawna. Zmiana kwalifikacji prawnej czynu. Przerwa i odroczenie rozprawy. Zamknięcie przewodu sądowego.

PRZERWANIE ROZPRAWY GŁÓWNEJ – przewodniczący

1. dla sprawdzenia dowodu

2. dla wypoczynku

3. z innej przyczyny (np. choroba sędziego, ławnika, oskarżonego lub jego obrońcy

zarządzenie przewodniczącego powinno być odnotowane w protokole rozprawy z podaniem przyczyny

• każdorazowa przerwa w rozprawie nie może trwać dłużej niż 35 dni

• istnieje możliwość wielokrotnego przerywania rozprawy

• w razie przekroczenia terminu przerwy rozprawę uważa się za odroczoną i w związku z tym prowadzi się ją w nowym terminie od początku – obowiązek stawienia się bez wezwania

• czas trwania przerwy w rozprawie toczącej się w trybie uproszczonym nie może przekraczać 21 dni

  • przerwa w rozprawie nie wyklucza możliwości podejmowania określonych rozstrzygnięć przez sąd na posiedzeniu np., co do stosowania środka zapobiegawczego, rozstrzygnięcia wniosku dowodowego

• wymaga się w takim wypadku by orzeczenia wydawał sąd w tym samym personalnie składzie, w jakim rozpoznaje sprawę; jeżeli jest to niemożliwe sąd orzeka w takim samym składzie, to znaczy w takim samym rodzajowo składzie, w jakim rozpoznawał sprawę na rozprawie głównej

• rozprawę przerwaną prowadzi się po przerwie w dalszym ciągu, co oznacza ze nie ponawia się czynności już uprzednio dokonanych; należy ją jednak prowadzić od początku, gdy:

  1. obligatoryjnie - gdy skład sądu uległ zmianie

  2. fakultatywnie - gdy sąd uzna to za konieczne

ODROCZENIE SPRAWY

• postanowienie wydaje sąd

• sąd może odroczyć rozprawę tylko wtedy, gdy zarządzenie przerwy nie byłoby wystarczające

• rozprawę odroczona prowadzi się w nowym terminie od początku; wyjątkowo prowadzi się odroczona rozprawę w dalszym ciągu, jeżeli skład sądu nie uległ zmianie

• odroczenie wydania wyroku:

  • szczególny rodzaj odroczenia

  • w sprawie zawiłej albo z innych ważnych powodów

  • na czas nieprzekraczający 7 dni

• takie odroczenie nie skutkuje obowiązkiem prowadzenia rozprawy odroczonej w nowym terminie od początku, chyba, że termin 7-dniowy zostanie przekroczony

• przerwa w rozprawie przeznaczona na dokończenie narady i glosowania

• przepis nie zabrania kilkakrotnego odraczania wydania wyroku, jednak łączny termin odroczenia nie może przekroczyć 7 dni

	PRZERWA	ODROCZENIE
kto?	przewodniczący	sąd
kiedy?	sprowadzenie dowodu wypoczynek inna ważna przyczyna	gdy zarządzenie przerwy niewystarczające
jak długo?	do 35 dni	powyżej 35 dni
następstwa	rozprawę prowadzi się w dalszym ciągu od początku, gdy: skład sądu uległ zmianie sąd uzna to za konieczne	sprawę prowadzi się od nowa wyjątkowo w dalszym ciągu, jeżeli skład sądu uległ zmianie

• braki postępowania przygotowawczego art. 397KPK

  • mogą ujawnić się w toku przewodu sądowego

• jeżeli ich usunięcie przez sąd uniemożliwiałoby wydanie prawidłowego orzeczenia w rozsądnym terminie

• przeszkód tych nie można usunąć - sąd może przerwać albo odroczyć rozprawę, zakreślając oskarżycielowi publicznemu termin do przedstawienia dowodów, których przeprowadzenie pozwoliłoby na usuniecie dostrzeżonych braków

  • rozszerzenie oskarżenia na rozprawie

• akt oskarżenia zakreśla podmiotowe i przedmiotowe granice oskarżenia

1. prawo procesowe nie przewiduje możliwości podmiotowego rozszerzenia aktu oskarżenia w toku rozprawy, a wiec objęcia rozpoznaniem sądowym także kwestii odpowiedzialności karnej innej osoby, która nie była objęta aktem oskarżenia

2. możliwe jest wyjątkowo i to pod szczególnymi rygorami przedmiotowe rozszerzenie oskarżenia na rozprawie, zwane również procesem wpadkowym

gdy na podstawie okoliczności, jakie wyszły na jaw w toku rozprawy, oskarżyciel zarzucił oskarżonemu inny czyn, oprócz objętego aktem oskarżenia

• nie jest wiążący dla sądu; sąd rozpozna nowe oskarżenie na tej samej rozprawie jedynie wtedy, gdy oskarżony wyrazi na to zgodę, a sąd nie stwierdzi konieczności przeprowadzenia postępowania przygotowawczego

• w razie odroczenia sprawy oskarżyciel wnosi nowy lub dodatkowy akt oskarżenia

  • odpowiedzialność prawna oparta jest na dwóch podstawach

1. podstawa faktyczna – określenie zarzucanego czynu – konieczna tożsamość czynu w czasie rozprawy; nie jest zachowana, gdy:

   1. zachodzi różność podmiotu czynu (ustalenie, że czyn popełniła inna osoba)

   2. zachodzi różnica dóbr prawnych, (jeżeli oskarżenie dotyczy kradzieży nie można skaza© za pobicie)

   3. zachodzi różnica w osobie pokrzywdzonego (połączona z jakąkolwiek różnicą dotyczącą miejsca czynu, czasu czynu, przedmiotu wykonawczego lub ustawowych znamion czynu

      • dochodzi do umorzenia lub uniewinnienia

      • nie jest przeszkodą dla nowego aktu oskarżenia o inny czyn

2. podstawa prawna – kwalifikacja prawna zarzucanego czynu, na która składa się przepis lub zespół przepisów prawa materialnego zastosowanych do tych czynów

   • zmiana kwalifikacji prawnej czynu

• dopuszczalna zarówno w postępowaniu przygotowawczym jak i w postępowaniu jurysdykcyjnym

• może być o niej mowa tylko wówczas, gdy nie powoduje ona wyjścia poza granice oskarżenia, co oznacza niemożność orzekania poza granicami wspomnianej wcześniej tożsamości

• sąd nie jest związany ani samym opisem, ani tez kwalifikacją prawną czynu podana oskarżyciela, wiąże go natomiast czyn jako zdarzenie faktyczne

• to jedynie zmiana prawnego obrazu tego samego stanu faktycznego

• na wniosek oskarżonego można przerwać rozprawę w celu umożliwienia mu przygotowania się do obrony

• możliwe są dwa rodzaje zmiany kwalifikacji prawnej czynu:

1. zmiana polegająca na przyjęciu innej podstawy normatywnej do ustalonego stanu faktycznego, bez dokonywania modyfikacji opisu czynu; do prawidłowo ustalonego stanu faktycznego przyjęto w akcie oskarżenia bledną ocenę prawna, tzw. zmiana samoistna

2. zmiana polegająca na przyjęciu innej kwalifikacji prawnej z uwagi na wynikającą z przewodu sądowego zmianę ustaleń faktycznych powodujących konieczność zmiany opisu czynu przyjętego przez oskarżyciela, tzw. zmiana następcza

• uprzedzenie wszystkich storn o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej

• jeżeli sąd dojedzie w trakcie narady do wniosku, że możliwa jest taka zmiana to ma obowiązek wznowić przewód sądowy i uprzedzić o możliwości zmiany kwalifikacji

Ad.4 Zamknięcie przewodu sądowego

• po przeprowadzeniu wszystkich dowodów

• przewodniczący pyta czy strony chcą uzupełnić postępowanie dowodowe

• jeżeli nie: zamyka przewód sądowy – przewodniczący

wznawia – sąd – możliwe do ogłoszenia wyroku

9. Głosy stron. Kolejność udzielania głosu. Repliki sądowe. Uwarunkowania i nstępstwa procesowe. Dopuszczalność protokołowania.

• prawo do wypowiedzenia się o zakończeniu postępowania dowodowego – poprzedzają etap wyrokowania

• kompleksowe całościowe przedstawienie sądowi swojego stanowiska

• kolejność przemówień - nie wolno zmieniać:

1. oskarżyciel publiczny

2. oskarżyciel posiłkowy

3. oskarżyciel prywatny

4. powód cywilny

5. przedstawiciel społeczny, gdy jest

6. obrońca oskarżonego

7. oskarżony – zawsze jako ostatni

8. pełnomocnicy przed stronami

• ustawa nie reguluje czasu trwania i treści głosu (proporcjonalnie do materiału dowodowego) – ograniczone zasadami kultury zachowania się w sądzie

• jest to uprawnienie podmiotu nie obowiązek

• przewodniczący może zwróci uwagę, odebrać głos, przerwać przemówienie, jeśli ktoś się powtarza mówi nie na temat itd.

• udzielenie oskarżonemu głosu jako ostatniemu to jego gwarancja praw a nie przepis porządkowy - ostatnie słowo należy brać pod uwagę podczas narady i wydawania wyroku

• ostatnie słowo podlega dokładnemu zaprotokołowaniu

• prawo do repliki-, jeżeli powód albo powód cywilny ponownie zabierze głos obrońca i oskarżony tez mają prawo, po ostatnim głosie oskarżonego strony mają prawo do 1 repliki na więcej musi zgodzić się przewodniczący

• odmienna jest kolejność przemówień w postępowaniu kasacyjnym i apelacyjnym

10. Wyrokowanie. Tajność pokoju narad. Odroczenie wydania wyroku.

4. WROKOWANIE

• wyrokowanie jest fazą rozprawy, w której sąd na podstawie całokształtu materiałów dowodowych ujawnionych podczas przewodu sądowego, przy rozważaniu argumentacji wynikającej z głosów stron, rozstrzyga kwestę odpowiedzialności prawnej oskarżonego za zarzucany mu czyn

• podfazy:

  1. narada nad wyrokiem

  2. głosowanie nad wyrokiem

  3. sporządzenie wyroku na piśmie

  4. promulgacja wyroku

  • ogłoszenie wyroku

  • ustne przytoczenie najważniejszych powodów wyroku

  • pouczenie stron o prawie, terminie i sposobie zaskarżenia wyroku

• narada i głosowanie

• po wysłuchaniu stron niezwłocznie przystępuje się do narady – wyeliminowanie możliwości wpływania na stanowisko sędziego – wyjątkowo odroczenie wydania wyroku art. 411 KPK

• narada - swobodna wymiana poglądów przez członków składu orzekającego:

• oddzielna, co do kwalifikacji prawnej czynu,

• oddzielna, co do winy, do kary, środków karnych

• oddzielna, co do pozostałych kwestii

• tajne - nie ma możliwości uchylenia - dopuszczalna jest możliwa obecność protokolanta, ale przewodniczący może zwolnić z obecności; art. 108 KPK – bezwzględny zakaz dowodowy – nie sporządza się protokołu

• naradą i głosowaniem kieruje przewodniczący

• kolejność: najpierw głosują ławnicy od najmłodszego, a następnie sędziowie wg starszeństwa służbowego

• przewodniczący głosuje ostatni

• głosowanie totalne - głosowanie całościowe nad poszczególnymi rozstrzygnięciami zawartymi w wyroku

głosowanie parcjalne - głosowanie nad poszczególnymi pytaniami dotyczących kwestii rozstrzygnięcia

• jeżeli skład kolegialny to głosują zwykłą większością głosów (sztuczna większość-, jeśli zdania są podzielone zdanie najmniej korzystne dodaje się do najbardziej zbliżonego aż do uzyskania większości)

  • sporządzenie wyroku

• po głosowaniu niezwłocznie sporządza się wyrok - wyrok podpisują wszyscy członkowie składu orzekającego - brak jakiegoś podpisu stanowi bezwzględna przyczynę odwoławczą

• przy podpisywaniu członek składu może zaznaczyć swoje zdanie odrębne – votum separatum

• sąd I instancji może wydać następuje orzeczenie w formie wyroku:

  1. wyrok skazujący; art. 413§2

  2. uniewinniający; art. 413

  3. wyrok umarzający bezwarunkowo postępowanie; art. 414§1

  4. wyrok umarzający warunkowo postępowanie; art. 414§1

  5. wyrok łączny art. 569

  6. wyrok w sprawie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie, zatrzymanie art. 554 §2

* wyrok nakazowy sąd wydaje na posiedzenia a nie na rozprawie; art. 500§4 KPK

11. Elementy treściowe wyroku.

• rodzaje wyroków:

1. wyrok zaoczny

   • sprawa prowadzona w trybie uproszczonym:, jeżeli na rozprawę główna nie stawi się prawidłowo zawiadomiony oskarżony i jego obrońca i nie usprawiedliwią to sąd może przeprowadzić postępowanie bez ich udziału i wydać wyrok

2. wyrok pod nieobecność oskarżonego

• gdy nie stawi się oskarżony prawidłowo powiadomiony i nie usprawiedliwi swojego niestawiennictwa, ale stawi się obrońca sąd może wydać wyrok, który nie jest uważany za wyrok zaoczny

• wyrok pod nieobecność może być wydany, gdy:

  1. po złożeniu wyjaśnień opuścił salę rozpraw bez zgody przewodniczącego; art. 376§

  2. po złożeniu wyjaśnień zawiadomiony o terminie rozprawy odroczonej lub przerwanej bez usprawiedliwienia nie stawił się na te rozprawę; art. 376§2

  3. ze swojej winy wprowadził się w stan niezdolności do udziału w rozprawie, w której jego udział jest obowiązkowy, nawet, jeśli nie złożył jeszcze wyjaśnień; art. 377§1

  4. zawiadomiony o terminie rozprawy oświadczy, że nie weźmie w niej udziału albo uniemożliwia doprowadzenie na rozprawę; art. 377§3

     • struktura wyroku – art. 413 KPK

     • obowiązkowe elementy każdego wyroku:

       1. oznaczenie sądu, który go wydał, oraz sędziów, ławników, oskarżycieli i protokolanta

       2. datę oraz miejsc rozpoznania spawy oraz wydania wyroku

       3. imię, nazwisko i inne dane określające oskarżonego

       4. przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu zarzucanego oskarżonemu

       5. rozstrzygnięcie sądu

       6. wskazanie zastosowanie ustawy karnej

     • obowiązkowe dla wyroku skazującego:

       1. dokładne określenie przypisywanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikacje

       2. rozstrzygnięcie, co do kary i środków karnych

• fakultatywne elementy:

• co do powództwa cywilnego

• co do zasądzenia odszkodowania z urzędu

• co do zasądzenia nawiązki albo obowiązku naprawienia szkody

• zwrot korzyści majątkowych

• co do kosztów postępowania

• elementy składowe:

1. część wstępna tzw. komparycja

2. cześć dyspozytywna

3. cześć motywacyjna- najważniejsze powody wyroku - ustnie po ogłoszeniu wyroku art.418§3

4. dodatkowy akt stanowiący uzasadnienie; art. 424 KPK

   • wyrok uniewinniający

• w części dyspozytywnej wyroku sąd nie podaje przyczyn uniewinnienia robi to ustnie w części motywacyjnej

• sąd uniewinnia oskarżonego, gdy:

• czyny nie popełniono

• czyn nie ma znamion czynu zabronionego

• brak jest dostatecznych dowodów

• oskarżony nie jest sprawcą, sprawcą jest inna osoba

• gdy po rozpoczęciu przewodu sądowego stwierdzi okoliczności z art. 17 pkt. 1 i 2 (1.czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia,  2. czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa) z wyjątkiem sytuacji, gdy sprawca był niepoczytalny w chwili popełnianiu czynu

• należy dokładnie wskazać podstawę prawną takiego rozstrzygnięcia

• przepisy o wyrokowaniu nie przewidują uniewinnienia od poszczególnych elementów zawartych w opisie czynu lub kwalifikacji- zasada nie podzielności przedmiotu procesu

• wyrok uniewinniający podlega zaskarżeniu apelacją

  • odpowiedzialność cywilna – wyrok

• sąd może odnieść się merytorycznie do kwestii odpowiedzialności cywilnej oskarżonego za szkody majątkowe wynikające bezpośrednio z popełnienia przestępstwa

• zasądza albo oddala powództwo cywilne w całości lub części

• możliwe jedynie w wyroku skazującym

• rozstrzygnięcie formalne – nie przesądza kwestii odpowiedzialności i pozostawia powództwo bez rozpoznania – w razie uniewinnienia oskarżonego od zarzucanego mu czynu lub bezwarunkowego umorzenia postępowania

• pozostawienie bez rozpoznania uprawnia powoda cywilnego do dochodzenia swego roszczenia w postępowaniu cywilnym art. 67§1

12. Ogłoszenie wyroku.

• ogłoszenie wyroku (promulgacja)

  • następuje po podpisaniu wyroku przez wszystkich członków składu orzekającego

  • na promulgacje składają się następujące czynności:

    1. publiczne ogłaszanie przez przewodniczącego wyroku, podczas którego wszyscy obecni za wyjątkiem sądu stoją; art. 418

    2. podanie do wiadomości faktu zgłaszania zdania odrębnego, a jeżeli sędzia, który zgłosił zdanie odrębne, wyraził na to zgodę, podaje się także jego nazwisko

    3. ustne przytoczenie przez przewodniczącego lub członka składu orzekającego powodów wyroku

    4. pouczenie uczestników postępowania o przysługującym im prawie, terminie i sposobie zaskarżenia wyroku

• po ogłoszeniu wyroku sąd powinien podjąć także odpowiednie decyzje w przedmiocie dalszego stosowania tymczasowego aresztowania, w przypadku: art.,264§1

  • uniewinnienia oskarżonego

  • umorzenia lub warunkowego umorzenia postępowania

  • warunkowe zawieszenie wykonywania kary

  • wymierzenie kary pozbawienia wolności odpowiadającej, co najwyżej okresowi tymczasowego aresztowania

  • skazanie na łagodniejsza karę niż pozbawienie wolności

  • odstąpienie od wymierzenia kary

VOTUM SEPARATUM

• przy składaniu podpisu członek składu orzekającego ma prawo zaznaczyć na orzeczeniu swoje zdanie odrębne, podając, w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje orzeczenie – zgłaszane w toku narady

• jeżeli zdanie odrębne dotyczy samego uzasadnienia zaznacza się to przy podpisywaniu uzasadnienia, ( gdy zgadza się z wyrokiem, ale nie zgadza się z podstawami tego wyroku)

• zdanie odrębne wprowadza wyjątek od zasady tajemnicy sali narad

• prawo zgłaszani zdania odrębnego wzmacnia niezawisłość sędziego przegłosowanego

• zgłoszenie zdania odrębnego jest prawem a nie obowiązkiem

• w razie zgłaszania zdania odrębnego uzasadnienie wyroku należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od jego wydania oraz w ciągu 7 dni uzasadnienie powinien sporządzić składający votum separatum

• zgłoszenie zdania odrębnego - podaje się do wiadomości przez przewodniczącego fakt zgłaszania zdania odrębnego, a jeżeli sędzia, który zgłosił zdanie odrębne, wyraził na to zgodę, podaje się także jego nazwisko

CZYNNOŚCI KOŃCOWE W SĄDZIE PIERWSZEJ INSTANCJI

• przede wszystkim:

  1. doręczenie oskarżonemu odpisu wyroku:

