Funkcje emocji oraz ich ekspresja: aspekty poznawcze i regulacyjne
Keltner, D., Ekman, P. (200/2005). Wyrażanie emocji twarzą. W: M. Lewis, J.M. Haviland-Jones (red.) Psychologia emocji.(307-323). Gdańsk: GWP.
Badanie wyrazów twarzy jako centralny składnik teorii i badań nad emocjami.
Historia badań nad wyrazami twarzy:
- Darwin „O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt”- uniwersalność wyrazów twarzy
- Allport - uniwersalność wyrazów twarzy jako skutek uczenia się stałego dla gatunku
- dalsze badania dotyczyły struktury wyrazów twarzy i charakteru informacji przekazywanej za pomocą wyrazów twarzy
- dwa ważne dokonania:
Badania międzykulturowe (Ekman i Izard) - uniwersalność wyrazów twarzy
Rozwój metodologii - opracowanie obiektywnych technik mierzenia wyrazów mimicznych
Trzy ważne pytania dotyczące wyrazów mimicznych:
Pytanie pierwsze: Czy wyrazy twarzy wyrażające emocje to systemy ciągłe czy kategorie nieciągłe?
Zwolennicy nieciągłych kategorii- stanowisko ewolucyjne; zwolennicy ciągłego systemu- emocje są wyuczone społecznie, relatywizm kulturowy
Ocena przynależności do kategorii:
- argumenty za nieciągłością: efekt graniczny-rozróżnienia w ramach jednej kategorii trudniejsze niż między kategoriami
Dowody neuropsychologiczne (badania nad rozpoznawaniem wyrazów twarzy za pomocą fMRI, badania uszkodzeń mózgu i chorób):
- argumenty za nieciągłością: rozpoznawanie wyrazów twarzy wyrażających odmienne emocje angażuje odrębne obszary w mózgu
- badanie za pomocą fMRI podczas oglądania fotografii twarzy wyrażających różne negatywne emocje - aktywacja różnych obszarów mózgu
- uszkodzenie ciała migdałowatego osłabia rozpoznawanie strachu, ale nie smutku
- choroba Huntingtona- brak rozpoznania wstrętu przy bezbłędnym rozpoznawaniu innych
- argumenty za ciągłością: najważniejszą rolę odgrywa walencja, co powoduje, że percepcja wyrazów twarzy oznaczających negatywne emocje angażuje te same obszary mózgu
Wyrażanie emocji a fizjologia anatomiczna:
- argumenty za nieciągłością: rozpoznawaniu odmiennych wyrazów twarzy towarzyszą różne reakcje AUN
- badania „ukierunkowanego ruchu twarzy”- różna aktywność autonomiczna towarzyszy różnym wyrazom twarzy
- spontaniczne wyrażanie emocji- odrębne reakcje AUN
- argumenty za ciągłością: dwa najważniejsze wymiary wokół których zorganizowane są emocje na ciągłych skalach- walencja i pobudzenie- są odpowiedzialne za organizację połączeń między AUN a rozpoznawaniem wyrazów twarzy
Wyrazy twarzy i reakcje innych:
- argumenty za nieciągłością: odmienne wyrazy twarzy wzbudzają u obserwatorów różne emocje
Pogodzenie stanowisk: argumenty wspierają teorię nieciągłości emocji, ale autorzy wyrażają przekonanie o wartości perspektywy nieciągłej w badaniu sumujących się w czasie emocji i nastrojów; różnice między emocjami wyjaśniamy kategoryzując, a w ramach jednej kategorii emocji- na osi wymiarów.
Wyrazy twarzy odzwierciedlające odmienne emocje:
Jakie odrębne emocje są odzwierciedlane w wyrazach twarzy?
7 emocji: złość, wstręt, strach, szczęście, smutek, zaskoczenie, pogarda (Ekman, O'Sullivan i Matsumoto, 1991)
Pytanie drugie: Czy wyrazy twarzy przekazują prawdziwie informacje na temat emocji?
