WYKŁAD 2 
Komórki glejowe: rodzaje i funkcje. Budowa i czynności komórki nerwowej. Powstawanie i przewodzenie potencjału czynnościowego w neuronie. Powstawanie nowych komórek w dojrzałym mózgu. 

Komórki glejowe – stanowią obok komórek nerwowych drugi składnik tkanki nerwowej. Nie przekazują impulsów, jak to czynią neurony, ale są do tego niezbędne. 
Wyróżnia się: 
- makroglej 
• astrocyty 
• oligodendrocyty 
• komórki Schwanna 
- mikroglej 

ASTROCYTY 
są największymi i najliczniejszymi komórkami glejowymi. Wypełniają niemal całą przestrzeń pomiędzy neuronami. Mają gwiaździsty kształt. 
1) Dzięki długim wypustkom zakończonym stopkami ssącymi otaczają synapsy, zabezpieczając przed wydostawaniem się neuroprzekaźników poza ich obręb 
2) Uczestniczą w metaboliźmie neuroprzekaźników 
3) Zapewniają zaopatrzenie neuronów w glukozie 
4) Regulują zewnątrzkomórkowe stężenie jonów K+ 
5) Tworzą barierę krew – mózg 
6) Tworzą błonę graniczną wewnętrzną (pokrywa ona powierzchnię rdzenia kręgowego i mózgu) 

MIKROGLEJ 
to najmniejsze komórki tkanki glejowej nazywane także komórkami odgruzowywania lub neurofagami. Są składnikami układu odpornościowego i wywodzą się z makrofagów. Mają zdolność do fagocytozy (pochłaniania produktów rozpadu tkanki nerwowej), namnażania (w stanach zapalnych) oraz poruszania się. 
W zniszczonych rejonach mózgu, jeżeli ubytek tkanek nie jest duży, tworzą tzw. blizny glejowe (ten proces nazywa się: glejoza) 

KOMÓRKI SCHWANNA 
To komórki glejowe skąpowypustkowe (mają niewiele krótkich wypustek), które występują w układzie obwodowym 
Tworzą osłonkę mielinową, która stanowi elektryczny izolator aksonów. 

OLIGODENDROCYTY 
To komórki glejowe skąpowypustkowe (mają niewiele krótkich wypustek), występujące w ośrodkowym układzie nerwowym 
Tworzą osłonkę mielinową, która stanowi elektryczny izolator aksonów. 

NEURON 
Jest to rodzaj komórek występujących w układzie nerwowym. Neuron składa się z ciała komórki, jądra komórkowego oraz dendrytów i aksonu, za pomocą których jest połączony z innymi neuronami. Polączenie to zwane jest synapsą. 
1) Neurony aferentne (czuciowe) odbierają sygnały 
2) Neurony eferentne (ruchowe) wysyłają sygnały 
3) Neurony kojarzeniowe występują i przekazują sygnały między neuronami czuciowymi i ruchowymi. 

AKSON 
Neuryt występujący zwykle pojedynczo w neuronie. Stanowi wypustkę wychodzącą ze wzgórka aksonalnego. Może być otoczony osłonką mielinową. Jest zwykle długi, o wyrównanej średnicy, nie rozgałęzia się zbyt gęsto, nie ma kolców. Nie posiada zdolności do syntezy białek. 
Przekazuje informacje od ciała komórki do zakończeń aksonalnych (z nich przez synapsę informacja dostaje się do dendrytów następnej komórki) 

DENDRYT 
Krótki neuryt gęsto rozgałęziony wzdłuż całej długości, zwęża się ku dołowi, czasem tworzy struktury zwane kolcami dendytycznymi. Jest przedłużeniem ciała komórki. Zawiera struktury umożliwiające syntezę białek. 
Otrzymuje większość informacji dochodzącej do komórki. 

PÓŁPRZEPUSZCZALNA BŁONA KOMÓRKOWA 
Rodzaj błony komórkowej (błony oddzielającej wnętrze komórki od środowiska zewnętrznego), która jest w stanie przepuszczać niektóre rodzaje cząsteczek (np. małe cząsteczki rozpuszczalnika), a zatrzymywać inne (np. duże cząsteczki lub jony). 

KANAŁY JONOWE 
Są to pobudliwe części błony komórkowej. Ich nazwy pochodzą od tego jonu, dla którego wykazują największą przepuszczalność. Mogą występować co najmniej w dwóch przechodzących w siebie stanach: otwartym i zamkniętym w zależności od potencjału błony, w którą są wbudowane (Na+, K+ albo Ca+). 
Wytwarzają i przewodzą sygnały w żywych komórkach. 

RUCH JONÓW SODU 
Gdy kanały sodowe są otwarte (podczas depolaryzacji) jony sodowe wpływają do wnętrza komórki, co powoduje rozpoczęcie fazy depolaryzacyjnej potencjału czynnościowego. Następnie (po ok. 0,5 – 1ms) kanały jonowe zamykają się dla jonów sodu, co powoduje refrakcję bezwzględną. Łączny efekt przepływu jonów Na+ przez kilkaset kanałów sodowych powoduje powstanie wczesnej depolaryzującej fazy potencjału czynnościowego. 

RUCH JONÓW POTASU 
Gdy kanały potasowe są otwarte, jony potasu wypływają na zewnątrz komórki, co powoduje przywracanie ujemnych wartości potencjału błonowego. Potencjał błonowy obniża się, następuje faza zstępująca iglicy potencjału czynnościowego, hiperpolaryzacja, repolaryzacja). Powoduje to refrakcję względną. 

POMPA SODOWO – POTASOWA 
Jest to enzym (białko błonowe) uczestniczący w aktywnym transporcie kationów sodu i potasu. Podczas jednego „obrotu” pompy sodowo – potasowej zużyciu ulega jedno wiązanie wysokoenergetyczne cząsteczki ATP, 3 jony Na+ są wypompowywane z cytoplazmy do płynu zewnątrzkomórkowego i 2 jony K+ są wpompowywane do wnętrza komórki. 

DEPOLARYZACJA 
Stan błony komórkowej charakteryzujący się otwarciem kanałów jonowych i wyrównaniem rozmieszczenia ładunków po obydwu jej stronach. Potencjał błonowy obniża się. 

HIPERPOLARYZACJA 
Stan błony komórkowej, podczas którego podwyższa się potencjał błonowy ze względu na skierowanie prądu odkomórkowo. Podczas tego stanu błona osiąga najwyższe pobudzenie elektryczne. 

REFRAKCJA 
Bezwzględna – okres niepobudliwości komórki nerwowej trwający równolegle z okresem trwania potencjału czynnościowego. 
Względna – okres, gdy neuron znajduje się w stanie hiperpolaryzacji i może zostać pobudzony jedynie przez bodźce ponadprogowe. 
Refrakcja zapobiega sumowaniu potencjału czynnościowego i zapewnia jego przewodzenie w aksonie tylko w jednym kierunku. 

POTENCJAŁ SPOCZYNKOWY Vsp 
To potencjał elektryczny pomiędzy wnętrzem komórki a środowiskiem zewnętrznym w sytuacji, gdy komórka ta jest w stanie spoczynku – nie przewodzi żadnego bodźca. Wynosi około –70mV. 

POTENCJAŁ CZYNNOŚCIOWY (impuls nerwowy) 
Lokalna zmiana potencjału elektrycznego (odwrócenie różnicy potencjałów po obu stronach błony) powstająca w komórce nerwowej w czasie jej aktywności, tzn., gdy potencjał przekroczy określony próg. Trwa krócej niż 1ms, osiąga maksymalną wartość +30mV 

PRZEWODNICTWO CIĄGŁE 
Występuje w aksonach niezmielinizowanych (bezmielinowych). 
Przekazywanie impulsu w sposób bierny (od miejsca polaryzacji dodatniej do ujemnej) wzdłuż neuronu. Trwa o wiele wolniej od przewodnictwa skokowego. 

PRZEWODNICTWO SKOKOWE 
Występuje w aksonach zmielinizowanych. 
Przekazywanie impulsu wzdłuż neuronu od jednego przewężenia Ranviera (nieosloniętej osłonką mielinową powierzchni aksonu) do drugiego. 

NEUROGENEZA 
Jest to proces powstawania nowych neuronów w mózgu z komórek macierzystych. 

KOMORKI MACIERZYSTE 
Są to komórki zdolne do potencjalnie nieograniczonej liczby podziałów. Mają zdolność do różnicowania się do innych typów komórek. Są nieśmiertelne i samoodnawialne. 






WYKŁAD 3 
Budowa i działanie synaps. Zaburzenia zachowania wynikające z niewłaściwego działania synaps i wybranych układów transmisji synaptycznej, Farmakologiczne modyfikowanie działania synaps. 

SYNAPSA to połączenie między dwoma kolejnymi neuronami lub neuronem i komórką przez niego pobudzaną. 

SYNAPSA CHEMICZNA 
To rodzaj synapsy, w której impuls nerwowy zostaje przeniesiony z jednej komórki na drugą przy udziale neurohormonu. 
W tej synapsie komórki są od siebie oddalone, między nimi powstaje szczelina synaptyczna. Zakończenie neuronu presynaptycznego tworzy kolbkę synaptyczną, w której są wytwarzane neuroprzekaźniki, które łączą się z receptorami, powodując depolaryzację błony postsynatycznej. 
Występują tam, gdzie niepotrzebne jest szybkie przekazywanie impulsu, np. w narządach wewnętrznych. 

NEURON PRESYNAPTYCZNY 
Neuron pobudzający, przewodzący sygnał. 

NEURON POSTSYNAPTYCZNY 
Neuron pobudzany, odbierający sygnał. 

SYNAPSY POBUDZAJĄCE I HAMUJĄCE 
Synapsa pobudzająca – rodzaj synapsy wywołujący częściową depolaryzację błony postsynaptycznej. Dopiero sumujące się potencjały powodują powstanie potencjału czynnościowego. 
Synapsa hamująca - rodzaj synapsy wywołujący częściową hiperpolaryzację błony postsynaptycznej. 
Pobudzanie i hamowanie spełniają ważną funkcję w układzie nerwowym, gdyż umożliwiają eliminację przekazywania impulsów o małym znaczeniu biologicznym, a wzmacniają przewodzenie impulsów powstałych pod wpływem bodźców o dużym znaczeniu biologicznym. 