     • gdy będąc pozbawionym wolności i nie mając obrońcy, nie był obecny przy ogłaszaniu wyroku na rozprawie; art. 419

     • gdy wydano wyrok zaoczny; art. 482

  2. doręczenie uzasadnienia wyroku na piśmie stronie, która w terminie złożyła wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenia na piśmie wyroku; art. 422

  3. wydanie w razie potrzeby na posiedzeniu postanowienia

     • o uzupełnienie wyroku w zakresie zaliczenia tymczasowego aresztowania, zatrzymania lub środków zapobiegawczych wymienionych w art. 276

     • o rozstrzygnięciu, co do przepadków przedmiotów oraz korzyści majątkowych

     • co do dowodów rzeczowych

     • modyfikacji wyroku przez skorygowanie nieprawidłowo zaliczonego okresu tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonej kary

     • o przedmiocie kosztów procesowych, jeżeli w wyroku brak jest takiego rozstrzygnięcia albo lub, gdy trzeba ustalić dodatkowo ich wysokość

* wyraz odstępstwa od zasady, że wyrok I instancji może być zmieniony jedynie w drodze rozpoznania środka odwoławczego przez sąd II instancji, a nie może być modyfikowany przez sąd, który wydał wyrok

• w każdym czasie sąd może po zamknięciu rozprawy głównej sprostować w wyroku oczywiste omyłki pisarskie i rachunkowe oraz obliczanie terminów

• sporządzenie pisemnego uzasadnienia

• uzasadnienie z urzędu wyjątkowo; art. 114§3 KPK – votum separatum

• co do zasady: wyrok I instancji uzasadnia się i doręcza na wniosek stron procesowych, podmiotów z art. także pokrzywdzonego

• 7 dni na złożenie wniosku od daty ogłoszenia wyroku, termin zawity

• sąd powinien sporządzić uzasadnienie wyroku na piśmie w ciągu 14 dni od dnia złożenia wniosku a w przypadku sporządzenia z urzędu od daty ogłoszenia wyroku, jeżeli sprawa jest zawiła można przedłużyć ten termin na czas oznaczony, kilkakrotnie

• wyrok jest prawomocny i podlega wykonaniu, gdy strony nie wniosły o uzasadnienie, nie został przyjęty albo nie wniesiono apelacji

• wymogi, co do podstawy faktycznej i prawnej uzasadnienia wyrok

1. wskazanie, jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nieudowodnione, w jakich w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych

2. wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku

3. określenie okoliczności, które sąd wziął pod uwagę przy wymiarze kary

* należy przedstawić podstawę prawną, wraz z wyjaśnieniem i przyjętą interpretacją

* niedopełnienie wymogów ustawowych jest podstawą do uchylenia wyroku i ponownego rozpoznania

XI. POSTĘPOWANIA SZCZEGÓLNE

1.Pojęcie, istota i rodzaj postępowań szczególnych. Postępowania kodeksowe i pozakodeksowe. Postępowania szczególne a postępowania odrębne. Kryteria rozróżniające tryby postępowania.

• zredukowanie formalizmu w stosunku do postępowania zwyczajnego

• realizacja zasady szybkości procesowej i koncentracji procesu

• warunki tworzenia trybów szczególnych:

  • istotne powody tworzenia uzasadniające odstępstwa od trybu szczególnego

  • umożliwia to rozstrzygnięcie o przedmiocie procesu – odpowiedzialności karnej

  • nie naruszają gwarancyjnej funkcji pr. karnego procesowego

2.Postępowanie uproszczone. Istota. Podstawa prawna. Przesłanki dopuszczalności postępowania uproszczonego: organy uprawnione do prowadzenia dochodzenia, wnoszenia i popierania aktu oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w sprawach podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, postępowanie przed sądem, wyrokowanie zaoczne, sprzeciw od wyroku zaocznego. Zmiana trybu postępowania.

• stosuje się przepisy o postępowaniu zwyczajnym, jeżeli przepisy dot. post. uproszczonego nie stanowią inaczej, – zatem jest to w dużej mierze postępowanie zwyczajne prowadzone z pewnymi modyfikacjami – uproszczeniami

• uproszczenia obejmują głownie postępowanie jurysdykcyjne

• przepisy zawarte są w KPK i KKS:

  • nie stosuje się w przestępstwach skarbowych w przypadkach nadzwyczajnego obostrzenia kary

  • w sprawach o wykroczenia skarbowe stosuje się przepisy KPK o post. nakazowym i uproszczonym

  • w sprawach o wykroczenia skarbowe rozpoznawane przez sądy wojskowe stosuje się odpowiednio przepisy KPK o postępowaniu uproszczonym

• postępowania uproszczonego nie stosuje się:

  1. sprawy podlegające orzecznictwu sądów wojskowych

  2. w sprawach nieletnich

  3. w przypadkach odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

• zakres przedmiotowy: art. 469 KPK

  • sprawy, w których prowadzone było dochodzenie

  • wyłączone przestępstwa, które jako pierwsza instancja rozpatruje sąd okręgowy

PRZEBIEG

• jeżeli oskarżony w sprawie podlegającej trybowi uproszczonemu złożył przed rozprawą wniosek o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzania postępowania dowodowego – sąd może rozpoznać go na posiedzeniu

• w postępowaniu uproszczonym sąd orzeka jednoosobowo – w uzasadnionych przypadkach prezes może zarządzić, że sprawa zostanie rozpatrzona w składzie jednego sędziego i dwóch ławników
  (jeżeli rozpoznaje jednoosobowo to ma prawa przewodniczącego)

• akt oskarżenia podlega tak samo kontroli formalnej prezesa sądu, – jeżeli brak braków to akt oskarżenia można doręczyć oskarżonemu razem z wezwaniem na rozprawę ( w post. zwyczajnym konieczny termin 7 dniowy)

• mogą występować nieprokuratorscy oskarżyciele publiczni (organy upoważnione z mocy szczególnych ustawowych przepisów) – obecność oskarżyciela nie jest obowiązkowa ani na rozprawie ani na posiedzeniu; art. 477 KPK – w razie nieobecności akt oskarżenia odczytuje protokolant

• skrócenie przerwy w rozprawie do 21 dni - jeżeli sprawy nie można rozpoznać w maksymalnym terminie przerwy to sprawa rozpatrywana dalej w postępowaniu zwyczajnym w tym samym składzie ( nawet jednoosobowym, mimo że niedopuszczalny w trybie zwyczajnym)

• w post. sądowym możliwa zmiana z trybu uproszczonego na tryb zwyczajny!!!

  • gdy nastąpiło przekroczenie 21 dniowego terminu przerwy w rozprawie; art. 484§2 KPK

  • jeżeli po rozpoczęciu przewodu sądowego okaże się, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w trybie uproszczonym, a oskarżony wyrazi zgodę to rozpatrywana jest w dalszym ciągu w trybie zwyczajnym w takim samym składzie – brak zgody powoduje obowiązek prowadzenia sprawy od początku w postępowaniu zwyczajnym w składzie ławniczym ( nie trzeba zwracać sprawy prokuratorowi w celu sporządzenia „zwyczajnego” aktu oskarżenia)

Wyrok zaoczny

• w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego; muszą zajść następujące przesłanki:

  1. prawidłowo doręczono oskarżonemu wezwanie na rozprawę

  2. nie stawił się oskarżony i nie usprawiedliwił nieobecności oraz nie stawił się jego prawidłowo powiadomiony obrońca

  3. istnieje możliwość odczytania uprzednio złożonych wyjaśnień

• negatywna przesłanka:, jeżeli usprawiedliwszy swe niestawiennictwo wnosił o odroczenie rozprawy

• ze środków zabezpieczających można orzec tylko przepadek z art. 39 KK – konieczność wydania innego środka zabezpieczającego jest negatywną przesłanką wydania wyroku zaocznego

• zaskarżalność

  • obowiązkiem doręczenie odpisu wyroku; w terminie 7 dni możliwe wniesienie sprzeciwu (możliwe wraz z wnioskiem o uzasadnienie wyroku – zabezpieczenie wniesienia apelacji w razie nieprzyjęci lub nieuwzględnienia sprzeciwu)

  • sprzeciw skuteczny tylko, gdy oskarżony usprawiedliwi swoją nieobecność na rozprawie!!!

  • uwzględniając sąd wydaje postanowienie, które nie jest zaskarżalne i wyznacza ponownie rozprawę

  • wyrok traci moc w momencie stawiennictwa oskarżonego lub jego obrońcy na ponownie wyznaczonej rozprawie

  • możliwe wniesienie apelacji w zwyczajnym trybie składając wniosek o uzasadnienie na piśmie i nie wnosząc sprzeciwu

  • oskarżyciel publiczny i oskarżyciel posiłkowy mogą zaskarżyć wyrok w drodze uruchomienia zwyczajnego postępowania odwoławczego – termin 14 dni dla każdego, liczony od dnia doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem

  • postępowanie apelacyjne w sprawie, która w I instancji rozpatrzona została w trybie uproszczonym toczy się przed sądem okręgowym z reguły w składzie 3 sędziów – możliwe zarządzenie, że jednoosobowo pod warunkiem, że w pierwszej instancji rozpatrywana jednoosobowo; art. 476 KPK

3. Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego. Istota i założenia materialno prawne. Przesłanki dopuszczalności postępowania w sprawach z oskarżenia prywatnego. Wszczęcie postępowania prywatno-skargowego. Posiedzenie pojednawcze i mediacja. Skierowanie sprawy na rozprawę. Odstąpienie oskarżyciela prywatnego od oskarżenia. Oskarżenie wzajemne. Ściganie przestępstwa prywatno-skargowego w trybie publiczno-skargowym.

• wyróżniona ze względu na sposób ścigania – uzależnione od woli pokrzywdzonego, który wnosi i popiera oskarżenie przed sądem jako oskarżyciel prywatny

• przestępstwa naruszają głównie interes pokrzywdzonego – interes publiczny tylko pośrednio – przestępstwa te wskazane w części szczególnej KK

• do postępowania z oskarżenia prywatnego możliwe jest dołączenie się prokuratora, jeżeli wymaga tego interes społeczny; art. 60 KPK

• nie stosuje się: w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych; w sprawach nieletnich

• przestępstwo z chwilą złożenia skargi przez pokrzywdzonego staje się przestępstwem ściganym z urzędu

• przedawnienie karalności: charakter materialnoprawny, nie podlega przywróceniu – może ulec przerwaniu

PRZEBIEG

• brak postępowania przygotowawczego – czynności Policji jako czynności dowodowe:

  1. gdy po przyjęciu na żądanie pokrzywdzonego ustnej lub pisemnej skargi – zabezpiecza dowody, a następnie przesyła skargę do właściwego sądu – art. 488§1

  2. gdy na polecenie sądu dokonuje określonych czynności dowodowych, przy odpowiednim stosowaniu art. 308 KPK

     • rozpoczyna się od wniesienia aktu oskarżenia przez pokrzywdzonego do sądu rejonowego – wniosek o stwierdzenie winy oskarżonego w popełnieniu przestępstwa i wyciągnięcie konsekwencji (także ustna lub pisemna skarga złożona Policji) - nie muszą spełniać wymogów stawianych aktowi oskarżenia z art.332-333

     • podlega kontroli na zasadach ogólnych art. 337, 468 i 485 – jeżeli braki to zwrot w celu uzupełnienia

       • akt oskarżenia pokrzywdzonego: może ograniczać się do oznaczenia osoby oskarżonej, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie art. 487 KPK

     • konieczne wpłacenie równowartości wydatków art. 621§1 KPK – 300 zł; gdy brak dowodu wpłaty, to sąd wyznacza 7 dniowy termin na uzupełnienie, – jeżeli niezupełni to skarga uważana za bezskuteczną

     • regułą jednoosobowe rozpatrywanie sprawy (przy zniesławieniu obowiązkowo skład ławniczy)

     • nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej jest uznawane za odstąpienie od oskarżenia ( dot. tylko rozpoczęcia rozprawy głównej)

Wyraźne odstąpienie oskarżyciela prywatnego od oskarżenia; art. 496§1 i 2

• przed rozpoczęciem przewodu sądowego na pierwszej rozprawie: obliguje sąd di umorzenia postępowania prywatno-skargowego

• przed prawomocnym zakończeniem postępowania: sąd umarza postępowanie pod warunkiem wyrażenia zgody oskarżonego na takie rozstrzygnięcie

Posiedzenie pojednawcze

• obligatoryjne, prowadzi sędzia; art. 489§1

• próba doprowadzenia do pojednania zwaśnionych stron

• na wniosek lub za zgodą stron: zamiast postępowania pojednawczego – postępowanie mediacyjne

• czynności są protokołowane

• niestawiennictwo:

• oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika bez usprawiedliwionej przyczyny – uważane za odstąpienie od oskarżenia – umorzenie postępowania; art. 491

• oskarżonego bez uzasadnionej przyczyny – prowadzący posiedzenie kieruje ją na rozprawę główną i w miarę możliwości od razu wyznacza termin

  • pojednanie rozszerzone – może obejmować także inne spawy z oskarżenia prywatnego toczące się między tymi samymi stronami; art. 493

Oskarżenie wzajemne

• stworzenie możliwości jednoczesnego osądzenia wszystkich stron konfliktu – sąd rozpoznaje obie sprawy w jednym postępowaniu, a obie strony są jednocześnie oskarżycielem i oskarżonym

• konieczne warunki:

  • wniesiony przed rozpoczęciem przewodu sądowego na rozprawie głównej

  • może być skierowane jedynie przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym

  • niedopuszczalne, gdy niedopuszczalne postępowanie prywatnoskargowe

  • objęty może być jedynie czyn z oskarżenia prywatnego – musi pozostawać w związku z czynem zarzucanym osobie wnoszącej

  • oskarżenie musi być należycie opłacone

• pierwszeństwo zadawania pytań temu, który pierwszy wniósł oskarżenie

• niemożliwe, gdy prokurator wcześniej wszczął postępowanie lub przyłączył się do sprawy

4. Postępowanie nakazowe. Istota. Zakres uproszczeń. Przesłanki dopuszczalności. Roszczenie cywilne w postępowaniu nakazowym. Treść wyroku nakazowego. Skutki wniesienia sprzeciwu od nakazu karnego.

3. POSTĘPOWANIE NAKAZOWE – rozdz. 53 KPK

• eliminacja rozprawy głównej jako centralnego etapu stadium jurysdykcyjnego

• miejsce rozprawy zajmuje posiedzenie – orzekanie o winie i o karze, sąd jednoosobowy

• jest trybem fakultatywnym – niezależnym od woli oskarżyciela publicznego

PRZEBIEG

• odpowiednie stosowanie przepisów o postępowaniu uproszczonym w przypadku braku regulacji

• konieczne przesłanki:

  • sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym

  • uznanie sądu na podstawie materiałów zebranych w postępowaniu przygotowawczym, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne

  • możliwość orzeczenia kary ograniczenia wolności lub grzywny od 100 stawek dziennych albo do 200 tyś zł

  • okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości; art. 500 KPK

  • negatywne przesłanki: art. 501

    • w stosunku do osoby pozbawionej wolności w tej lub innej sprawie

    • w sprawie z oskarżenia prywatnego

    • jeżeli zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 79 §1 (obrona obligatoryjna)

  • nie można orzec kary pozbawienia wolności

  • wyrok jednoosobowo wydawany bez udziału stron!!!!

Wyrok nakazowy

• może zawierać rozstrzygnięcia o roszczeniach odszkodowawczych

• przy powództwie cywilnym: zasądza w całości zgłoszone roszczenie lub odszkodowanie pieniężne na podstawie art. 415 §5

• elementy składowe:

  1. oznaczenie sądu i sędziego

  2. data

  3. tożsamość oskarżonego

  4. określenie czynu ze wskazaniem zastosowanych przepisów

  5. wymiar kary

• przytoczenie przepisów o prawie, terminie i sposobie wniesienia sprzeciwu oraz skutkach jego niewniesienia

• możliwa rezygnacja z uzasadnienia wyroku nakazowego; art. 504§2

• odpis wyroku doręcza się oskarżycielowi; oskarżonemu i jego obrońcy wraz z odpisem aktu oskarżenia

• zawsze doręcza się odpis prokuratorowi

• pokrzywdzony uzyskuje odpis wyroku nakazowego, jeżeli do czasu wydania nakazu karnego wstąpi do procesu jako oskarżyciel posiłkowy

• zaskarżenie w drodze sprzeciwu: art.506

• powoduje utraty mocy prawnej wyroku nakazowego

• sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych dla postępowania sądowego w tego rodzaju sprawach

• przysługuje oskarżonemu, oskarżycielowi publicznemu i posiłkowego

• wnoszony do sądu, który wydał wyrok nakazowy – 7 dni od doręczenia wyroku

• jest oświadczeniem braku zgody na dane rozstrzygnięcie – nie wymaga podniesienia zarzutów, co do zaskarżonego wyroku

• cofnięcie sprzeciwu: do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej; utrata mocy wyroku nakazowego zostaje cofnięta a wyrok nazwowy odzyskuje moc

  • z chwilą skutecznego wniesienia sprzeciwu kończy się postępowanie nakazowe i następuje dalsze postępowanie pierwszoinstancyjne przed sądem rejonowym (wyłączenie sędziego, który wydał wyrok nakazowy)

  • sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie jest związany treścią wyroku nakazowego, który stracił moc

  • wyrok nakazowy, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub sprzeciw cofnięto staje się prawomocny art. 507 KPK – prawomocny wyrok nie może być zaskarżony kasacją zwyczajną; jedynie kasacja nadzwyczajna przez PG lub RPO

  • możliwe zaskarżenie w drodze złożenia wniosku o wznowienie postępowania art. 540

5. Postępowanie przyspieszone. Relacja postępowania przyśpieszonego do postępowania uproszczonego, charakterystyka postępowania przyśpieszonego, wniosek o rozpoznanie sprawy, ograniczenia dowodowe w postępowaniu przyśpieszonym, niemożliwość rozpoznania sprawy w trybie przyśpieszonym, uzupełnienie postępowania dowodowego, obrońca w postępowaniu przyśpieszonym.

Przesłanki szczególne dodatnie trybu przyspieszonego:

1. popełnienie przestępstwa podlegającego rozpoznaniu w tym postępowaniu

   1. w sprawach o przestępstwa publiczno skargowe, które mogą być rozpoznane w trybie uproszczonym

   2. w sprawach o czyny prywatnoskargowe (157 § 4, 212 § 4, 216 § 5, 217 § 3 k.k. i z ustaw szczególnych) – które z uwagi na zagrożenie mieszczą się w katalogu spraw podległych trybowi uproszczonemu ale pod warunkiem że mają charakter chuligański (art. 115 § 2 k.k.)