Zależność między wyrazami twarzy a doświadczanymi emocjami:
- w wielu badaniach jest to statystycznie istotna zależność np. relacje między wyrazami mimicznymi podczas oglądania filmu korelowały z późniejszymi relacjami werbalnymi osób badanych
Zależność między wyrazami twarzy a innymi wskaźnikami emocji:
- związek wyrazów twarzy z różną aktywnością CUN i AUN
Badanie dokładności rozpoznawania wyrazów twarzy:
- polegały na sprawdzaniu zgodności ocen wyrazów twarzy między obserwatorami - niezawodne rozróżnianie spontanicznych wyrazów twarzy, np. oznak zażenowania, rozbawienia
Pytanie trzecie: Występuje uniwersalność czy zróżnicowanie kulturowe ekspresji mimicznej?
Dowody na uniwersalność:
- Ekman- badania dot. rozpoznawania wyrazów twarzy i wyrażania emocji (lud Fore i Amerykanie)-dokładność przekraczająca przypadek; ludzie niezależnie od kultury rozpoznają i wyrażają mimicznie 6 emocji
- uniwersalność wyrażania emocji-nagranie japońskich i amerykańskich studentów podczas oglądania filmu; spontaniczne okazywanie emocji negatywnych podobne
- związki między wyrazami twarzy a innymi wyznacznikami emocji w różnych kulturach- wyrazom twarzy Amerykanów i Indonezyjczyków towarzyszyły podobne reakcje AUN
- relacje ludzi na temat wyrazów twarzy kojarzonych z różnymi emocjami-duża zgodność opinii
Dowody na kulturowe zróżnicowanie:
- inna intensywność emocji wyrażanych mimicznie w różnych kulturach- badanie w USA i Japonii
- wyciąganie przez przedstawicieli różnych kultur odmiennych wniosków na podstawie wyrazów twarzy (tendencje kulturowe w USA a Japonii)
- u osób z różnych kultur podobne wyrazy twarzy są wywoływane przez różne emocje (kultury indywidualistyczne a kolektywistyczne)
- różnice w rzeczywistych zachowaniach ekspresyjnych- w czasie wyrażania emocji (badanie z niemowlętami), repertuarze przekazywania konkretnych emocji (USA a Indie)
- odmienne kanony okazywania emocji- różna kontrola wyrazów twarzy Amerykanów a Japończyków w obecności autorytetu
3. Indywidualne różnice w wyrażaniu emocji twarzą:
Osobowość a wyrażanie emocji twarzą:
- osobowość a wyrażanie emocji twarzą- ekstrawersja i pozytywne emocje oraz neurotyczność i emocje negatywne
- różnice w ogólnej ekspresyjności emocjonalnej
Psychopatologia a wyrażanie emocji twarzą:
- zależność emocji i zaburzeń psychicznych
- ograniczenie wyrażania emocji (zwłaszcza pozytywnych) u chorych na depresję
- podobnie u chorych na schizofrenię, mimo takiego samego jak u zdrowych przewodnictwa elektrycznego skóry i właściwych relacji werbalnych (odczucia emocjonalne nie są płytkie)
- nadzieje związane z leczeniem zaburzeń psychicznych i używaniem wyrazów twarzy jako miary postępów w leczeniu
PODSUMOWANIE:
- nieciągłość wyrazów twarzy odzwierciedlających emocje?
- dokładność rozpoznawania wyrazów twarzy przez obserwatorów?
- uniwersalność wyrazów twarzy?
Odpowiedź na pytania : TAK, ale niektóre kontrowersje wymagają dalszych badań.
- różnice indywidualne w wyrażaniu emocji za pomocą twarzy
Oatley, K., Jenkins, J.M. (2003). Zrozumieć emocje. Warszawa: PWN. (248-284). R.9. Funkcje emocji i ich wpływ na procesy poznawcze i perswazję.