KOLBKA SYNAPTYCZNA 
Zaokrąglona struktura mieszcząca się na końcu aksonu, która przekazuje impulsy do następnego w kolejności neuronu. Tu wytwarzane są neuroprzekaźniki, które łączą się z receptorami, powodując depolaryzację błony postsynatycznej. 

BŁONA PRESYNAPTYCZNA 
Błona neuronu presynaptycznego. Tu działają autoreceptory. 

BŁONA POSTSYNAPTYCZNA 
Błona neuronu postsynaptycznego. Tu znajdują się receptory postsynaptyczne. Jest pogrubiona i tworzy tzw. Zagęszczenie postsynaptyczne. 

SZCZELINA SYNAPTYCZNA 
Przestrzeń między błoną presynaptyczną a błoną postsynaptyczną synapsy chemicznej. Zawiera filamenty białka, które rozciągają się od części pre – do postsynaptycznej, co służy utrzymaniu błon blisko siebie. 

RECEPTORY 
Białka, których budowa umożliwia rozpoznanie i przyłączenie właściwego przekaźnika. Związana cząsteczka może być przetransportowana do wnętrza komórki lub służyć jako sygnał do odpowiedniej reakcji. 

AUTORECEPTORY 
Receptory czułe na neuroprzekaźnik uwalniany przez neuron, na którym się znajdują (odwrotnie heteroreceptory – czułe na neuroprzekaźniki innych neuronów). Uczestniczą w regulacji uwalniania neuroprzekaźnika, jego syntezy, a także w modulacji częstotliwości generowania potencjałów czynnościowych. 

BIAŁKA TRANSPORTOWE WYCHWYTU ZWROTNEGO 
Białka znajdujące się na błonie presynaptycznej, do których dołączają się cząsteczki neuroprzekaźnika uwalniane z danej kolbki. Białka te z powrotem w całości dostarczają je (cząsteczki neuroprzekaźnika) do kolbki synaptycznej. 

PĘCHERZYKI SYNAPTYCZNE 
Zbiorniki gotowego przekaźnika znajdujące się w kolbce synaptycznej, tkwią w okach sieci utworzonej z włókienek białka aktyny. Pod wpływem impulsu nerwowego rozluźnia się związek pęcherzyków z aktyną, pęcherzyki przesuwają się w kierunku synapsy, aż osiągną ścisły kontakt z błoną presynaptyczną. W miejscu kontaktu z błoną powstaje otwór, przez który z pęcherzyków do szczeliny synaptycznej wydostają się przekaźniki. Pusty pęcherzyk odrywa się od błony i zostaje wykorzystany na magazyn nowej porcji przekaźnika. 

NEUROPRZEKAŹNIKI (neurotransmitery) 
Przekazują informacje między neuronami lub między neuronami a narządami wykonawczymi. Są uwalniane z pęcherzyków synaptycznych w synapsie na zakończeniach synaptycznych neurony „nadawczego” i działają na swoiste dla nich receptory, indukując w innym neuronie („odbiorczym”) procesy czynnościowe pobudzania i hamowania. Mogą działaś również na receptory presynaptyczne i regulować uwalnianie następnych porcji tego samego przekaźnika. 
Zmiany w równowadze neuroprzekaźników powodują chorobę Parkinsona, pląsawicę Huntingtona i schizofrenię. 
Podstawowy neuroprzekaźnik pobudzający – kwas glutaminowy; hamujący – GABA. 

EPSP 
Pobudzający potencjał postsynaptyczny rejestrowany z ciała komórki neuronu jako przejściowa depolaryzacja, powstający w wyniku aktywacji kilku synaps. 

IPSP 
Hamujący potencjał postsynaptyczny powstający pod wpływem GABA na skutek zwiększenia przepuszczalności błony postsynaptycznej dla jonów Cl. Ma bardzo podobne właściwości do EPSP, z tym wyjątkiem, że ma charakter hamujący. 

KANAŁY WAPNIOWE 
Kanały jonowe, aktywowane przez depolaryzację blony, przez które jony Ca2+ mogą dostawać się ze środowiska zewnątrzkomórkowego do wnętrza neuronu. Obecność jonów wapnia wewnątrz komórki powoduje zmianę struktury oraz rozluźnienie związku pęcherzyków synaptycznych z aktyną. 
Odpowiedzialne są za sprzężenie pobudzeniowo – wydzielnicze w neuronach, dendrytyczne potencjały czynnościowe oraz sprzężenie elektromechaniczne w mięśniach. 

DZIAŁANIE AGONISTYCZNE I ANTAGONISTYCZNE LEKÓW 
Działanie agonistyczne – współdziałanie, stymulacja. 
Substancja chemiczna swą budową przypomina neuroprzekaźnik, który łączy się z receptorem, wywołując pobudzenie, np. amfetamina stymuluje wydzielanie dopaminy i noradrenaliny. 
Działanie antagonistyczne 
Cząsteczka leku łączy się z receptorem i blokuje go, przez co właściwe cząsteczki neuroprzekaźnika nie mają się z czym połączyć. Nie wywołuje to efektów. 
























WYKŁAD 4 
Rozwój ośrodkowego układu nerwowego. Budowa i funkcje ośrodkowego układu nerwowego: rdzeń kręgowy, pień mózgu i międzymózgowie. 

PIERWOTNE I WTÓRNE PĘCHERZYKI MÓZGOWE 
Pierwotne pęcherzyki mózgowe 
Trzy zgrubienia, które powstają w pierwszym miesiącu rozwoju w okresie prenatalnym z cewy moczowej. Są to: przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie. 
Wtórne pęcherzyki mózgowe 
Pierwotne pęcherzyki mózgowe przekształcają się w drugim miesiącu rozwoju w pięć wtórnych pęcherzyków mózgowych. Z przodomózgowia – kresomózgowie i międzymózgowie, z tyłomózgowia – tyłomózgowie wtórne i rdzeniomózgowie, śródmózgowie. 

MÓZGOWIE 
Struktura, w której skład wchodzą mózg i móżdżek. 

MÓZG 
Najważniejsza, centralna część ośrodkowego układu nerwowego. 
Składa się z trzech elementów funkcjonalnych: 
1) Szlaków lub dróg nerwowych 
2) Jąder mózgowych 
3) Kory mózgu 
Sprawowane funkcje: 
- działanie sterujące, nadzorujące 
- utrzymanie homeostazy organizmu (m.in. częstość akcji serca, ciśnienie tętnicze krwi, równowaga wodno – elektrolitowa, temperatura ciała) 
- wyższe funkcje nerwowe (funkcje poznawcze, popędowe, pamięć i uczenie się) 

PRZODOMÓZGOWIE 
Część mózgowia, jeden z pęcherzyków pierwotnych. Z przodomózgowia powstaje kresomózgowie i międzymózgowie. 
Zajmują się głównie przetwarzaniem informacji otrzymywanych z narządów zmysłów. 

KRESOMÓZGOWIE 
Pęcherzyk wtórny mózgowia. Ośrodek decyzyjny mózgu. Nadzoruje większość czynności fizycznych i umysłowych. 

1) kresomózgowie parzyste 
- płaszcz 
• kora mózgu 
• wyspa 
• hipokamp 
• węchomózgowie 
- jądra podstawne 
- istota biała półkul 
- komory boczne 

2) kresomózgowie nieparzyste 
- ciało modzelowate 
- spoidło dziobowe 
- przegroda przezroczysta 
- sklepienie 
- blaszka krańcowa 
Ze ścian bocznych kresomózgowia powstają półkule mózgu. 

MIĘDZYMÓZGOWIE 
Część mózgowia kręgowców, która obejmuje wzgórzomózgowie i podwzgórze. Stanowi ośrodek regulacji metabolizmu. Otrzymuje informacje czuciowe ze wszystkich układów czuciowych z wyjątkiem węchowego. Odgrywa bardzo istotną rolę w integracji informacji czuciowych i ruchowych. 
Z międzymózgowia wykształca się wzgórze i podwzgórze. 

ŚRÓDMÓZGOWIE 
Środkowa część mózgu. Łączy się z móżdżkiem, rdzeniem przedłużonym oraz z międzymózgowiem. Jest ośrodkiem wzrokowym. 
Elementy mózgu: 
- blaszka czworacza (wzgórki czworacze dolne i górne) 
- konary mózgu 
- wodociąg mózgu 
- nakrywka konarów 
- istota szara okołowodociągowa 
- istota biała 
Wraz z tyłomózgowiem śródmózgowie tworzy pień mózgu. 

TYŁOMÓZGOWIE WTÓRNE 
Część tyłomózgowia, z której rozwija się móżdżek, most oraz zamózgowie, z którego powstaje rdzeń przedłużony. 

RDZENIOMÓZGOWIE 
Część mózgowia, z której powstaje rdzeń przedłużony i dalej rdzeń kręgowy. 

RDZEŃ KRĘGOWY 
To część ośrodkowego układu nerwowego przewodząca bodźce między mózgowiem a układem obwodowym. Umieszczony jest w biegnącym wzdłuż kręgosłupa kanale kręgowym. Od rdzenia odchodzą nerwy rdzeniowe. 
Tworzą go istota szara i istota biała. 

ISTOTA SZARA I BIAŁA 
Istota biała 
Jeden z dwóch składników ośrodkowego układu nerwowego. Określa się w ten sposób skupiska wypustek nerwowych. Głównym budulcem tych wypustek jest błona komórkowa. Ma kolor biały. Istotę szara tworzą drogi nerwowe zstępujące – ruchowe i wstępujące – czuciowe. 
Istota szara 
Jeden z dwóch składników ośrodkowego układu nerwowego. Składa się z ciał komórek nerwowych (perikarionów). Ma barwę szarą. 
KANAŁ ŚRODKOWY 
Przebiega we wnętrzu rdzenia kręgowego. Znajduje się w obrębie spoidła szarego. Jest kontynuacją układu komorowego mózgu i podobnie jak on wypełniony jest płynem mózgowo – rdzeniowym. U ludzi starszych ilość płynu w kanale środkowym zmniejsza się. Podczas rozwoju płodowego pozostaje otwarty, u dorosłych jest zrośnięty. 