2. ujęcie sprawcy na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem – schwytanie go podczas popełniania czynu lub tuż po jego popełnieniu ale jeszcze w miejscu zdarzenia, ewentualnie w pościgu podjętym tuż po jego popełnieniu i prowadzonym nieprzerwanie

3. zatrzymanie go oraz w ciągu 48 godzin doprowadzenie do sądu i przekazanie temu organowi z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym

Przesłanki negatywne trybu przyspieszonego:

1. niemożność niezwłocznego rozpoznania sprawy

   1. przerwy w rozprawi nie mogą przekroczyć 14 dni

   2. w innym przypadku sąd przekazuje sprawę do postępowania uproszczonego lub prokuratorowi aby przeprowadził postępowanie przygotowawcze na zasadach ogólnych

2. potrzeba uzupełnienia postępowania dowodowego zbyt trudna do przeprowadzenia przez sąd

3. przewidywana możliwość orzeczenia kary wyższej niż 2 lata pozbawienia wolności

Postępowanie przyśpieszone można ograniczyć do:

1. przesłuchania osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego

2. zabezpieczenia dowodów w niezbędnym zakresie

W wyniku przeprowadzonego skróconego dochodzenia Policja, w razie istnienia podstaw ku temu, sporządza wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu uproszczonym – surogat aktu oskarżenia. Musi zawierać te same elementy co akt oskarżenia, z wyjątkiem uzasadnienia. Jednak wszystkie osoby wezwane przez Policję do stawienia się w roli świadków, tłumaczy, biegłych w określonym czasie i miejscu są obowiązane stawić się bez odrębnego wezwania sądu.

1. Nie przeprowadza się kontroli merytorycznej wniosku, jako surogatu aktu oskarżenia.

2. Sąd powinien przystąpić do rozpoznania sprawy niezwłocznie.

3. Sąd orzeka jednoosobowo z mocy prawa

   1. Nie stosuje się przepisów o wyznaczaniu sędziów z jawnej listy w kolejności według wpływu sprawy, jest pełna swoboda prezesa sądu

4. Udział stron (na zasadach post. uproszczonego) nie jest obowiązkowy

   1. Jeśli oskarżony nie stawi się bez usprawiedliwienia sąd może prowadzić rozprawę pod jego nieobecność, a wydany wyrok nie jest zaoczny

   2. Oskarżony ma prawo do obrony, nie funkcjonuje jednak obrona obligatoryjna

      1. Zasadę prawa do obrony mają urealnić dyżury adwokatów w siedzibie sądu

5. Skrócone terminy związane z zaskarżaniem orzeczenia i wnoszenie apelacji

   1. 3 dni – wniosek o pisemne uzasadnienie, może być ustnie do protokołu

   2. 3 dni – termin sporządzenia uzasadnienia

   3. 7 dni – wniesieni apelacji

   4. 1 m-c – termin rozpoznania apelacji od daty otrzymania akt od sądu I instancji

6. W II instancji skład jednoosobowy jest możliwy na podstawie zarządzenia prezesa sądu

7. W razie zasądzenia zwrotu sprawy do ponownego rozpatrzenia – ponowne postępowanie prowadzone jest w trybie uproszczonym, chyba że sąd odwoławczy zastrzeże inny tryb, może też przekazać sprawę do prokuratora

6. Postępowanie w sprawach nieletnich. Pojęcie. Istota. Rodzaje postępowań. Specyfikacja. Zakres odmienności. Rola sędziego dla nieletnich. Rola sądu rodzinnego.

Nieletni to (art. 1 § 1 u.p.n.):

a) osoba, która dopuściła się czynu karalnego po ukończeniu 13 lat, a nie ukończyła lat 17,

b) osoba, która nie ukończyła lat 18, wykazująca przejawy demoralizacji,

c) osoba do lat 21, względem której zostały orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze;

Właściwość sądów:

1. Sprawy nieletnich należą do właściwości sądu rodzinnego na terenie którego działania zamieszkuje lub przebywa nieletni, ale sprawę rozpoznaje sąd właściwy według przepisów k.p.k. w przypadkach, gdy:

• konieczne jest rozpoznanie sprawy nieletniego wspólnie z dorosłym,

• zachodzą podstawy do orzeczenia wobec nieletniego kary na podstawie art. 10 § 2 k.k.,

• przeciwko nieletniemu, który dopuścił się pomiędzy 13 a 17 rokiem życia czynu zabronionego przez ustawę jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, wszczęto postępowanie po ukończeniu przez nieletniego lat 18.

1. Z ważnych względów, zwłaszcza jeżeli przyczyniłoby się to do uproszczenia lub przyspieszenia postępowania, sąd właściwy według miejsca zamieszkania nieletniego może przekazać sprawę sądowi rodzinnemu, w którego okręgu nieletni przebywa (art. 17 § 1 i 2 u.p.n.).

2. W wypadkach niecierpiących zwłoki sąd rodzinny może wydać postanowienie w sprawie nieletniego, który nie podlega jego właściwości miejscowej, po czym przekazuje sprawę sądowi właściwemu miejscowo, zawiadamiając go o dokonanych czynnościach. Przekazanie sprawy jest wiążące (art. 17 § 3 u.p.n.).

3. Sąd rodzinny, w którego okręgu prowadzone jest śledztwo, może między innymi na wniosek prokuratora umieścić nieletniego w schronisku dla nieletnich (art. 16 § 3 u.p.n.).

4. W przypadku gdy czyn karalny został popełniony na terenie zakładu poprawczego, właściwy jest sąd rodzinny miejsca położenia zakładu, który o podjętych czynnościach zawiadamia sąd rodzinny właściwości ogólnej (art. 91 § 5 u.p.n.).

5. Sąd rodzinny właściwy, powinien być także uznany za właściwy do zawiadomienia go w przypadku zatrzymania nieletniego.

Zastosowanie art. 10 § 2 k.k. jest możliwe, jeśli:

– nieletni dopuści się jednego z wymienionych w tym przepisie czynów,

– przed popełnieniem tego czynu ukończy 15 lat, a stopień jego rozwoju uzasadnia możliwość przypisania mu winy, oraz

– wcześniej zastosowane środki wychowawcze lub poprawczy okazały się nieskuteczne.

Kary stosowane wobec nieletnich:

• Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym. Kara zaś może być orzeczona tylko w przypadkach prawem przewidzianych, jeśli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego.

• Artykuł 13 u.p.n. określa, że jeśli wobec nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego (przestępstwa lub przestępstwa skarbowego), a w chwili orzekania ukończył lat 18, zachodzą podstawy do orzeczenia umieszczenia w zakładzie poprawczym – sąd może wymierzyć karę, gdy uzna, że stosowanie środka poprawczego nie byłoby już celowe.

• Jeżeli nieletni, wobec którego orzeczono umieszczenie w zakładzie poprawczym, ukończył lat 18 przed rozpoczęciem wykonania orzeczenia, sąd rodzinny decyduje, czy wykonać orzeczony środek, czy od jego wykonania odstąpić i wymierzyć sprawcy karę. Wymierzając karę, sąd stosuje nadzwyczajne jej złagodzenie. W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może odstąpić od wymierzenia kary, zwłaszcza gdy w zachowaniu sprawcy nastąpiła istotna poprawa. W razie wymierzenia kary pozbawienia wolności albo ograniczenia wolności czas jej trwania nie może przekroczyć okresu, jaki pozostaje do ukończenia przez sprawcę lat 21.

• Katalog środków wychowawczych; sąd może:

  • (środki wychowawcze)

1) udzielić upomnienia;

2) zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonej pracy lub świadczenia na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestnictwa w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzenia się w stan odurzenia;

3) ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;

4) ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za nieletniego;

5) zastosować nadzór kuratora;

6) skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją czy instytucją;

7) orzec zakaz prowadzenia pojazdów;

8) orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;

9) orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w odpowiedniej placówce opiekuńczo-wychowawczej albo w ośrodku szkolno-wychowawczym;

10) orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym;

• (Środki lecznicze i poprawcze)

11) zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w k.r.o.

• Wymienione w pkt 11 środki przewidziane w k.r.o. to te, które sąd może zastosować w przypadku wystąpienia zagrożenia dobra dziecka (art. 109 § 2 k.r.o.). Będą nimi:

– zobowiązanie rodziców oraz małoletniego (w tym przypadku nieletniego) do określonego postępowania,

– skierowanie małoletniego (nieletniego) do organizacji lub instytucji zajmującej się przygotowaniem zawodowym,

– skierowanie małoletniego (nieletniego) do innej placówki sprawującej częściową opiekę nad dziećmi, 12

– umieszczenie małoletniego (nieletniego) w rodzinie zastępczej,

– umieszczenie małoletniego (nieletniego) w placówce opiekuńczo-wychowawczej.

• Sąd rodzinny może również zastosować inne środki oddziaływania, których celem będzie poprawa warunków bytowych i opiekuńczych nieletniego, jeżeli uzna, że warunki te przyczyniły się do demoralizacji nieletniego. Są one wymienione w art. 7 u.p.n. Będą to:

– zobowiązanie rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowawczych, bytowych i zdrowotnych nieletniego,

– zobowiązanie rodziców lub opiekuna do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną, zakładem pracy, w którym jest on zatrudniony,

oraz z lekarzem lub zakładem leczniczym,

– zwrócenie się sądu do właściwych instytucji państwowych lub społecznych czy jednostek samorządowych o udzielenie niezbędnej pomocy w poprawie warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego.

• Sąd rodzinny może orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt 2 lit. a), jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu, zwłaszcza gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego.

Art. 16. § 1.Jeżeli w sprawie o czyn karalny, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt 2 lit. a), wszczęto postępowanie przeciwko nieletniemu wespół z dorosłym, prokurator wyłącza sprawę nieletniego i przekazuje ją sędziemu rodzinnemu.

Dowody:

• W zakresie zbierania, utrwalania i przeprowadzania dowodów w sprawach nieletnich Policja stosuje odpowiednio przepisy k.p.k. ze zmianami przewidzianymi w u.p.n. (art. 20 u.p.n.).

• Po ujawnieniu faktu popełnienia przez nieletniego czynu zabronionego Policja zbiera i utrwala dowody czynów karalnych w wypadkach niecierpiących zwłoki, a w razie potrzeby dokonuje ujęcia nieletniego.

• Zebrany i zabezpieczony materiał dowodowy przekazuje niezwłocznie sędziemu rodzinnemu, który na jego podstawie może wszcząć postępowanie wyjaśniające. Celem tego postępowania będzie ustalenie, czy rzeczywiście czyn karalny został popełniony przez nieletniego i czy zachodzi potrzeba zastosowania wobec niego środków zapobiegawczych.

• czynności w wypadkach niecierpiących zwłoki (procesowe w niezbędnym zakresie) mogą być dokonywane przez Policję tylko w ciągu 5 dni od dnia pierwszej czynności, jednak czas i zakres ich prowadzenia zdeterminowane

• są przez:

– zatrzymanie nieletniego,

– konieczność przesłuchania świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa (zarządzić przesłuchanie może wyłącznie sędzia rodzinny lub prokurator – art. 192 § 2 k.p.k. – z zastrzeżeniem, że sędzia rodzinny tylko po wszczęciu postępowania), – polecenia sędziego rodzinnego lub prokuratora;

• w razie podejmowania czynności niecierpiących zwłoki niezbędne jest powiadomienie prokuratora, ich podjęcie oznacza bowiem faktyczne wszczęcie postępowania, nad którym prokurator sprawuje nadzór (art. 308 § 1 zdanie

• trzecie k.p.k.);

• jeśli Policja dokonała przeszukania lub zatrzymania rzeczy, zobowiązana jest, przekazując sprawę sędziemu rodzinnemu albo prokuratorowi, wystąpić z wnioskiem o wydanie postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia tych czynności;

• szczególną dbałość należy przywiązywać do prawidłowego przeprowadzania czynności niepowtarzalnych (jak np. oględziny miejsca, osoby lub rzeczy);

• gdy zaistnieje niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie, Policja może zwrócić się do sądu rodzinnego (bezpośrednio lub za pośrednictwem sędziego rodzinnego albo prokuratora) z żądaniem

• przesłuchania go przez sąd (art. 316 § 3 k.p.k.);

• Policja dokonuje czynności wobec nieletniego, mając uzasadnione podejrzenie, że pomiędzy 13 a 17 rokiem życia dopuścił się czynu karalnego – do czasu ukończenia przez niego 21 lat, chyba że wcześniej ustała karalność czynu dotyczy to wykroczeń wymienionych w art. 1 § 2 lit. b u.p.n., przestępstw skarbowych oraz przestępstw oprócz czynów zabronionych wymienionych w art. 10 § 2 k.k., których dopuścił się nieletni pomiędzy 15 a 17 rokiem życia)

Ponadto policjant przekazuje prokuratorowi sprawy:

– o czyn wymieniony w art. 19 § 2 k.k. wobec nieletniego lub przeciwko nieletniemu, który dopuścił się tego czynu pomiędzy 15 a 17 rokiem życia,

– o przestępstwo, przestępstwo skarbowe wobec nieletniego lub przeciwko nieletniemu, jeżeli prokurator zastrzegł jej przekazanie sędziemu rodzinnemu za swoim pośrednictwem,

– o przestępstwo, przestępstwo skarbowe wobec nieletniego lub przeciwko niemu, jeżeli zostało popełnione wspólnie z dorosłym,

– o czyn karalny popełniony przez nieletniego, który ponadto popełnił przestępstwo lub przestępstwo skarbowe po ukończeniu 17 lat,

– jeżeli czynności dokonano w ramach wszczętego formalnie dochodzenia lub śledztwa,

– jeżeli czynności dokonano po umorzeniu lub zawieszeniu dochodzenia lub śledztwa.

Sędzia rodzinny zarządza przekazanie bądź wyłączenie z akt sprawy tych materiałów, które nie doprowadziły do ustalenia sprawcy czynu i przekazuje je Policji.

Jeżeli przeciwko nieletniemu, który dopuścił się czynu karalnego będącego przestępstwem lub przestępstwem skarbowym, wszczęto postępowanie po ukończeniu przez niego lat 18, to toczy się ono według przepisów k.p.k. lub k.k.s. Sprawę rozpoznaje sąd właściwy według przepisów k.p.k. (art. 18 § 1 oraz § 2 pkt 2 u.p.n.).

Art. 24. § 1.W celu ustalenia danych dotyczących nieletniego i jego środowiska, a w szczególności dotyczących zachowania się i warunków wychowawczych nieletniego, sytuacji bytowej rodziny, przebiegu nauki nieletniego i sposobu spędzania czasu wolnego, jego kontaktów środowiskowych, stosunku do niego rodziców lub opiekunów, podejmowanych oddziaływań wychowawczych, stanu zdrowia i znanych w środowisku uzależnień nieletniego, sędzia rodzinny zleca przeprowadzenie wywiadu środowiskowego kuratorowi sądowemu.

§ 2.W wyjątkowych przypadkach przeprowadzenie wywiadu środowiskowego może być zlecone:

1) przedstawicielom organizacji społecznych, do których zadań statutowych należy oddziaływanie wychowawcze na nieletnich lub wspomaganie procesu ich resocjalizacji, oraz osobom godnym zaufania - jeżeli powierzono im nadzór nad nieletnim,

2) jednostkom Policji, właściwym ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu nieletniego - jeżeli zachodzi potrzeba uzyskania informacji niewymagających zastosowania wiedzy psychologicznej i pedagogicznej,

3) pracownikom pedagogicznym rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych - jeżeli zachodzi potrzeba wydania opinii o nieletnim,

4) pracownikom pedagogicznym schronisk dla nieletnich lub zakładów poprawczych - jeżeli zachodzi potrzeba wydania opinii o nieletnim lub w celu sprawdzenia zachowania nieletniego oraz warunków wychowawczych i bytowych, w jakich nieletni przebywa poza zakładem poprawczym.

§ 3.Dane o osobach, które dostarczyły informacji w ramach udzielonego wywiadu środowiskowego, ujawnia się jedynie na żądanie sądu rodzinnego.

§ 4.Osoby, które dostarczyły w ramach wywiadu środowiskowego informacji mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, mogą być w razie potrzeby przesłuchane w charakterze świadków.

Art. 30. § 1.W postępowaniu w sprawie nieletniego stronami są:

1) nieletni,

2) rodzice lub opiekun nieletniego,

3) prokurator.

§ 2.Przepisy niniejszej ustawy dotyczące opiekuna stosuje się odpowiednio do osób, pod których stałą pieczą nieletni faktycznie pozostaje.

Art. 48.W sprawach nieletnich nie stosuje się przepisów:

1) o postępowaniu uproszczonym,

2) o postępowaniu w sprawach z oskarżenia prywatnego,

3) o powództwie cywilnym,

4) o warunkowym umorzeniu postępowania,

5) o oskarżycielu posiłkowym,

6) art. 335, art. 351 i art. 387 Kodeksu postępowania karnego.

Art. 49.Nieletni musi mieć obrońcę przed sądem, a wcześniej - jeżeli został umieszczony w schronisku dla nieletnich.

Art. 50.Sąd rodzinny orzeka na rozprawie w składzie jednego sędziego i dwóch ławników.

Art. 53. § 1.Rozprawa odbywa się z wyłączeniem jawności, chyba że jawność rozprawy jest uzasadniona ze względów wychowawczych.

§ 2.Podczas rozprawy sąd wysłuchuje wyjaśnień nieletniego, poza tym nieletni pozostaje w sali rozpraw, jeżeli sąd uzna to za celowe, w szczególności ze względów wychowawczych lub dla obrony nieletniego i wyjaśnienia okoliczności sprawy.

Art. 54.Nieletni może czynić uwagi i składać wyjaśnienia co do każdego dowodu przeprowadzonego w jego obecności. Wywiady środowiskowe oraz opinie o nieletnim powinny być odczytywane w jego nieobecności, chyba że szczególne względy wychowawcze przemawiają za celowością zapoznania nieletniego z ich treścią.

Przesłuchanie nieletniego

1. W charakterze podejrzanego

• Nieletni, który pomiędzy 15 a 17 rokiem życia dopuścił się czynu zabronionego określonego w art.: 134, 148 § 1, 2 lub 3, 156 § 1 lub 3, 163 § 1 lub 3, 166, 173 § 1 lub 3, 197 § 3, 252 § 1 lub 2 oraz art. 280 k.k., może odpowiadać na zasadach określonych w k.k., jeżeli okoliczności sprawy oraz jego stopień rozwoju, właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne (art. 10 § 2 k.k.).

• W przypadku ujawnienia w toku postępowania wyjaśniającego okoliczności uzasadniających orzeczenie wobec nieletniego kary na podstawie art. 10 § 2 k.k. – sędzia rodzinny wydaje postanowienie o przekazaniu sprawy prokuratorowi (art. 42 § 3 u.p.n.).

• JeŜeli wystąpiły sytuacje określone w art. 42 § 3 u.p.n. lub w art. 16 § 2 u.p.n. (czyn nieletniego pozostaje w ścisłym związku z czynem osoby dorosłej), to przedstawienia, uzupełnienia, zmiany zarzutów nieletniemu (zgodnie z wydanym postanowieniem) i przesłuchania podejrzanego nieletniego – po ogłoszeniu zarzutów – dokonuje prokurator.

• Przesłuchanie podejrzanego nieletniego, przeciwko któremu postępowanie wszczęto przed ukończeniem przez niego 18 lat, odbywa się w obecności osoby wskazanej w art. 39 u.p.n.

2. W charakterze sprawcy czynu karalnego

• można w toku czynności procesowych w niezbędnym zakresie przesłuchać nieletniego w charakterze sprawcy czynu karalnego (jest to faktyczne wszczęcie postępowania przeciwko osobie).

• Po przesłuchaniu takiego nieletniego przekazuje się sprawę sędziemu rodzinnemu z wnioskiem o:

  • wydanie przez sędziego rodzinnego postanowienia o wszczęciu postępowania wyjaśniającego lub przygotowawczego, albo

  • wydanie przez prokuratora w ramach śledztwa postanowienia o przedstawieniu zarzutów nieletniemu jako podejrzanemu o popełnienie przestępstwa 17(wymienionego w art. 10 § 2 k.k.), przestępstwa skarbowego albo popełnionego wspólnie z dorosłym.

