Zagadnienia do egzaminu

I. Pojęcie aktywów

AKTYWA – są to kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które zgodnie z oczekiwaniami spowodują w przyszłości wpływ do jednostkowej korzyści ekonomicznej.

Aktywa dzielą się na trwałe i obrotowe.

Aktywa trwałe wykorzystywane są przez okres dłuższy niż 1 rok.

Aktywa obrotowe wykorzystywane są przez jednostkę w trakcie roku obrotowego.

II. Zasady grupowania aktywów i pasywów
ZASADA PŁYNNOŚCI – dotyczy aktywów bilansu i określa możliwość spieniężenia składników (zamiany ich na gotówkę). Bilans rozpoczynają te składniki aktywów, które trudno jest zamienić na gotówkę, a kończą te, które już są spieniężone lub występuje łatwość ich spieniężenia. Co do zasady najmniej płynne są aktywa niefinansowe (np. nieruchomości, maszyny), a najbardziej finansowe: weksle i czeki. Pełną płynność posiada jedynie pieniądz gotówkowy.

ZASADA WYMAGALNOŚCI – dotyczy pasywów bilansu i wynika z okresy regulowania płatności. Bilans rozpoczynają te źródła pochodzenia majątku, które nie podlegają zwrotowi (źródła własne), następnie są obce źródła z dłuższym terminem spłaty i na końcu źródła pochodzenia majątku, których okres spłaty jest natychmiastowy.

III. Rodzaje zapasów i ich charakterystyka
Zapasy dzieli się na:
a) MATERIAŁY - nabyte lub wytworzone we własnym zakresie składniki majątku obrotowego przeznaczone do zużycia na potrzeby wszystkich rodzajów prowadzonej działalności. Cechą charakterystyczną materiałów jest jednorazowe ich zużycie oraz przekazywanie w całości swojej wartości produktom, do których zostały zużyte. Ze względu na cel zużycia materiały można podzielić na:
- materiały podstawowe
- materiały pomocnicze
- paliwo
- części zapasowe maszyn i urządzeń
- opakowania
- odpady

b) PÓŁPRODUKTY I PRODUKTY W TOKU - niegotowe produkty własne oraz wykonane roboty i usługi przed ich ukończeniem:

- półprodukty – te produkty pracy, które przeszły określone etapy przetwarzania w danym podmiocie i są składowane przejściowo przed przekazaniem ich do kolejnej fazy obróbki (montażu) lub wykończenia;

- produkty w toku – ta część produktów pracy, która w danym momencie znajduje się na pewnym nie zakończonym etapie przerobu i podlega dalszemu przetwarzaniu;

c) PRODUKTY GOTOWE - efekty własnej produkcji, produkty które przeszły wszystkie etapy przetwarzania, odpowiadają warunkom odbioru przez nabywców, są przyjęte przez kontrolę techniczną jako zgodne z normami jakościowymi, zostały zmagazynowane i przeznaczono je do sprzedaży;

d) TOWARY - dobra nabyte w celu odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym przez jednostkę, która je nabyła

Jednostka gospodarcza	Kapitał powierzony (podstawowy)	Kapitał samofinansowania	Kapitały pozostałe
Spółka z.o.o.	Kapitał udziałowy (zakładowy)	Kapitał zapasowy	Kapitał rezerwowy
Spółka akcyjna	Kapitał akcyjny (zakładowy)	Kapitał zapasowy	Kapitał rezerwowy
Spółka jawna, komandytowa, partnerska, cywilna, osoba fiz.	Kapitał wspólników
Przedsiębiorstwo państwowe	Fundusz założycielski	Fundusz przedsiębiorstwa
Spółdzielnia	Fundusz udziałowy	Fundusz zasobowy

IV. Rodzaje kapitałów (funduszy) w zależności od formy prawnej jednostki gospodarczej

V. Typy operacji gospodarczych

OPERACJE GOSPODARCZE to takie zdarzenia gospodarcze, które powodują zmiany w składnikach aktywów i pasywów.