ROGI PRZEDNIE I ROGI TYLNE RDZENIA 
Rdzeń kręgowy składa się zarówno z istoty białej jak i z istoty szarej. Na przekroju poprzecznym istota szara jest w kształcie litery H. Ramiona tej litery to tzw. Rogi rdzenia, które tworzą słupy: z przodu dwa symetryczne rogi przednie, z tyłu – dwa rogi tylne. 
Rogi przednie (brzuszne) 
Zawierają neurony ruchowe, których długie wypustki (aksony) tworzą korzenia przednie, te zaś – nerwy. 
Rogi tylne (grzbietowe) 
Zawierają neurony czuciowe (nie są to pierwsze neurony drogi czuciowej, ponieważ jeszcze przed nimi są neurony tworzące zwoje rdzeniowe). 

PIEŃ MÓZGU 
Struktura ośrodkowego układu nerwowego obejmująca wszystkie twory leżące na podstawie czaszki. Składa się z: 
- śródmózgowia 
- tyłomózgowia 
W pniu mózgu znajdują się liczne pierwotne ośrodki odpowiedzialne za utrzymanie funkcji życiowych. Znajdują się tam: ośrodek oddychania, ośrodek regulujący pracę serca, ośrodek regulujący ciśnienie tętnicze, ośrodek regulujący temperaturę organizmu, ośrodek regulujący metabolizm, przysadka będąca ważnym elementem układu dokrewnego, ośrodki odruchowe wzroku i słuchu, ośrodek integracji bodźców ruchowych i czuciowych i twór siatkowaty pnia mózgu odpowiedzialny za zdolność do czuwania, za stan przytomności i zdolność do wybudzania. 

RDZEŃ PRZEDŁUŻONY 
Część mózgu (dokładniej tyłomózgowia) o kształcie ściętego stożka. Łączy rdzeń kręgowy z móżdżkiem. 
Skupione są w nim ośrodki nerwowe odpowiedzialne za funkcje odruchowe: ośrodek oddechowy, ośrodek ruchowy, ośrodek sercowy, ośrodki ssania, ośrodek żucia, ośrodek połykania, a także ośrodki odpowiedzialne za: wymiotowanie, kichanie, kaszel, ziewanie, wydzielanie potu. 

MOST 
Część OUN należąca do pnia mózgu. Leży pomiędzy rdzeniem przedłużonym a śródmózgowiem. Wewnątrz znajdują się jądra mostu, twór siatkowaty i niektóre z jąder nerwów czaszkowych. 
Reguluje sen i czuwanie. 

KONARY MÓZGU 
Utworzone są ze zbiegających się dróg wychodzących z półkul. 

WODOCIĄG MÓZGU 
Część śródmózgowia łącząca III i IV komorę mózgu. Przebiega pośrodkowo (nieco łukowato) pomiędzy pokrywą a konarami, dzieląc śródmózgowie na część grzbietową i brzuszną. 

ISTOTA CZARNA 
Znajduje się bardzo głęboko w środku mózgowia, w strukturach pnia mózgu. Oddziela odnogę mózgu od nakrywki. Składa się z warstwy zbitej i warstwy siatkowatej. 
Syntezuje dopaminę. 
Zanik jej komórek powoduje chorobę Parkinsona. 

BLASZKA CZWORACZA 
Płytka istoty szarej pokrywająca śródmózgowie. Stanowi „podłoże” pod cztery wzgórki. 

WZGÓRKI CZWORACZE GÓRNE I DOLNE 
Cztery wzgórki znajdujące się na blaszce czworaczej pod zgrubiałym płatem ciała modzelowatego. 
Wzgórki czworacze górne (przednie) – element dróg wzrokowych 
Wzgorki czworacze dolne (tylne) – element dróg słuchowych 

WZGÓRZE 
Struktura parzysta w obu półkulach. Między tymi dwiema częściami wzgórza znajduje się tzw. Zrost międzywzgórzowy. Przedzielone jest blaszką rdzenną wewnętrzną. Ma wiele (ponad 100) jąder i jest największym skupiskiem istoty szarej. 
- Przesyła informacje drogami czuciowymi do odpowiednich ośrodków w korze mózgowej 
- Stymuluje korę mózgową w sposób niespecyficzny (jeśli dużo bodźców biegnie drogami czuciowymi, to powodują one aktywność wielu części kory mózgowej, która dzięki temu jest bardziej pobudzona) 
- Kontroluje czynności ruchowe 
- Generuje sen wolnofalowy 
- dodatkowo funkcje jąder wzgórza, które posiadają drogi łączące je z różnymi częściami kory, a także powodują hamowanie aktywności kory. 
Przede wszystkim jest strukturą czuciową. 

JĄDRA WZGÓRZA 
Są stacjami przekaźnikowymi bodźców płynących z różnych struktur mózgowia. Najważniejsze z nich to jądra asocjacyjne, które czynnościowo są sprzężone z kora mózgową w zakresie integracji pobudzeń czuciowych, płynących z rdzenia kręgowego. Aktywność jąder ma także wpływ na nastrój. 

CIAŁA KOLANKOWATE BOCZNE I PRZYŚRODKOWE 
Oba są elementami poduszki we wzgórzu. 
Ciało kolankowate boczne pełni funkcję podkorowego ośrodka wzroku 
Ciało kolankowate przyśrodkowe jest podkorowym ośrodkiem słuchu 

PODWZGÓRZE 
To część podkorowa mózgowia zaliczana do międzymózgowia, która nadzoruje czynność układu wydzielniczego, termoregulację oraz zachowania celowe takie jak: jedzenie, picie i popęd płciowy. Od podwzgórza zależy homeostaza organizmu. Jest to ośrodek podkorowy autonomicznego układu nerwowego. 
Znajduje się między podstawną częścią kresomózgowia i brzuszną częścią mózgowia. 

JĄDRA PODWZGÓRZA 
W przedniej części podwzgórza znajdują się jądra: 
- przedwzrokowe 
- przednie 
- nadwzrokowo – przykomorowe 
- nadskrzyżowaniowe 
W części guzowej znajdują się jądra: 
- brzuszno – przyśrodkowe 
- grzbietowo – boczne 
- łukowate 
W części bocznej znajduje się jądro: 
- boczne 
W części sutkowatej znajdują się jądra: 
- sutkowate 
- nadsutkowate 
- tylne 

JĄDRO NADSKRZYŻOWANIOWE (jądro skrzyżowania) 
- otrzymuje informacje z siatkowki 
- kontroluje rytmy biologiczne 

JĄDRO PRZEDNIE 
- reguluje temperaturę (rozpraszanie ciepła) 
- pobudza układ przywspółczulny 
Jego zniszczenie powoduje przegrzanie. 

JĄDRO TYLNE 
- reguluje temperaturę (magazynowanie energii) 
Jego zniszczenie powoduje niezdolność do termoregulacji. 
- pobudza układ przywspółczulny 

CIAŁO SUTECZKOWATE 
- otrzymuje impulsy z zespołu hipokampa 
- jest miejscem krwawych wylewów z encefalopatii Wernickiego 
- związane z pamięcią i uczeniem się. 






WYKŁAD 5 
Budowa i funkcje ośrodkowego układu nerwowego c.d.: kresomózgowie – jądra podkorowe i kora mózgowa. Asymetria funkcjonalna mózgu. 

JĄDRA PODKOROWE 
Istota szara leżąca w głębi półkul mózgu. 
Na jądra podkorowe w mózgu człowieka składają się: 
- ciało prążkowane (jądro ogoniaste i jądro soczewkowate) 
- jądro niskowzgórzowe 
- jądro czerwienne 
Dawniej zwane układem pozapiramidowym. 
- koordynacja ruchowa 
- kontrola napięcia mięśniowego 
- kontrola zakresu ruchów 
- kontrola precyzji ruchów dowolnych 
- kontrola automatycznej, stereotypowej aktywności ruchowej 
- ocena prawidłowości przebiegu ruchu 
- rola w rozpoczęciu czynności ruchowej 

JĄDRO OGONIASTE 
Jedno z jąder podkorowych, wchodzi w skład ciała prążkowanego. 
Ma wpływ na automatyzmy myślenia. 

JĄDRO SOCZEWKOWATE 
Wchodzi w skład ciała prążkowanego jąder podkorowych. Składa się ze skorupy i gałki bladej. 
Bierze udział w ruchach mimowolnych. 

SKORUPA 
Część jądra soczewkowatego. Wraz z jądrem ogoniastym nosi nazwę prążkowia. 

GAŁKA BLADA 
Część jądra soczewkowatego. Jest centralnymośrodkiem układu pozapiramidowego. Otrzymuje głównie włókna z prążkowia i przekazuje je do jądra brzusznego i przedniego wzgórza (a te do kory przedruchowej i ruchowej). 
Funkcjonuje jako struktura pobudzająca układu pozapiramidowego. 

CIAŁO MIGDAŁOWATE 
Część układu limbicznego (składa się on z części korowo – przyśrodkowej [jądro przyśrodkowe, jądro środkowe i jądro korowe] i części podstawno – bocznej [jądro podstawne i jądro boczne]). Ośrodek mózgowy odpowiedzialny za agresję oraz niektóre rodzaje pamięci. 
Usunięcie ciała migdałowatego ma uspokajający wpływ na osobnika. 

PRAKORA (kora dawna) 
Rodzaj kory mózgu o zwykle prostej budowie warstwowej. Należy do niej głównie kora związana bezpośrednio ze zmysłem powonienia. 

OPUSZKA WĘCHOWA 
Jest centralnym tworem na powierzchni podstawy mózgu. Tworzy przednią część węchomózgowia. Przez otwory w blaszce sitowej kości sitowej do opuszki wnikają nerwy węchowe. U osób zdrowych istnieje zależność między wielkością opuszki a indywidualną wrażliwością. 

STARA KORA 
Rodzaj kory mózgu budującej przede wszystkim hipokamp i zakręt zębaty. 
Odpowiada za stany emocjonalne i popędy oraz kontrole podwzgórza. 