• można przesłuchać nieletniego w charakterze sprawcy czynu karalnego, jeżeli zachodzą okoliczności określone w art. 308 § 2 k.p.k.

• Przesłuchanie może odbyć się także w ramach dochodzenia lub śledztwa powierzonego Policji w trybie art. 311 § 3 k.p.k. (art. 311 § 4 k.p.k.) lub dochodzenia wszczętego przez Policję, jeżeli w jego toku okaże się, że sprawcą jest nieletni.

• Przesłuchanie nieletniego w przedstawionych wyżej przypadkach odbywa się w obecności rodziców (ojca albo matki) lub opiekuna albo obrońcy (gdy jest ustanowiony w sprawie), a jeżeli zapewnienie ich obecności jest w danym wypadku niemożliwe, przesłuchanie może odbyć się w obecności nauczyciela, przedstawiciela powiatowego centrum pomocy rodzinie lub przedstawiciela organizacji społecznej, do której zadań statutowych należy oddziaływanie wychowawcze na nieletnich lub wspomaganie procesu resocjalizacji (art. 39 u.p.n.).

• Przesłuchanie nieletniego bez udziału którejkolwiek z osób wymienionych w art. 39 u.p.n. stanowi istotne naruszenie procedury i uzasadnia złożenie zażalenia, o którym mowa w art. 38 § 1 u.p.n.

• Organ powinien ograniczyć się do jednokrotnego przesłuchania nieletniego, chyba że ujawnione zostaną nowe okoliczności w sprawie i kolejne przesłuchanie nieletniego będzie niezbędne.

• Przy przesłuchaniu nieletniego należy:

  • dążyć do zapewnienia mu pełnej swobody wypowiadania się,

  • unikać wielokrotnego przesłuchiwania co do tych samych okoliczności lub okoliczności ustalonych już innymi dowodami i niebudzących wątpliwości.

• Przesłuchanie w miarę potrzeby może odbyć się w miejscu zamieszkania nieletniego, szkole.

• Z przesłuchania należy spisać protokół, Należy w nim zaprotokołować między innymi imię i nazwisko osoby, której obecność podczas przesłuchania nieletniego wynika z art. 39 u.p.n., oraz z jakiego tytułu bierze udział w tej czynności (np. matka, obrońca).

• Pierwsze przesłuchanie oraz każde kolejne, podczas którego Policja zamierza uzyskać od nieletniego wyjaśnienia dotyczące popełnienia czynu karalnego nieobjętego jeszcze postępowaniem prowadzonym przeciwko nieletniemu, należy rozpocząć od powiadomienia nieletniego o zarzucanych mu czynach karalnych (ustne przedstawienie zarzucanych czynów karalnych), których opis i kwalifikację prawną należy umieścić w protokole.

Przed pierwszym przesłuchaniem należy nieletniego pouczyć o:

a) uprawnieniach do:

– składania wyjaśnień,

– odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania,

– składania wniosków o dokonanie czynności,

– korzystania z pomocy obrońcy,

– żądania przesłuchania go z udziałem ustanowionego obrońcy, którego niestawiennictwo nie tamuje przesłuchania;

b) obowiązkach wskazanych w art. 74 k.p.k.

Przed przesłuchaniem należy też wręczyć nieletniemu pisemne pouczenie.

Nieletni otrzymanie pouczenia potwierdza podpisem.

Nieletniego, w miarę potrzeby, należy pouczyć także o uprawnieniach i obowiązkach innych niż wymienione w art. 300 k.p.k., w tym o możliwości żądania złożenia wyjaśnień na piśmie (art. 176 k.p.k.) oraz żądania uzasadnienia

podstaw zarzucanego czynu karalnego (art. 313 § 3 k.p.k.). O zakresie udzielonych pouczeń należy zamieścić stosowną wzmiankę w protokole przesłuchania.

Na żądanie nieletniego lub jego obrońcy policjant może umożliwić nieletniemu złożenie wyjaśnień na piśmie. Pisemne wyjaśnienia nieletniego, podpisane przez niego z zaznaczeniem daty ich złożenia, stanowią załącznik do protokołu. Taki tryb postępowania może mieć uzasadnienie w sprawie o czyn karalny popełniony np. w okolicznościach wyjątkowo drastycznych, kiedy nieletni będzie wolał złożyć wyjaśnienia nie ustne, lecz pisemne.

7. Postępowanie w sprawach karnych skarbowych. Pojęcie. Istota. Zakres dopuszczalności. Odrębności proceduralne.

Szczególne postępowanie karne uregulowane odrębnie w k.k.s.. Odnosi się do przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych , za które uznaje się czyny zabronione ujęte przez k.k.s.

Szczególna instytucje

1. dobrowolne poddanie się odpowiedzialności:

• Jedynie w postępowaniu przygotowawczym przed organem finansowym

• Podejrzany składa wniosek o zezwolenie o poddanie się odpowiedzialności i jednoczeń sie

  • Uiszcza tytułem grzywny co najmniej 1/3 minimalnego wynagrodzenia, gdy czyn jest przestępstwem lub 1/10 jeśłi jest to wykroczenie

  • Reguluje uszczuploną należność państwową, a gdy czyn zagrożony jest przepadkiem przedmiotów, wyraża zgodę na ten przepadek

  • Uiszcza zryczałtowane koszty postępowania

• Sąd rozpoznaje wnioske niezwłocznie na posiedzeniu jednoosobowo

• Sąd może oddalić wnioske i zwrócić sprawę organowi finansowemu

• Albo uwzględnić go i wydać wyrok i zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, orzekając w nim grzywnę w wysokości kwoty uiszczonej organowi finansowemu oraz ewentualnie przepadke przedmiotów

1. Odpowiedzialność posiłkowa

2. Interwencja

3. Tryb mandatowy – nałożyć może tylko organ finansowy

Orzeczenia w sprawach karnych skarbowych mogą wydawać tylko sądy powszechne i wosjkowe

Postępowania w sprawie o przestępstwa prowadzi się w trybie zwykłym lub uproszconym. Zasadą jest tryb uproszczony.

Postępowania w sprawie o wykroczenia skarbowe prowadzi się w trybie uproszczonym, nakazowym i mandatowym.

Śledztwo prowadzi się w sprawach o przestępstwa skarbowe:

1. Popełnione w warunkach nadzwyczajnego obostrzenia kary

2. Gdy osobą podejrzaną jest sędzia,prokurator, policjant i.t.p.

3. Gdy osoba podejrzana lub oskarżony jest pozbawiony wolności w tej lub innej sprawie

4. Jeśli zachodzą okoliczności do obrony niezbędnej z art. 79 § 4

W pozostałych sprawach prowadzi się dochodzenie

Finansowe organy postępowania przygotowawczego:

1. Urzędy celne ( w sprawach o czyny celne i akcyzowe oraz związane z nimi czyny podatkowe, a także niektóre czyny dewizowe i loteryjne)

2. Urzędy skarbowe ( w pozostałym zakresie)

3. Inspektorzy kontroli skarbowej (wobec wszystkich czynów wykrytych w wyniku kontroli skarbowej)

Organy niefinansowe postępowania przygotowawczego:

1. Straż Graniczna

2. Policja

3. ABW i CBA

4. Żandarmeria Wojskowa

Prokurator jest organem:

1. Prowadzącym śledztwo w niektórych sprawach

2. Nadzorującym dochodzenie organów niefinansowych

3. Nadzorującym wpadkowo – poprzez czynności ad hock wnioskowane przez organy finansowe – dochodzenie i śledztwo tych organów

4. Nadzorującym na bieżąco postępowanie przygotowawcze organów finansowych w razie przejęcia tego nadzoru

5. Oskarżyciel publiczny

W postępowaniu przed sądem stronami są:

1. Oskarżyciel publiczny

2. Oskarżony

3. Interwenient

4. Osoba pociągnięta do odpowiedzialności posiłkowej

Quasi – strony:

1. Osoba zobowiązana do zwrotu korzyści skarbowi Państwa

2. Podmiot z art. 416

3. Podmiot zbiorowy

Tryb uproszczony – obowiązkowy jest udział przedstawiciela organu finansowego

8. Postępowanie karne w sprawach wojskowych. Pojęcie. Istota. Specyfikacja. Odrębności proceduralne. Zakres kompetencji organów wojskowego procesu karnego. Postępowanie przygotowawcze. Postępowanie przed sądem wojskowym.

Właściwość sądów wojskowych:

1. W sprawach żołnierzy w służbie czynnej, ale tylko o przestępstwa z części wojskowej k.k.

2. Inne przestępstwa jełki popełniono je:

   1. Przeciwko organowi wojskowemu lub innemu żołnierzowi

   2. Podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych

   3. W obrębie obiektu wojskowego

   4. Na szkodę wojska

   5. Z naruszeniem obowiązków służbowych

3. Przestępstwa popełnione za granicą podczas użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa

4. W sprawach żołnierzy sił zbrojnych państw obcych przebywających na terytorium RP oraz członków ich personelu cywilnego, za przestępstwa popełnione w ramach pełnienia obowiązków służbowych

5. W sprawach pracowników wojska, ale jedynie o czyny godzące w zasady pełnienia służby lub przeciwko mieniu wojskowemu

Właściwość wojskowych sądów okręgowych:

1. Przestępstwa żołnierzy mających stopień majora i wyższy

2. Żołnierzy i personelu cywilnego państw obcych

3. Należące w postępowaniu powszechnym do właściwości sądów okręgowych

4. Przestępstwa dezercji i czynnej napaści na przełożonego z użyciem broni

5. Inne przepisy szczególne

9. Postępowanie w sprawach o czyny zabronione pod groźbą kary popełnione przez podmioty zbiorowe. Pojęcie. Istota. Uwarunkowania materialno prawne. Specyfikacja odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych. Odrębności proceduralne.

Podmiot zbiorowy:

1. Osoba prawna oraz jednostak organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej

2. Spółki handlowe z udziałem Skarbu Państwa, jednostka samorządu terytorialnego lub związki takich jednostek

3. Spółka kapitałowa w organizacji

4. Podmiot w stanie likwidacji

5. Przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną

6. Zagraniczna jednostka organizacyjna

Podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność za czyn zabroniony popełniony przez osobę fizyczną:

1. Działającą w jego imieniu lub interesie w ramach uprawnień do reprezentowania tego podmiotu, podejmowania decyzji w jego imieniu lub wykonywania kontroli albo przez przekroczenie tych uprawnień lub niedopełnienie owych obowiązków

2. Dopuszczoną do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez działającego w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego

3. Działającą w imieniu i na rzecz tego podmiotu za wiedzą lub zgodą takiej osoby, pod warunkiem że zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść korzyść podmiotowi zbiorowemu

Ponadto:

1. Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu

2. Łapownictwo i płatna protekcja

3. Ochrona informacji i wiarygodności dokumentów

4. Naruszenie mienia

5. Naruszenie wolności seksualnej i wiarygodności

6. Ochrona środowiska

7. Ochrona porządku publicznego

8. Ochrona własności intelektualnej i z zakresu nieuczciwej konkurencji

9. Przestępstwa o charakterze terrorystycznym

10. Przeciwko obowiązkom podatkowym

Warunki odpowiedzialności:

1. Brak należytej staranności w wyborze osoby fizycznej, która dopuściła się przestępstwa

2. Brak należytego nadzoru

Sankcje karne:

1. Kara pieniężna

2. Przepadek przedmiotów i korzyści

3. Pewne zakazy

4. Podanie wyroku do publicznej wiadomości

Postępowanie ograniczone jest do stadium sądowego.

Postępowanie wszczynane jest na wniosek pokrzywdzonego lub prokuratora, ew. Prezesa UOKiK

Dowody przeprowadza się tylko na wniosek stron, a ciężar dowodu spoczywa na tym kto dowód zgłasza.

Od wyroku I instancji apelacja przysługuje wyłącznie wnioskodawcy i podmiotowi zbiorowemu.

Wyroki sądu:

• Umarzający

• Uniewinniający

• Stwierdzający odpowiedzialność podmiotu (nie skazujący!)

XII. POSTĘPOWANIE ODOWŁAWCZE

1.Środki zaskarżenia. Środki odwoławcze. Znaczenie i zakres postępowania kontrolnego. Zakres niezaskarżania orzeczeń sądowych.

• Rodzaje decyzji:

  1. od wyroku I instancji przysługuje apelacja

  2. od postanowień:

     • zamykających drogę do wydania wyroku

     • co do środków zabezpieczających

     • inne przypadki przewidziane w ustawie

c) co do wyroku nakazowego przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu

od zarządzeń w wypadkach przewidzianych w ustawie- przysługuje zażalenie

2. Klasyfikacja i rodzajowe zróżnicowanie środków zaskarżenia. Zwyczajne i nadzwyczajne środki zaskarżenia. Środki odwoławcze. Sprzeciwy i quasi-sprzeciwy. Odwołania w procesie karnym. Cechy środka odwoławczego. Organy odwoławcze. Dewolutywność i suspensywność.

Środki zaskarżenia i ich podział

• wniosek zainteresowanego podmiotu, zmierzający do wywołania kontroli ściśle procesowej

• system środków:

1. środki odwoławcze:

   1. zwyczajne środki

   2. nadzwyczajne środki

2. sprzeciw i quasi sprzeciw

3. wnioski skierowane ku uruchomieniu kontroli z urzędu

Ad.1. Środki odwoławcze

cechy środków odwoławczych

skargowość- mogą być wnoszone przez uprawnione podmioty

dewolutywność- przeniesienie rozpoznania do instancji wyższej nad organem, który wydał zaskarżoną decyzję

reformacyjny skutek- następuje zmiana lub uchylenie zaskarżonej decyzji

suspensywność- wstrzymanie z urzędu wykonalność decyzji procesowej

• zwyczajne środki odwoławcze- są to apelacja i zażalenie, które inicjują kontrolę nieprawomocnych orzeczeń

• nadzwyczajne środki- są to kasacja i wniosek o wznowienie postępowania

• kasacja zwyczajna- przysługuje od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie

• kasacja nadzwyczajna- zaskarżone każde prawomocne orzeczenie sądu kończące postępowanie

Ad.2. Sprzeciw i quasi sprzeciw

sprzeciw - jest to brak zgody na decyzje procesową wydaną w trybie szczególnym , której byt zależy od milczącej albo wyraźnej zgody strony

• cechy sprzeciwu:

  • skargowość

  • brak dewolutywności

  • skutek kasacyjny

    quasi sprzeciwy - są zbliżone do sprzeciwów ale nie mają wszystkich cech (odwołania do składu orzekającego od zarządzeń przewodniczącego wydanych na rozprawie głównej oraz wnioski o przywrócenie terminów zawitych

Ad.3. Wnioski skierowane ku uruchomieniu kontroli z urzędu

• pełnią funkcję impulsów procesowych

• zalicza się do nich m.in. wniosek o wznowienie umorzonego postępowania, wniosek o wniesienie kasacji nadzwyczajnej

• Rodzaje instancji odwoławczych

1. organy wyższego rzędu, jeżeli umiejscowione są w obrębie tego samego układu ustrojowo- organizacyjnego

2. organy będące ogniwami tej samej jednostki w sensie ustrojowo- organizacyjnym

3. organy umiejscowione w ramach odrębnych układów ust. – org.

4. instancje odwoławcze które wprawdzie są organami umiejscowionymi w odrębnych układach, jednakże działają w ramach tego samego toku instancji w danej sprawie

3. Treść i forma środka odwoławczego. Wymogi i forma środka odwoławczego. Kontrola warunków formalnych. Granice i kierunek środka odwoławczego. Przekroczenie podmiotowych granic zaskarżenia. Zakaz reformationis in peius. Konsekwencje cofnięcia wniesionego środka odwoławczego.

Przepisy ogólne postępowania odwoławczego

strony procesowe i podmiot z art. 416 są uprawnione do wnoszenia środków odwoławczych

orzeczenie można zaskarżyć w całości lub części

novum jest możliwość zaskarżenia samego uzasadnienia orzeczenia

gravamen - skuteczność środka odwoławczego zależy od istnienia interesu prawnego w zaskarżeniu rozstrzygnięcia lub naruszeniu prawa lub interesu skarżącego

strona może osobiście sporządzić i podpisać środek odwoławczy ale może to zrobić za pomocą obrońcy lub pełnomocnika- wyjątki osobistego sporządzenia (przymus adwokacki):

1. apelacja od wyroku sądu okręgowego, która pochodzi od prokuratora lub pełnomocnika powinna być sporządzona i podpisana przez adwokata( art. 446 )

2. jeżeli kasacja nie pochodzi od prokuratora, PG, RPO, powinna być sporządzona i podpisana przez obrońcę lub pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym(526par 2)

3. zażalenie na zarządzenie prezesa sądu, do którego wniesiono kasację, o odmowie jej przyjęcia z przyczyn określonych w art. 120 par 2 albo 429 par 1 jeżeli nie pochodzi od prokuratora, PG, RPO, powinno być sporządzone i podpisane przez adwokata lub radcę(art.530 par 3)

4. wniosek o wznowienie postępowania sądowego , jeżeli nie pochodzi od prokuratora, powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę(art. 545 par 2 )

   • odwołujący może zaskarżyć jedynie rozstrzygnięcie lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom

• warunki skutecznego uruchomienia postępowania odwoławczego:

1. dopuszczalność środka odwoławczego

   1. wniesienie środka odwoławczego przez uprawnioną osobę

   2. wniesienie środka odwoławczego w określonym terminie

   3. sporządzenie skargi odwoławczej z zachowaniem wymogów formalnych

2. dopuszczalność środka odwoławczego oznacza przewidzianą przez ustawę możliwość zaskarżania danej decyzji procesowej

3. wyroki I instancji zawsze mogą być przedmiotem zaskarżenia, postanowienia tylko te:

   1. postanowienia sądu zamykające drogę do wydania wyroku

   2. na postanowienia co do środka zabezpieczającego

   3. inne postanowienia przewidziane w ustawie np. postanowienie o zawieszenie postępowania

4. zaskarżalne są także zarządzenia

5. ustawa określa różne terminy wniesienia poszczególnych środków odwoławczych

   1. termin na wniesienie apelacji wynosi 14 dni i biegnie dla każdego uprawnionego od daty doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem

   2. zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia, a jeżeli ustawa nakazuje doręczenie postanowienia w terminie 7 dni od doręczenia

   3. kontrole terminów sprawuje prezes sądu, odmawia jeśli wniesiony jest po terminie

termin zawity może być przywrócony jeśli zostaną spełnione łącznie następujące warunki:

1. niedotrzymanie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od podmiotu uprawnionego do wniesienia środka odwoławczego

2. wniosek o przywrócenie terminów zostanie wniesiony w terminie 7 dni od daty ustania przeszkody

3. jednocześnie ze zgłoszeniem wniosku uprawniony podmiot wniesie środek odwoławczy

• wymogi formalne wniosku:

  1. oznaczenie organu, do którego skierowany jest, oraz sprawy. której dotyczy

  2. oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo

  3. treść skargi odwoławczej wraz z uzasadnieniem

  4. datę i podpis składającego środek odwoławczy

  5. wskazanie zaskarżonego rozstrzygnięcia albo określonego ustalenia

  6. podanie czego domaga się skarżący, a więc wnioski odwoławcze( petitum)

