Muzea i miejsca martyrologii oraz pamięci narodowej
Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach (opolskie)
Zbiory muzeum to przede wszystkim przez lata pieczołowicie gromadzone pamiątki związane z jeńcami wojennymi, w szczególności polskimi, w latach II wojny światowej. Należą do najcenniejszych i największych w Polsce. Zostały przekazane muzeum w dużej mierze przez byłych jeńców i ich rodziny oraz różne instytucje i organizacje. Zbiory muzeum tworzą archiwalia i muzealia, a także zbiór biblioteczny.
Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Opolu
Placówka została założona w 1964 r. jako zamiejscowy oddział Okręgowego Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu. Budynek przy ulicy Minorytów zajmowany obecnie przez muzeum, stanowi własność tej placówki od 1984 r., a użytkowany jest przez nią od 1988 r. (wcześniej muzeum korzystało z pomieszczeń Archiwum Państwowego w Opolu przy ulicy Zamkowej). Pierwsze wzmianki o tym obiekcie pochodzą z XVIII w. Najprawdopodobniej był to miejski areszt, a w okresie nazistowskim – więzienie gestapo. W latach osiemdziesiątych XX w. budynek został zaadaptowany na potrzeby muzeum, które to w następnej dekadzie przeprowadziło jego znaczącą rozbudowę. W budynku mieszczą się działy: Naukowo-Badawczy, Dokumentacji i Biblioteka, Administracji oraz Finansowo-Księgowy. W Opolu mieści się dyrekcja muzeum oraz prezentowane są wystawy czasowe.
Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie (kieleckie)
Michniów w dniach 12 i 13 lipca 1943r. został spacyfikowany przez niemieckie oddziały policyjne odkomenderowane do tej akcji z 17 i 22 pułku niemieckiej policji. Zamordowanych zostało 203 osoby – 103 mężczyzn w większości spalonych żywcem, 53 kobiety i 47 dzieci, najmłodsze dziewięciodniowe. Charakterystyczne jest, że 11 osób jedynych, wobec których hitlerowcy mieli konkretne podejrzenia o podziemną działalność , nie zamordowano, lecz wywieziono do KZ Auschwitz, gdzie 6 z nich zginęło 18 młodych dziewcząt wywieziono na przymusowe roboty do Rzeszy. Wieś, po ograbieniu została doszczętnie spalona. Zabroniono odbudowy i uprawiania pól Michniowa. Szczątki zamordowanych spoczywają w zbiorowej mogile, na której zaraz po wojnie postawiono kamienna tablicę z nazwiskami ofiar.
Muzeum mieści się w gmachu Ministerstwa Edukacji Narodowej przy al. Szucha 25, w którym w latach okupacji mieściła się siedziba Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa. Budynek, w którym Niemcy urządzili areszt śledczy, wzniesiono w latach 1925-1930 według projektu profesora architektury Zdzisława Mączeńskiego. Otwarcie Mauzoleum Walki i Męczeństwa nastąpiło 18 kwietnia 1952 r. Najcenniejszą częścią ekspozycji są pomieszczenia znajdującego się tutaj w okresie II wojny światowej aresztu gestapo, zachowane w prawie nienaruszonym stanie korytarze, cele zbiorowe, izolatki i pokój dyżurnego gestapowca, w którym odbywały się przesłuchania. Zwiedzającym towarzyszy 5 etiud filmowych podkreślających grozę tego miejsca, obejrzeć też można multimedialny przekaz, składający się z 4 stanowisk prezentacji historycznej.