HIPOKAMP 
To element układu limbicznego odpowiedzialny głównie za pamięć. Jest drobną strukturą nerwową, umieszczoną w korze mózgowej kresomózgowia. Składa się ze stopy (charakterystyczny kształt zwierzęcej łapki), koryta i strzępka. 
Ma decydujące znaczenie dla pamięci świeżej, odgrywa dużą rolę w procesach uczenia się. Zakończenie hipokampu filtruje sygnały, odbierane przez człowieka ze środowiska. To dzięki niemu nie tracimy świadomości w gwarnym centrum miasta z powodu przeciążenia sygnałami. 
Osoby pozbawione hipokampu mają wielkie trudności z wyobrażeniem sobie abstrakcyjnych pojęć oraz nie odczuwają potrzeby odwołania się do istoty wyższej (brak religijnej świadomości). Osoby z uszkodzeniem lewej strony hipokampu mają trudności z pamiętaniem informacji słownych, lecz łatwo przypominają sobie wzorce wzrokowe i lokalizacje; pacjenci z uszkodzeniem prawej strony mają przeciwne problemy. 

NOWA KORA 
Rodzaj kory mózgu, który zajmuje ponad 95% powierzchni półkuli mózgu. Składa się z sześciu kolejno ułożonych warstw. 
Jest odpowiedzialna za wyższe czynności poznawcze. 

KOMORY MÓZGU 
To zbiór czterech przestrzeni wewnątrz mózgu, w których wytwarzany jest płyn mózgowo – rdzeniowy (z osocza krwi), i z których następnie wydostaje się do przestrzeni podpajęczynówkowej, gdzie krąży, otaczając cały ośrodkowy układ nerwowy. 
Wyróżniamy: 
- dwie komory boczne zawarte półkulach mózgowych 
- komorę III 
- komorę IV 

BRUZDA ŚRODKOWA 
Jedna z głównych bruzd kory mózgowej. 
Oddziela płat czołowy półkul mózgowych od płata ciemieniowego. 

BRUZDA BOCZNA 
Oddziela płat czołowy i ciemieniowy od płata skroniowego. Na jej ścianie znajduje się kora smakowa I.

ZAKRĘT PRZEDŚRODKOWY 
Zakręt mózgu znajdujący się przed bruzdą środkową. 
Zawiera ośrodki ruchowe. 

ZAKRĘT ZAŚRODKOWY 
Zakręt mózgu oddzielający bruzdę środkową od bruzdy zaśrodkowej. 
Jest ośrodkiem czucia dotyku. 
Zakręty zwane są też grzebieniami. 

KORA (kora mózgu) 
Struktura mózgu zbudowana z istoty szarej. Jest bardzo silnie pofałdowana, dzięki czemu przy niewielkim objętości zajmuje sporą powierzchnię. 
Pokrywa pięć płatów kresomózgowia: czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny i wyspę. Dzieli się na korę dawną (prakorę), korę starą i korę nową. 
Kora mózgowa odbiera i analizuje informacje z narządów zmysłów. Odbywają się w niej także procesy kojarzenia, stąd też wysyłane są instrukcje określające reakcji ruchowe. 
Funkcje: 
- okolica przedczołowa – planowanie ruchów i sterowanie złożonymi formami zachowania 
- okolica przedruchowa – kodowanie wzorców ruchów złożonych 
- pierwszorzędowa kora ruchowa – wykonanie elementarnych ruchów dowolnych 

PŁAT CZOŁOWY 
Część kory mózgowej leżąca za czołem (przed zakrętem przedśrodkowym) 
1) część górna – funkcje ruchowe, pierwotna kora ruchowa, kora przedruchowa, dodatkowa kora ruchowa 
2) pamięć wyuczonych działań ruchowych (np. taniec) 
3) lewy płat – obszar Brocka – mowa 
4) część przedczołowa – „zdawanie sobie sprawy” 
5) planowanie i inicjacja działania w odpowiedzi na zdarzenie zewnętrzne 
6) oceny sytuacji 
7) przewidywanie konsekwencji działań 

8) analiza i kontrola stanów emocjonalnych 
9) uczucia blogostanu, lęku i napięcia 
10) lewy płat – kojarzenie znaczenia i symboli; kojarzenie sytuacyjne 
11) pamięć robocza 
12)wola, działanie, podejmowanie decyzji 
13) reakcje czasowe, kontrola sekwencji zdarzeń 

PŁAT CIEMIENIOWY 
Cześć kory mózgowej od czubka głowy ku tyłowi. Przechodzi bez ostrej granicy w płat potyliczny. 
1) Bierze udział w analizie doznań czuciowych – kora czuciowa 
2) Świadomość przestrzeni i położenia ciała – kora somatosensoryczna 

PŁAT POTYLICZNY 
Cześć kory mózgowej leżąca z tyłu głowy. 
1) Odpowiada za widzenia: analizę koloru, ruchu, kształtu, głębi 
2) Decyduje o skojarzeniach wzrokowych 

PŁAT SKRONIOWY 
Częśc kory mózgowej leżąca nad uszami, poniżej bruzdy bocznej. 
1)zakręt górny i wieczko – słuch muzyczny i wrażenia dźwiękowe 
2)obszar Wernickego – rozumienie mowy, gramatyka 
3)zakręt dolny - rozpoznawanie obiektów 
4)kategoryzacja obiektów, pamięć werbalna, zapamiętywanie 
5)część podstawna – analiza zapachów 

OŚRODEK BROCKA 
Ośrodek ruchowy mowy (Brocka) 
Znajduje się w płacie czołowym półkuli dominującej (dla mowy). 
Jego uszkodzenie powoduje afazję ruchową czyli niemożność wymawiania głosek pomimo prawidłowego połykania, oddychania i rozumienia mowy. 

OŚRODEK WERNICKEGO 
Ośrodek czuciowy mowy (Wernickego) 
Znajduje się w tylnej części zakrętu skroniowego górnego i środkowego w półkuli dominującej (dla mowy). 
Jego uszkodzenie powoduje afazję czuciową, która polega na nie rozumieniu mowy pomimo prawidłowego wypowiadania głosek. 

KORA WZROKOWA 
Znajduje się w płacie potylicznym. 
W tym obszarze następuje percepcja obrazu. 

KORA SŁUCHOWA 
Obszar płatów skroniowych 
I – rzędowa – położona w zakręcie środkowym górnym 
II – rzędowa – ma znacznie mniej organizację tonotropową 
Pozwala „wytężyć słuch”, oczekiwać dźwięku z określonego kierunku lub przestać go zauważać. 

KORA RUCHOWA 
Obszar z tyłu płatów czołowych. 
Kontroluje ruchy dobrowolne. 

KORA SOMATOSENSORYCZNA 
Obszar z prawej części kory mózgowej. 
Przetwarza informacje dotykowe. Tu odbywają się analizy bodźców czuciowych, kojarzenie pobudzeń kinestetycznych i wzrokowych z czynnościami ruchowymi. 

CIAŁO MODZELOWATE (spoidło wielkie) 
Obszerne połączenie między prawą i lewą półkulą mózgu, poniżej szczeliny podłużnej mózgu. Utworzone jest z poprzecznie do tej szczeliny przebiegających włókien nerwowych. 
Przekazuje informacje pomiędzy prawą i lewą półkulą. 

KOMISUROTOMIA 
Chirurgiczne przecięcie spoidła wielkiego mózgu 

AFAZJE 
Zaburzenia mowy na skutek uszkodzenia pól kojarzeniowych związanych z mową albo łączących je ze sobą dróg nerwowych. Powoduje upośledzenie mówienia lub rozumienia mowy. 
-afazja czuciowa (sensoryczna): po uszkodzeniu ośrodka czuciowego mowy Wernickego przejawia się zaburzeniami lub zniesieniem zdolności rozumienia cudzej mowy (chory słyszy ale nie rozumie) 
-afazja ruchowa (motoryczna): po uszkodzeniu ośrodka ruchowego mowy Brocka przejawia się ograniczeniem lub utratą zdolności mówienia z zachowaniem rozumienia cudzej mowy. 
-afazja amnestyczne: trudność nazywania przedmiotów, które chory potrafi określić opisowo. 

AGNOZJA 
Upośledzenie lub utrata zdolności rozpoznawania bodźców wzrokowych, słuchowych czuciowych, działających na poszczególne narządy zmysłów, przy zachowaniu podstawowych czynności zmysłowych. 

APRAKSJA 
Upośledzenie precyzyjnych, celowych ruchów przy braku niedowładu, objawów móżdżkowych i zaburzeń czucia 
Np. apraksja wyobrażeniowa, apraksja ruchowa, apraksja wyobrażeniowo – ruchowa. 

FUNKCJE LEWEJ PÓŁKULI 
- werbalne 
- językowe 
- postrzeganie szczegółów 
- praktyczne 
- konkretne 
- porządek linearny 
(matematyka, analiza, sekwencja) 

FUNKCJE PRAWEJ PÓŁKULI 
- wizualne 
- przestrzenne 
- postrzeganie całościowe 
- emocjonalne 
- abstrakcyjne 
- kształty i schematy 
(muzyka, synteza, paralelizm) 












WYKŁAD 6 
Metody badania związku między układem nerwowym ,a zachowaniem: ich możliwości i ograniczenia. Co do psychologii biologicznej wnoszą badania prowadzone na zwierzętach? Zasady i metody prowadzenia badań na zwierzętach. 

EKSPERYMENT OSTRY 
Jest to jednorazowy eksperyment na danym zwierzęciu w stanie narkozy (jest w nim w czasie trwania eksperymentu); dzięki niemu można uzyskać informację o funkcjonowaniu narządów wewnętrznych i czynnościach UN; przeprowadzany głównie na zwierzętach bezkręgowych o nielicznych ale dużych komórkach nerwowych. 

EKSPERYMENT CHRONICZNY 
To badanie nad zachowaniem. Na uśpionym zwierzęciu lub pod narkozą podczas przeprowadzania niezbędnych zabiegów operacyjnych. 

APARAT STEREOTAKTYCZNY 
Umożliwia unieruchomienie głowy zwierzęcia; zbudowany jest z prowadnicy (ustawiona równolegle do głowy), ramienia z elektrodą oraz podziałki milimetrowej. 