• wymagania formalne dla oskarżyciela publicznego, obrońcy lub pełnomocnika zostały zwiększone o tzn. zarzuty odwoławcze → są to zawarte w środku odwoławczym twierdzenia wskazujące na określone uchybienia prawne, którymi w ocenie skarżącego dotknięte jest rozstrzygnięcie

od podmiotów kwalifikowanych ustawa wymaga także uzasadnienia środka odwoławczego

odwołujący może również wskazać w środku odwoławczym nowe fakty i dowody

Wyjście poza granice podmiotowe zaskarżenia art.435

instancja odwoławcza może zmienić albo uchylić orzeczenie na korzyść współoskarżonych, choćby nie wnieśli środka odwoławczego, jeśli je uchyliła lub zmieniła na rzecz współoskarżonego, którego środek odwoławczy dotyczy, gdy te same względy przemawiają za uchyleniem lub zmianą na rzecz tamtych

dobrodziejstwo cudzego środka odwoławczego

podstawą korektury orzeczenia są te same względy które stały się podstawą uchylenia lub zmiany orzeczenia w stosunku do oskarzonego, do którego środek się odnosi( gravamen commune)

Cofnięcie środka odoławczego art.431§ 1

• prawo cofnięcia środka odwoławczego ma podmiot który go wniósł

• nie ma ograniczeń czasowych możliwe jest więc aż do rozstrzygnięcia sprawy przez instancję odwoławczą

• nie ma szczególnej formy cofnięcia, może być w formie pisemnej albo ustnie

• ustawowe podmiotowe ograniczenie cofnięcia:

a) oskarżony może cofnąć nie tylko własny środek odwoławczy, ale także taki, który został wniesiony na jego korzyść przez inny podmiot tzn. przez obrońcę lub przedstawiciela ustawowego

• tym uprawnieniem nie dysponuje jednak gdy środek wniósł oskarżyciel publiczny art. 431 §2 lub w sytuacji z art. 79

1. ustawa nie zezwala nadto bez zgody oskarżonego na cofniecie środka odwoławczego wniesionego na jego korzyść( art. 431 par 3 )

zgoda oskarżonego wg. SN powinna być w formie oświadczenia woli nie budzącego wątpliwości

Granica środka odwoławczego art.433

• sąd odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach środka odwoławczego a w zakresie szerszym o tyle o ile ustawa to przewiduje

• sąd odwoławczy rozpatruje wszystkie wnioski i zarzuty wskazane , chyba że ustawa stanowi inaczej

• granica środka to granica rozpoznania sprawy przez organ drugiej instancji

• granice środka określają następujące elementy:

kierunek środka- jest to stosunek środka odwoławczego do interesów oskarżonego, wskazane skardze odwoławczej, czy wniesiony jest na korzyść czy na niekorzyść oskarżonego

zakres zaskarżenia- wskazanie czy środek obejmuje całość czy część orzeczenia

zarzuty odwoławcze- twierdzenia wskazujące uchybienia prawne , prawnie skuteczne są uchybienia z art. 438, 439, 440

• rozpoznanie sprawy w szerszym zakresie:

  1. w razie stwierdzenia bezwzględnych przyczyn odwoławczych

  2. w razie stwierdzenia rażącej niesprawiedliwości zaskarżonego środka

  3. w razie potrzeby poprawienia błędnej kwalifikacji prawnej czynu

  4. w razie wniesienia apelacji co do winy

  5. w razie wniesienia apelacji co do kary

  6. w razie ustalenia okoliczności uzasadniających zastosowanie dobrodziejstwa cudzego środka odwoławczego

• ustawa przewiduje też zwężenie środka odwoławczego - sąd może ograniczyć rozpoznanie środka odwoławczego tylko do poszczególnych uchybień podniesionych przez stronę lub podlegających uwzględnieniu z urzędu, jeżeli rozpoznanie w tym zakresie jest wystarczające do wydania orzeczenia, a rozpoznanie pozostałych uchybień byłoby przedwczesne lub bezprzedmiotowe dla dalszego toku postępowania

Na korzyść oskarżonego środek odwoławczy może wnieść oskarżyciel publiczny, sam oskarżony, jego obrońca lub przedstawiciel ustawowy. Oskarżyciel posiłkowy, prywatny, powód cywilny mogą złożyć środek tylko na niekorzyść oskarżonego.

Ustawa nie pozwala na przełamanie kierunku środka odwoławczego wniesionego wyłącznie na korzyść oskarżonego, obowiązuje zakaz reformationis in peius czyli zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego w procesie, gdy orzeczenie zostało zaskarżone na niekorzyść oskarżonego - występuje w 2 postaciach:

zakaz bezpośredni- adresowany do sądu odwoławczego

zakaz pośredni - obowiązujący w postępowaniu ponownym ma również zastosowanie w :

• w postępowaniu kasacyjnym

• w razie wznowienia postępowania na korzyść oskarżonego

reguły in peius - dotyczą sytuacji, gdy wniesiono środek odwoławczy na niekorzyść oskarżonego, a nadto obejmują wyłącznie ograniczenia modyfikacji orzeczenia na niekorzyść oskarżonego art. 454

• sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który:

  1. został uniewinniony w I instancji

  2. co do którego w I instancji umorzono postępowanie

  3. co do którego w I instancji umorzono warunkowo postępowanie

     • sąd odwoławczy może orzec surowsza kare pozbawienia wolnosci tylko gdy nie zmienia przyjtetych ustaleń faktycznych przyjetych za podstawe orzeczenia

     • sąd odwoławczy nie może zaostrzyc kary poprzez wymierzenie kary pozbawienia wolności

Uchylenie i zmiana środka odwoławczego

postępowanie odwoławcze kończy się wydaniem rozstrzygnięcia które może przybrać postać :

orzeczenia o utrzymanie w mocy zaskarżonego orzeczenia

orzeczenia o zmianie lub uchyleniu zaskarżonego orzeczenia w części lub całości

• zmiana polega na odmiennym orzeczeniu co do istoty, jeżeli pozwalają na to zebrane dowody

• uchylenie powoduje konieczność wydania tzw. orzeczenia następczego, które może przybrać następującą postać:

  • orzeczenia umarzającego postępowanie

  • orzeczenia o przekazaniu sprawy do ponownego rozpatrzenia

• utrzymanie w mocy następuje gdy instancja odwoławcza nie stwierdzi uchybień podniesionych w środku odwoławczym

Postępowanie ponowne:

• postępowanie sądowe, które po uchyleniu przez sąd odwoławczy zaskarżonego orzeczenia i przekazaniu sprawy do ponownego rozpatrzenia toczy się przed sądem I instancji

• odrębności proceduralne:

• w skład sądu rozpoznającego ponownie sprawę nie może wchodzić sędzia ani ławnik który brał udział w wydaniu orzeczenia uchylonego

• sąd, któremu przekazano sprawę może orzekać tylko w granicach w jakim nastąpiło przekazanie

• sąd rozpoznający ponownie sprawę może przeprowadzając postępowanie w zakresie dowodów, które nie miały wpływu na uchylenie wyroku, poprzestać na ich ujawnieniu

• zapatrywania prawne i wskazania sądu odwoławczego co do dalszego postępowania są wiążące dla sądu któremu sprawę przekazano do ponownego rozpoznania

• z postępowaniem ponownym i to za równo odnoszącym się do postepowania apelacyjnego jak i zażaleniowego łączy się także zakaz reformationis in peius

4. Względne przyczyny odwoławcze. Obraza prawa materialnego. Obraza przepisów postępowania. Błąd w ustaleniach faktycznych. Rażąca niewspółmierność kary. Niesłuszne zastosowanie lub niezastosowanie środka zabezpieczającego lub innego środka. Inne przyczyny odwoławcze. Nowe fakty i dowody jako podstawa środka odwoławczego.

• przyczyna odwoławcza - wskazane w ustawie uchybienia prawne, którym dotknięta jest zaskarżona decyzja i z którym ustawa wiążę obowiązek eliminacji lub zmiany decyzji

względne - określone jako uchybienia, które wywołują skutek procesowy w postaci zmiany lub uchylenia zaskarżonego orzeczenia tylko wtedy gdy podniesione zostały przez skarżącego w środku odwoławczym i w jego granicach

Względne przyczyny odwoławcze: orzeczenie ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia:

1. obrazy przepisów prawa materialnego,

2. obrazy przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia,

3. błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia,

4. rażącej niewspółmierności kary lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka.

Ad.a. obraza przepisów pr. materialnego

tzw. error iuris

• polega na wadliwym zastosowaniu przepisów w orzeczeniu opartym na prawidłowych ustaleniach faktycznych

• zarzuty może być zasadny tylko wtedy gdy dotyczy zastosowania lub niezastosowania przepisu zobowiązującego sąd do bezwzględnego respektowania

Ad. b. obraza przepisów postępowania

• error in procedendo

• zarzut może być zasadny gdy mógł mieć wpływ na treść orzeczenia

• uchybienia w postępowaniu przygotowawczym mogą być przedmiotem zarzutu jeśli przeniknęły one do postępowania sądowego i mogą mogły mieć wpływ na treść orzeczenia

Ad.c. błąd w ustaleniach faktycznych

• error facti

• uchybienia w zakresie logicznego rozumowania przez sąd w ocenie zebranego materiału dowodowego

Ad.d. rażąca niewspółmierność kary

• rażąca niewspółmierność to zarówno aspekt surowości jak i łagodności kary

• w oparciu o ten przepis mogą być zaskarżone:

  1. środki wychowawcze, lecznicze, poprawcze przewidziane dla nieletnich

  2. środki karne, które zostały uregulowane w roz. V KK

  3. środki w związku z poddaniem sprawcy próbie, roz. VIII KK

  4. środki zabezpieczające przewidziane w roz. X KK

5. Bezwzględne przyczyny odwoławcze (art. 439). Pojęcie. Rodzaje. Skutki procesowe ujawnienia bezwzględnych przyczyn odwoławczych. Problemy nieważności orzeczeń.

bezwzględne - określone jako uchybienia, które organ odwoławczy uwzględnia niezależnie od granic i poniesionych zarzutów oraz wpływu na uchybienia na treść orzeczenia i które w razie ich stwierdzenia powodują obligatoryjne uchylenie zaskarżonego orzeczenia

bezwzględne przyczyny odwoławcze - niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia sąd odwoławczy na posiedzeniu uchyla zaskarżone orzeczenie, jeżeli:

1. w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu na podstawie art. 40,

2. sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie,

3. sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego,

4. sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu,

5. orzeczono karę, środek karny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie,

6. zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu,

7. zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie,

8. zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone,

9. zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8-11,

10. oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2, art. 80 oraz art. 517i § 1 lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy,

11. sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa

12. rażąca niesprawiedliwość orzeczenia z art.440 - podlega zmianie lub uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów → nie jest samodzielną przyczyną odwoławczą może tylko występować tylko obok przyczyn z art. 438

13. poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej czyny(art.455) - instytucja jedynie postępowania apelacyjnego

14. instancja odwoławcza obowiązana jest badać przyczyny z art. 439 z urzędu niezależnie od tego czy zostały podniesione w środku odwoławczym przez skarżącego

UCHYLENIE NASTĘPUJE W FORMIE WYROKU

6. Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia. Poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej czynu.

Por. art. 440 – jeśli utrzymanie orzeczenia byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów.

Przesłanki zastosowania:

1. orzeczenie zostanie zaskarżone, ale jedynie w części, ewentualnie w całości, ale zarzuty będą dotyczyły tylko niektórych rozstrzygnięć

2. w granicach zaskarżenia czy w ramach podniesionych zarzutów nie ma uchybień, które mogłyby spowodować uchyleni orzeczenia

3. brak jest poza granicami zaskarżenia uchybień o charakterze bezwzględnych przyczyn odwoławczych, któ® nakazywałyby uchylenie go

4. uchybienia o charakterze względnych przyczyn odwoławczych stwierdzono poza granicami zaskarżenia i podniesionymi zarzutami

5. są one tego rodzaju, że utrzymanie w mocy orzeczenia byłoby rażąco niesprawiedliwe, czyli naruszałoby społeczne poczucie sprawiedliwości.

Możliwość zmiany takiego orzeczenia – jedynie na korzyść oskarżonego.

7. Zapytania prawne do SN. Zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy. Zasady prawne SN.

Zagadnienia prawne

• jeśli się pojawią sąd może odroczyć rozprawę i przekazać zagadnienie do SN

• przedmiotem pytania są istotne wątpliwości w zakresie wykładni prawa

SN może podjąć następujące decyzje:

1. udzielić odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne

2. przekazać rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego powiększonemu składowi tegoż sądu

3. przyjąć sprawę do swego rozpoznania

4. odmówić udzielenia odpowiedzi( gdy pytanie nie dotyczy kwestii wymagających wykładnie, gdy zwróci się o to nieuprawniony podmiot )

   • uchwała SN stanowiąca odpowiedź jest wiążąca

8. Rodzaje rozstrzygnięć organu odwoławczego. Klasyfikacja rodzajowa.

Rozstrzygnięcia sądu odwoławczego sąd odwoławczy :

1. utrzymuje wyrok w mocy

2. orzeka reforamatoryjnie, czyli

   1. zmienia wyrok lub

   2. poprawia błędna kwalifikację prawną czynu, w pozostałym zakresie utrzymując w mocy zaskarżony wyrok

3. orzeka kastoryjnie, czyli uchyla wyrok w części lub w całości i :

   1. umarza postępowanie lub

   2. przekazuje sprawę sądowy pierwszej instancji do ponownego rozpoznania

9. Apelacja i postępowanie apelacyjne. Istota i charakter apelacji. Terminy do wniesienia. Zakres przymusu adwokackiego. Zakres zaskarżenia. Udział stron w rozprawie. Sprowadzenie oskarżonego pozbawionego wolności na rozprawę. Zakres postępowania dowodowego. Rozpoczęcie przewodu sądowego. Poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej przez sąd odowławczy. Uzasadnienie wyroku.

• apelacja jest zwyczajnym środkiem odwoławczym od nieprawomocnego wyroku sądu I instancji

• charakter względnie dewolutywny - apelacja powoduje przesunięcie sprawy do rozpoznania przez sąd wyższej instancji w postępowaniu odwoławczym

Właściwość funkcjonalna sądów:

• sąd okręgowy rozpatruje nieprawomocne wyroki pierwszoinstancyjnych sądów rejonowych

• sąd apelacyjny rozpatruje wyroki sądów okręgowych

• SN- Izba Wojskowa rozpatruje wyroki wojskowych sądów okręgowych

• Apelacja służy od orzeczenia wydanego w formie wyroku a więc zarówno skazującego jak uniewinniającego, umarzającego postępowanie, wyroków łącznych i zaocznych

• wyjątek to wyrok łączny

• apelacje mogą wnieść: oskarzyciel publiczny, posiłkowy, prywatny, powód cywilny, oskarżony

Struktura postępowania apelacyjnego:

1. czynności dokonywane w sądzie I instancji w związku z wniesieniem apelacji ( prezes sądu sprawdza czy została wniesiona w terminie, przez osobę uprawnioną, czy nie jest niedopuszczalna)

2. czynności przygotowawcze do rozprawy apelacyjnej dokonywane w sądzie odwoławczym (okręgowym lub apelacyjnym) kontrola formalna apelacji oraz podjęcie decyzji co do sprowadzenia na rozprawę oskarżonego pozbawionego wolności

3. rozprawa apelacyjna( rozpoczęcie rozprawy, przewód sądowy, przemówienia stron, wyrokowanie)

4. czynności końcowe

Ad. 1. Czynności uruchomienia apelacji

1. postępowanie apelacyjne nie może być uruchomione z urzędu

2. osoba uprawniona chcąca zaskarżyć wyrok musi w ciągu 7 dni od daty ogłoszenia wyroku lub doręczenia wyroku złożyć na piśmie wniosek o sporządzenie i doręczenia uzasadnienia wyroku

3. prezes sądu może odmówić przyjęcia wniosku jeśli osoba jest nieuprawniona albo nie zachowała terminu, przysługuje zażalenie

4. w ciągu 14 dni od wydania wyroku albo złożenia wniosku doręcza się wyrok z uzasadnieniem

5. wniesiona skarga apelacyjna musi spełniać wymogi formalne, bada prezes sądu ( uprawniona osoba, termin, przymus adwokacki, niedopuszczalność z mocy ustawy )

6. prezes sądu I instancji wydaje zarządzenie o przyjęciu apelacji, zawiadamia prokuratora, strony

Ad.2. Przygotowanie do rozprawy przed sądem odwoławczym

1. po wpłynięciu sprawy następuje następne badanie wymogów formalnych, jeśli prezes stwierdzi braki kieruje sprawę na posiedzenie

2. udział prokuratora jest obligatoryjny we wszystkich sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego

3. udział stron i pełnomocników nie jest obowiązkowy, sąd ma jednak obowiązek powiadomienia ich o terminie

4. na wniosek oskarżonego pozbawionego wolności sąd zarządza sprowadzenie go na rozprawę chyba że uzna że obecność obrońcy wystarczy, jeśli nie ma obrońcy wyznaczy z urzędu

5. odmowa sprowadzenia powinna być uzasadniona okolicznościami nie dowolna

Ad.3. rozprawa apelacyjna

a. rozpoczęcie rozprawy

następuje wywołanie sprawy, sprawdzenie czy uprawnione podmioty zostały powiadomione, czy się stawiły, czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy, rozstrzygnięcie ewentualnych wniosków stron

b. przewód sądowy

1. na przewód składa się ustne sprawozdanie sędziego sprawozdawcy

2. strony składają wyjaśnienia, oświadczenia, wnioski ustnie lub pisemnie, pisemne odczytuje się

3. postępowanie dowodowe przeprowadza się w wąskim zakresie

4. jeśli sąd uzna że trzeba powtórzyć w części lub całości przewód sądowy to przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia sądowi I instancji

c. przemówienia stron

1. przedstawienie własnych stanowisk i wniosków wynikających z rozpoznania wniesionego środka odwoławczego

2. pierwszy głos ma oskarżony następnie pozostałe strony wg. kolejności ustalonej przez sąd

3. prawo do repliki jak w postępowaniu głównym

d. wyrokowanie

1. nie różnie się od wyrokowania w I instancji

2. rozstrzygnięcie zapada w formie wyroku o utrzymaniu w mocy, zmianie, uchyleniu orzeczenia sądu I instancji

3. sporządza się wyrok na piśmie, podpisują wszyscy członkowie składu, ogłaszają publicznie wyrok, podają motywy ustnie

Ad.4. czynności końcowe

1. sporządzenie uzasadnienia na piśmie

2. sporządzany jest w terminie 14 dni od ogłoszenia wyroku z urzędu

3. jeśli wyrok pozostawia w mocy wyrok I instancji to uzasadnienie sporządza się na wniosek strony albo gdy jest zdanie odrębne

4. w zależności od rozstrzygnięcia sąd odwoławczy przekazuje sprawę do sądu I instancji w celu ponownego rozpoznania albo wykonania prawomocnego wyroku

10. Zażalenie i postępowanie zażaleniowe. Istota zażalenia. Zakres zażalenia. Terminy do wniesienia. Suspensywność i względna dewolutywność zażalenia. Prawo strony do udziału w posiedzeniu sądu odwoławczego rozpatrującego zażalenie.