Muzeum Byłego Hitlerowskiego Obozu Zagłady w Sobiborze
Obóz w Sobiborze usytuowany był na mało zaludnionych terenach wschodniej części okupowanej Polski, trzy i pół kilometra od rzeki Bug. Zbudowany był w bagnistym lesie, w pobliżu wsi Sobibór, pomiędzy Włodawą i Chełmem. Z małej stacji kolejowej w Sobiborze odchodził boczny tor prowadzący prosto do obozu. Początkowo obóz zajmował powierzchnię 30 akrów, z czasem rozrósł się do 145 akrów. Teren obozu miał kształt nieregularny (600 na 400 metrów) i był otoczony potrójnym ogrodzeniem z drutu kolczastego. Wnętrze obozu było podzielone na Vorlager (część garnizonową) i cztery główne działy wewnętrzne zwane przez administrację i więźniów Lagrami: I, II, III, IV. Były one oddzielone od siebie ogrodzeniem z drutu kolczastego, w istocie były klatkami wewnątrz klatki. Wobec polskich Żydów stosowano bezwzględny terror, krzyki i bicie. Zagranicznych Żydów nieznających swego losu przyjmowano z zakłamaną opieką, a nawet grzecznością aż do wrót komór gazowych.
Muzeum byłego Obozu Zagłady w Chełmnie nad Nerem
Obóz śmierci w Chełmnie nad Nerem był pierwszym niemieckim ośrodkiem masowej zagłady Żydów w utworzonej przez hitlerowców jednostce administracyjnej tzw. Kraju Warty. Uruchomiono go już w grudniu 1941 roku. Do zorganizowania centrum eksterminacji ludności żydowskiej w Wielkopolsce wybrano niewielką miejscowość, Chełmno nad Nerem, położoną niedaleko Koła, z dobrym połączeniem komunikacyjnym z Łodzią, największym skupiskiem Żydów w Kraju Warty. We wsi, w listopadzie 1941 r. przejęto istniejący pałac z parkiem, teren ogrodzono płotem, miejscową ludność w większości wysiedlono, a lepsze zabudowania zajęła załoga Sonderkommando. Obóz funkcjonował w dwu okresach. Eksterminacji dokonywano w przewoźnych komorach gazowych, przy użyciu gazu spalinowego. Mordowano, przełączając odpływ spalin do skrzyni ładownej, w której znajdowali się ludzie: miało to miejsce podczas postoju samochodów przy pałacu, lub na terenie cmentarzyska.
Muzeum zostało otwarte w 1993 roku staraniem środowisk związanych z Rodzinami Katyńskimi oraz dzięki inicjatywie Muzeum Wojska Polskiego. Muzeum Katyńskie jest Oddziałem Muzeum WP, mieści się w kazamatach XIX - wiecznego rosyjskiego Fortu IX im. J. H. Dąbrowskiego na czerniakowskiej Sadybie. Muzeum upowszechnia wiedzę o wielkiej zbrodni dokonanej przez radzieckie służby bezpieczeństwa (NKWD) na polskich jeńcach wojennych. Można w nim zobaczyć przedmioty wydobyte podczas prac ekshumacyjnych w Katyniu, Charkowie i Miednoje, a także ponad 5 tys. fotografii, przekazanych do muzeum przez rodziny ofiar. Zgromadzono tu liczne dokumenty i ponad 15 tysięcy fotografii dotyczących zbrodni i jej ofiar. Muzeum dysponuje kartoteką zamordowanych osób, posiada obszerny księgozbiór i filmotekę. Obecnie trwają prace nad przeniesieniem Muzeum do nowej siedziby do kaponiery Cytadeli Warszawskiej. Przeniesienie planowane jest na 2012 rok.
Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie
Przestrzeń muzealna (około 3 ha) rozciągająca się na długości prawie 0.5 km bezpośrednio wzdłuż autostrady A2 - upamiętniona jest również pomnikami związanymi z martyrologią Polaków, Żydów, Luksemburczyków, obywateli byłego Związku Radzieckiego oraz innych narodowości. Obóz powstał w kwietniu 1943 roku w trakcie likwidacji miejsca kaźni, jakie znajdowało się na terenie starej pruskiej warowni - Forcie VII. Przebywało w nim przeciętnie około 2000 osób, z których większość kierowano następnie do innych obozów koncentracyjnych. W Żabikowie przetrzymywano więźniów przesłuchiwanych przez Gestapo. Tu też wykonywane były wyroki śmierci. Cały obóz składał się z ośmiu baraków dla więźniów oraz dziesięciu budynków administracyjnych. W środku znajdował się basen przeciwpożarowy, używany przez hitlerowców jako miejsce kaźni. Dodatkowo zbudowano kilka murowanych bunkrów karnych, żelazny bunkier - karcer oraz specjalnie skonstruowane klatki z drutu kolczastego.