Historia poglądów na temat funkcji emocji:
- XIX/XXwiek- emocje są bezcelowe: Darwin- emocje występują obecnie bez względu na pożytek; W. James- emocje nie mają wpływu na działanie; Z. Freud- dysfunkcjonalne oddziaływanie emocji
- współcześnie-funkcje emocji ważne ewolucyjnie i w rozwoju indywidualnym: f. adaptacyjna emocji, f. monitorowania, f. emocji w życiu codziennym (interakcje społeczne)
- dwie główne funkcje emocji: kierowanie działaniem i strukturalizowanie systemu poznawczego przez organizowanie go w różny sposób (modyfikowanie spostrzegania, ukierunkowywanie uwagi, uprzywilejowanie dostępu do pewnych wspomnień, tendencyjne oddziaływanie na myślenie)
Wstęp do funkcji poznawczych pełnionych przez emocje:
- emocje jako rozwiązanie ogólnego problemu (Simon, 1967)
- określanie priorytetów między motywami i celami (Tomkins, 1995)
- wg Simona w przerwach między działaniem wywołanymi przez coś niespodziewanego emocje ukierunkowują uwagę (przełączanie uwagi)
- komunikacyjna teoria emocji Oatley i Johnson-Laird (1987, 1995)- dwa rodzaje sygnałów w systemie nerwowym, najczęściej współwystępują: sygnały informacyjne- informacje o zdarzeniach- co spowodowało emocję lub do kogo jest skierowana oraz sygnały sprawujące kontrolę, nadające odpowiednią modalność systemowi poznawczemu dla różnych emocji- reakcje na charakterystyczny rodzaj zdarzeń, powtarzający się w trakcje ewolucji
Funkcje podstawowych sygnałów emocjonalnych są związane z działaniem: zdarzenia pozytywne-zbliżanie się i kontynuowanie działania; zdarzenia negatywne- przerwanie działania.
- racjonalność a emocje- są pośrednie między bardzo prostą a bardzo złożoną kontrolą zachowania: w złożonym świecie, w którym nie mamy pełnej pewności i przewidywalności, możliwości i wiedzy, a komunikacja z innymi ludźmi jest niedoskonała i zawodna potrzebujemy sugestii- kontynuować działanie lub zmienić planyemocje nam to sygnalizują, podsuwają sposoby sprawdzone w ewolucji- emocje jako heurystyki
3. Rola emocji w kierowaniu działaniem-charakterystyka emocji podstawowych wg Oatley i Johnson-Laird:
Emocje, które mogą być nieukierunkowane: radość, smutek, gniew, strach
Emocje, które zawsze mają swój obiekt- emocje miłości i odrzucenia: miłość oparta na przywiązaniu, miłość opiekuńcza, miłość seksualna, wstręt, pogarda
4. Wpływ nastrojów i emocji na funkcjonowanie poznawcze:
Wpływ na percepcję:
- funkcjonalne kategorie emocji podstawowych wpływają na zdolność różnicowania wyrazów twarzy
- smutek i radość wpływają na selektywną percepcję materiału związanego z tymi emocjami (eksperyment z muzyką i decyzją leksykalną)
Oddziaływanie emocji na uwagę:
- świadome (zaabsorbowanie) i nieświadome (filtrowanie informacji)
- badania nad lękiem- zawężenie zakresu uwagi na obiekcie lęku lub sposobach zabezpieczenia przed nim (badanie z kropką - czas reakcji krótszy w przypadku kropki na miejscu słowa aktywnie zwracającego uwagę)
- emocjonalny test Stroopa-znaczenie słowa mimowolnie przyciąga uwagę (słowa obojętne/mające znaczenie emocjonalne- czas reakcji dłuższy w przypadku słów, które odpowiadają największemu lękowi)
-gdy odczuwamy lęk-układ poznawczy przestawiany jest na szczególną modalność
Emocje a pamięć:
-Linton- zdarzenia emocjonalne pozostają w pamięci jako epizody: aby wydarzenie było dobrze zapamiętane, musi się wyróżniać, być niezwykłe, np. robienie czegoś emocjonalnie ważnego po raz pierwszy, mieć duże natężenia emocji, powinno być pkt zwrotnym/centralnym, nieprzewidywalne
