Wyższa Szkoła Biznesu w Radomiu im. bp Jana Chrapka
Przedmiot: Wprowadzenie Do Zagadnień Filozoficznych ( 10 godz. )
Kierunek: Administracja publiczna ( semestr I )
( Sobota, 27.03.2010 )
Temat: FILOZOFIA PRZYRODY
Ogólna charakterystyka tej filozoficznej dyscypliny
Filozofia przyrody w filozoficznych podręcznikach określana jest jako filozofia bytu cielesnego lub filozofia bytu podlegającemu ruchowi. Ze względu na tak dokonany podział, a także ze względu na specyfikę jej przedmiotu badań, a także przyjęty „punkt wyjścia” jest ona często włączana bądź do: metafizyki szczegółowej bądź do odrębnej nauki filozoficznej zwanej: kosmologią, ( z gr. kósmos - „wszechświat” oraz lógos - „słowo”, „nauka” - stąd jej nazwa: nauka o kosmosie lub wszechświecie, i może być definiowana jako: badania nad pochodzeniem, ewolucją i strukturą Wszechświata ). Najogólniej można założyć, iż problemy kosmologiczne koncentrują się wokół następującego pytania: Jak wytłumaczyć powstawanie i trwanie zjawisk przyrody ożywionej i nieożywionej?
Jako główne należy wymienić następujące ujęcia tej nauki:
Filozofia przyrody jest syntezą nauk szczegółowych, jest poglądem na przyrodę, ale opartym na wynikach tych nauk. W takim rozumieniu jest ona w pełni zależna od nauk szczegółowych. Traci tym samym swoją autonomię i niezależność przedmiotową stając się niejako namysłem lub pewnego rodzaju nadbudową nad przyrodoznawstwem.
Filozofia przyrody bada podstawowe założenia i metody nauk przyrodniczych. Rozważa jej charakter i wartość. W takim ujęciu jest bardziej epistemologią, metodologią nauk przyrodniczych lub przyrodoznawstwem niż raczej filozofią przyrody.
Filozofia przyrody bada byt materialny ( ciało ) jako szczególny typ bytu, ustalając jego istotę, strukturę, sposób istnienia, przyczyny.
Filozofia przyrody bada byt zmienny, ale nie tak szeroko i rozlegle jak wyżej w punkcie № 3, ale tylko jego uwarunkowania bytowe.
Warto podkreślić, że istnieją pewne konieczne warunki do uprawnia tej dyscypliny:
Filozofia przyrody musi dysponować pewną wiedzą o przedmiocie swego badania. Doświadczenie potoczne - jakkolwiek ważne w przypadku tej dziedziny filozofii - jest niewystarczające. Trzeba uwzględnić wyniki nauk szczegółowych, które rozszerzają zasięg naszego poznania. Filozof przyrody winien jednak te wyniki w miarę możliwości weryfikować, poddawać analizie rozumowo-analitycznej w aspekcie poprawności logicznej lub ewentualnego wykrycia braku wewnętrznej spójności niż raczej bezdyskusyjnie je uznawać i przyjmować jako ostateczne i bezwzględnie pewne. Filozof przyrody bada przede wszystkim: zróżnicowanie sposobu istnienia bytów i ich wewnętrzną strukturę, posiłkując się metafizycznymi zasadami.
Problematyka filozofii przyrody
Podstawowym założeniem tej filozoficznej (, a dokładnie metafizycznej pod-dziedziny ) jest badanie bytu ( tutaj rozumianego jako cielesnego, materialnego ) i problem istoty tego bytu, który ujawnia się w:
Istnieniu wielu jednostek tego samego gatunku.
I faktu, że podlegają one wielu rozmaitym rodzajom zmian ( tj.: zmianom nieistotnym, czyli przypadłościowym i zmianom istotnym, czyli substancjalnym ).
Problemy wewnętrznej struktury ciał ( czy i jak są złożone byty materialne? Np.: stanowisko Stagiryty: „forma”, „materia”, a może „synolon”, - czyli złożenie i z materii i z formy? ).
Spór o ilość bytów materialnych we wszechświecie ujawniający się w konflikcie pomiędzy monizmem ( istnieje tylko jedna substancja materialna ) a pluralizmem ( istnieje mnogość bytowa ).
Sprawa najogólniejszych cech, właściwości ciał takich jak: rozciągłość, przestrzenność, czasowość, zmienność, podzielność.
Problem istnienia bytów w przestrzeni i czasie ( lub mówiąc inaczej: ich uwarunkowania czasowo-przestrzenne ). Warto wspomnieć tutaj koncepcję realizmu umiarkowanego:, według którego, przestrzeń i czas istnieją jako pewne ujęcia pewnych własności ciał, mają jednak w tych własnościach pewną przedmiotową podstawę: przestrzeń w tym, że ciała znajdują się w pewnych miejscach i położeniu, lub w pewnej odległości od innych ciał, czas zaś w tym, że ciała podlegają pewnym zmianom w pewnym następstwie. Idealizm twierdzi, że przestrzeń i czas nie są kategoriami tego świata, lecz naszej subiektywności i jako takie zależne są tylko i wyłącznie od aktualnie poznającej świadomości.
Sprawa uwarunkowań bytów materialnych. Np., klasyczna koncepcja Arystotelesa ( 384-322 p.n.e. ), który postulował, że każde ciało jest ukonstytuowane z czterech przyczyn ( czynników ): formalnej, materialnej, sprawczej i celowej ( chodzi o świat stawania się rzeczy ) i istoty rozumianej jako zasada ciała, a ukonstytuowanej przez formę i materię, istota ta poprzez te dwa współczynniki staje się ( jest ) stałą i niezmienną dla danego gatunku i gwarantuje mu ( danemu bytowi ) specyficzne zachowanie odpowiadające danemu gatunkowi.