ATLAS STEREOTAKTYCZNY 
Wskazuje położenie elektrody. 

DRAŻNIENIE (rodzaje) 
¬ Drażnienie elektryczne 
Wykonywane za pomocą elektrod przytwierdzonych do czaszki cementem dentystycznym; uszkadza tkankę mózgową; dzięki niemu zlokalizowano m. In. Osrodki kierujace popędami, stanami emocjonalnymi, stanami czuwania i snu; obecnie zastępowane drażnieniem chemicznym. 
¬ Drażnienie chemiczne 
Polega na wstrzykiwaniu do tkanki mózgowej lub komórek mózgu substancji modyfikujących aktywność neuronów ( związki aktywujące lub blokujące receptory przekaźników) 
¬ Drażnienie osmotyczne 
Polega na wprowadzeniu do mózgu hipertonicznego roztworu chlorku sodu; rzadko stosowane 
¬ Drażnienie termiczne 
Metoda polegająca na używaniu miniaturowych urządzeń (termody); stosuje się w badaniach nad czynnością ośrodków regulujących ciepłotę ciała. 

LEZJE (uszkodzenia) 
Świadome uszkodzenia mózgu, trwałe lub czasowe wyłączenie ośrodków nerwowych; osiąga się przez uszkodzenie prądem elektrycznym przez wprowadzenie do niego substancji chemicznych. 

IMPLANTACJA (wszczepianie) 
Proces zagnieżdżania jaja płodowego. Następuje w 5-6 dni po zapłodnieniu. Zapłodnione jajo wnika w błonę śluzową macicy ( doczesną), zagłębiając się aż do granicy między warstwą zbitą a gąbczastą. Zbyt głębokie zagnieżdżenie jaja płodowego staje się przyczyną łożyska wrośniętego. Implantacja to także etap w przeszczepianiu tkanek i narządów. 

EEG (elektroencefalografia) 
Rejestrowanie prądów czynnościowych mózgu, stosowaniu w diagnozowaniu jego chorób oraz przy obserwacji pacjenta będącego pod wpływem znieczulenia ogólnego. 

PET 
Emisyjna tomografia pozytronowa; technika badawcza pozwalająca na zobrazowanie czynności mózgu in vivo (na żywo). Opiera się na badaniu metabolicznej aktywności oraz przepływu krwi w różnych częściach mózgu. Pacjentowi podaje się znakowaną radioaktywnie biologicznie czynną substancję (np. deoksyglukozę) i bada (przez pomiar promieniowania gamma) jej nagromadzenie w różnych częściach mózgu. 

WYKŁAD 7. 
Systemy sensoryczne: ogólna organizacja. Działanie analizatorów: wzrok i słuch. 

CZUCIE TELECEPTYWNE 
Zdolność odbierania bodźców dźwiękowych i świetlnych, a więc działających z pewnej odległości – przekazanie informacji o tym, co dzieje się wokół nas. Włókna mogą posiadać osłonkę mielinową, ale zdarza się ze nie występuje. 

CZUCIE EKSTERORECEPTYWNE 
Zdolność odbierania bodźców z bliskiego otoczenia, działające na receptory w skórze, np. czucie temperatury, ból. 

CZUCIE PROPRIOCEPTYWNE 
Zdolność do dostarczania informacji o położeniu kończyn w stosunku do tułowia i głowy, napięciu mięśni i ruchu całego ciała (służą do sterowania czynnościami lokomocyjnymi i orientowaniu się w przestrzeni). Zwane czuciem głębokim lub kinestezją. Powstaje w wyniku pobudzenia receptorów w narządzie ruchu. Receptory te znajdują się w mięśniach, ścięgnach, torebkach stawowych i wiązadłach. Czucie głębokie dzieli się na czucie mięśniowe (receptory w mięśniach i ścięgnach), czucie kinestetyczne (odczuwanie ciała oraz jego ruchu) i czucie ciężaru, oporu i siły przeciwstawiającej się ruchom. W czuciu kinestetycznym odgrywa też ważna rolę info z receptorów dotyku w skórze w pobliżu stawów. Czucie głębokie jest źródłem info dla ośrodków ruchu o aktualnym stanie narządu ruchu, na niej opiera się percepcja ruchu, ułożenie kończyn, stereognozja i rozpoznawanie obejmowanych ręką przedmiotów. 

CZUCIE INTEROCEPTYWNE 
To czucie wywołane bodźcami działającymi na receptory wewnątrz organizmu (obejmujące chemoreceptory narządów wewnętrznych i ścian naczyń krwionośnych). 

RECEPTORY 
Struktury, w której w wyniku zadziałania swoistego bodźca, nawet o niewielkiej intensywności, powstaje stan czynny. Mogę występować w wyspecjalizowanych narządach zmysłów np. fotoreceptory w siatkówce oka, mogą też stanowić zakończenie włókien nerwowych. Wyróżniamy ze względu na rodzaj odbieranych bodźców: foto-, mechano-, termo- i chemoreceptory, a ze względu na źródło pochodzenia odbieranych bodźców: eksteroreceptory (odbierające bodźce ze świata zewn. – narządy wzroku, słuchu, węchu, smaku, dotyku, termoreceptory) i interoreceptory (odbierające bodźce z wnętrz. a organizmu – komórki znajdujące się w mięśniach oraz narządach wew. i rejestrujące zachodzące w nich zmiany oraz narząd równowagi w uchu wewnętrznym). 

GAŁKA OCZNA 
Narząd główny oka, umieszczony w oczodole. Z zewnątrz do gałki ocznej są przyczepione mięśnie umożliwiające jej ruchy. Gałka oczna ma kształt zbliżony do kulistego. Jej ściana jest zbudowana z trzech warstw: twardówki, naczyniówki i siatkówki. Twardówka stanowi warstwę zewnętrzną, jej uwypuklona przednia część nosi nazwę rogówki. Naczyniówka zawiera naczynia krwionośne zaopatrujące w krew inne warstwy. Z przodu naczyniówka grubieje, tworząc ciało rzęskowe i tęczówkę, z otworem w środku, zwanym źrenicą. Do ciała rzęskowego przymocowana jest soczewka. 


OŚRODKI CZUCIOWE 
Skupienia ciał neuronów ulokowane na płacie ciemieniowym, zawiadujące funkcjami związanymi z czuciem, czyli bodźców czuciowych, np. wzrok 

SIATKÓWKA 
Delikatna błona, znajdująca się tylko w środkowej i tylnej części gałki ocznej. Jest narządem recepcyjnym, wrażliwym na bodźce świetlne. Światło wyzwala w komórkach siatkówki złożony proces fotochemiczny, w wyniku którego powstają impulsy nerwowe, przesyłane następnie do podkorowych i korowych ośrodków wzroku. Jest zbudowana ze światłoczułych komórek – czopków i pręcików. 

PRĘCIKI 
To bardzo czułe receptory reagujące już na niewielkie ilości światła. Umożliwiają widzenie przy minimalnym oświetleniu, np. w nocy. Nie reagują na barwy, stąd przy braku światła nie rozróżniamy kolorów. Pręciki występują w bardzo dużej ilości( w miarę oddalania się od siatkówki ich liczba rośnie), głównie na obrzeżach siatkówki, wokół dołka środkowego. W ich błonach komórkowych są syntetyzowane i magazynowane barwniki wzrokowe – fotopsyny. 

CZOPKI 
To receptory mniej wrażliwe na światło niż pręciki. Odpowiadają za powstawanie ostrych obrazów i rozróżnianie kolorów. Wyróżnia się trzy rodzaje czopków reagujących na różną długość fal świetlnych i tym samym odpowiedzialnych za widzenie różnych barw: niebieskiej, zielonej i czerwonej. Widzenie innych kolorów jest możliwe dzięki odpowiedniej kombinacji pobudzeń różnych czopków. Równomierne pobudzenie wszystkich czopków odbierane jest jako barwa biała. Czopki występują w znacznie mniejszej ilości niż pręciki i są skupione w centralnej części siatkówki. W ich błonach są magazynowane i syntetyzowane barwniki wzrokowe – rodopsyny. 

DOŁEK ŚRODKOWY 
Miejsce najostrzejszego widzenia, znajdujące się w części środkowej siatkówki obok plamki żółtej. 

TARCZA NERWU WZROKOWEGO 
Obszar siatkówki, w którym zbiegają się wszystkie włókna nerwowe i wychodzą w postaci wiązki – nerwu wzrokowego. Obszar ten jest nazywany także plamką ślepą, ze względu na to, że zawiera bardzo mało receptorów i dlatego jest niewrażliwy na bodźce świetlne. 

KOMÓRKI DWUBIEGUNOWE 
To komórki przesyłające informacje dalej przez synapsy łączące je z komórkami zwojowymi siatkówki. Większa ich część pobudzana jest pod wpływem światła (ang. on cells), inne zaś pod jego wpływem są hamowane (off-cells). 

KOMÓRKI ZWOJOWE 
Komórki siatkówki, których aksony przy tarczy nerwu wzrokowego dają początek nerwowi wzrokowemu. Wrażliwe na światło lub na jego brak, niektóre reagują na oba rodzaje bodźców. 

POLA RECEPCYJNE 
Określony obszar, z którego każda komórka zwojowa otrzymuje informacje. 
KOMÓRKI AMAKRYNOWE 
To komórki znajdujące się w głębszej części warstwy ziarnistej wewnętrznej, a częściowo również w warstwie zwojowej. Tworzą one synapsy, które łączą je z kom. Dwubiegunowymi i zwojowymi. Działają one hamująco: mogą modulować czynność neuronów dwubiegunowych i zwojowych siatkówki. 

KOMÓRKI HORYZONTALNE (poziome) 
To komórki znajdujące się w części powierzchniowej warstwy ziarnistej wew. , tworzą skomplikowane połączenia z kom dwubiegunowymi i fotoreceptorowymi. Powstaje w ten sposób układ będący podstawą hamowania pobocznego, dzięki któremu możliwe jest pogłębianie kontrastu między oświetlonymi a nieoświetlonymi częściami siatkówki. 

HAMOWANIE OBOCZNE 
Zespół uwarunkowań powstający wówczas, gdy dwie komórki (lub więcej) są ze sobą połączone w taki sposób, że pobudzenie jednej powoduje hamowanie drugiej. System hamowania obocznego odpowiada za ‘regulację ostrości” spostrzeżeń wzrokowych. 

