Część I - wstęp do sztuki renesansu
1.Wyjaśnienie pojęcia renesans - odrodzenie sztuki antycznej w kulturze europejskiej okresu nowożytnego
2. Ramy chronologiczne
- początki renesansu w miastach włoskich w XIV w.
- chronologia renesansu we Włoszech: trecento, quattrocento, cinquecento
- daty „początkowe” renesansu w Europie:
1450 r. - wynalezienie druku przez Gutenberga
1492 r. - odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba
1453 r. - upadek Konstantynopola
Część II - Renesans we Włoszech
3. Wpływ sztuki antycznej na kulturę i sztukę renesansu
a. Architektura starożytnego Rzymu
- rozwiązania konstrukcyjne: łuk rzymski, porządki architektoniczne, kopuła rzymska, zasada superpozycji porządków
- rola rzymskiego podręcznika dla architektów „Dziesięć ksiąg o architekturze” autorstwa Witruwiusza
- przykłady najważniejszych rzymskich budowli i zespołów budowli: Forum Romanum, Koloseum, tzw. Złoty Dom Nerona (Domus Aurea), Łuk Konstantyna
b. Rzeźba starożytna grecka i rzymska
- poszukiwania klasycznego kanonu piękna, rozważania o doskonałych proporcjach (na przykładzie kanonu stworzonego przez Polikleta w V w. p.n.e.)
- rozwiązania kompozycyjne: kontrapost, pomnik konny
- przykłady rzeźb antycznych, które stanowiły inspirację dla artystów renesansowych:
Grupa Laokoona, pomnik konny cesarza Marka Aureliusza
4. Renesans w architekturze włoskiej - Florencja i Rzym
a. prezentacja najważniejszych cech stylu renesansowego:
- dominacja układów horyzontalnych, prymat architektury nad dekoracją, dążenie do harmonii proporcji, zastosowanie łuku półokrągłego, arkad, powrót do starożytnych porządków, nowy typ kopuły (na przykładzie kopuły katedry florenckiej), nowe typy ornamentów
b. przykłady nowej architektury:
- kopuła nad katedrą florencką, aut. F. Brunelleschi
- Szpital Niewiniątek we Florencji, aut. F. Brunelleschi
-Tempietto w Rzymie, aut. D. Bramante
- kopuła nad kościołem św. Piotra na Watykanie, aut. Michał Anioł Buonarroti
5. Renesans w rzeźbie włoskiej
a. konkurs na II Drzwi do florenckiego baptysterium - wygrana L. Ghibertiego (II drzwi uchodzą za I dzieło rzeźby renesansowej we Włoszech)
b. „Rajskie Wrota” - III drzwi do baptysterium we Florencji
c. „Dawid” Donatella i „Dawid” Michała Anioła
d. renesansowe pomniki konne we Włoszech: nie zachowany pomnik Franchesca Sforzy aut. Leonarda da Vinci, pomnik Gattamelaty w Padwie (aut. Donatello), pomnik Colleoniego w Wenecji (aut. Verrocchio)
6. Renesans w malarstwie włoskim, niderlandzkim i niemieckim
a. cechy stylu: fascynacja antykiem (zainteresowanie się tematyką mitologiczną), poszukiwanie doskonałych proporcji, znajomość anatomii, zwrot ku naturze jako źródłu inspiracji, stosowanie perspektywy matematycznej (linearnej) oraz modelunku światłocieniowego (chiaroscuro)
b. przykłady renesansowych dzieł malarskich:
- „Trójca Święta” Masaccia w kościele Santa Maria Novella we Florencji
-„Narodziny Wenus”, aut. Sandro Botticelli
- dzieła Leonarda da Vinci: “Ostatnia Wieczerza” w refektarzu klasztoru Santa Maria della Grazie w Mediolanie, “Mona Liza”, rysunki ( w tym “Człowiek witruwiański”)