Zażalenie i przebieg postępowania:

1. środek uruchamia kontrole instancyjna nieprawomocnych decyzji procesowych innych niż wyrok

2. chodzi o postanowienia, zarządzenia, czynności lub zaniechań czynności, wyjątkowo jeśli nie wniesiono apelacji orzeczenia w przedmiocie kosztów zawartych w wyroku

3. zażalenie charakteryzuje się względna dewolutywnością co oznacza że nie zawsze wniesienie tego środka będzie powodować przeniesieni do wyższej instancji

4. ma również charakter względny suspensywny co oznacza że wniesienie zażalenia nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia

zażalenie przysługuje na następujące kategorie postanowień :

1. postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku chyba że ustawa stanowi inaczej

2. na postanowienia co do środka zabezpieczającego

3. na inne postanowienia przewidziane w ustawi

4. podmiotami uprawnionymi są strony procesowe, podmiot z art. 416, inne osoby, których bezpośrednio dotyczy postanowienie, chyba ze ustawa stanowi inaczej

5. zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia, a jeśli postanowienie doręcza się to od daty doręczenia, wyjątek postanowienie w sprawie świadka anonimowego o zachowaniu w tajemnicy jego osoby termin 3 dni

6. zażalenie wnosi się do organu który wydał zaskarżone orzeczenie

7. wymagana forma pisemna

8. zażalenie rozpatruje ten sam imiennie skład orzekający

9. w posiedzeniu sadu strony nie biorą udziału

10. uwzględnienie środka należy rozumieć jako rozstrzygnięcie, które odpowiada w całości zgłoszonemu żądaniu w środku odwoławczym

11. w postępowaniu przygotowawczym organem rozpoznającym zażalenie jest prokurator nadrzędny na tym który wydał lub zatwierdził zastrzeżone postanowienie lub wyjątkowo sąd

12. zażalenie na postanowienie, na czynności i zaniechanie czynności prowadzącego postępowanie przygotowawcze rozpoznaje prokurator nadzorujący to postępowanie

XIII. NADZWYCZJNE ŚRODKI ZASKARŻENIA

1. Pojęcie i rodzaj nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

środki te ze względu na swój charakter wyróżniają się znacznym zwężeniem zakresu kontroli poprzez przyjęcie ustawowo określonych ograniczeń podstaw zaskarżenia prawomocnych orzeczeń

• kontrola dotyczy prawomocnych orzeczeń, które nie są już możliwe do zaskarżania w drodze zwykłego środka odwoławczego

• kontrola ogranicza się do eliminacji niemożliwych do tolerowania najpoważniejszych błędów powstałych w postępowaniach instancyjnych

2. Kasacja. Orzeczenia podlegające zaskarżeniu w trybie kasacji. Podstawy kasacji i ograniczenia we wniesieniu kasacji. Tryby wniesienia. Przebieg postępowania. Względna suspensywność. Granice rozpoznania. Oczywista bezzasadność. Kasacja nadzwyczajna.

• dostępny dla wszystkich stron procesowych nadzwyczajny środek odwoławczy

• art. 518 statuuje regule odpowiedniego stosowania przepisów działu IX KPK poświeconego postępowaniu odwoławczemu, jeżeli przepisy rozdziału dotyczącego kasacji nie stanowią inaczej

• wg SN uzupełnienie przewodu sądowego dopuszczalne jest w celu potwierdzenia lub wykluczenia podniesionego w kasacji rażącej obrazy prawa, a nie uzupełniania postepowania dowodowego

I PRZEDMIOTOWY ZAKRES KASACJI

1. od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie

2. z bezwzględnych przyczyn odwoławczych; art.439KPK

3. rażące naruszenie prawa procesowego materialnego jeżeli miało wpływ na treść orzeczenia

• nie jest dopuszczalne zaskarżenie samego uzasadnienia wyroku

• kasacja nie może być wniesiona jedynie z powodu niewspółmierności kary chyba że jest wynikiem rażącego naruszenia prawa

  • podstawy kasacji ujęte zostały w dwóch kategoriach przyczyn zaskarżenia i weryfikacji zaskarżonych orzeczeń:

1. uchybienia zaliczane do bezwzględnych przyczyn odwoławczych z art. 439

   1. stwierdzenie uchybienia zobowiązuje sąd kasacyjny do uchylenia orzeczenia bez badania związku przyczynowego miedzy tym uchybieniem a treścią zapadłego orzeczenia

   2. bezwzględne przyczyny odwoławcze sąd kasacyjny uwzględnia również z urzędu, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów

2. drugą kategorie stanowią inne rażące naruszenia prawa materialnego i procesowego, które mogły mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia

3. naruszenie prawa powinno mieć niewątpliwy charakter (jest oczywiste)

4. mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia

5. ustawa wymaga aby miedzy rażącym uchybieniem a zaskarżonym orzeczeniem zachodził związek przyczynowy, przy czym wystarczy, wskazanie możliwości zaistnienia negatywnego wpływu tego uchybienia na treść orzeczenia, a nie jest konieczne ustalenie ze rzeczywiście wpływ taki miał miejsce

• prawomocność - przesłanką zaskarżalności wyroku sądu odwoławczego

1. kryterium prawomocności orzeczenia jest jego niezaskarżalność za pomocą zwykłych środków odwoławczych

2. kryterium prawomocności orzeczenia jest jego nieodwołalność (niewzruszalność) w drodze zwykłych środków odwoławczych, obejmującą także jego niezaskarżalność

1. prawomocność formalna zyskuje decyzja procesowa gdy

1. wyczerpany został tok instancji - zapadła decyzja organu II instancji, która utrzymała w mocy zaskarżoną decyzje

2. niedopuszczalne jest zaskarżenie decyzji wydanej w I instancji (wyrok wydany w trybie doraźnym)

3. strona zrezygnowała z wniesienia środka odwoławczego w stosunku do decyzji wydanej przez organ pierwszej instancji bądź wniesiony środek cofnęła

   • niepodważalność w sensie zakazy podważenia decyzji w drodze kontynuacji danego postępowania

1. skutkiem prawomocności formalnej jest prawomocność materialna, czyli jej niepodważalności w sensie zakazu prowadzenia nowego postępowania w tym samym przedmiocie, art. 17§1 pkt 7 (zakaz ne bis in idem)

   • niepodważalność w sensie zakazu prowadzenia nowego postępowania w tym samym przedmiocie

   • wyłączona została możliwość uruchomienia postępowania kasacyjnego

1. od prawomocnych wyroków pierwszej instancji, w tym również wyroków nakazowych

2. od prawomocnych wyroków sądu drugiej instancji, które nie kończą postępowania, np. uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania

3. od prawomocnych postanowień sądu odwoławczego, choćby miały cechy kończące postępowanie

4. wydawanych w formie postanowień orzeczeń sądu odwoławczego zapadających w postępowaniu wykonawczym

w literaturze i orzecznictwie SN przyjmuje się że kasacja może być wniesiona

• zarówno z powodu rażących wad prawnych, którymi jest dotknięty jedynie wyrok sądu odwoławczego,

• jak i z powodu takich wad prawnych wyroku sądu pierwszej instancji, których sąd odwoławczy nie skorygował, chociaż mógł i powinien był to uczynić w związku z rozpoznaniem środka odwoławczego

• odmowy przyjęcia kasacji, jeżeli:

1. zachodzą okoliczności z art. 120§2 (nieuzupełnienie braków w terminie)

2. kasacja została wniesiona po terminie lub przez nieuprawnioną osobę albo jest niedopuszczalna z mocy prawa

3. kasacja została oparta na innych powodach niż wskazane w art. 523§1

• na zarządzenia prezesa o odmowie przyjęcia kasacji przysługuje zażalenie do SN, który ten środek

• rozpoznaje w składzie jednoosobowym bez udziału stron, chyba ze Prezes SN zarządzi inaczej

przyjmując kasacje prezes sądu doręcza odpis pozostałym stronom, a następnie – po złożeniu przez prokuratora odpowiedzi na kasacje – przesyła akta SN

• zarzuty podniesione w kasacji pod adresem orzeczenia sądu pierwszej instancji podlegają rozważeniu przez sąd kasacyjny tylko w zakresie, zakresie jakim jest to nieodzowne dla należytego rozpoznania zarzutów stawianych orzeczeniu sądu odwoławczego

II PODSTAWY KASACYJNE

• skarga kasacyjna nie może formułować zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, chyba że są one wynikiem naruszenia prawa procesowego

• kontrola kasacyjna nie może obejmować: zasadności oceny dowodów i wysuniętych z tej oceny wniosków, oceny zeznań świadków i dokumentów, chyba że podniesiono zarzut obrazy przepisów prawa procesowego ze względu n a przeinaczenie treści, ocenę wiarygodności zeznań, dokonanej w ramach swobodnej oceny dowodów z art. 7, czy też samo przedstawienie opinii biegłego i polemiki z jego wywodami

• zakres zaskarżania

1. kasacje na korzyść można wnieść jedynie w razie skazania oskarżonego za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania

2. kasacje na niekorzyść można wnieść jedynie w razie uniewinnienia oskarżonego albo umorzenia postępowania z przyczyn wskazanych w art. 17§1 pkt 3,4 oraz z powodu niepoczytalności sprawcy

   • ograniczenia te nie dotyczą kasacji wniesionej z powodu uchybień wymienionych w art. 439 (bezwzględne przyczyny odwoławcze) oraz kasacji nadzwyczajnych wnoszonych przez PG i RPO

III PRZEBIEG POSTEPOWANIA KASACYJNEGO

• sądem kasacyjnym jest Sąd Najwyższy- pozwala to na realizacje konstytucyjnego nadzoru tego sądu nad działalnością innych sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania

• do wniesienia kasacji uprawnione są strony procesowe

• kasacja nie przysługuje podmiotowi zobowiązanemu do zwrotu korzyści Skarbowi Państwa

• ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych mówi iż w tymże postępowaniu kasacja może być wniesiona jedynie przez Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Obywatelskich

• strona która nie zaskarżyła orzeczenia sądu pierwszej instancji, nie może wnieść kasacji od orzeczenia sądu odwoławczego, jeżeli orzeczenie sądu pierwszej instancji utrzymano w mocy lub zmieniono na jej korzyść jeżeli sąd odwoławczy zmienił wyrok pierwszej instancji w sposób niekorzystny dla osoby, która nie wniosła apelacji, może ona wprawdzie wnieść kasacje ale wyłącznie od tej części wyroku sadu drugiej instancji, która zawiera rozstrzygniecie o zmianie orzeczenia sądu pierwszej instancji na niekorzyść

• oskarżony może wnieść kasacje również wtedy gdy wprawdzie sam nie wniósł apelacji od wyroku sądu pierwszej instancji, jednak uczynił to na niekorzyść oskarżonego prokurator

• prawo stron do wniesienia kasacji rozciąga się również na przedstawicieli procesowych stron (obrońcy, pełnomocnicy) oraz ustawowych zastępców stron (art. 76, 52, 58, 61, 63)

kasacje w stosunku do tego samego oskarżonego w od tego samego orzeczenia każdy uprawniony może wnieść tylko raz- zakaz ten obejmuje zarówno strony jak i podmioty uprawnione do wniesienia kasacji nadzwyczajnej z art. 521

• niedopuszczalna jest tzw. superkasacja, tzn. kasacja od orzeczenia SN zapadłego w następstwie rozpoznania kasacji

• do kategorii orzeczeń zapadłych „w następstwie” rozpoznania kasacji należą tylko te orzeczenia które są wynikiem rozpoznania merytorycznego kasacji są to orzeczenia o oddaleniu kasacji, orzeczenia uniewinniające oraz orzeczenia o uchyleniu zaskarżonego orzeczenia i umorzenia postępowania

• strona która zamierza zaskarżyć wyrok sądu odwoławczego poprzez wniesienie kasacji, jest obowiązana poprzedzić ta czynność wnioskiem o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem

  • wniosek taki należy zgłosić w sądzie, który wydal orzeczenie, w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia orzeczenia- niezłożenie wniosku pozbawia stronę prawa do wniesienia kasacji, chyba że skargę kasacyjna wniesie w terminie 7 dni przeznaczonym dla złożenia wniosku

• termin do wniesienia kasacji

  • 30 dni od daty doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem (nie dot. PG i RPO)

  • wniosek o doręczenie uzasadnienia w terminie 7 dni od wydania orzeczenia

  • niedopuszczalne jest uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia

    • strona wnosi kasacje do SN za pośrednictwem sądu odwoławczego

    • sąd ten jest zobowiązany do przeprowadzenia postępowania przedkasacyjnego, związanego z badaniem formalnych warunków dopuszczalności kasacji

    • skarga kasacyjna – przymus adwokacki; jeśli nie pochodzi od Prokuratora Generalnego albo Rzecznika Praw Obywatelskich – powinna być sporządzona i podpisana przez obrońcę lub pełnomocnika będącego adwokatem albo radcą prawnym

można wyznaczyć stronie adwokata lub radca prawny w celu sporządzenia kasacji jeżeli wykaże ze nie jest w stanie ponieść kosztów związanych z ich powołaniem bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny

• do kasacji strona – z wyjątkiem prokuratora – dołącza dowód uiszczenia opłaty sądowej wysokości określonej w rozporządzeniach Ministra Sprawiedliwości - obowiązek ten powstaje z dniem wniesienia kasacji

  • opłaty kasacyjnej nie uiszcza

1. osoba pozbawiona wolności; jednakże w razie pozostawienia bez rozpoznania albo oddalenia wniesionej kasacji zasądza się od niej opłatę

2. żołnierz odbywający zasadniczą służbę wojskową lub pełniący służbę wojskowa w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego

3. osoba która wykaże że ze względu na sytuacje rodzinna, majątkową i wysokość jej dochodów jej uiszczenie byłoby niemożliwe (na odmowę zwolnienia z opłaty nie przysługuje środek odwoławczy)

• wniesieniu i rozpoznaniu kasacji na korzyść oskarżonego nie stoi na przeszkodzie wykonanie kary, zatarcie skazania, akt laski ani okoliczności wyłączające ściganie lub uzasadniające zawieszenie postępowania

• wymóg konkretyzacji zarzutu kasacyjnego nakazuje oprócz wskazania przepisu, który zdaniem autora kasacji został naruszony, osadzenie zarzutu obrazy przepisu prawa w realiach konkretnej sprawy i wskazanie dlaczego sąd postępując w określony sposób, naruszył wskazany przepis

• po wpłynięciu skargi kasacyjnej, podlega ona kontroli ze strony prezesa sądu odwoławczego; jeżeli prezes stwierdzi braki formalne wzywa stronę do uzupełnienia braku w terminie 7 dni z pouczeniem, że w razie nieuzupełnienia braku wniesione pismo uznaje się za bezskuteczne

• istnieje obowiązek prokuratorskiej odpowiedzi na kasacje w sprawie toczącej się z oskarżenia publicznego

• uproszczony tryb rozpoznania kasacji oczywiście bezzasadnych

• zgodnie z 535§2 SN może oddalić na posiedzeniu, bez udziału stron kasacje w razie jej oczywistej bezzasadności (nie dotyczy to kasacji nadzwyczajnej)

• nie wymaga pisemnego uzasadnienia

• prokurator, jeżeli w jego ocenie kasacja jest bezzasadna, może dać temu wyraz w odpowiedzi na kasacje; strony, ich obrońcy i pełnomocnicy mogą w terminie 14 dni od otrzymania odpowiedzi prokuratora przedstawić sądowi na piśmie swoje stanowisko kontradyktoryjność procesowa

  • poza wskazanym 14 dniowym terminem, strony, ich obrońcy i pełnomocnicy nie są ograniczeni żadnymi terminami do wnoszenia pism procesowych

  • regułą jest rozpoznawanie przez SN na rozprawie zarówno kasacji od wyroku jak i od postanowienia

• postanowienia mogą być rozpatrywane również na posiedzeniu – w posiedzeniu tym mogą wziąć udział strony i ich pełnomocnicy, co obliguje sąd do ich prawidłowego powiadomienia o czasie i miejscu posiedzenia

• zarówno na rozprawie jak i posiedzenie SN nie sprowadza się oskarżonego pozbawionego wolności chyba że prezes sądu lub sądu postanowi inaczej

• SN bada prawomocny wyrok sądu odwoławczego pod względem prawnym z wyłączeniem przeprowadzenia nowych dowodów, co do istoty sprawy i dokonania nowych ustaleń faktycznych

• SN może uwzględnić w całości na posiedzeniu bez udziału stron również kasacje, wniesiona na korzyść oskarżonego w razie jej oczywistej zasadność

• decyzja prezesa sądu odwoławczego o przyjęciu kasacji podlega kontroli SN

• postanowienia o pozostawieniu bez rozpoznania przyjętej kasacji, jeżeli:

1. nie odpowiada ona przepisom wymienionym w art. 530§2 lub

2. gdy przyjęcie kasacji nastąpiło na skutek niezasadnego przywrócenia terminu

   • SN może zwrócić akta sądowi odwoławczemu, jeżeli stwierdzi ze nie zostały dopełnione czynności zmierzające do usunięcia braków formalnych wniesionej kasacji

   • wniesienie kasacji nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego orzeczenia, nie wzrusza jego prawomocności

• SN może jednak z urzędu lub na wniosek wstrzymać wykonanie orzeczenia (suspensywność względna) i może to połączyć z zastosowaniem środków zapobiegawczych w postaci poręczenia majątkowego, społecznego i osobistego, dozoru i zakazu opuszczania kraju

• art. 533 upoważnia SN – w razie wniesienia kasacji na niekorzyść oskarżonego – do zastosowania każdego środka zapobiegawczego przewidziane w rozdz. 28 KPK

• niemożliwe gdy oskarżony został prawomocnie uniewinniony

• niedopuszczalne jest stosowanie środków zapobiegawczych w stosunku do oskarżonego , jeżeli kasacja została wniesiona na jego niekorzyść po upływie 6 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku (gdyż niedopuszczalne jest uwzględnienie takiej kasacji

• SN orzeka w różnych składach osobowych

1. na rozprawie

   • w skaldzie trzech sędziów (art. 29§1), także w sprawach orzeczeń SN wydanych jednoosobowo (art. 534§2 in fine)

   • w skaldzie pięciu sędziów, gdy rozpoznaje kasacje od wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia wolności (art. 29§2)

   • w składzie siedmiu sędziów, gdy kasacja dotyczy orzeczenie SN wyższego wydanego w składzie szerszym niż jednoosobowo (art. 534§2)

2. na posiedzeniu

• w składzie trzech sędziów, gdy rozpoznaje kasacje od postanowienia (art535§1) oraz orzekając o oddaleniu kasacji stron w razie jej oczywistej bezzasadności

• w składzie pięciu sędziów, orzekając w przedmiocie oczywistej bezzasadności kasacji od wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia wolności (art. 535§2)

• w składzie jednego sędziego – w kwestiach wymagających wydania wyroku i gdy kasacja nie dotyczy orzeczenia SN (podejmowanie decyzji w związku z kasacjami od prawomocnych postanowień kończących postępowanie sądowe) a także w kwestiach wpadkowych

SN rozpoznaje sprawe w granicach zaskarżenia i podniesionych w skardze kasacyjnej zarzutów, a w zakresie szerszym – tylko w następujących sytuacjach (art. 536)

1. gdy zachodzą warunki zmiany lub uchylenia orzeczenia na rzecz współoskarżonych, którzy nie wnieśli kasacji (art. 435)