DROGA WZROKOWA 
Najważniejsze elementy układu wzrokowego to: 
1. gałka oczna 2.nerw wzrokowy 3.kora wzrokowa w płacie potylicznym 
Gałka oczna i część nerwu wzrokowego wychodząca z niej, znajdują się w oczodole. Dalsza część nerwu wzrokowego znajduje się w czaszce i stanowi część czaszkową układu wzrokowego. Kolejne odcinki drogi wzrokowej, dochodzące do kory potylicznej, tworzą mózgową część układu wzrokowego. Widzenie zależy od prawidłowej budowy i czynności każdego elementu układu wzrokowego. 

NERW WZROKOWY 
To nerw czaszkowy, złożony z dwóch odgałęzień, każde z nich przewodzi inf. wzrokowe z warstw komórek zwojowych, gdzie następuje skrzyżowanie się aksonów przenoszących inf. nosowych połówek obu siatkówek i powstają dwa pasma wzrokowe, z których każde przenosi reprezentacje połowy pola widzenia do bocznego kolankowatego ciała jądra. 

PROMIENISTOŚĆ WZROKOWA 
Tworzą ją aksony neuronów głównego jądra ciała kolankowatego bocznego, które kierują się przez torebkę wew. do kory wzrokowej. 

CIAŁA KOLANKOWATE BOCZNE 
To podkorowe jądro przekaźnikowe w drodze wzrokowej ssaków wyższych – składa się z sześciu warstw kom. Tu zostają opracowane informacje docierające z siatkówek, a następnie odesłane do projekcyjnej okolicy wzrokowej w płacie potylicznym kory mózgowej. Neurony c.k.b. mają pola recepcyjne na siatkówce o podobnej koncentrycznej organizacji jak kom. zwojowe. 

WZGÓRKI CZWORACZNE GÓRNE 
To dwa przednie wyraźne zbiorowiska kom. nerwowych w blaszce czworacznej pnia mózgu, stanowiące część układu wzrokowego. U niższych kręgowców reprezentują cały system, u wyższych nie są tak ważne, jak odruchy wzrokowe przy śledzeniu poruszających się bodźców. 


JĄDRO NADSKRZYŻOWANIOWE 
Znajduje się w przedniej części podwzgórza, dochodzą do niego włókna układu wzrokowego, wpływając na rytm okołodobowy. 

KORA WZROKOWA (V1 – V5) 
System ośrodków mózgowych uczestniczących w mechanizmach widzenia. V1 – projekcyjna okolica wzrokowa, na płacie potylicznym, reprezentacja środkowej siatkówki, inf. wzrokowa ulega wstępnemu procesowi integracji i zostaje przekazana do okolic asocjacyjnych V2 i V3, następnie dwoma strumieniami (MT) w płacie ciemieniowym i do okolicy V4 w płacie skroniowym. 

WIDZENIE BARWNE 
Specjalizacja komórek siatkówki w kierunku widzenia dziennego i nocnego. Teoria Younga – Helmholtza: trzy rodzaje czopków (wrażliwe na niebieską, zieloną i czerwoną barwę). Jeżeli kom. zwojowa pobudzana jest przez czopki wszystkich trzech rodzajów pełni rolę defektora oświetlenia, jeśli przez czopki jednego lub dwóch rodzajów, uczestniczy w rozróżnianiu barw. 

UCHO ZEWNĘTRZNE 
Jedna z trzech anatomicznych części organu słuchu, znajduje się wewnątrz kości skroniowej czaszki, złożone jest z małżowiny usznej (potocznie tzw. ucho), zewnętrznego przewodu słuchowego (zwanego też kanałem) zakończonego błoną bębenkową, która oddziela ucho zewn. od ucha środkowego. W uchu zewn. odbywa się przewodzenie dźwięku. Ucho zewnętrzne spełnia też ważną rolę w lokalizowaniu źródła dźwięku. 

UCHO ŚRODKOWE 
Jedna z trzech anatomicznych części organu słuchu, jest to system jam powietrznych. Składa się na nie: jama bębenkowa (jama ucha środkowego) z trzema kosteczkami słuchowymi, jama sutkowa z kom. powietrznymi wyrostka sutkowego i trąbka słuchowa (tzw. trąbka Eustachiusza). Trąbka słuchowa łącząca jamę bębenkową z gardłem wyrównuje ciśnienie w tejże jamie bębenkowej. W uchu środkowym drgania błony bębenkowej przenoszą się na system 3 kosteczek słuchowych, które przekazują dźwięk do ucha wewnętrznego. 

UCHO WEWNĘTRZNE (błędnik) 
Jedna z trzech anatomicznych części organu słuchu, najgłębsza część ucha znajdująca się w części skalistej płata skroniowego. Ucho wewnętrzne składa się z błędnika i nerwu statyczno – słuchowego. Błędnik (system połączonych kanałów i woreczków) dzieli się na: błędnik kostny i jego odpowiednik, błędnik błoniasty znajdujący się wewnątrz błędnika kostnego. Przestrzeń między błędnikiem kostnym i błoniastym wypełnia ciecz zwana perilimfą, natomiast wewnątrz błędnika błoniastego znajduje się ciecz zwana endolimfą. W skład błędnika wchodzi: ślimak (nazwany tak od swej budowy w kształcie skorupki ślimaka), wewnątrz którego znajduje się aparat zmysłu słuchu, przedsionek i trzy kanały półkoliste w których znajduje się aparat zmysłu równowagi. Nerw statyczno – słuchowy (VIII nerw czaszkowy) składa się z części słuchowej i przedsionkowej. Droga słuchowa, czyli droga przewodzenia bodźca słuchowego w obrębie układu nerwowego, biegnie do kory płata skroniowego mózgu, a przedsionkowa do móżdżku. 

TRZY KOSTECZKI SŁUCHOWE 
Są to trzy kosteczki ułożone szeregowo – młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Znajdują się w uchu środkowym i służą do przekazywania drgań bębenka do płynów ślimaka. Kosteczki słuchowe działają na zasadzie dźwigni w przenoszeniu dźwięku ze środowiska gazowego (w uchu zewnętrznym i środkowym) do przestrzeni płynowych ucha wewnętrznego. Dwa mięśnie wewnątrzuszne (napinacz błony bębenkowej i mięsień strzemiączkowy) zapewniają prawidłową ruchomość tej konstrukcji i spełniają funkcję akomodacyjną w przenoszeniu dźwięku. Młoteczek kontaktuje się z błoną bębenkową, a strzemiączko z tzw. okienkiem owalnym. 

ŚLIMAK BŁONIASTY 
Spiralna struktura o kształcie muszli ślimaka w uchu wew., zawierająca receptory słuchu. U człowieka ma ona 2 i 3\4 zakrętu, dość grubą podstawę i zwęża się ku górze. Ślimak jest kanałem kostnym zawierającym 3 kanały wypełnione płynem (przewód przedsionkowy, przewód bębenkowy i przewód ślimakowy), biegnące przez całą jego długość. Te 3 kanały oddzielone są od siebie membraną Reissnera i podstawną błoną ślimaka. Ślimak, wypełniony płynem, na całej długości posiada kom. rzęsaste. Płyn ślimaka przemieszczany jest przez fale dźwiękowe (dochodzące za pośrednictwem kosteczek ucha środkowego), wówczas komórki rzęsaste uginają się i dochodzi do reakcji chemicznej pobudzającej odpowiednie zakończenia nerwowe, co powoduje przesyłanie informacji do obszarów mózgu, odpowiedzialnych za słyszenie. 

BŁONA PODSTAWNA 
Cienka błona w ślimaku w uchu wew., przechodząca przez środek przewodu ślimakowego, na której umiejscowiony jest narząd Cortiego. Jej szerokość, sztywność i masa jest rożna na całej jej długości (jest najwęższa u podstawy ślimaka, najszersza zaś w okolicy szczytu). Różne części błony podstawnej rezonują w różnych częstotliwościach. Te drgania rezonansowe umożliwiają słyszenie dźwięków o różnej tonacji; wąska część w pobliżu strzemiączka odkształca się najsilniej w reakcji na tony wysokie, a szeroka część na drugim końcu ślimaka najsilniej reaguje na tony niskie. Odkształcenia błony (tzw. fala wędrująca) biegną od podstawy ślimaka w kierunku jego szczytu. 

NARZĄD CORTIEGO 
Bardzo czuły narząd znajdujący się wzdłuż błony podstawnej. Nazwany tak od nazwiska swego odkrywcy. Jest to właściwy narząd słuchu. Zasadniczą częścią tego organu jest około 15 000 kom. rzęsistych, ułożonych rzędami. Od komórek tych odchodzą tysiące włókien nerwowych, przekazujących dane o częstotliwości, natężeniu i barwie dźwięku do mózgu, gdzie powstają wrażenia słuchowe.(drgania powodują odchylenie się błony podstawnej od sztywniejszej błony nakrywkowej, co rozciąga rzęski, wskutek czego powstaje potencjał receptorowy). Komórki receptorowe (zmysłowe) narządu Cortiego są receptorami słuchowymi, pobudzanymi przez błony (podstawną, siatkowatą i pokrywającą). 

DROGA SŁUCHOWA 
Tzw. wstęga boczna, 1 z 3 części systemu wstęgowego, która biegnie w kształcie dziobów przez rdzeń kręgowy i most, prowadząc włókna systemu słuchowego. Drogę słuchową określa się jako połączenie nerwowe między narządem słuchu w ślimaku ucha wewnętrznego i ośrodkiem słuchu w korze mózgowej. Składa się ona z licznych, pojedynczych neuronów, które w obrębie mózgu, w jego jądrach, a poza mózgiem w zwojach, ulegają przełączeniu i są powiązane z innymi drogami nerwowymi. 