Muzeum Martyrologii Pod Zegarem (Lublin)
Muzeum mieści się w celach byłego aresztu Gestapo. Muzeum posiada dużą kolekcję korespondencji więźniów zamku (listy, grypsy, karty pocztowe) oraz hitlerowskich obozów koncentracyjnych do których trafili, obwieszczeń i zarządzeń niemieckich z lat 1939-1944, dokumenty i pamiątki osobiste po byłych więźniach Zamku (dowody tożsamości, legitymacje, świadectwa szkolne, krzyże harcerskie, tarcze szkolne, fotografie rodzinne, zeszyty i podręczniki szkolne, a także materiał ikonograficzny Lublina z lat 1939-1944, a także archiwum fotograficzne byłych więźniów Zamku z lat 1939-1954.W zbiorach muzealnych znajduje się materiał dokumentujący działalność Klubu, Stowarzyszenia byłych Więźniów Politycznych Zamku i „Pod Zegarem” (21 tomów kronik z lat 1969-2000).
Muzeum Poczty Polskiej powstało w 40. rocznicę napaści hitlerowskiej na Polskę.
W ekspozycji można obejrzeć kopię planu ataku na pocztę wykonanego przez Niemców dnia 3 lipca 1939 r. oraz zdjęcia Obrońców Poczty Polskiej. Obok znajduje się lista nazwisk osób poległych i zmarłych wskutek odniesionych podczas walki ran. Tu też znaleźć można fotografie oraz dokumenty poległych lub zamordowanych pocztowców i mundury pochodzące z tego okresu. Innym ciekawym eksponatem jest Złota Księga Związku Zawodowego Pracowników Poczt Telegrafów i Telefonów, prowadzona od 1921 roku – odnotowywano w niej najważniejsze wydarzenia. We współczesnych budkach telefonicznych można odsłuchać zbiór sygnałów i hymnów pocztowych. Dla najmłodszych - wyjątkową atrakcją jest "mała poczta" czyli mini sala obsługi petenta, gdzie można pobawić się starymi pieczątkami, obejrzeć znaczki o nominałach np. 1 tys. zł i wysłać korespondencję.
Muzeum Powstania Warszawskiego
Muzeum otwarto w sześćdziesiątą rocznicę wybuchu Powstania. Mieści się w dawnej elektrowni tramwajowej, zabytku architektury przemysłowej z początku XX w. Muzeum prowadzi działalność naukowo-badawczą oraz edukacyjną poświęconą dziejom powstania warszawskiego oraz historii i dorobku Polskiego Państwa Podziemnego. Gromadzi zbiory poświęcone tym zagadnieniom. Ekspozycja stała zlokalizowana jest na trzech kondygnacjach (parter, antresola i piętro), na całkowitej powierzchni ponad 3000 m2. Składa się na nią ponad 500 eksponatów, 1 200 fotografii, 225 informacji biograficznych i historycznych, a także mapy, tablice, filmy, kroniki, zaaranżowane w porządkach chronologicznym i tematycznym. Muzeum wykorzystuje najnowsze techniki audiowizualne pozwalające na interaktywne uczestniczenie w oglądaniu eksponatów.
W otaczającym Muzeum Parku Wolności znajduje się szczególne upamiętnienie wszystkich poległych powstańców – Mur Pamięci. Na liczącym 156 m długości Murze wyryte są nazwiska blisko 10 000 powstańców, którzy zginęli w walkach w sierpniu i we wrześniu 1944 roku.