Ostatnią grupę zagadnień zamykają następujące problemy: istota i typy życia, jaka jeśli jest, relacja między życiem a cielesnością?, jaki jest sposób istnienia wszechświata?, czy jest uporządkowany?, w jaki sposób zaistniał i trwa?, czy ma cel?
Na marginesie prezentacji tej filozoficznej dyscypliny, warto wspomnieć stanowisko królewieckiego filozofa. Zdaniem Immanuela Kanta ( 1724-1804 ) wszelkie problemy kosmologiczne sprowadzają się do czterech pytań:
Czy świat posiada początek ( granice ), co do czasu i przestrzeni, czy jest co do czasu i przestrzeni nieskończony?
Czy wszystko na świecie składa się z tego, co proste, czy też nie ma nic prostego a wszystko jest złożone?
Czy istnieją w świecie przyczyny wytworzone przez wolność, czy nie ma żadnej wolności, lecz wszystko jest przyrodą?
Czy w szeregu przyczyn jest jakaś istota konieczna, czy też w szeregu tym nic nie jest konieczne, lecz wszystko jest przyrodą?
By nie zostać posądzonym o jawną transkrypcję pewnych sformułowań, które można odnaleźć w treści prezentowanego wykładu informuję, że ukonstytuowany on został na podstawie analizy następujących filozoficznych prac:
Stępień B. A., Wstęp do filozofii, (wydanie trzecie rozszerzone). Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1995.
Lenartowicz P. SJ, Koszteyn J., Wprowadzenie do zagadnień filozoficznych, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, Wydawnictwo WAM, Kraków 2004.
Lenartowicz P. SJ, Elementy TEORII POZNANIA (szkice wykładów), Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego w Krakowie 1995.
Ziemiański S. SJ, Teologia naturalna, Filozoficzna problematyka Boga, Wydawnictwo WAM, Kraków 1995.
Tatarkiewicz W., Historia Filozofii, Tom 1-3, PWN, Warszawa 1995.
Bocheński J., Zarys Historii Filozofii, Wydawnictwo PHILED, Kraków 1993.
Salomon R.C. i Higgins K. M., Krótka historia filozofii, Prószyński i S-ka, Warszawa 1997.
Tyburski W., Wachowiaka A., Wiśniewski R., Historia filozofii i etyki do współczesności, Wydawca: TNOiK Dom Organizatora 2006.
Ajdukiewicz K., Zagadnienia i kierunki filozofii, Wydawnictwo Czytelnik 1983.
Jako ciekawostkę naukową warto wspomnieć, iż w czasach Florentczyka ( to znaczy: Leonarda da Vinciego †1519 ), - mamy tu na myśli przełom XV i XVI wieku - w skład philosophia naturalis wchodziło to wszystko, co wiązało się z szeroko rozumianą filozoficzną refleksją rzeczywistości. W notatkach Leonarda ten swoisty filozoficzny pluralizm dotyczył wszelkich możliwych dziedzin: fizyki, mechaniki, matematyki, astronomii, statyki, dynamiki, botaniki, biologii, anatomii, hydrologii, sztuki…Bardzo trafnie pisze w swoim monumentalnym dziele: S t e f a n S w i e ż a w s k i, Dzieje filozofii europejskiej XV wieku, [t. I-VI: t. I-poznanie, t. II-wiedza, t. III-byt, t. IV-Bóg, t. V-wszechświat, t. VI-człowiek], Warszawa 1974-1980, na s. 29; o ówczesnych wpływach doktrynalnych, które wpłynęły również na notatki Leonarda: „[…] Uprawiana więc wówczas filozoficzna fizyka w tak wielkim stopniu była filozofią przyrody, a nie fizyką w znaczeniu nauki szczegółowej, że z tej właśnie racji musiała się odznaczać takim samym stopniem wieloznaczności i różnorodności, jaki cechował refleksję filozoficzną wszystkich czasów, a więc i tej epoki, którą się zajmujemy”.
Rozważmy to arystotelesowskie „quaestio altima” ( tj.: ostateczne-fundamentalne pytanie: Jakie substancje istnieją? ) na przykładzie człowieka: „Formą” lub „istotą” człowieka jest dusza, to znaczy to, co sprawia, że człowiek jest rozumnym bytem ożywionym. Ale ta „forma” urzeczywistnia się w „materii”, to znaczy materia też jest ważna dla ukonstytuowania rzeczy. Zatem wszystkie konkretne rzeczy to „synolon” - to znaczy: połączenie „formy” i „materii”.
Formalna - istota rzeczy, pewna określona, ale konieczna struktura, dzięki której, dana rzecz przynależy do określonego gatunku.
Materialna - materia, to, z czego rzecz jest zrobiona; lub, z której coś powstaje, np.: brąz jest przyczyną posągu.
Sprawcza - lub „poruszająca”, - czyli to, od czego pochodzi zmiana, np.: rodzice są przyczyną sprawczą dziecka.
Celowa - cel, przeznaczenie rzeczy, to to, na co, lub, dzięki czemu dana rzecz jest lub się staje, np.: zdrowie jest przyczyną spaceru.
M i r o s ł a w Ż e l a z n y, Źródłowy sens pojęcia estetyka, Toruń 1994, s. 46; z serii: Rozprawy Z Historii Estetyki Niemieckiej.
3