- freski Michała Anioła w kaplicy Sykstyńskiej
- „Szkoła Ateńska” w Stanzach watykańskich, aut. Rafael Santi
c. przykłady renesansu północnego
- Albrecht Dürer, „Autoportret”
- Łukasz Cranach st. „Wenus i Amor”
- Hieronim Bosch „Ogród rozkoszy ziemskich i niebiańskich”
- Piotr Brueghel st., „Strzelcy na śniegu”
Część III
7. Renesans w Krakowie
a. obramienie nagrobka Jana Olbrachta (aut. warsztat F. Florentczyka)- pierwsze dzieło renesansu w Polsce
b. przebudowa zamku na Wawelu w stylu renesansowym (aut. F. Florentczyk, B. Berecci)
c. omówienie wybranych sal renesansowych na zamku i elementów ich dekoracji: sala Turniejowa, sala Poselska, sala Senatorska
- portale renesansowe na zamku, aut. Benedykt Sandomierzanin
- stropy kasetonowe (w tym strop w Sali pod Głowami, aut. głów Sebastian Tauberach)
- fryzy podstropowe - tzw. krańce (aut. Hans Dürer, Antoni z Wrocławia)
- piece renesansowe na zamku (aut. Bartosz z Kazimierza)
- arrasy z kolekcji Zygmunta Augusta
d. Kaplica Zygmuntowska - „perła włoskiego renesansu na północ od Alp”
- projekt B. Berecci, budowana w latach 1519-33
-nagrobki królewskie w kaplicy: Zygmunt Stary (aut. B. Berecci), Zygmunt August (aut. Santi Gucci), Anna Jagiellonka (aut. Santi Gucci)
-ornamenty renesansowe w kaplicy: arabeski, groteski, rozety
-ruchome wyposażenie kaplicy: ołtarz (aut. Melchior Baier, Peter Flötner, Georg Pencz), świeczniki (aut. Melchior Baier)
e. inne dzieła renesansowe w katedrze:
- nagrobki biskupie: biskupa Konarskiego (aut. B. berecci), bpa Tomickiego (aut. B. Berecci), bpa Gamrata (aut. G.M. Padovano), bpa Zebrzydowskiego (aut. Jan Michałowicz z Urzędowa), bpa Padniewskiego (aut. Jan Michałowicz z Urzędowa)
- baldachim nad nagrobkiem króla Władysława Jagiełły (aut. B. Berecci)
- nagrobek króla Stefana Batorego (aut. Santi Gucci)
- dzwon Zygmunta (aut. Hans Beham)
- ołtarz główny dla katedry (obecnie w Bodzentynie)
f. renesans w Krakowie poza Wawelem
- przebudowa renesansowa Sukiennic (aut. G. M. Padovano, aut. maszkaronów Santi Gucci)
- dzieła renesansowe w kościele Mariackim: nagrobki Bonerów (aut. warsztat Vischerów), Montelupich i Cellarich, ołtarz - cyborium (aut. G. M. Padovano)
- willa renesansowa Iustusa Decjusza (obecnie Willa Decjusza)
- kaplica Myszkowskich przy kościele dominikanów
g. malarstwo renesansowe w Krakowie
- rola importów (głównie niemieckich), na przykładzie: portretów ostatnich Jagiellonów z warsztatu Ł. Cranacha oraz ołtarza z kapl. Bpa Konarskiego (aut. Michał Lancz z Kitzingen)
- specyfika malarstwa krakowskiego - długo utrzymujące się wpływy gotyku (na przykładzie epitafium Grzegorza Nożownika)
- portrety królewskie pędzla Marcina Kobera (portret króla Stefana Batorego i portret Anny Jagiellonki w stroju wdowim)
- renesans w malarstwie książkowym: Kodeks Baltazara Bohema, twórczość miniatorska Stanisława Samostrzelnika
- rzemiosło artystyczne - gotycko- renesansowy relikwiarz na głowę św. Stanisława (aut. Marcin Marciniec)
"Do gór i lasów"
Wysokie góry i odziane lasy!