- badania angażujące emocjonalnie pamięta się lepiej niż nieangażujące, zdarzenia przyjemne-lepiej niż nieprzyjemne
Zaangażowanie emocjonalne a zeznania naocznego świadka:
- badanie po napaści na sklep- dokładność zapamiętania osób zestresowanych była mniejsza, zdarzenia emocjonalne są zapamiętane dokładnie
- badanie dzieci-świadków strzelaniny w szkole- charakterystyczne zniekształcenia w pamiętaniu wywołane emocjami: dystansowanie się; dzieci nieobecne w szkole podczas zajścia: umieszczanie się bliżej wydarzeń
- badania laboratoryjne- szczegół centralny i peryferyczny; wersja neutralna, niezwykła i szokująca emocjonalnie-szczegóły centralne zapamiętane lepiej w wersji emocjonalnej
- materiał ważny dla osoby i wyrazisty emocjonalnie pamięta się lepiej niż neutralny, ale normą są rekonstrukcje pamięci (silne wydarzenia traumatyczneretrospektywne przebłyski)
Wpływ nastroju na przypominanie:
- zjawisko zależności pamięci od nastroju: łatwiej zapamiętać w radosnym nastroju (Bower, 1981)
- badanie związku selektywnej uwagi i pamięci oraz oceny społecznej w nastroju smutnym lub radosnymosoby w nastroju radosnym dokonywały oceny pozytywnej (przypomnienie sobie większej ilości cech poz. i mniejszej neg.), w smutnych nastroju- oceny negatywnej (przypomnienie sobie większej ilości cech neg. i mniejszej poz.)
- nastrój wywołuje określoną modalność systemu poznawczego, która gwarantuje uprzywilejowany dostęp przeżytych zdarzeń, doświadczonych w tym samym stanie emocjonalnym, co obecny (torowanie związane z emocjami)
Wpływ nastroju na dokonywanie ocen i perswazję:
- łączenie tego, co wiemy, z tym, co czujemy-emocje zmieniają ocenę z powodów nie związanych z argumentami (niezależnie od treści)
- ocenianie systematyczne (zły lub neutralny nastrój-argumenty) i powierzchowne (dobry nastrój- cechy fizyczne, autorytet) w perswazji
- badanie dotyczące kontroli nad kwaśnymi deszczami- zmiana postawy w dobrym nastroju
- związek efektu z uwagą: szybciej zmieniają postawę radośni ludzie, zwłaszcza w warunkach ograniczonego czasu na myślenie
- nastrój wpływa na ocenę podobnie jak otrzymanie dodatkowej informacji (niepełna wiedza+ przypominanie zdarzeń + aktualny nastrój = ocena)
- emocje jako heurystyki natury, gdy brak czasu i środków, podsuwają wnioski
Błędna atrybucja:
- manipulowanie nastrojem niezależnie od innych czynników: nastrój wynikający z jednego kontekstu przenosi się na inny kontekst, dla którego nie jest odpowiedni (badania Singera i Schachtera z adrenaliną; badanie z mostem)
Wpływ nastroju na oceny dotyczące ludzi (wobec siebie i innych osób):
- co najmniej 6 różnych wpływów: odbiór informacji zgodnych z nastrojem, wytworzenie modalności myślenia i reagowania, sam nastrój działa jako informacja, nastrój może podlegać błędnej atrybucji, może nakładać ograniczenia na system poznawczy, ludzie mogą starać się utrzymywać nastrój, w którym się znajdują
PODSUMOWANIE:
- emocje są funkcjonalne
- tam, gdzie informacja jest niekompletna/brak środków/czasu, emocje mają duży wpływ (są ważne w adaptacji)
- emocje to heurystyki (nabytek ewolucji)
- 2 części składowe emocji: informacyjna i kontrolna
- emocje i nastroje mają znaczny wpływ na procesy poznawcze: percepcję, zawężanie uwagi, zwiększanie zdolności zapamiętywania zdarzeń (zwłaszcza pozytywne), wpływ na oceny (zwłaszcza społeczne), wykorzystanie emocji w perswazji