Podstawową zasadą sporządzenia bilansu jest zasada równowagi bilansowej, zgodnie z którą suma aktywów musi być zawsze równa sumie pasywów. W zależności od zmian jakie operacje gospodarcze wywołują w składnikach bilansu wyróżnia się 4 podstawowe typy operacji gospodarczych:

- I grupa – OPERACJE AKTYWNE - to operacje wywołujące zmiany tylko po stronie aktywów, przy czym składnik aktywów zmniejsza się o wartość operacji

A + O – O = P A⁺A^- Σ bilansowa bez zmian

np. wpłacono gotówkę z kasy do banku

- II typ - OPERACJE PASYWNE, w wyniku których jeden składnik pasywów rośnie a inny maleje o wartość operacji

A = P + O – O P⁺P^- Σ bilansowa bez zmian

np. przeznaczono część zysku na powiększenie kapitału zapasowego

- III typ –OPERACJE AKTYWNO – PASYWNE ROSNĄCE, w wyniku których rośnie składnik aktywów i równocześnie rośnie składnik pasywów

A + O = P + O A⁺P⁺ Σ bilansowa rośnie

np. zakupiono materiały i przyjęto je do magazynu, zapłata nastąpi w terminie późniejszym

-IV typ – OPERACJE AKTYWNO – PASYWNE MALEJĄCE, w wyniku których maleje składnik aktywów i równocześnie maleje składnik pasywów

A – O = P – O A^-P^- Σ bilansowa maleje

np. spłacono część zobowiązania wobec dostawcy przelewem z rachunku bankowego

Przedstawione typy operacji gospodarczych to OPERACJE BILANSOWE. Oprócz tych operacji w podmiotach gospodarczych występują takie operacje, w efekcie których powstaje wynik finansowy (dotyczące osiąganych przychodów i ponoszonych kosztów). Ten typ operacji nazywa się OPERACJAMI WYNIKOWYMI.

VI. Zasada podwójnego zapisu
Ewidencjonując operacje gospodarcze na kontach stosuje się zawsze zasadę podwójnego zapisu (podwójnego księgowania), z którego wynika, że:
1) Każda operacja zapisana jest na co najmniej 2 kontach
2) Po 2 przeciwnych stronach
3) W tej samej kwocie

Zapisy na koncie spełniają również metodę bilansowania, która przejawia się w równaniu:
STAN POCZĄTKOWY + PRZYCHODY = ROZCHODY + STAN KOŃCOWY

VII. Cena zakupu a cena nabycia

CENA NABYCIA - cena zakupu składnika aktywów, obejmująca kwotę należną sprzedającemu, bez podlegających odliczeniu podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego, a w przypadku importu powiększona o obciążenia o charakterze publicznoprawnym oraz powiększona o koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem składnika aktywów do stanu zdatnego do używania lub wprowadzenia do obrotu, a obniżona o rabaty, opusty, inne podobne zmniejszenia i odzyski.

CENA ZAKUPU – cena obejmująca kwotę należną sprzedającemu, bez podlegających odliczeniu podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego, a w przypadku importu powiększona o obciążenia o charakterze publicznoprawnym obniżona o rabaty, opustym inne podobne zmniejszenia i odzyski

VIII. Metody wyceny rozchodu materiałów (towarów) przy wycenie według zmiennej ceny ewidencyjnej.

W koncepcji zmiennej ceny ewidencyjnej (rzeczywista cena zakupu lub nabycia) wycenę rozchodu ustala się według jednej z poniższych metod:

1. FIFO (pierwsze przyszło, pierwsze wyszło)

2. LIFO (ostatnie wyszło, pierwsze przyszło)

3. Według średniej ważonej ceny zapasów

$$p = \frac{\sum_{i}^{}{\text{ni} \bullet \text{pi}}}{\sum_{}^{}\text{ni}}$$

ni – ilość sztuk w dostawie

pi – cena jednostkowa dostawy

IX. Pojęcie stałej ceny ewidencyjnej
STAŁA CENA EWIDENCYJNA - to niezmienna przez pewien czas cena, która może być oparta na cenie zakupu, nabycia lub innej cenie rzeczywistej. Stosowanie stałych cen ewidencyjnych jest dozwolone pod warunkiem ujęcia w księgach rachunkowych odchyleń od tych cen (różnic między określoną stałą ceną ewidencyjną a faktyczną ceną zakupu, nabycia itd.). Stosowanie stałych cen ewidencyjnych prowadzi do uproszczenia ewidencji składników majątku, a także umożliwia bieżącą kontrolę różnic powstałych pomiędzy cenami planowanymi a cenami realnie płaconymi w ciągu roku.