2. w razie stwierdzenia bezwzględnych przyczyn odwoławczych (art. 439)

3. gdy zachodzą warunki do poprawienia błędnej kwalifikacji prawnej (art. 455)

w wyniku rozpoznania kasacji SN może podjąć następujące rozstrzygnięcia

1. oddalić kasacje

2. uchylić zaskarżone orzeczenie w całości lub w części, a w ramach tego orzeczenia wydać orzeczenie następcze w postaci:

1. przekazania sprawy właściwemu sądowi do ponownego rozpoznania

2. umorzenia postępowania

3. uniewinnienia oskarżonego, jeżeli skazanie jest oczywiście niesłuszne

   • z chwilą uchylenia wyroku przez instancje kasacyjną wykonanie kary ustaje

   • karę już wykonana – w wypadku późniejszego ponownego skazania – zalicza się na poczet nowo orzeczonej kary

KASACJA NADZWYCZAJNA

• mogą wnosić Prokurator Generalny i Rzecznik Praw Obywatelskich

• służy zaskarżaniu rażąco niezgodnych z prawem orzeczeń, które w ogóle nie podlegają zaskarżeniu w trybie zwykłej kasacji

• od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie sądowe, ale także od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie przygotowawcze

  • podmioty określone w art. 521 mogą zaskarżyć wyroki i postanowienia, które atrybut prawomocności uzyskały bez postępowania odwoławczego ( odwoławczego sądzie pierwszej instancji), jak tez orzeczenia, które uprawomocniły się w drugiej instancji

  • kasacja nadzwyczajna mogą być objęte wyroki nakazowe jak i łącznie wyrok sądu pierwszej instancji i utrzymujący go w mocy wyrok instancji ad quem

  • podmioty wymienione w art. 521 mogą wnosi© kasacje z własnej inicjatywy lub na prośbę stron

    • zakaz wnoszenia kasacji nadzwyczajnej od samego uzasadnienia orzeczenia

    • wnoszona bezpośrednio do SN, w związku z czym podlega ona badaniu pod względem spełnienia warunków formalnych przez Prezesa SN, przewodniczącego wydziału lub uprawnionego sędziego SN

    • sprawa zostaje skierowana na posiedzenie tylko w razie potrzeby wydania orzeczenia w przedmiocie dopuszczalności kasacji

    • wniesienie kasacji n. nie jest ograniczone żadnym terminem

    • niedopuszczalne jest uznanie kasacji nadzwyczajnej na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia

    • kasacje w stosunku do tego samego oskarżonego i od tego samego orzeczenia każdy uprawniony może wnieść tylko raz

    • nie jest dopuszczalna kasacja od orzeczenia SN, które zapadło w następstwie rozpoznania kasacji

  • może być oparta tylko ma podstawach wymienionych w art. 523§1, a wiec tylko z powodu uchybień wymienionych w art. 439 lub innego rażącego naruszenia prawa

    • zakres uprawnienia Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Obywatelskich obejmuje również możliwość zaskarżania na korzyść oskarżonego wyroków skazujących na jakiekolwiek kary czy środki karne, a nie tylko na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania

    • nie może być wniesiona wyłącznie z powodu niewspółmierności kary

    • wykluczona jest dopuszczalność oddalenia przez SN na posiedzeniu bez udziału stron kasacji nadzwyczajnej jako oczywiście bezzasadnej

3. Wznowienie postępowania sądowego. Podstawy wznowienia postępowania. Przebieg postępowania w przedmiocie wznowienia postępowania. Rodzaje rozstrzygnięć w przedmiocie wniosku o wznowienie postępowania. Znaczenie procesowe.

• w przeciwieństwie do kasacji wznowienie postępowania jest środkiem zmierzającym do usunięcia uchybień w dużym stopniu niezależnych od sądu

PODSTAWY WZNOWIENIA POSTEPOWANIA

• prawomocne orzeczenia sądowe, zarówno wyroki jak i postanowienia

• może być ograniczone wyłącznie do orzeczenia w roszczeniach cywilnych i dotyczyć może merytorycznych rozstrzygnięć sądu karnego, tj. zasądzenia lub oddalenia powództwa karnego

  • nie może dotyczyć orzeczenia o odmowie przykucia powództwa lub pozostawienia go bez rozpoznania, ponieważ powód cywilny w takich sytuacjach może dochodzić swojego roszczenia w postępowaniu cywilnym

• przedmiotem rozstrzygnięcia jest kwestia istnienia podstaw do wznowienia postępowania, nie zaś kwestia odpowiedzialności karnej

• podstawy wznowienia postępowania art. 540

1. stwierdzenie że w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona obawa do przyjęcia, ze mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia; propter falsa, ex delicto albo propter crimen

• dopuszczalne zarówno na korzyść jak i niekorzyść oskarżonego

• podstawa propter falsa wymaga stwierdzenia przestępstwa prawomocnym wyrokiem skazującym, chyba że orzeczenie takie nie może zapaść z powodu przyczyn z art. 17 § 1 pkt 3-11 lub konieczności zawieszenia postępowania

• wniosek o wznowienie postępowania powinien wskazać wyrok skazujący lub orzeczenie zapadle w postępowaniu karnym, stwierdzające niemożność wydania wyroku skazującego

  2. ujawnienie po wydaniu orzeczenia nowych faktów lub dowodów, nieznanych uprzednio sądowi, w skazujących na istnienie w orzeczeniu wad wymienionych w art. 540§1 pkt2 lit a), b) lub c); propter nova, de notis; nowe fakty lub dowody mogą być podstawa tylko wtedy jeżeli wskazując ze:

1. skazany nie popełnił czynu lub czyn ego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze

2. skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowsza albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary, albo tez blednie przyjęto okoliczność wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary

3. sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne, blednie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu

   • SN: przez nowe dowody należy rozumieć nie tylko nieznane przedtem sądowi źródło dowodu, lecz również nieznany sądowi środek dowodowy

   • możliwe wyłącznie na korzyść oskarżonego

3. utrata mocy w wyniku orzeczenia TK lub zmiana przepisu karnego będącego podstawą skazania lub warunkowego umorzenia:

• orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne

• jedynie na korzyść oskarżonego

3. rozstrzygniecie organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Polskę, stwierdzające naruszenie norm traktatowych przez organ polski

• podstawa ta jest konsekwencja ratyfikowania EKPCZ oraz oddania się przewidzianej przez ta konwencje procedurze kontrolnej

• może być również orzeczenie Komitetu Praw Człowieka ONZ

wznowienie postępowania na niekorzyść oskarżonego nastąpić może, jeżeli

1. skazany, do którego zastosowano przepis art. 60§3 lub 4 KK, nie potwierdził w postępowaniu karnym ujawnionych przez siebie informacji (art. 540a)

2. zachodzi okoliczność określona w art. 11 § 3 (art. 540a pkt 2)

II PRZEBIEG POSTEPOWANIA W SPRAWIE O WZNOWIENIE

• na wniosek strony lub z urzędu;

1. uprawnionymi do złożenia wniosku są

   1. oskarżony

   2. prokurator

   3. oskarżyciel publiczny

   4. oskarżyciel posiłkowy

   5. oskarżyciel prywatny

   6. powód cywilny

   • postępowanie wznawia się z urzędu tylko w razie ujawnienia się jednego z uchybień wymienionych w art. 439 § 1, przy czym wznowienie postępowania jedynie z powodów określonych w pkt 9-11 moze nastąpić tylko na korzyść oskarżonego

• wznowienie nie może nastąpić z powyższych przyczyn jeżeli były one przedmiotem kasacji

  • oskarżyciel publiczny może złożyć wniosek o wznowienie postępowania zarówno na korzyść jak i na niekorzyść skazanego

  • niedopuszczalne jest wznowienie postępowania z urzędu na niekorzyść oskarżonego po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia

  • w kwestii wznowienia postępowania orzekają następujące sądy

• sąd okręgowy – w sprawach zakończonych orzeczeniem sądu rejonowego

• sąd apelacyjny – w sprawach zakończonych orzeczeniem sądu okręgowego

• SN – wznowienie postępowania zakończonego orzeczeniem sądu apelacyjnego lub SN

• wszystkie sądy orzekają w składzie trzech sędziów

• sąd orzeka na posiedzeniu bez udziału stron

• ulega ograniczenie jeżeli sąd zasadził sprawdzenie okoliczności w trybie art. 97 gdyż wtedy ustawa zezwala stronom na wzięcie udziału w czynnościach sprawdzających

• wymóg, że jeżeli wniosek nie pochodzi od prokuratora, powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata albo radcę prawnego - przymus adwokacki

• wniosek o wznowienie postępowania badany jest pod katem zachowania wymogów formalnych przez prezesa sądu

• sąd może pozostawić wniosek o wznowienie bez rozpoznania jeżeli dostrzeże braki pominięte przez prezesa, a także w razie cofnięcia wniosku przez osobę uprawniona

• przysługuje zażalenie chyba że orzekł o tym sąd apelacyjny albo SN

• orzekając o wznowieniu postępowania sąd uchyla zaskarżone orzeczenie i przekazuje sprawe właściwemu sądowi do rozpoznania

• sąd może wyrokiem uniewinnić oskarżonego, jeżeli nowe fakty i dowody wskazują na to ze orzeczenie jest oczywiście niesłuszne albo tez postępowanie umorzyć

  • od wyroku uniewinniającego lub umarzającego postępowanie przysługuje apelacja

  • nie dotyczy orzeczeń wydanych przez SN

• uchylając orzeczenie sad może skorzystać z dobrodziejstwa cudzego środka odwoławczego

• przekroczenie granic podmiotowych wniosku jest dopuszczalne jedynie na korzyść współoskarżonych

4. Wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia wydanego wobec osoby represjonowanej za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego.

Na podstawie ustawy z dnia23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Nieważne są wszystkie orzeczenia wydane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe w okresie od rozpoczęcia ich działalności na ziemiach polskich począwszy od 1 stycznia 1944 r. aż do 31 grudnia 1989 r., jeżeli czyn zarzucony lub przypisany był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, oraz orzeczenia wydane z powodu takiej działalności lub opór przeciwko kolektywizacji wsi i obowiązkowym dostawom, a także gdy czyn został popełniony w celu uniknięcia wobec siebie lub innej osoby represji za taką działalność.

• Nieważność orzeczenia stwierdza sąd okręgowy lub wojskowy sąd okręgowy.

• Miejscowo właściwy jest sąd w okręgu którego zostało wydane przez organ I instancji orzeczenie będące przedmiotem postępowania o unieważnienie lub SO w Warszawie.

• Stwierdzenie nieważności następuje na wniosek osoby represjonowanej lub osoby uprawnionej do składania na jej rzecz środków zaskarżenia, a w razie jej śmierci, nieobecności w kraju lub choroby psychicznej osoby represjonowanej – także na wniosek krewnego w linii prostej, przysposabiającego lub przysposobionego, rodzeństwa lub małżonka. Wniosek mogą też złożyć RPO, Minister Sprawiedliwości, prokurator, organizacja zrzeszająca osoby represjonowane.

• Koszty postępowania ponosi Skarb Państwa

• Sąd orzeka na posiedzeniu na podstawie akt postępowania organu, który wydał orzeczenie, a w miarę potrzeby prowadzi dalsze postępowanie dowodowe.

• Z przebiegu posiedzenia sporządza się protokół

• Obowiązkowy udział prokuratora w posiedzeniu

• Rozpoznając wniosek sąd nie jest uprawniony do zajmowania się uchybieniami materialno prawnymi lub procesowymi orzeczenia

• Sąd postanowieniem stwierdza nieważność orzeczenia lub odmawia tego stwierdzenia, ewentualnie pozostawia wniosek bez rozpatrzenia (gdy represjonowanego uniewinniono lub umorzono wobec niego postępowanie); na postanowienie służy zażalenie

• W razie stwierdzenia nieważności orzeczenia możliwe jest wystąpienie, w trybie tej samej ustawy, o odszkodowanie i zadośćuczynienie.

XIV. POSTĘPOWANIA PO UPRAWOMOCNIEIU SIĘ ORZECZENIA

1. Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego. Przesłanki i skutki podjęcia. Założenia. Podstawy. Procesowe uarunkowania. Przebieg czynności procesowych. Zaskarżalność.

• prawnomaterialne podstawy zastosowania art. 66-68 KK

• jest to środek reakcji prawnokarnej na fakt popełnienia przestępstwa pozostawiony do decyzji sądu

rezygnacja ze skazania i kary wobec sprawcy uznanego za winnego

• dwa rodzaje podjęcia postępowania:

1. obligatoryjne

   • sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne

   • został za to przestępstwo prawomocnie skazany

• można podjąć maksymalnie 6 miesięcy po okresie próby

1. fakultatywne

   • rażące naruszenie porządku prawnego

   • uchylenie się od dozoru

   • uchylenie się od wykonywania nałożonego obowiązku

   • uchylenie się od orzeczonego środka karnego

   • nie wykonywanie ugody

   • jeżeli po wydaniu orzeczenia ale przed jego uprawomocnieniem rażąco narusza porządek prawny

     • decyzja o podjęciu postępowania => sąd na wniosek :

   1. oskarżyciela (publiczny, posiłkowy, prywatny)

   2. pokrzywdzonego (może uczestniczyć w posiedzeniu i je zaskarżyć)

   3. z urzędu

• w przedmiocie wniosku orzeka sąd I instancji (nie jest ważne to, w której umorzono) - może dokonać sprawdzenie okoliczności faktycznych

• postanowienie o podjęciu stwierdza, że nałożone przez sąd warunki nie zostały przez sprawcę wypełnione NIE podważa merytorycznej trafności uprzedniej decyzji

• sąd oprócz podjęcia może też:

1. oddalić wniosek o podjęcie

2. pozostawić bez rozpoznania ( gdy np. złożony przez nieuprawnioną osobę)

   • na każdą decyzję sądu (podjęcie, oddalenie, pozostawienie bez rozpoznania) przysługuje ZAŻALENIE!

     • po podjęciu postępowania toczy się przed sądem od nowa - sąd nie jest związany ustaleniami dokonanymi wcześniej (zastosowanie ma ponownie dyrektywa domniemania niewinności)

2. Postępowanie w przedmiocie odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Istota. Procesowe uwarunkowania. Przesłanki odszkodowania. Niedopuszczalność roszczenia. Przedawnienie roszczenia. Skutki śmierci oskarżonego. Roszczenie zwrotne.

• KC - regulacja zasad odpowiedzialności SP za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych, funkcjonariuszy państwowych osób prawnych, funkcjonariuszy jest. - nie stosuje się do regulacji szczególnych takich jak rozdział 58 KPK

• Instytucja odpowiedzialności odzwierciedleniem regulacji zawartych w:

  1. Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych

  2. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

  3. Art. 43 K „ każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania”

  4. Art. 77 ust.1 K „ każdy ma prawo do wynagrodzenia za szkody, jakie zostały mu wyrządzone przez niezgodne z prawem działanie organów państwowych”

     • regulacje prawnomaterialne ( podstawa cywilnej odpowiedzialności SP)

     • regulacje karnoprocesowe w toku postępowania o odszkodowanie lub zadośćuczynienie

       • pzesłanki odpowiedzialności SP: art.. 552 KPK

         1. w wyniku wznowienia postępowania, kasacji lub stwierdzenia nieważności oskarżony został:

  1. uniewinniony

  2. skazany na karę łagodniejszą

  3. gdy postępowanie umorzono wskutek okoliczności, których nie uwzględniono wcześniej

1. nastąpiło niesłuszne zastosowanie środka zabezpieczającego

2. niewątpliwe niesłuszne tymczasowe aresztowanie

3. niewątpliwe niesłuszne zatrzymanie

   • ograniczenia gdy:

• ktoś w zamiarze wprowadzenia sądu lub organu ścigania w błąd

  1. złożył fałszywe zeznania

  2. złożył fałszywe zawiadomienie o przestępstwie

i tym spowodował niekorzystne dla siebie skazanie, TA lub zatrzymanie

• nie stosuje się tych ograniczeń gdy:

1. osoba w stanie wyłączającym swobodę wypowiedzi (groźba itd.)

2. gdy przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków przez funkcjonariusza państwowego

3. art. 362 miarkowania odszkodowania gdy oskarżony przyczynił się do szkody

   • odpowiedzialność SP na zasadzie ryzyka

   • dopuszczalność inicjowania postępowania w trybie rozdziału 58 KPK uzależniona od istnienia szkody lub krzywdy

   • odszkodowanie = odszkodowanie za szkodę majątkową + zadośćuczynienie za uszczerbek niemajątkowy

     • SZKODA MAJĄTKOWA = szkoda materialna ( damnum emergens) + korzyści utracone (lucrum cessans) - może wynikać z uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia

„NIEWĄTPLIWA NIESŁUSZNOŚĆ” zastosowania TA lub zatrzymania

SN powinno się rozstrzygać na podstawie realiów sprawy od chwili podjęcia decyzji o zastosowaniu tego środka aż do jego uchylenia (doktryna uzasadnia potrzebę dokonywania oceny ex punc na podstawie ustaleń całego postępowania)

SN przyjmuje niewątpliwą niesłuszność TA w wypadku nieuchylenia tego środka, mimo ze ustały przyczyny, dla których został on zastosowany, lub powstały przyczyny uzasadniające jego uchylenie lub zmianę także jeżeli nie zostaną spełnione kumulatywnie dwie przesłanki obligatoryjna i fakultatywna.

PODMIOTY UPRAWNIONE DO ŻĄDANIA ODSZKODOWANIA:

• osobą uprawnioną jest ten, kto został niesłusznie skazany, tymczasowo aresztowany lub zatrzymany (SN: oskarżony nazywany wnioskodawcą); pełnomocnik a nie obrońca

• roszczenie o odszkodowanie NIE podlega dziedziczeniu na zasadach ogólnych

• jedynie w granicach podmiotowo-przedmiotowych określonych w art. 556 ust.1.

• prawo do odszkodowania przysługuje temu, kto wskutek wykonania kary lub niewątpliwie niesłusznego TA utracił:

1. należne mu z mocy ustawy utrzymanie

2. stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie, jeżeli względy słuszności za tym przemawiają

   • w postępowaniu odszkodowawczym poszkodowany i osoby uprawnione mogą ustanowić pełnomocnika

TERMINY

• roszczenia odszkodowawcze przedawniają się;

1. po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia

2. po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie – w wypadku TA

3. po upływie roku od daty zwolnienia (zatrzymanie)

   • termin roczny obejmuje osoby z art.556 (ale tez dla nich jest alternatywny termin roczny od śmierci uprawnionego)

     • termin ten jest terminem prawa cywilnego! Nie jest terminem karnoprocesowym zawitym lub prekluzyjnym

PRZEBIEG POSTĘPOWANIA ODSZKODOWAWCZEGO

• wniesienie wniosku - uruchomienie postępowanie

  • musi być wniesiony przez uprawnione do tego osoby

  • nie jest wymagana szczególna form wniosku (tylko spełnienie wymogów pisma procesowego)

    • sąd okręgowy – właściwy do rozpoznania wniosku, ten w którego okręgu wydano orzeczenie I instancji, ten w którego okręgu nastąpiło zwolnienie z aresztu.