WZGÓRKI CZWORACZNE DOLNE 
Zbiorowisko kom. nerwowych w blaszce czworacznej pnia mózgu, stanowiące część układu słuchowego. Przechodzą przez nie szlaki nerwu słuchowego w drodze do jądra ciała kolankowatego przyśrodkowego i do kory słuchowej. Każdy wzgórek pokrywy śródmózgowia dolny otrzymuje inf. z narządu słuchu znajdującego się po tej samej stronie i po przeciwnej stronie; inf. z tej samej strony ciała przechodzi bezpośrednio z jąder ślimakowych, a z przeciwnej strony – z jądra oliwkowego górnego. Głównym ośrodkiem słuchu we wzgórku pokrywy jest jądro środkowe z organizacji tonotopowej. 

CIAŁA KOLANKOWATE PRZYŚRODKOWE 
Wyższy hierarchicznie ośrodek słuchu niż wzgórki czworaczne dolne, znajdujący się w tylnej części wzgórza. Jest to zestaw owalnych parzystych mas tkankowych leżących z tyłu wzgórza. Jądra ciała kolankowatego przyśrodkowego są ważnymi punktami synaptycznymi dla słuchu. Drogi aferentne łączą wzgórki dolne z jądrem kolankowatym przyśrodkowym, a te przekazują impulsy do kory słuchowej. Włókna nerwowe z ciał kolankowatych przyśrodkowych niosą inf. zarówno zorganizowane tonotopowo, jak i nie wykazujące tonotopii. 










WYKŁAD 8. 
Czucie somatyczne, czucie równowagi, ból, powonienie i smak. 

CZUCIE POWIERZCHNIOWE 
Czucie somatyczne skórne, obejmujące czucie dotyku, ciepła, zimna i bólu, odpowiadające za pobudzenie receptorów czucia: termoreceptorów ( receptory położone w głębszych warstwach skóry, wyst. w dwóch rodzajach – inne reagują na ciepło, a inne na zimno. Informacje o temp. Otoczenia przesyłane są do ośrodka termoregulacji w podwzgórzu oraz do ośrodków czucia temp. w płacie ciemieniowym kory mózgowej), i mechanoreceptorów (dotyk; mogą znajdować się tuż pod powierzchnią skóry, wtedy reagują na najlżejszy dotyk, lub głębiej wtedy odbierają silniejszy nacisk). Termoreceptory to: ciałka Paciniego, ciałka Meissnera, ciałka Merkela, zakończenia Ruffiniego i koszyczki okołomieszkowe. 

CZUCIE GŁĘBOKIE (patrz wykład nr 7) 

DROGI CZUCIA SOMATYCZNEGO 
Droga czucia somatycznego ma organizację trzystopniową, tzn. że w jej skład wchodzą neurony I, II i III rzędu. Inf. czuciowa biegnie do wzgórza dwoma kanałami. Jeden kanał tworzą szwy tylne rdzenia kręgowego i wstęga przyśrodkowa (tzn. droga wstęgowa), drugi kanał tworzą drogi w sznurach przednich i bocznych rdzenia kręgowego (tzn. droga przednio – boczna). Droga wstęgowa przewodzi impulsy precyzyjnego czucia dotyku, ucisku na skórę, wibracji, czucie ułożenia kończyn. Droga przednio – boczna przewodzi impulsy czucia bólu, temp. i nieprecyzyjnego czucia dotyku – inf. przewodzona jest wolno i słabo odzwierciedla lokalizację bodźca. 

PĘCZEK SMUKŁY 
Twór z włókien niosących inf. z dolnych części ciała w drodze czucia somatycznego. 

PĘCZEK KLINOWATY 
Twór z włókien niosących inf. z górnych części ciała w drodze czucia somatycznego. 

WZGÓRZE 
Największa część międzymózgowia. Od strony środkowej graniczy z komorą trzecią mózgu. Stanowi coś w rodzaju „stacji przekaźnikowej” odbierającej bodźce zmysłowe (z wyjątkiem węchowych!!!) i doprowadzającej je do kory mózgowej. Zwiera jądra przekazujące inf między różnymi strukturami mózgowymi, np. z móżdżku i ciała prążkowanego (jądra podstawy) do okolicy ruchowej kory mózgowej (połączenia te mają znaczenie dla koordynacji ruchów przez móżdżek i dla regulacji napięcia mięśniowego). W brzuszno – tylnej części wzgórza znajduje się zespół ośrodków czucia somatycznego, czucia pochodzącego z narządów wewnętrznych i smaku. Bardziej przyśrodkowo jest reprezentowany obszar głowy, bocznie zaś od niego – tułów i kończyny. Z tyłu wzgórza znajdują się ciała kolankowate boczne(podkorowy ośrodek wzroku) i przyśrodkowe(ośrodek słuchu). Do jąder wzgórza docierają też impulsy bólowe. Prawdopodobnie znajduje się tu hierarchicznie najwyższy ośrodek bólu. 

KORA SOMATOSENSORYCZNA 
Okolica somatosensoryczna jest zróżnicowana pod względem budowy; okolica somatosensoryczna SI (tzw. pierwotna lub projekcyjna okolica czuciowa I rzędu) zajmuje zakręt zaśrodkowy, leżący w obrębie płata ciemieniowego z tyłu bruzdy środkowej mózgu (Rolanda), która oddziela oklicę SI od okolicy ruchowej w zakręcie przedśrodkowym, poniżej i z tyłu okolicy SI znajduje się okolica SII (czuciowa II rzędu). Reprezentowane są w niej różne obszary ciała i różne rodzaje czucia; reprezentacja obszarów ciała ma charakter somatotopowy (inf. z różnych pól percepcji dochodzi do ściśle określonych miejsc w korze), a inf. z każdej połowy ciała dochodzi do okolicy somatosensorycznej z przeciwległej półkuli mózgu. Różne rodzaje czucia wywołane pobudzeniem receptorów w tym samym obszarze są reprezentowane w układzie przednio – tylnym, zaś reprezentacje poszczególnych części ciała są rozmieszczone w układzie boczno – przyśrodkowym. W płacie potylicznym znajdują się dwa obszary czuciowe asocjacyjne, które integrują inf. sensoryczną – do percepcji bodźców czuciowych konieczne jest współdziałanie okolicy projekcyjnej (SI) z okolicami asocjacyjnymi. Zniszczenie kory SI powoduje zanik wrażeń czuciowych, jednak ból i temperatura po pewnym czasie pojawiają się – pewna dyskryminacja możliwa jest we wzgórzu. 

APARAT PRZEDSIONKOWY 
Jama kostna w błędniku ucha zewn. , zawierająca 2 kuliste struktury błoniaste (łagiewkę oraz woreczek) i 3 kanały półkoliste, stanowiące sensoryczny mechanizm percepcji położenia głowy, przyspieszenia i opóźniania (tzw. narząd równowagi). Łagiewka jest większa od woreczka (ma warstwę receptorów w tzw. plamce, które reagują na zmiany w orientacji głowy. Woreczek posiada receptory reagujące na zmiany położenia głowy (przyspieszenia liniowe), 3 kanały półkoliste, ułożone względem siebie pod katem prostym, składające się z błoniastego kanału wypełnionego endolimfą. Ruch głowy powoduje ruch endolimfy, która oddziałuje wtedy na kom. włoskowe grzebienia (narządu zawierającego receptory) w opuszce (rozszerzonym końcu każdego kanału). 

OPUSZKA WĘCHOWA 
Zgrubienia przy końcu nerwu węchowatego, leżące przy postawie mózgu, tuż nad jamą nosową( występuje opuszka prawa i lewa). Każda z opuszek zawiera złożoną sieć nerwową, która przetwarza inf. węchowe i przesyła je do ośrodków mózgowych w tej samej półkuli mózgu. Każda z nich u człowieka zawiera kilka tysięcy kłębuszków węchowych. Opuszka węchowa odznacza się podwójną organizacją: osmotyczną (reakcja na zapachy) i przestrzenną. 

KOMÓRKI MITRALNE 
Komórki stanowiące drugi neuron drogi węchowej. Ich neuryty tworzą pasmo węchowe, wchodzą do ciała prążkowanego i nawiązują kontakty synaptyczne z neuronami trzecimi drogi węchowej, których wypustki biegną do komory węchowej kresomózgowia. 

WĘCHOMÓZGOWIE 
Część układu limbicznego, „mózg zapachowy”, zawierający opuszki nerwu węchowego, drogę węchową, obszar gruszkowaty, korę gruszkowatą i część ciała migdałowatego. 

DROGI CZUCIA SMAKU 
Organizacja drogi smakowej jest mało znana. Impulsy smakowe docierają do jądra smakowego w rdzeniu przedłużonym, które stanowi przednią część jądra samotnego, i stąd zostają one przesłane do jądra brzusznego tylno – przyśrodkowego wzgórza, a następnie do okolicy smakowej w zakręcie zaśrodkowym płata potylicznego kory mózgu, w pobliżu czuciowej reprezentacji języka. Część impulsów smakowych dociera do układu limbicznego, głównie podwzgórza i ciała migdałowatego. Mają one znaczenie dla oceny pokarmu w kategoriach przyjemności i przykrości. 

NAGIE ZAKOŃCZENIA NERWOWE 
To receptory polimodalne (wrażliwe na bodźce różnych kategorii), pozbawione osłonek (bezmielinowe), otoczone tylko neurylemmą rozgałęzienia aksonów, będące receptorami bólu(nocyceptory). Reagują na bodźce termiczne o temp. od 41 do 49°C(próg bólu =44,5°C. Są pobudzane przez bodźce mechaniczne (ucisk, ukłucie) i są wrażliwe na bodźce chemiczne. Występują w skórze, w narządzie ruchu; w rogówce oka; w miazdze zębowej i w oponie twardej mózgu. 

ISTOTA SZARA OKOŁOWODOCIĄGOWA 
Obszar śródmózgowia otaczający wodociąg mózgu. Zawiera komórki wrażliwe na opiaty, które odgrywają ważną rolę w hamowaniu bólu poprzez zstępujące włókna nerwowe (aksony). Te łączą się z neuronami w dolnej części pnia mózgu i rdzenia kręgowego, które pośredniczą w znoszeniu odczuwania bólu. Odgrywa również ważną rolę w regulowaniu agresywnego zachowania oraz reakcji seksualnych osobników żeńskich. 