X. Rodzaje kosztów

Koszty stanowią wyrażone w pieniądzach celowe zużycie składników majątku trwałego i obrotowego, usług obcych, nakładów pracy oraz niektóre wydatki nie stanowiące zużycia związane z prowadzeniem normalnej działalności przez jednostkę gospodarczą. [K. Sawicki „ Rachunek kosztów”]

Koszty są kategorią ekonomiczną która oznacza wyrażone w pieniądzu wartości pracy żywej oraz zasobów majątkowych zużytych w danym okresie w celu wytworzenia wyrobów, świadczenia usług i wykonywaniu określonych funkcji [E. Nowak „Rachunek kosztów przedsiębiorstwa”]

Rodzaje kosztów:

- amortyzacje,

- zużycie materiału i energii,

- usługi obce,

- podatki i opłaty,

- wynagrodzenia,

- ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia,

- pozostałe koszty rodzajowe.

XI. Koszt, nakład, wydatek.

Koszty są kategorią ekonomiczną która oznacza wyrażone w pieniądzu wartości pracy żywej oraz zasobów majątkowych zużytych w danym okresie w celu wytworzenia wyrobów, świadczenia usług i wykonywaniu określonych funkcji [E. Nowak „Rachunek kosztów przedsiębiorstwa”]

Rodzaje kosztów:

- amortyzacje,

- zużycie materiału i energii,

- usługi obce,

- podatki i opłaty,

- wynagrodzenia,

- ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia,

- pozostałe koszty rodzajowe.

Nakład – kategoria ekonomiczna wyrażająca w jednostkach naturalnych zużycie siły roboczej oraz zasobów majątkowych przedsiębiorstwa.

Ze względu na rodzaj czynnika wykorzystywanego w działalności gospodarczej można wyróżnić cztery rodzaje nakładów:

- nakłady pracy żywej,

- nakłady środków trwałych,

- nakłady materiałowe,

- nakłady pieniężne.

Wydatek jest to rozchód środków pieniężnych w formie gotówkowej (z kasy) lub bezgotówkowej (z rachunku bankowego), posiadający zdolność do likwidowania zobowiązań jednostki gospodarczej wobec innych podmiotów gospodarczych (osób fizycznych lub prawnych).

Wydatek może zaistnieć wcześniej lub później niż koszt np.:

- zakup materiału – zapłata za nie w momencie zakupu będzie wydatkiem, a koszt będzie dopiero w momencie zużycia (np. wydanie do produkcji)

- towary – koszta powstają w momencie sprzedaży (cena zakupu nabycia) a wydatek w momencie zapłaty dla dostawcy

- środki trwałe – koszty są rozłożone w trakcie zużycia środka trwałego (amortyzacja), a wydatek jest w momencie, kiedy następuje zapłata dla sprzedawcy środka trwałego.

XII. Ewidencja kosztów w układzie rodzajowym
Układ rodzajowy jest jednym z dwóch głównych układów, w których ewidencjonuje się koszty działalności podstawowej przedsiębiorstwa. W tym układzie koszty dzielimy ze względu na ich rodzaj, czyli najczęściej podział ten wiąże się z przedmiotem, z którym dany koszt jest powiązany (tj. środkiem trwałym, materiałami, energią itp.). Ewidencja w tym układzie dotyczy kosztów poniesionych w danym okresie sprawozdawczym i nie bierze się pod uwagę tego jakiego okresu te koszty dotyczą faktycznie.

Ewidencja układu rodzajowego kosztów odpowiada nam na pytanie jakie koszty (jakiego rodzaju koszty) ponosi przedsiębiorstwo.

W tym układzie możemy wyróżnić najczęściej spotykane pozycje kosztów rodzajowych w prowadzeniu ewidencji, takie jak:

amortyzacja,
zużycie materiałów i energii,
usługi obce,
podatki i opłaty,
wynagrodzenia,
ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników,
pozostałe koszty rodzajowe.

Zespół „4” planu kont,

Dt Różne koszta Ct Dt Koszty według rodzaju Ct

XIII. Ewidencja kosztów w układzie stanowiskowym

Prowadzenie ewidencji kosztów operacyjnych w układzie funkcjonalnym, czyli na kontach zespołu 5, pozwala uzyskać informacje, gdzie i na co zostały poniesione koszty. Należy pamiętać, że wszystkie wymienione podstawowe konta w tym zespole wymagają szczegółowej ewidencji analitycznej.