      • rozpoznanie sprawy w składzie 3 sędziów

      • orzeka o zasądzeniu lub oddaleniu żądania odszkodowania

      • wyrok sądu jest ZASKARŻALNY APELACJĄ

      • sprawy o odszkodowanie powinny być rozpoznawane jako pierwsze i wolne od kosztów

      • postępowanie odszkodowawcze ma zastosowanie również do CUDZOZIEMCÓW na ZASADZIE WZAJEMNOŚĆ

        • art. 557 statuuje podstawę dla roszczeń regresowych SP - w razie naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za krzywdę SP ma roszczenie zwrotne do osób, które to spowodowały

        • powództwo regresowe może wytoczyć prokurator lub organ repr. SP w postępowaniu cywilnym

3. Ułaskawienie. Istota. Podstawy konstytucyjne. Dwie procedury ułaskawienia. Prośba o ułaskawienie. Wszczęcie postępowania przez prokuratora Generalnego. Przebieg postępowania o ułaskawienie. Wstrzymanie wykonania kary.

• indywidualny akt łaski (tradycyjnie należy do kompetencji głowy państwa)

• możliwość postprocesowej korektury

• Konstytucja nie definiuje istoty ani zakresu prawa łaski, wyłączenie jedynie osób skazanych przez Trybunał Stanu.(KPK tez nie określa zakresu ułaskawienia)

• Prezydent może stosować prawo łaski z pominięciem trybu zawartego w KPK

• przebieg postępowania ułaskawieniowego

  • prawo łaski może polegać na częściowy lub całkowitym ułaskawieniu (może także prowadzić do całkowitego zatarcia skazania)

  • uprawnienie Prezydenta jest uprawnieniem szczególnym, nie wykonuje on władzy sądowniczej, nie rozstrzyga o winie.

    • zakres ułaskawienia (pozostawiony uznaniu Prezydenta);

1. darowanie kary

2. złagodzenie w części

3. darowanie środka karnego

4. zmienienie na karę rodzajowo łagodniejszą

5. zawieszenie wykonania orzeczonej kary

6. warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia kary

7. rozłożenie na raty kary grzywny

   • zakres ułaskawienia NIE jest ograniczony przepisami KK

   • NIE jest dopuszczalne darowanie w drodze łaski zasądzonego powództwa cywilnego i odszkodowania (tylko osoba pokrzywdzona może tego dokonać)

   • nie podlegają prawu łaski także nawiązka i naprawienie szkody mimo że są środkami karnymi ale są orzekane na wniosek pokrzywdzonego

   • ułaskawienie nie ma za zadanie naprawienie błędów prawnych czy fatycznych temu służą kasacja i wznowienie postępowania.

   • akt łaski POWINIEN być stosowany tylko, wtedy gdy wymagają tego względy humanitaryzmu i sprawiedliwości.

     • rodzaje postępowania ułaskawieniowego:

1. postępowanie na podstawie prośby o ułaskawienie (art.560-566)

2. postępowanie z urzędu (art. 567)

• osoby uprawione do wniesienia prośby o ułaskawienie:

1. skazany

2. osobę uprawnioną do składania na jego korzyść środków odwoławczych

3. krewnych w linii prostej

4. przysposabiający lub przysposobiony

5. rodzeństwo

6. małżonek

7. osoba pozostające z nim we wspólnym pożyciu

8. prokurator

   • osoba która wniosła skargę może ją wycofać

   • sąd bada czy:

1. prośba pochodzi od uprawnionej osoby, gdy nie wtedy pozostawia bez rozpoznania

2. prośba jest dopuszczalna z mocy ustawy, wtedy tez pozostawia bez rozpoznania

   • prośba powinna być wniesiona na piśmie i powinna odpowiadać wymogom pisma procesowego

   • postępowanie było I instancyjne

     • prośbę o ułaskawienie przedstawia się sądowi, który wydał wyrok w pierwszej instancji

     • sąd rozpoznaje ją w ciągu 2 MIESIĘCY i wydaje POSTANOWIENIE co do dalszego toku.

     • sąd wydaje postanowienie w tym samym składzie imiennym sędziów i ławników, którzy brali udział w wydaniu wyroku / gdy sąd orzekał jednoosobowo wtedy musi orzekać w składzie 1 sędziego i 2 ławników/

     • sąd orzeka na posiedzeniu, bierze w nim udział prokurator lub zgłasza wniosek na piśmie /ustawa nie przewiduje udziału wnioskodawcy w posiedzeniu/

       • postępowanie zostało uprawomocnione po II instancyjnym procesie ale orzekał jedynie sąd I instancji

   1. gdy wydanie opinii pozytywnej – wydaje POSTANOWIENIE o przekazaniu sprawy wraz z opinią do Prokuratora Generalnego

   2. gdy wydanie opinii negatywnej – wydaje POSTANOWIENIE o pozostawieniu bez dalszego biegu

      • postępowanie gdzie orzekał też są odwoławczy

1. sąd I instancji PRZEKAZUJE POSTANOWIENIEM wraz ze swoją opinią instancji ad quem, niezależnie czy jest ona pozytywna czy negatywna

2. sąd odwoławczy po otrzymaniu sprawy:

   • gdy wyda negatywna opinię i taką samą wyda sąd I instancji też wtedy pozostawia bez rozpoznania

   • w innych wypadkach sąd odwoławczy przesyła akta wraz z opiniami do Prokuratora Generalnego

     • opinia sądu wydawana jest w formie POSTANOWIENIA i powinna być podpisana przez wszystkich członków /dlatego odnoszą się do niej tez przepisy dotyczące votum separatum/

     • opinia sądu NIE podlega ZASKARŻENIU!!

     • dla osób wymienionych w art.560 dostępne są jedynie opinie negatywne

     • jeżeli chociaż jeden sąd wydał opinię pozytywną Prokurator obowiązany jest do przekazania prośby wraz z aktami Prezydentowi.

       • gdy prośba o ułaskawienie skierowana została bezpośrednio o Prezydenta RP wtedy on przekazuje ją bezpośrednio Prokuratorowi Generalnemu, który decyduje o trybie postępowania:

1. może przekazać sprawę sądowi I instancji / uruchomienie postępowania jakby złożyła prośbę osoba uprawniona/

2. może uruchomić postępowanie z urzędu (art. 567) i zwraca się do sądów o wydanie opinii, a następnie niezależnie od ich treści przedstawia prośbę Prezydentowi albo przedstawia akta Prezydentowi bez zwracania się o opinię sądów

   • sąd MOŻE pozostawić bez rozpoznania ponownej prośby (od tej samej osoby) wniesionej przed upływem roku od wydania negatywnej opinii o poprzedniej. (nie jest to jednak obligatoryjne).

   • POSTĘPOWANIE UŁASKAWIENIOWE Z URZĘDU:

1. tryb wszczęty gdy inicjatywa pochodzi od Prokuratora Generalnego - Prokurator może zwrócic się do sądów o wydanie opinii i przedstawienie akt ale ustawa uprawnia go do tego by przekazać akta Prezydentowi bez wydawania opinii

2. gdy inicjatywa pochodzi od Prezydenta - Postępowanie może być także wszczęte z inicjatywy Prezydenta wtedy Prokurator Generalny przedstawia Prezydentowi akta sprawy lub wszczyna postępowanie z urzędu.

4. Wyrok łączny. Dopuszczalność. Procesowe uwarunkowania. Przesłanki wyrokowania łącznego. Postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego. Zaskarżalność wyroku łącznego.

• „postępowanie odrębne”

• łączenie kar jest instytucja prawa karnego materialnego art.89-92 KK

• wobec osoby skazanej prawomocnie wyrokami różnych sądów

• sąd orzeka karę łączną za wszystkie przestępstwa pozostające w zbiegu realny oraz osądzone wspólnie i jednocześnie.

  • Kara łączna- łączenie kar jednostkowych w jednym postępowaniu

  • Wyrok łączny- łączenie kar orzeczonych w wyrokach w różnych postępowaniach

    • właściwość sądów:

1. sąd wydający ostatni wyrok w pierwszej instancji

2. sąd wyższego rzędu, jeżeli w pierwszej orzekały sądy różnego rzędu

3. sąd, który wymierzył karę surowszą jeżeli orzekały sąd powszechny i szczególny

   • wyrok tylko po przeprowadzeniu rozprawy – obligatoryjna obecność jedynie prokuratora

   • maksymalne kary:

     • 810 stawek dziennych grzywny

     • 2 lata kary ograniczenia wolności

     • 15 lat kary pozbawienia wolności

   • Łączeniu podlegają też środki karne, ale tylko tego samego rodzaju

   • Sądy wydaje z urzędu lub na wniosek!(prokuratora lub skazanego)

   • SN: sąd wydając wyrok powinien dyrektywami z art.53 KK (musi uwzględnić wszelkie okoliczności mających znaczenie dla wymiaru kary)

1. opinie z zakładu karnego o zachowaniu

2. warunki rodzinne

3. warunki majątkowe

4. stan zdrowia

5. dane o odbyciu kary

   • sąd orzekając na zasadach absorpcji (kara łączna to ta która jest najsurowsza), zasadach kumulacji (proste sumowanie) lub pośrednich zasadach sąd musi swoje stanowisko uzasadnić realiami sprawy

   • gdy wniosek o wydanie wyroku od prokuratora to on musi zabrać dane dotyczące skazanego, (ale sąd/skazany/obrońca może z własnej inicjatywy je uzupełnić)

     • do wydania wyroku stosuje się przepisy o postępowaniu przed sądem I instancji

       • gdy stwierdzi się brak warunków do wydania wyroku łącznego wtedy sąd musi wydać POSTANOWIENIE u umorzeniu postępowania

       • gdy braki stwierdzone po wpłynięciu wniosku prezes kieruje na posiedzenie gdzie są umarza

       • umarza też, gdy braki wyjdą podczas rozprawy

       • jeżeli apelacja lub kasacja od wyroku łącznego to wtedy się wydaje WYROK umarzający postępowanie

         • na postanowienie sądu przysługuje ZAŻALENIE (skazany/prokurator)

         • w wyroku oznacza się:

           1. datę początkową odbywania kary

           2. okresy zaliczone na poczet kary łącznej

              • jeżeli określone części wyroków, które zostały objęte wyrokiem, wtedy podlegają one odrębnemu wykonaniu

              • jeżeli wyrok wymierza karę niższą lub równą już odbytej wtedy zarządza się niezwłoczne zwolnienie

              • jeżeli po wydaniu 1 wyroku okaże się, że jest jeszcze 2 wtedy z chwilą wydania nowego wyroku stary traci moc ex lege.

XV. KOSZTY PROCESU KARNEGO

1. Pojęcie i rodzaj kosztów procesu karnego. Uzasadnienia istnienia kosztów procesu karnego.

Koszty sądowe – opłaty i wydatki Skarbu Państwa, zasądzone od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa, oraz wydatki oskarżyciela posiłkowego zasądzane na jego rzecz.

W sprawach z oskarżenia prywatnego – zasądza się od oskarżonego na rzecz oskarżyciela prywatnego poniesione przez niego koszty procesu oraz na rzecz Skarbu Państwa wydatki, od jakich oskarżyciel został zwolniony lub których nie uiszczał

2. Podstawy prawne

1. KPK – rozdz. XIV

2. Ustawa z dn. 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych – w zakresie rodzajów i wysokościach opłat oraz zasadach i trybie ich wymierzania

3. Rozporządzenie z dn. 18 czerwca 2003 r. w sprawie wysokości i sposobu obliczania wydatków Skarbu Państwa w postępowaniu karnym – w zakresie wysokości i ustalania należności określonych w art. 618 § 1

4. Rozporządzanie z dn.28 maja 2003 r. w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego- w sprawie wydatków z art. 621 § 2 i.in.

3. Zasady ustalania kosztów postępowania karnego.

Wszystkie wydatki wykłada tymczasowo Skarb Państwa – art. 619

Skarb Państwa ponosi również wydatki postępowania mediacyjnego.

Wydatki związane z ustanowieniem obrońcy lub pełnomocnika wykłada strona, która go ustanowiła.

Od skazanego zasądza się:

1. w sprawach z oskarżenia publicznego – sąd zasądza od niego koszty na rzecz Skarbu Państwa oraz wydatki na rzecz oskarżyciela posiłkowego

2. sprawach z oskarżenia prywatnego ponosi wydatki na rzecz:

• Oskarżyciela prywatnego

• Skarbu Państwa, na wydatki od których oskarżyciel został zwolniony lub w razie rozpoznania sprawy bez ich uiszczenia

Częściowe zasądzenie kosztów:

1. W sprawach z oskarżenia publicznego – jeżeli oskarżonego nie skazano za wszystkie zarzucane mu przestępstwa, wydatki związane z oskarżeniem w części uniewinniającej lub umarzającej postępowanie koszty ponosi Skarb Państwa

2. W sprawach z oskarżenia prywatnego – w razie odstąpienia od wymierzenia kary z powodu wzajemności krzywd lub wyzywającego zachowania się oskarżyciela prywatnego, jak również biorąc pod uwagę liczbę i rodzaj zarzutów, ok których oskarżony został uniewinniony, sąd może obciążyć oskarżyciela kosztami procesu tylko częściowo.

W przypadku uniewinnienia lub umorzenia postępowania:

1. z oskarżenia publicznego – koszty procesu ponosi SP, z wyjątkiem wynagrodzenia obrońcy z wyboru, w sprawie w której oskarżony skierował przeciwko sobie podejrzenie popełnienia przestępstwa

2. z oskarżenia prywatnego – koszty ponosi oskarżyciel prywatny, a przypadku pojednania – obie strony w zakresie przez siebie poniesionym, chyba że w ugodzie uregulowano tę kwestię inaczej

3. w wyjątkowych wypadkach – sąd może orzec że koszty w całości lub części ponosi oskarżony, a w sprawach z oskarżenia prywatnego oskarżony lub Skarb Państwa

Jeśli jest kilku oskarżonych lub kilku oskarżycieli posiłkowych – sąd zasądza koszty na zasadzie słuszności, ze szczególnym uwzględnieniem kosztów związanych ze sprawą dla każdego z nich.

Postępowanie odwoławcze – koszty ustala się na zasadach ogólnych.

Kasacja – jeśli wnoszą ją podmioty uprawnione z art. 521, to wydatki ponosi Skarb Państwa

4. Elementy składowe kosztów procesowych.

Do Kosztów procesu należą:

1. koszty sądowe

   1. opłaty

   2. wydatki poniesione przez SP od chwili wszczęcia postępowania

2. uzasadnione wydatki stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy lub pełnomocnika

5. Wydatki Skarbu Państwa w trakcie procesu karnego. Wydatki zryczałtowane rzeczywiste.

Wydatki Skarbu Państwa, obejmują w szczególności wypłaty z tytułu:

1. doręczenia wezwań i innych pism

2. przejazdów sędziów, prokuratorów i innych osób z powodu czynności postępowania

3. sprowadzenia i przewozu oskarżonego, świadków i biegłych,

4. oględzin, badań przedsięwziętych w toku postępowania oraz przesyłek i przechowania zajętych przedmiotów, jak również ich sprzedaży,

5. ogłoszeń w prasie, radiu i telewizji,

6. wykonania orzeczenia, w tym również o zabezpieczeniu grożących kar majątkowych, jeżeli kary te zostały orzeczone, z wyłączeniem kosztów utrzymania w zakładzie karnym i kosztów pobytu w zakładach leczniczych na obserwacji psychiatrycznej

7. należności świadków i tłumaczy

8. kosztów postępowania mediacyjnego

9. należności biegłych i instytucji wyznaczonych do wydawania opinii lub wystawienia zaświadczenia przez lekarza sądowego

10. kosztów obserwacji psychiatrycznej, z wyłączeniem należności biegłych psychiatrów

11. opłat przewidzianych za udzielenie informacji z rejestru skazanych

12. nie opłaconej przez strony pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokatów

13. ryczałtu kuratora sądowego za przeprowadzenie wywiadu środowiskowego

14. realizacji umów międzynarodowych, których RP jest stroną i postępowań prowadzonych na podstawie rozdz. XIII

Wydatki zryczałtowane – Oskarżyciel prywatny składa przy akcie oskarżenia lub wraz z oświadczeniem o przyłączeniu się do toczącego postępowania lub podtrzymaniu oskarżenia, od którego prokurator odstąpił, dowód wpłacenia do kasy sądowej zryczałtowanej równowartości wydatków.

6. Zwolnienie od kosztów sądowych. Organ. Procedura. Przesłanki. Decyzja. Zaskarżalność decyzji.

Sąd może zwolnić od:

1. wyłożenia kosztów sądowych

• w całości lub części

• od wyłożenia kosztów sądowych podlegających uiszczeniu przy wnoszeniu pisma procesowego

• jeżeli osoba wykazała, że ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów wyłożenie ich byłoby zbyt uciążliwe

1. zapłaty kosztów sądowych

• Oskarżonego lub oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciela prywatnego

• W całości lub w części

• Od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych

• Jeżeli istnieją podstawy do uznania, że ich uiszczenie byłoby dla nich zbyt uciążliwe ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów

• Lub gdy przemawiają za tym względy słuszności

7. Zasądzenie kosztów procesu karnego. Organ zasądzający koszty. Procedura zasądzenia kosztów sądowych. Zaskarżalność decyzji.

Koszty postępowania zasądza sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie – określa kto, w jakiej części i zakresie ponosi koszty.

Jeżeli kosztów nie zasądzono w orzeczeniu kończącym postępowanie lub istnieje konieczność dodatkowego ustalenia ich wysokości lub rozstrzygnięcia o kosztach postępowania wykonawczego – orzeczenie w tym przedmiocie wydaje odpowiednio sąd pierwszej instancji lub sąd odwoławczy.

Na orzeczenie w przedmiocie kosztów służy zażalenie – jeśli nie wniesiono apelacji

Zażalenie na orzeczenie w przedmiocie kosztów wydane przez organ postępowania przygotowawczego wnosi się do prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem prowadzącym postępowanie, albo prokuratora właściwego do sprawowania nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym – jeśli prokurator nie przychyli się do zażalenia, to kieruje je do sądu

Prawo do ściągnięcia zasądzonych kosztów procesu przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, kiedy należało je uiścić.

8. Koszty procesu karnego związane z zasądzaniem roszczeń cywilnych oraz odszkodowania z urzędu.

Powództwo cywilne:

1. Co do zasady stosuje się przepisy obowiązujące w postępowaniu cywilnym

2. Powód cywilny jest tymczasowo zwolniony od obowiązku uiszczenia wpisu od powództwa cywilnego i apelacji

3. Oskarżony uiszcza wpis tylko wtedy gdy jego apelacja dotyczy tylko powództwa cywilnego

4. W razie uwzględnienia powództwa sąd zasądza od oskarżonego na rzecz powoda należne mu koszty procesu

5. Jeżeli powód był zwolniony od kosztów sądowych, sąd zasądza je od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa

6. Jeżeli powód korzysta z pełnomocnika wyznaczonego z urzędu, należność z tego tytułu sąd zasądza bezpośrednio na rzecz pełnomocnika

7. W przypadku oddalenia powództwa – koszty ponosi powód cywilny

8. W razie zwieszenia postępowania lub pozostawienia powództwa bez rozpoznania, koszty procesu w postępowaniu karnym zalicza się do kosztów procesu cywilnego o to samo roszczenie

Odszkodowanie z urzędu - W razie zasądzenie odszkodowanie z urzędu sąd zasądza od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa stosowne koszty według przepisów obowiązujących w postępowaniu cywilnym w wypadku zasądzenia powództwa cywilnego