Stutthof był miejscem osadzenia 110 000 osób: mężczyzn, kobiet i dzieci, obywateli 25 krajów, 25 narodowości. Wśród nich byli m. in. Polacy, Żydzi, Rosjanie, Ukraińcy, Białorusini, Litwini, Łotysze, Estończycy, Czesi, Słowacy, Finowie, Norwegowie, Francuzi, Duńczycy, Holendrzy, Belgowie, Niemcy, Austriacy, Anglicy, Hiszpanie, Włosi, Jugosłowianie, Węgrzy, Cyganie. Podczas uwięzienia oddziaływał na nich cały zespół czynników wyniszczających, takich jak niewolnicza praca, głód, fatalne warunki higieniczne, choroby, znęcanie się fizyczne i psychiczne. W wyniku eksterminacyjnych warunków bytu, jak również rozstrzeliwania, wieszania, mordowania w komorze gazowej za pomocą gazu cyklon B, uśmiercania dosercowymi zastrzykami z fenolu, bicia i katowania oraz podczas ewakuacji pieszej i morskiej męczeńską śmierć poniosło 65 000 ludzi.
Muzeum Walki i Męczeństwa "Palace" (Zakopane)
Muzeum mieści się w pensjonatcie "Palace", zbudowanym w 1930 roku przez dr Włodzimierza Schneidera, lekarza z Krakowa. W czasie okupacji Niemcy urządzili tu siedzibę Gestapo (Geheime Staats-Polizei czyli Tajna Policja państwowa). W budynku było sześć cel więziennych oraz ciemnica. Ręce i nogi zakuwano w niej w stalowe obejmy-kajdany z łańcuchami, przymocowanymi do ścian. Również na I piętrze "Palace" znajdowała się cela, mająca takie kajdany z łańcuchami. Nie można stwierdzić, ilu więźniów było tu więzionych, ilu zamordowano. Mordowano i strzelano właściwie w całym budynku a także na przyległym terenie. Napisy wydrapane na ścianach cel, świadczyły że oprócz Polaków, przez katownię ta przeszło także wielu cudzoziemców. Z końcem stycznia 1945 r. gdy Niemcy opuszczali Zakopane, więzienie przestało istnieć. W jesieni 1946 r. odbył się w "Palace" proces przywódców Goralenvolku
Muzeum Walki i Męczeństwa w Palmirach
Palmiry to jedno z najbardziej znanych w Polsce miejsc zbrodni niemieckich w czasie II wojny światowej. Tu, na terenie Puszczy Kampinoskiej, zostało rozstrzelanych 1757 osób. Tajne egzekucje miały miejsce w okresie od 7 grudnia 1939 r. do 17 lipca 1941r. Ofiarami byli głównie przedstawiciele inteligencji. Celem Niemców było wymordowanie tych, którzy mogli stanąć na czele Polski Podziemnej. Skazańców przywożono z więzień warszawskich, głównie z Pawiaka i rozstrzeliwano nad uprzednio przygotowanymi zbiorowymi mogiłami. Zbrodnie palmirskie miały nigdy nie wyjść na światło dzienne - miejsce kaźni zamaskowano sadząc las. Informacje o nich, głównie dzięki leśnikom, dotarły jednak do społeczeństwa polskiego. Cmentarz-Mauzoleum powstał w 1948 r. Wśród ponad 2115 grobów jest wiele mogił znanych warszawiaków, m.in. grób Janusza Kusocińskiego - złotego medalisty na Olimpiadzie w Los Angeles w 1932 roku.
Muzeum Walki i Męczeństwa w Treblince
Na terenie Muzeum powstałego w 1964r. znajdują się, były Obóz Zagłady, były Karny Obóz Pracy, kopalnia żwiru, Miejsce Straceń i tzw. "Czarna Droga". Zespół obiektów Muzeum tworzą m.in.: założenie pomnikowo - przestrzenne z symbolicznym cmentarzem żydowskim utworzonym z 17 tysięcy głazów i centralnym pomnikiem oraz pomnik ofiar więźniów Karnego Obozu Pracy. W latach 1941-1944 funkcjonował tu obóz pracy przymusowej Treblinka I, zaś w 1942-1943 ośrodek zagłady Żydów Treblinka II. Między Warszawą a Treblinką codziennie kursowały wahadłowe pociągi z rzekomymi przesiedleńcami z gett polskich i europejskich (głównie z Niemiec, Czechosłowacji, Austrii, Belgii). Pobyt w obozie - w warunkach głodu i terroru - kończył się najczęściej śmiercią. Przeciętna liczba więźniów przebywających w obozie jednorazowo wynosiła od 1000 do 2000 osób. W 13 komorach gazowych Niemcy uśmiercali jednocześnie 2 tys. ofiar.