Ewidencja kosztów w układzie funkcjonalnym odpowiada na pytanie ile wynosi jednostkowy techniczny koszt wytworzenia wyrobu gotowego,

Układ ten tworzą następujące rodzaje kosztów:

koszty zakupu,
koszty działalności podstawowej,
koszty działalności pomocniczej,
koszty wydziałowe,
koszty ogólnego zarządu,
koszty sprzedaży.

Zespół „5” planu kont

Dt Rozliczenie kosztów Ct Dt Produkcja podstawowa Ct

Dt Koszty zarządu Ct

Dt Koszty sprzedaży Ct

XIV. Wartość początkowa środków trwałych

Wartość początkową środków trwałych stanowią:
a) CENA NABYCIA - cena zakupu składnika aktywów, obejmująca kwotę należną sprzedającemu, bez podlegających odliczeniu podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego
b) KOSZT WYTWORZENIA - obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem tego produktu.
c) CENA RYNKOWA - kwota za jaką dany składnik mógłby zostać wymieniony , a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami.

XV. Metody amortyzacji
AMORTYZACJA – równowartość zużycia środków trwałych zaliczana do kosztów działalności.

UMORZENIE – równowartość zużycia środków trwałych korygująca ich wartość początkową (brutto) do wartości netto.

Metody:
- LINIOWA – środek trwały zużywa się jednakowo w całym okresie użytkowania, a odpisy amortyzacyjne w każdym okresie mają taką samą wartość
- NATURALNA – polega na naliczaniu amortyzacji danego środka trwałego zgodnie z jego rzeczywistym zużyciem. Amortyzacja ta naliczana jest zgodnie z ilością wykonywanej pracy.
- PROGRESYWNA – kwota amortyzacji jest coraz większa wraz z upływem czasu eksploatacji. Oparta jest na założeniu, że wraz z upływem czasu zużycie środka trwałego i utrata jego wartości następuje coraz szybciej.

XVI. Istota i funkcjonowanie konta rozliczenie produkcji.

Konto to ma zastosowanie w przypadku stosowania stałych cen ewidencyjnych.

Konto to przeznaczone jest do ewidencji rzeczywistego kosztu wytworzenia poszczególnych produktów pracy i porównania go z planowanym kosztem ich wytworzenia ustalonego na podstawie stałych cen ewidencyjnych. Dzięki temu zabiegowi możliwe jest ustalenie odchyleń pomiędzy kosztem rzeczywistym a planowanym od przyjętych stałych cen ewidencyjnych, które przenosi się na koniec okresu sprawozdawczego na konto „ Odchylenia od cen ewidencyjnych wyrobów gotowych”.

XVII. Segmenty wyniku finansowego

Wynik finansowy stanowi podstawowy miernik oceny działalności jednostki gospodarczej. Wynik finansowy ma budowę segmentową, czyli jest sumą wyników cząstkowych osiąganych w różnych sferach działalności jednostki gospodarczej.

Segmentowa formuła ustalania wyniku finansowego

XVIII. Metody obliczania wyniku finansowego i ich charakterystyka
METODA PORÓWNAWCZA za podstawę liczenia kosztu własnego sprzedaży przyjmuje koszty w układzie rodzajowym (zespół 4). Natomiast METODA KALKULACYJNA opiera się na kosztach w układzie stanowiskowym (zespół 5). Oznacza to że obowiązek ustalania wyniku finansowego określoną metodą wynika z przyjętej przez jednostkę ewidencji kosztów.

Podmioty gospodarcze prowadzące ewidencję kosztów w obu przykładach (zespół 4 i 5) mają prawo wyboru metody obliczania wyniku finansowego.

METODA KALKULACYJNA
Na konto wynik finansowy przeksięgowujemy salda następujących kont:
a) po stronie debet:
- koszt własny sprzedanych produktów (wyrobów gotowych i usług)
- wartość sprzedanych towarów i materiałów według cen zakupu
- koszty sprzedaży
- koszty zarządu
- pozostałe koszty operacyjne
- koszty finansowe
- straty nadzwyczajne
- obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego (podatek dochodowy)
b) po stronie kredyt
- sprzedaż produktów
- sprzedaż towarów i materiałów
- pozostałe przychody operacyjne
- przychody finansowe
- zyski nadzwyczajne

Jeżeli obroty po stronie debet są większe od obrotów po stronie kredyt, wówczas w jednostce gospodarczej wystąpi STRATA. Jeżeli jest odwrotnie wystąpi ZYSK NETTO.