Jako rad na was patrzę, a swe czasy
Młodsze wspominam, które tu zostały,
Kiedy na statek człowiek mało dbały.
Gdziem potym nie był? Czegom nie skosztował?
Jażem przez morze głębokie żeglował,
Jażem Francuzy, ja Niemce, ja Włochy,
Jażem nawiedził Sybilline lochy.
Dziś żak spokojny, jutro przypasany
Do miecza rycerz; dziś miedzy dworzany
W pańskim pałacu, jutro zasię cichy
Ksiądz w kapitule, tylko że nie z mnichy
W szarej kapicy a z dwojakim płatem;
I to czemu nic, jesliże opatem?
Taki był Proteus, mieniąc się to w smoka,
To w deszcz, to w ogień, to w barwę obłoka.
Dalej co będzie? Śrebrne w głowie nici,
A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci.
Na zachowanie"
Co bez przyjaciół za żywot? Więzienie,
W którym niesmaczne żadne dobre mienie.
Bo jeslić się co przeciw myśli stanie,
Już jako możesz, sam przechowaj, panie!
Nikt nie poradzi, nikt nie pożałuje;
Takżeć, jeslić się dobrze poszańcuje,
Żaden się z tobą nie będzie radował,
Sam sobie będziesz w komorze smakował.
Co ludzi widzisz, wszytko podejźrzani,
W oczy cię chwali, a na stronie gani.
Nie słyszysz prawdy, nie słyszysz przestrogi,
Być wierę miały uróść na łbie rogi.
Uchowaj Boże takiego żywota,
Daj raczej miłość, a chocia mniej złota
|
|
|
|
Nagrobek Gąsce" |
|
"Raki"
Folgujmy paniom nie sobie, ma rada;
Miłujmy wiernie nie jest w nich przysada.
Godności trzeba nie za nic tu cnota,
Miłości pragną nie pragną tu złota.
Miłują z serca nie patrzają zdrady,
Pilnują prawdy nie kłamają rady.
Wiarę uprzejmą nie dar sobie ważą,
W miarę nie nazbyt ciągnąć rzemień każą.
Wiecznie wam służę nie służę na chwilę,
Bezpiecznie wierzcie nierad ja omylę.
O żywocie ludzkim"
Wieczna Myśli, któraś jest dalej niż od wieka,
Jesli cię też to rusza, co czasem człowieka,
Wierzę, że tam na niebie masz mięsopust prawy
Patrząc na rozmaite świata tego sprawy.
Bo leda co wyrzucisz, to my, jako dzieci,
W taki treter, że z sobą wyniesieni i śmieci.
Więc temu rękaw urwą, a ten czapkę straci;
Drugi tej krotochwile i włosy przypłaci.
Na koniec niefortuna albo śmierć przypadnie,
To drugi, choćby nierad, czacz porzuci snadnie.
Panie, godno li, niech tę rozkosz z Tobą czuję:
Niech drudzy za łby chodzą, a ja się dziwuję.
O Bekwarku"
By lutnia mówić umiała,
Tak by nam w głos powiedziała:
"Wszyscy inszy w dudy grajcie,
Mnie Bekwarkowi niechajcie!"
DO KACHNY (III 40)
Po sukni znam żałobę, znam y po podwice1, Kasiu, to nie żałoba, ubielone lice.
1*chusta na głowie
. Na dom w Czarnolesie"
Panie, to moja praca, a zdarzenie Twoje;
Raczyż błogosławieństwo dać do końca swoje!
Inszy niechaj pałace marmórowe mają
I szczerym złotogłowem ściany obijają,
Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gniaździe ojczystym,
A Ty mię zdrowiem opatrz i sumnieniem czystym,
Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością,
Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością
3