Muzeum powstało w 1965 roku z inicjatywy i przy współudziale byłych więźniów politycznych Pawiaka. Budynek Muzeum wzniesiono na ocalałych fundamentach podziemnych kazamat VII i VIII oddziału więzienia wysadzonego przez Niemców w sierpniu 1944 roku. Wysokość oryginalnych ścian w zrekonstruowanych celach wynosi 1,1 - 1,5 m. Podczas budowy wykorzystano większość znalezionych w czasie odgruzowywania obiektu krat, zawiasów, zamków i okuć oraz zabezpieczono wydobyte z ruin dokumenty, elementy wyposażenia i przedmioty używane przez więźniów. W skład zespołu pomnikowego Muzeum Więzienia Pawiak wchodzą ponadto: filar stanowiący fragment bramy wjazdowej, Pomnik Drzewa Pawiackiego - brązowa kopia słynnego wiązu, świadka historii - na którym rodziny ofiar od 1945 roku umieszczały tabliczki epitafijne. O deportacjach do obozów przypominają postawione w ostatnich latach na dziedzińcu zewnętrznym przez byłych więźniów tablice memoratywne
Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej
Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej to jedno z najważniejszych muzeów martyrologicznych na ziemiach polskich. Zlokalizowane na terenie twierdzy zbudowanej przez cara Mikołaja I w latach 1832-1834 po stłumieniu powstania listopadowego. Cytadela obsadzona silnym garnizonem, wyposażona w kilkaset armat, wzmocniona w latach późniejszych systemem 5 fortów oraz przyczółkiem mostowym na Pradze, miała zwiększyć kontrolę władz rosyjskich nad buntowniczą Warszawą. W jednym z budynków, tzw. X Pawilonie powstałym w 1. 1826-1828 w ramach rozbudowy wspomnianych koszar, zostało zlokalizowane centralne więzienie śledcze dla więźniów politycznych. Według szacunkowych danych przez Cytadelę, w której urzędowała komisja śledcza i ferujący wyroki sąd wojenny, przewinęło się około 40 tysięcy więźniów - bojowników o wyzwolenie narodowe i przemiany społeczne. Wśród więźniów X Pawilonu były tak wybitne postaci polskiej historii jak Romuald Traugutt, Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Gustaw Ehrenberg, ks. Piotr Ściegienny, Stefan Okrzeja i wielu innych.
|
Sonderkommando Belzec der Waffen-SS, Belzec - pod taką nazwą funkcjonował od marca do grudnia 1942 roku niemiecki obóz śmierci. Obóz ten położony był na obrzeżach wsi Bełżec, nieopodal linii kolejowej Lublin-Lwów. Obóz zagłady Bełżec znajdował się w pd. – wsch. części województwa Lubelskiego, w pobliżu niewielkiej wsi Bełżec, położonej przy linii kolejowej Lublin – Lwów. Transporty przybywające na stacje Bełżec były kierowane na bocznicę i przyjmowane dokładnie w kolejności nadejścia. Obóz zawierał baraki dla hitlerowców (Niemców i Ukraińców) oraz baraki dla niewielkiej liczby więźniów pracujących przy machinie zagłady oraz sześć komór gazowych w których uśmiercano ludzi za pomocą spalin. Z początku ciała zakopywano, lecz liczba ofiar zmusiła hitlerowców do palenia ofiar. W roku 1943 Niemcy rozebrali obóz a na jego miejscu zasadzono las. W roku 1944 okolice Bełżca zostały odbite przez oddział Armii Krajowej i utrzymane aż do nadejścia Armii Czerwonej.