RECEPTORY OPIOIDOWE 
To specyficzne, postsynaptyczne receptory znajdujące się w różnych częściach mózgu (przedniej części ciała migdałowatego, centralnej okolicy szarej, podwzgórzu), które wychwytują substancje z grupy opiatów. Aktywacja receptorów opioidowych mi i delta zwiększa uwalnianie dopaminy z neuronów jądra półleżącego za pomocą zmniejszenia funkcji interneuronów GABA, które hamują układ dopaminergiczny. Aktywacja receptora Kappa wywołuje stany awersyjne i dysforyczne. Receptory opioidowe działają najlepiej (i naturalnie) w wypadku endorfin, ale wychwytują także inne opiaty, zarówno naturalne, jak i syntetyczne. 

ENDORFINY (wewnętrzne morfiny) 
Opiaty wewnątrzpochodne, związki chemiczne (pochodne peptydów), które działają przeciwbólowo podobnie do morfiny i są wytwarzane przez niektóre nasze komórki ( np. neurony, niektóre komórki wydzielające hormony). Organizm zwiększa produkcję endorfin po urazie, żeby zmniejszyć ból. Dużo endorfin wytwarzają też komórki nerwowe osób zakochanych (dlatego rozstanie z ukochaną osobą jest porównywalne do odstawienia narkotyku). 








WYKŁAD 9. 
Główne systemy kontrolujące czynności ruchowe 

ŁUK ODRUCHOWY 
Droga, którą przebywa impuls nerwowy od receptora do efektora. Składa się z: 
- receptora, 
- drogi doprowadzającej impuls do ośrodka, 
- ośrodka, 
- drogi przewodzącej impulsy z ośrodka do efektora, 
- efektora(narządu wykonawczego). 

DROGA AFERENTNA 
To droga przenoszenia impulsów nerwowych z obwodu (organów zmysłu) do lub w kierunku ośrodkowego układu nerwowego. Drogi aferentne są drogami nerwowymi przewodzącymi informację od receptorów do ośrodkowego układu nerwowego. 

DROGA EFERENTNA 
To droga przewodzenia impulsów nerwowych z ośrodkowego układu nerwowego na zewnątrz, do peryferii (mięśni, gruczołów). Eferentne neurony oraz eferentne drogi nerwowe przenoszą informację do efektorów i są ogólnie nazywane neuronami lub szlakami ruchowymi. 

MOTONEURONY (HAMOWANIE MIĘŚNI PRZEZ INTERNEURONY) 
Unerwiają mięśnie kończyn i tułowia. Skupione są w ośrodkach ruchowych w rdzeniu kręgowym i w pniu mózgu. W ośrodkach ruchowych występują trzy rodzaje neuronów: alfa, gamma, beta. Motoneurony alfa są właściwymi neuronami ruchowymi, tworzą jednostki ruchowe, motoneurony gama unerwiają włókna mięśniowe, motoneurony beta unerwiają zarówno właściwe włókna mięśniowe jak włókna śródwrzecionowe. 
Oprócz motoneuronów w ośrodkach ruchowych są interneurony – tu należą komórki Renshawa, które są pobudzane przez motoneurony alfa - hamują natomiast te same, a także inne znajdujące się w sąsiedztwie motoneurony alfa. Hamowanie to zapobiega nadmiernemu pobudzaniu mięśnia. 

EFEKTOR 
To narząd wykonawczy organizmu żywego wykonujący lub zmieniający swoją czynność pod wpływem pobudzeń nerwowych (końcowa część łuku odruchowego). Są nimi mięśnie: szkieletowe, mięśnie gładkie (układ mięśniowy) i gruczoły. 

ODRUCHY RDZENIOWE 
Jest to odruch, w którym łuk odruchowy przebiega przez rdzeń kręgowy. 

ODRUCH NA ROZCIĄGANIE (miotatyczny) 
Jest to odruch monosynaptyczny, w którym skurcz mięśni występuje wskutek uprzedniego ich rozciągnięcia. Kontrolują one długość mięśnia na drodze ujemnego sprzężenia zwrotnego. Utrzymuje stałą długość mięśnia w odpowiedzi na działanie sił zewnętrznych próbujących ją zmienić. Może być wywołany w każdym mięśniu szkieletowym na skutek puknięcia danego mięśnia lub jego ścięgna. Spowodowane w ten sposób rozciągnięcie mięśnia wywołuje jego skurcz. Przykładem jest odruch kolanowy. 


PRĄŻKOWIE 
Hamuje zewnętrzną i wewnętrzną część gałki bladej za pośrednictwem neuronów wykorzystujących jako przekaźnik kwas gamma – masłowy. Tworzą je jądro ogoniaste i skorupa. Przez prążkowie przebiega informacja idąca z kory mózgowej do jąder podstawnych. 

GAŁKA BLADA (patrz wykład 5) 

JĄDRO OGONIASTE 
To podobna do ogona masa podkorowej materii szarej. Jeden ze składników jąder podstawnych. Struktura ta zaangażowana jest w kontrolę ruchów dowolnych w jej aspekcie hamującym. Otrzymuje ono włókna z rozległych obszarów kory mózgu, głównie z pól asocjacyjnych w płacie czołowym, lecz także w pozostałych płatach, a tym samym ma dostęp do rejestrów pamięciowych przechowywanych w tych obszarach. Tak przygotowany program jest przekazywany z jądra ogoniastego za pośrednictwem wzgórza do okolicy przedczołowej i przedruchowej, gdzie są ustalane programy poszczególnych ruchów dowolnych. 

JĄDRO SOCZEWKOWATE (patrz wykład 5) 

JĄDRA NISKOWZGÓRZA 
Jest to jądro otrzymujące impulsy gałki bladej za pośrednictwem połączeń biegnących przez pola Forela (jądro niskowzgórza tworzy wraz z polami Forela niskowzgórze). 


WZGÓRZE (patrz wykład nr 8) 

ISTOTA CZARNA 
To warstwa istoty szarej mózgowia, neurony zawierające barwnik. Komórki istoty czarnej leżą w istocie białej śródmózgowia, ich utrata jest cechą choroby Parkinsona. 

JĄDRO CZERWIENNE 
To grupa komórek nerwowych w pokrywie tworząca część pozapiramidowego układu ruchowego. Jest ono ważnym spoiwem w przekazywaniu informacji po układzie korowo – czerwienno-kręgowym, biegnącym od kory przez jądro czerwone do rdzenia kręgowego. 

MÓŻDŻEK 
To odcinek mózgu u kręgowców graniczący ze śródmózgowiem i rdzeniem przedłużonym. Móżdżek składa się z 2 półkul, które połączone są za pomocą tzw. Robaka. Na przekroju poprzecznym móżdżku widoczna jest cienka istota szara, która stanowi korę móżdżku i objęta przez nią istota biała tworząca ciało rdzenne – w którym znajdują się móżdżkowe jądra podkorowe – najlepiej rozwinięte u ssaków. 
W móżdżku mieszczą się ośrodki odruchowe – regulują napięcie mięśni szkieletowych i siłę ich skurczu oraz są ośrodkami koordynującymi ruchy i odpowiadają za utrzymywanie równowagi. Poza tym móżdżek uczestniczy w kierowaniu mechanizmami regulującymi precyzję wykonywanych ruchów dowolnych i niektórych czynności wegetatywnych. Móżdżek otrzymuje informacje z proprioreceptorów z narządu równowagi, z ośrodków wzrokowych i wyższych ośrodków nerwowych kresomózgowia. 

ROBAK MÓŻDŻKU 
To część móżdżku usytuowana pośrodku. Dopływają tu słuchowe i wzrokowe informacje z pokrywy oraz skórne i kinestetyczne z rdzenia kręgowego. Prowadzi on włókna nerwowe biegnące przez jądro wierzchu oraz drogi przedsionkowo – rdzeniowe i siatkowo-rdzeniowe. 

PŁAT KŁACZKOWO-GUZKOWATY 
To płat mieszczący się przy ogonowym końcu móżdżku, odpowiedzialny za odruchy posturalne. Otrzymuje on sygnały od układu przedsionka, jego aksony sięgają do jądra przedsionka. 

CHOROBA PARKINSONA 
To zaburzenie neurologiczne; jego nazwa pochodzi od J. Parkinsona, który opisał to zaburzenie po raz pierwszy. Początkowe objawy tej choroby: drżenie, wyraz twarzy przypominający maskę, utrata koordynacji sensoryczno – motorycznej, utrata zdolności do inicjowania działania oraz ogólna skłonność do szybkiego zmęczenia. Występują również ledwo uchwytne braki w sferze świadomości, dotyczące uczenia się pamięci, trudne do określenia w pojedynczych przypadkach. Choroba ta wywołana jest niedoborem dopaminy w zwojach podstawy mózgu. Również zwana parkinsonizmem. 

DOPAMINA 
To neuroprzekaźnik syntetyzowany i utrwalany przez neurony ośrodkowego układu nerwowego. 
Rola: 
- w układzie pozapiramidowym jest odpowiedzialna za ruch, koordynację oraz napięcie mięśni. Niedobór w tym układzie objawia się chorobą Parkinsona, nadmiar – pląsawicą Huntingtona. 
- W układzie limbicznym jest odpowiedzialna za procesy emocjonalne, wyższe czynności psychiczne oraz w znacznie mniejszym stopniu za procesy ruchowe, 
- W podwzgórzu jest związana głownie z regulacja wydzielania hormonów, a szczególnie prolaktyny i gonadotropin. 

PLĄSAWICA HUNTINGTONA 
To dziedziczona choroba neurologiczna, charakteryzująca się postępującym osłabieniem czynności poznawczych i mięśniowych, a w późniejszych etapach poważnymi zmianami osobowości. Pacjenci wykazują braki w takich obszarach poznawczych, jak uwaga, wydobywanie z pamięci, rozwiązywanie problemów i funkcje wzrokowo – percepcyjne. Dysfunkcje pamięci są ograniczone do przypominania sobie danego materiału, a rozpoznawanie jego jest często nienaruszone. Chorobę wywołuje gen dominujący. 

ACETYLOCHOLINA 
To substancja pobudzająca, neuroprzekaźnik, znajdująca się w różnych częściach organizmu, będąca chemicznym przekaźnikiem impulsów w połączeniach nerwowo – mięśniowych we wszystkich mięśniach szkieletowych.