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu
Niemiecki zespół obozów koncentracyjnych i obozów zagłady na terenie Oświęcimia i pobliskich miejscowości istniejący w latach 1940-1945. Jest to jedyny obóz koncentracyjny znajdujący się na liście światowego dziedzictwa UNESCO, figuruje tam pod oficjalną nazwą Auschwitz-Birkenau. Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka zostało utworzone 2 lipca 1947 roku ustawą polskiego Sejmu. Muzeum obejmuje obszar 191 hektarów, z czego na Auschwitz I przypada 20 ha, a na Auschwitz II Birkenau 171 ha. W części poobozowych bloków od 1960 roku umieszczano tzw. "wystawy narodowe" tworzone z inicjatywy byłych więźniów z różnych krajów, zrzeszonych w Międzynarodowym Komitecie Oświęcimskim. Przedstawiały one przede wszystkim los obywateli tych państw, z których naziści kierowali do KL Auschwitz transporty z deportowanymi. W ciągu niespełna 5 lat istnienia w Auschwitz zginęło jak szacują historycy od 1 do 1,5 miliona ludzi. Wśród nich większość, czyli około 1-1,35 mln stanowili Żydzi.
Państwowe Muzeum na Majdanku (PMM) powstało w listopadzie 1944 r. na terenie byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego. Było zatem pierwszą tego typu instytucją na świecie. Ustawą Sejmową z 2 lipca 1947 r. otrzymało status centralnej instytucji państwowej. W XXV rocznicę wyzwolenia Majdanka na terenie byłego obozu stanął monumentalny pomnik, poświęcony ofiarom faszyzmu, autorstwa inż. arch. Wiktora Tołkina. Monument składa się z dwóch głównych części: pomnika-bramy oraz wielkiego mauzoleum zawierającego prochy ludzkie z terenów obozowych. Muzeum opiekuje się również wielkim archiwum pozostałym po administracji SS. W 2004 roku dyrekcji Muzeum podporządkowano na prawach filii odnowione Muzeum w Bełżcu. Główną część zbiorów historycznych stanowią zabytki przejęte po oswobodzeniu obozu i przedmioty odnalezione na jego terenie. Niewielka liczba reliktów pochodzi z darów i zakupów.
Rotunda - Mauzoleum Martyrologii Zamojszczyzny
Podczas II wojny światowej Niemcy stworzyli tu początkowo przejściowy obóz dla ludności aresztowanej, m. in. grupy inteligencji, ludzi związanych z ruchem oporu. Później, w roku 1942, obiekt ten stanowił także miejsce licznych, masowych egzekucji, jakie obejmowały do roku 1943 ludność Zamojszczyzny, w tym również dzieci. Podobnie jak w wielu innych miejscach, Niemcy również tu zacierali ślady dokonanych zbrodni; prochy spalonych ofiar zrzucano do fosy-rzeczki biegnącej wokół Rotundy. Szacuje się, że pozbawiono tu życia ok. 8 tysięcy ludzi. Wewnątrz, poszczególne cele zostały poświęcone różnym ofiarom II wojny światowej, nie tylko z Zamojszczyzny, m. in. są tam: Cela Wołyniaków, Cela Harcerzy, Cela Więźniów Majdanka, Cela Więźniów Oświęcimia, Cela Nauczycieli oraz wiele innych. Na dziedzińcu znajduje się duża płyta pamiątkowa - w tym miejscu palono ciała zamordowanych.
|
Ekspozycja w Wartowni odtwarza jej wnętrza z września 1939 r. W korytarzu znajduje się 7 tablic z brązu, symbolizujących 7 dni walki obrońców Westerplatte. Obok plansze ze zdjęciami i mapkami ukazują dawne dzieje półwyspu i Wojskowej Składnicy Tranzytowej. W głównej sali prezentowana jest makieta topograficzna z zaznaczeniem sytuacji bojowej z 1 września 1939 r. Można obejrzeć prezentowane fotografie dokumentalne, broń i wyposażenie żołnierzy Wojska Polskiego z 1939 r. Ekspozycję wzbogaca model pancernika "Schlezwig-Holstein" w skali 1:100. W następnej sali eksponowane są różne pamiątki po żołnierzach Westerplatte i fotokopie dokumentów. Przed Wartownią ustawione są dwa oryginalne pociski z pancernika "Schlezwig-Holstein" o wadze 330 kg każdy.